Бес бөлмелі тұрғын үй
1 Кіріспе
2 Негізгі бөлім
2.1 Пәтер және өлшем көлемдік кеңістік шешімдері
2.2 Пәтерді қайта жобалаудаға қойылатын талаптар
3 Графикалық бөлім
4 Еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасы
3 Қорытынды
4 Пайдаланылған әдебиеттер
2 Негізгі бөлім
2.1 Пәтер және өлшем көлемдік кеңістік шешімдері
2.2 Пәтерді қайта жобалаудаға қойылатын талаптар
3 Графикалық бөлім
4 Еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасы
3 Қорытынды
4 Пайдаланылған әдебиеттер
КІРІСПЕ:
Қазіргі таңда интерер дизайнерлердің алдында тұрған мақсаты ғимаратты, пәтерді барынша функционалды, эстетикалық талаптарға және жалпы қазіргі заманның талабына сай етіп, ғимаратты, пәтерді көрген көзге жағымды есер тудырататындай жарқын бейнесін тауып, оны айқындай білу.
Заман өзгерді, архитектуралық стильдер, дизайн, мода өзгерді, ал солармен қатар пәтерді әсемдеу, өңдеу де өзгерген.
Жанұя жылуына, үйдің ішкі сұлулығына қазақ халқы өте ыждағаттылықпен қараған.
Интерьердің гармониялық үйлесімділігі оның ішкі элементтеріне: бөлменің құрылымына, оның ішіндегі жиһаздарға және олардың дұрыс орналастырылуына, қала берді олардың түстеріне, шамдар мен люстраларға, есік-терезе перделеріне, тіпті сәндік бұйымдарға да байланысты. Ал осы жоғарыда аты аталған нәрселер шамадан тыс артық болса, ол адамның көңіл күйіне кері әсерін типзеді. Адамды жалықтырып шаршатуы мүмкін
Заттық ортаның адамның өмірлік қайраткерлігімен байланыстылығы материалдылықпен рационалды-функционалдықпен және утилитарлықпен шектелмеген, ол шынайы заттарды және адамның әлемдегі орнын сезінуінде айқындалған адамның рухани қайраткерлігін көрсетеді.
Әрбір адам өзіндік жекешелікпен ерекшеледі. Сонымен қатар, көршілік, іскерлік, тұрмыстық, өндірістік байланыстар негізінде пайда болатын кіші әлеуметтік топтар да жекешелікке ие. Осы ұжымдардың ортажасаушы іс-әрекеттерін құптау және жетілдіру, яғни үйлердің түсін, жасыл желектердің сипатын, балалар мен спорт алаңдарын т.б. тұрғындардың өздері таңдау мүмкіндігін беру.
Құрылыс пен реконструкцияның, жобалау қарқынының артуы үзіліссіз болып, дамуды басқару тетігіне айналдырып отыр. Соған байланысты, жобалау нысандарының түрі де өседі: үйді емес, тұрғыни орынды, нақтылы адамдар топтарына (контингент) арналған қоғамдық ғимараттар жүйесін жобалау; ықшамдалған қызметтік схемалар бойынша емес, ортаны тұрғызу мен игерудің жергілікті заңдылықтарына сай жобалау.
Ғимараттың ішкі кеңістігінің сипаты мен меңгерудің салдары ортаның үлгілік құрылымы туралы жалпы мнемондық көзқарасты қалыптастыруға ықпал ететін және көрермендердің есінде қалдырылатын түрлі визуалдық әсерлерді береді.
Толығымен әрекеттегі болып ең алдымен түрлі масштабта болатын, түрлі ерекшеліктертегі кезекті кеңістіктегі әсер табылады. Осы феноменде интерьерлерді жоспарлау ұйымында қалауы құрылады. Бөлменің көлемдік қатынасы кеңістіктің мәнін нақтылауға көмектеседі, осылайша ең үлкен кеңістік әрқашан басты болып табылмайды. Болашақ нысандарының көлемдерін таңдау кезінде дизайнерлер әдетте үлес және масштаб түсініктерін басшылыққа алады. Үлестер деп бөлшектер мен тұтас өлшемділігі түсіндіріледі; үлестер сандық қатынастар түрінде көрінеді және дұрыс немесе дұрыс емес ретінде қабылданады. Масштаб бір элементтің шамасының өзгелер шамасына қатынасы туралы айтады, ол сәулет имараты (немесе оның интерьері) және барлық тұтастың жеке элементтерінің өлшемділігін білдіреді.
Интерьер дизайнерлері бөлменің көлемі мен ондағы заттардың көлемі туралы айтқанда «масштаб» терминін қолданады. Жиһаз, шамшырақтар және декор элекменттерін
Қазіргі таңда интерер дизайнерлердің алдында тұрған мақсаты ғимаратты, пәтерді барынша функционалды, эстетикалық талаптарға және жалпы қазіргі заманның талабына сай етіп, ғимаратты, пәтерді көрген көзге жағымды есер тудырататындай жарқын бейнесін тауып, оны айқындай білу.
Заман өзгерді, архитектуралық стильдер, дизайн, мода өзгерді, ал солармен қатар пәтерді әсемдеу, өңдеу де өзгерген.
Жанұя жылуына, үйдің ішкі сұлулығына қазақ халқы өте ыждағаттылықпен қараған.
Интерьердің гармониялық үйлесімділігі оның ішкі элементтеріне: бөлменің құрылымына, оның ішіндегі жиһаздарға және олардың дұрыс орналастырылуына, қала берді олардың түстеріне, шамдар мен люстраларға, есік-терезе перделеріне, тіпті сәндік бұйымдарға да байланысты. Ал осы жоғарыда аты аталған нәрселер шамадан тыс артық болса, ол адамның көңіл күйіне кері әсерін типзеді. Адамды жалықтырып шаршатуы мүмкін
Заттық ортаның адамның өмірлік қайраткерлігімен байланыстылығы материалдылықпен рационалды-функционалдықпен және утилитарлықпен шектелмеген, ол шынайы заттарды және адамның әлемдегі орнын сезінуінде айқындалған адамның рухани қайраткерлігін көрсетеді.
Әрбір адам өзіндік жекешелікпен ерекшеледі. Сонымен қатар, көршілік, іскерлік, тұрмыстық, өндірістік байланыстар негізінде пайда болатын кіші әлеуметтік топтар да жекешелікке ие. Осы ұжымдардың ортажасаушы іс-әрекеттерін құптау және жетілдіру, яғни үйлердің түсін, жасыл желектердің сипатын, балалар мен спорт алаңдарын т.б. тұрғындардың өздері таңдау мүмкіндігін беру.
Құрылыс пен реконструкцияның, жобалау қарқынының артуы үзіліссіз болып, дамуды басқару тетігіне айналдырып отыр. Соған байланысты, жобалау нысандарының түрі де өседі: үйді емес, тұрғыни орынды, нақтылы адамдар топтарына (контингент) арналған қоғамдық ғимараттар жүйесін жобалау; ықшамдалған қызметтік схемалар бойынша емес, ортаны тұрғызу мен игерудің жергілікті заңдылықтарына сай жобалау.
Ғимараттың ішкі кеңістігінің сипаты мен меңгерудің салдары ортаның үлгілік құрылымы туралы жалпы мнемондық көзқарасты қалыптастыруға ықпал ететін және көрермендердің есінде қалдырылатын түрлі визуалдық әсерлерді береді.
Толығымен әрекеттегі болып ең алдымен түрлі масштабта болатын, түрлі ерекшеліктертегі кезекті кеңістіктегі әсер табылады. Осы феноменде интерьерлерді жоспарлау ұйымында қалауы құрылады. Бөлменің көлемдік қатынасы кеңістіктің мәнін нақтылауға көмектеседі, осылайша ең үлкен кеңістік әрқашан басты болып табылмайды. Болашақ нысандарының көлемдерін таңдау кезінде дизайнерлер әдетте үлес және масштаб түсініктерін басшылыққа алады. Үлестер деп бөлшектер мен тұтас өлшемділігі түсіндіріледі; үлестер сандық қатынастар түрінде көрінеді және дұрыс немесе дұрыс емес ретінде қабылданады. Масштаб бір элементтің шамасының өзгелер шамасына қатынасы туралы айтады, ол сәулет имараты (немесе оның интерьері) және барлық тұтастың жеке элементтерінің өлшемділігін білдіреді.
Интерьер дизайнерлері бөлменің көлемі мен ондағы заттардың көлемі туралы айтқанда «масштаб» терминін қолданады. Жиһаз, шамшырақтар және декор элекменттерін
. ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕРІ:
1Акимова Л.Д.,Амосов Н.Г.,Бадьин Г.М. и др.Технология строительного производства.Учебник для вузов.Под ред.Г.М.Бадьина.А.В.Мещанинова.4-е изд.,
Перераб. И доп.-Л.Стройиздат,Ленингр.отд-ние,1987,606с.
2Бакутис В.Э. Инженерная подготовка городских территорий.Уч.пособие для стройтельных вузов.М., «Высшая школа»,1970
3Бакутис В.Э.,Бутягин В.А.,Лунц Л.Б., Инженерное благоустройство городских территорий:Учебник для студентов специальности «Городское строительство»вузов Под общ ред.В А.Бутягина-М:Издательство литературы по строительству,1971
4Беленя Е.И.,Балдин ВА.,Веденников Г.С. и др.Металлически конструкций.Общий курс:Учебник для вузов.Под.общ.ред. Е.И.Беленя.-6-е изд.,перераб.и доп.-М:Стройиздат,1986.-560с.,ил
5.Бирюков Л.Е.Основы планировки и блогоустройство населенных мест и промышленных территорий.Учеб.пособие для вузов .-М:Высшая школа,1978.-232с.ил
6.Волга В.С.,Армановский Л.И.,Дехтяр С.Б. и др.Архитекрурные конструкций гражданских зданий .2-е изд.,перераб. И доп.-К.Будивэльнык,1988-240с:ил
7.Гаевой А.Ф.Усик С.А. Курсовое и дипломное проектирование .
Промышленное и гражданские здания :Учеб.пособие для техникумов /Под.ред.А.Ф.Гаевого.-Л.:Стройиздат,Ленингр.отд-е.,1987-264с.: ил
8.Горбатов.В.И.Техника безопасности и противопожарная техника на строительстве.Изд 3-е ,перераб. И доп.,Государственное издательство литературы по строительству и литературе,1956
9.Далматов.Б.И.Механика грунтов ,основания фундаментовы.-2-е изд.Перераб.и доп.Л.:Строииздат,Ленингр. отд-е ,1988.-415с ил.
10.Лунц Л.Б.Городское зеленое строительство.Учебник для вузов .изд.2-е,доп. И перераб.М.,Стройиздат,1974-275с
11.Мандриков А.П.Примеры расчета металлических конструкций :Учеб.пособие для техниумов.-2-е изд.,перераб. И доп.-М.:Стройиздат,1991-431с.:ил
12.Нисис М.Н. Гринкруг Г.Н. Справочник по технике безопасности .Изд-е 2-е испр.,доп.Киев, «Будивельник»,1973
13.Пищаленко Ю.А. Технология возведения зданий и сооружений .Киев:Высшая школа.Головное изд,1982-192с.
14.Пчелинцев В.А. и др.Охрана труда в стройтельстве:Учеб.для строит.вузов и фак.-М.:Выш.шк.,1991-272 с.: ил.
15.Степанов В.К.,Великовский Л.Б.,Тарутин А.С.Архитектура гражданских и промышленных зданий.Основы планировки населенных мест:Учебник для студентов вузов по спец. «Промышленное и гражданские строительство».-М.:Высш.школа.,1985-192с., ил
16.Сухачев И.А.Организация и планирование строительного производства.Управления стройтельной организацией:Учеб. Для вузов 3-е изд.,прераб. И доп.-М.:Стройиздат,1989-752с.:ил
17.Хамзин С.К.Технология возведения зданий и сооружений.Алматы:1996-352с
18.СНип РК 2703-04-2001 «Cтроительство в сейсмических районах».
19.СНиП 2701707-85 «Нагрузки и воздействия»
20СНиП РК 5704-23-2002 «Стальные конструкций 7Нормы проектирования».
21.СНиП 2.01.02-85 «Противопожарные нормы»
22.СНиП 2702701-83 «Оснавания зданий и сооружений»
23.СНиП 2704702-84 «Водоснабжение.Наружные сети
1Акимова Л.Д.,Амосов Н.Г.,Бадьин Г.М. и др.Технология строительного производства.Учебник для вузов.Под ред.Г.М.Бадьина.А.В.Мещанинова.4-е изд.,
Перераб. И доп.-Л.Стройиздат,Ленингр.отд-ние,1987,606с.
2Бакутис В.Э. Инженерная подготовка городских территорий.Уч.пособие для стройтельных вузов.М., «Высшая школа»,1970
3Бакутис В.Э.,Бутягин В.А.,Лунц Л.Б., Инженерное благоустройство городских территорий:Учебник для студентов специальности «Городское строительство»вузов Под общ ред.В А.Бутягина-М:Издательство литературы по строительству,1971
4Беленя Е.И.,Балдин ВА.,Веденников Г.С. и др.Металлически конструкций.Общий курс:Учебник для вузов.Под.общ.ред. Е.И.Беленя.-6-е изд.,перераб.и доп.-М:Стройиздат,1986.-560с.,ил
5.Бирюков Л.Е.Основы планировки и блогоустройство населенных мест и промышленных территорий.Учеб.пособие для вузов .-М:Высшая школа,1978.-232с.ил
6.Волга В.С.,Армановский Л.И.,Дехтяр С.Б. и др.Архитекрурные конструкций гражданских зданий .2-е изд.,перераб. И доп.-К.Будивэльнык,1988-240с:ил
7.Гаевой А.Ф.Усик С.А. Курсовое и дипломное проектирование .
Промышленное и гражданские здания :Учеб.пособие для техникумов /Под.ред.А.Ф.Гаевого.-Л.:Стройиздат,Ленингр.отд-е.,1987-264с.: ил
8.Горбатов.В.И.Техника безопасности и противопожарная техника на строительстве.Изд 3-е ,перераб. И доп.,Государственное издательство литературы по строительству и литературе,1956
9.Далматов.Б.И.Механика грунтов ,основания фундаментовы.-2-е изд.Перераб.и доп.Л.:Строииздат,Ленингр. отд-е ,1988.-415с ил.
10.Лунц Л.Б.Городское зеленое строительство.Учебник для вузов .изд.2-е,доп. И перераб.М.,Стройиздат,1974-275с
11.Мандриков А.П.Примеры расчета металлических конструкций :Учеб.пособие для техниумов.-2-е изд.,перераб. И доп.-М.:Стройиздат,1991-431с.:ил
12.Нисис М.Н. Гринкруг Г.Н. Справочник по технике безопасности .Изд-е 2-е испр.,доп.Киев, «Будивельник»,1973
13.Пищаленко Ю.А. Технология возведения зданий и сооружений .Киев:Высшая школа.Головное изд,1982-192с.
14.Пчелинцев В.А. и др.Охрана труда в стройтельстве:Учеб.для строит.вузов и фак.-М.:Выш.шк.,1991-272 с.: ил.
15.Степанов В.К.,Великовский Л.Б.,Тарутин А.С.Архитектура гражданских и промышленных зданий.Основы планировки населенных мест:Учебник для студентов вузов по спец. «Промышленное и гражданские строительство».-М.:Высш.школа.,1985-192с., ил
16.Сухачев И.А.Организация и планирование строительного производства.Управления стройтельной организацией:Учеб. Для вузов 3-е изд.,прераб. И доп.-М.:Стройиздат,1989-752с.:ил
17.Хамзин С.К.Технология возведения зданий и сооружений.Алматы:1996-352с
18.СНип РК 2703-04-2001 «Cтроительство в сейсмических районах».
19.СНиП 2701707-85 «Нагрузки и воздействия»
20СНиП РК 5704-23-2002 «Стальные конструкций 7Нормы проектирования».
21.СНиП 2.01.02-85 «Противопожарные нормы»
22.СНиП 2702701-83 «Оснавания зданий и сооружений»
23.СНиП 2704702-84 «Водоснабжение.Наружные сети
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Ф-ӨОБ-0320
Тақырыбы: Бес бөлмелі тұрғын үй
Түсіндірме хат ___________________________________ _______ бет
Графикалық бөлім ___________________________________ ____ парақ
Дипломдық жұмысты орындаушы __________________________
.
(қолтаңбасы) (аты-жөні)
Жетекшісі ___________________________________ _____
(қолтаңбасы)
(аты-жөні)
ӨОБ басшысы ___________________________________ _____.
(қолтаңбасы)
(аты-жөні)
Қызмет бабында пайдаланылатын басылым
АЛҒЫ СӨЗ
Бұл дипломдық жұмыста тұрғын үй бес бөлмесінің , құрлыс жұмыс
принциптері,кездесетін ақаулардың түрлері және олардың келіп шығу себептері
мен жөндеу материалдары туралы түсінік беріледі.
Дипломдық жұмыста тақырып бойынша таңдалған сызбалары мен барлық есесп
көрсеткіштері толық көрсетілген. Көрсетілген мәліметтер қазіргі
құрлысымыздың немесе жөндеу жұмысымыздың , ғылым мен техниканың
жетістіктеріне сүйене отырып жасалған механизмдер мен қондырғылар болып
табылады.
МАЗМҰНЫ
1 Кіріспе
2 Негізгі бөлім
2.1 Пәтер және өлшем көлемдік кеңістік шешімдері
2.2 Пәтерді қайта жобалаудаға қойылатын талаптар
3 Графикалық бөлім
4 Еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасы
3 Қорытынды
4 Пайдаланылған әдебиеттер
КІРІСПЕ:
Қазіргі таңда интерер дизайнерлердің алдында тұрған мақсаты ғимаратты,
пәтерді барынша функционалды, эстетикалық талаптарға және жалпы қазіргі
заманның талабына сай етіп, ғимаратты, пәтерді көрген көзге жағымды есер
тудырататындай жарқын бейнесін тауып, оны айқындай білу.
Заман өзгерді, архитектуралық стильдер, дизайн, мода өзгерді, ал
солармен қатар пәтерді әсемдеу, өңдеу де өзгерген.
Жанұя жылуына, үйдің ішкі сұлулығына қазақ халқы өте ыждағаттылықпен
қараған.
Интерьердің гармониялық үйлесімділігі оның ішкі элементтеріне: бөлменің
құрылымына, оның ішіндегі жиһаздарға және олардың дұрыс орналастырылуына,
қала берді олардың түстеріне, шамдар мен люстраларға, есік-терезе
перделеріне, тіпті сәндік бұйымдарға да байланысты. Ал осы жоғарыда аты
аталған нәрселер шамадан тыс артық болса, ол адамның көңіл күйіне кері
әсерін типзеді. Адамды жалықтырып шаршатуы мүмкін
Заттық ортаның адамның өмірлік қайраткерлігімен байланыстылығы
материалдылықпен рационалды-функционалдықпен және утилитарлықпен
шектелмеген, ол шынайы заттарды және адамның әлемдегі орнын сезінуінде
айқындалған адамның рухани қайраткерлігін көрсетеді.
Әрбір адам өзіндік жекешелікпен ерекшеледі. Сонымен қатар, көршілік,
іскерлік, тұрмыстық, өндірістік байланыстар негізінде пайда болатын кіші
әлеуметтік топтар да жекешелікке ие. Осы ұжымдардың ортажасаушы іс-
әрекеттерін құптау және жетілдіру, яғни үйлердің түсін, жасыл желектердің
сипатын, балалар мен спорт алаңдарын т.б. тұрғындардың өздері таңдау
мүмкіндігін беру.
Құрылыс пен реконструкцияның, жобалау қарқынының артуы үзіліссіз болып,
дамуды басқару тетігіне айналдырып отыр. Соған байланысты, жобалау
нысандарының түрі де өседі: үйді емес, тұрғыни орынды, нақтылы адамдар
топтарына (контингент) арналған қоғамдық ғимараттар жүйесін жобалау;
ықшамдалған қызметтік схемалар бойынша емес, ортаны тұрғызу мен игерудің
жергілікті заңдылықтарына сай жобалау.
Ғимараттың ішкі кеңістігінің сипаты мен меңгерудің салдары ортаның
үлгілік құрылымы туралы жалпы мнемондық көзқарасты қалыптастыруға ықпал
ететін және көрермендердің есінде қалдырылатын түрлі визуалдық әсерлерді
береді.
Толығымен әрекеттегі болып ең алдымен түрлі масштабта болатын, түрлі
ерекшеліктертегі кезекті кеңістіктегі әсер табылады. Осы феноменде
интерьерлерді жоспарлау ұйымында қалауы құрылады. Бөлменің көлемдік
қатынасы кеңістіктің мәнін нақтылауға көмектеседі, осылайша ең үлкен
кеңістік әрқашан басты болып табылмайды. Болашақ нысандарының көлемдерін
таңдау кезінде дизайнерлер әдетте үлес және масштаб түсініктерін басшылыққа
алады. Үлестер деп бөлшектер мен тұтас өлшемділігі түсіндіріледі; үлестер
сандық қатынастар түрінде көрінеді және дұрыс немесе дұрыс емес ретінде
қабылданады. Масштаб бір элементтің шамасының өзгелер шамасына қатынасы
туралы айтады, ол сәулет имараты (немесе оның интерьері) және барлық
тұтастың жеке элементтерінің өлшемділігін білдіреді.
Интерьер дизайнерлері бөлменің көлемі мен ондағы заттардың көлемі
туралы айтқанда масштаб терминін қолданады. Жиһаз, шамшырақтар және декор
элекменттерін таңдау кезінде пропорционалдық қағидасын сақтана отырып,
олардың көлемдерін ескеру қажет. Бұл қағида барлық элементтердің бір
бірімен үндестікпен үйлесуі. Алайда элементтер тек көлемі жағынан ғана
емес, түс, ұзындығы және де пішіні бойынша да үндестікте болуы керектігін
есте сақтаған дұрыс.
Масштаб үйлесімі қағидасы сонау Ежелгі Грекияда да қолданылған.
Гректер ғибадатханаларының пропорциялары мен көлемдерін адаммен
арақатынасты етіп салуға ұмтылған. Сондықтан олар адамзат дене пішімін
мүшелердің пропорционалды арақатынасы ережесі бойынша мұқият зерттеген. Дәл
осындай ережелер кейін ғимараттар құрылысына да қолданылған. Осының
арқасында антикалық құрылыстар қазіргі таңда әсемдік пен үйлесімділіктің
мұраты болып табылады. Тіпті ең зор грек сарайлары, өз ғаламаттығымен
адамды еңселемей, оған көлемі жағынан үйлесімді келеді.
Осы қағидалар қазір интерьелерді жобалауда қолданылып, олардың
функционалдығын қамтамасыз етіп келеді. Мысалы, жиһаздар мен архитектуралық
элементтердің барлығын көлемі кәдімгі орташа адамның дене бітімін сәйкес
келуі тиіс. Төсектердің ені, үстелдер мен жұмыс жазықтықтарының биіктігі,
саты өлшемдері – барлығы бізге күнделікті өмірде қолдануға ыңғайлы етіп
анықталады.
Көпқызметтілік және үзіліссіздік сыртқы тұрғыни ортаның негізгі
құрылымдық белгісі. Жобалау нысанын көпастарлы түсіну ішкі қайшылықтары
тұрақты деңгейдегі көпқабатты кеңістіктік құрылым бейнесіне алып келеді.
Қоғамдық нысандардың әсер ету аймақтары олардың жоспарлық шекараларымен
әрқашанда сай келмейтіндігі қаланы аудандар мен ықшамаудандарға бөлетін
иерархиялықтық туралы бастапқы түсінікті қызметтерді өзара ауыстыру
(дублирование) мүдделі құбылыс болатын үзіліссіз көпқызметтік жүйе
түсінігімен алмастыруға алып келеді. Соған байланысты, тұрғыни ортаны
тұрғын үй құрлыс жобалау нысаны болып табылатын теңмәнді жекешеленген
кеңістік деп түсіну қажет.
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Тұрғын үй бес бөлмесінің құрлымы
2.1 Пәтер және өлшем көлемдік кеңістік шешімдері
Қайта жобалауға дейін бес бөлмелі пәтерде өзгерістер болды: дәліз, ас
бөлмесі, балалар бөлмесі, ас үй, қонақжай, кіші қонақжай, жатын бөлмесі,
ванна, дәретхана.
Үй төбесінің биіктігі – 3 м.
Салмақ түсетін қабырғалар – 350мм. Материал – керамикалық кірпіш.
Орталық тіреу қабырға – 200мм.
Материал – керамикалық кірпіш.
Аралық қалқалар – қалыңдығы160мм, керамикалық кірпіш.
Тұрғын үйдің қайта жобалауға дейінгі аумақ есебі:
Ас үймен балалар бөлмесі біріктіріліп,асхана әрі қонақжай бөлмесі болып
өзгертілді,ас үймен балалар бөліп тұрған қабырға және есік алынып тасталды,
ал қонақ бөлмесі балалар бөлмесі болып ауыстырылды, есіктің орны да
өзгертілді, дәлізбен бұрынғы қонақ болмесі, яғни қазіргі балалар бөлмесін
бөліп тұрған қабырғаға есік орны тесіледі. Балалар бөлмесі есік орындары
швеллерлердің қолданылуымен сол жаққа жылжиды. Ыңғайлылық үшін балар
бөлмесінен дәлізге қарай бір есік шығарылады. Осылай бұрынғы ас бөлмемен
балалар бөлмесін біріктіріп, асхана әрі қонақ бөлмесін жасау арқылы,
пәтердің кеңістігін қеңейтіліп, ыңғайлы жайлы, болып шықты.
Терезе кәсегі бар, қалыңдығы 640 мм қабырға "Е" білігімен қосарлы
шынылап бөлшектеніп, терезе кәсегі бар, қалыңдығы 380 мм қабырға
тұрғызылады. Қонақжайда алауошақ орнату үшін терезе орындары металл
маңдайшалары күшейтіліп қайта жасалады. Кәрізді шатырға шығару үшін
түтіндікке тесік шығару керек болды. Қонақжайда жарықтың аздығына
байланысты қабырғада "3" білігі бойынша металл маңдайшалары күшейтілген
терезе ойып жасалды.
Пәтердің интерьерінде декоративті-конструктивті элементтер де жасалды.
Заман өзгерді, архитектуралық стильдер, дизайн, мода өзгерді, ал
солармен қатар пәтерді әсемдеу, өңдеу де өзгерген.
Тұрғын үйдің қайта жобалаудан кейінгі аумақ есебі:
Пәтерді Қайта құрастыру кезеғінде барлық бөлмелер өзгеріске түсті, қайта
жобаланды, ойластырылды, Қайта құрастырудан кейін алынған кеңістік
қызметтік тағайындалуы бойынша аймақтарға бөлінеді. Қонақ бөлмесі, асхана,
кіре беріс, холл, әжетхана, ванна секілді бөлмелердің бәрі қайта жобаланды.
Қеңістік өлшемдері кеңейтілді, стилі өзгертілді, барлық бөлменің стилі,
өзгертілді, жигаз қайта сатып алынды, бұрынғы пәтерде болған түстірдің орны
алмастырылып, танымайтындай өзгеріске ұшарады. Қалқаларды алып тастап
кірпіштен жаңасы қаланғаннан кейін әрлеу жұмыстары кезеңдерге бөлініп
орындалады. Қабырғаларды сылақтап, "ВЕТОНИТ" шпатлевкасымен тегістеген,
құрылымдық тұсқағаздар жабыстырған. Интерьерде қабырғалардың басым түсі
жоқ, әр бөлменің жеке қожайынының талғамына сәйкес түс шешімі бар, алайда
таңдалған түстер ішкі әрлеу жұмыстарында пайдаланылған жақсы үйлесім
табады.
Қонақ бөлме, ас дайындау бөлмесі және асхана мен дәліздегі төбелер
кессон түрінде әрленген. Қалған жерлерде төбені мұқият тегістеп, бөлме
түсіне тәуелді суда еритін TIKKURILA бояуымен бояған.
Асхана мен санитарлық бөлмелердің, цементті-құмды тегістеуші тұтастырғы
үстінен керамикалық тақташалармен төселген.
Қонақ бөлме әрі асхананың қабырғаларды әрлеу үшін эмальмен қапталған
гипсокартонды беттер пайдаланылды, сонымен бірге қабырғаларға көркемсурет
салындып ілінді.
Жобалаушының алдына бірнеше міндет жүктелген – көп адамды бірден
қабылдауға есептелген үлкен және кең қонақжай әрі асхана жасау. Кеңістікті
кеңейту үшін бұрынғы балалар бөлмесімен ас бөлменін біріктіріп, кең қонақ
бөлме әрі асхана шығару . Барлық бөлмелердің жиғазын өзгерту пәтердің
стилінен бастап, Барлық қалқалар кірпіштен қаланды.
Тұрғылықты ортасын ұйымдастыру бойынша өзінің кез-келген әрекетінде
сәулетші мен дизайнер үш негізгі кеңістікпен жұмыс жасайды. Адам әлемді
көзімен бағалайды, яғни оның мынадай ерекшеліктерін: жазықтығын,
көлемділігін, тереңдігін және осы әлем бөліктеріне: ішкі және сыртқы
қатынасы бойынша өзінің жағдайын қоса қарастырады. Көзбен көру әсері
жобалау объектісі ретіндегі кеңістіктің әр түрлері туралы көзқарасты
қалыптастыады.
Ортаны кеңістіктік ұйымдастыруды, оның орыны мен ондағы іс-әрекеттерді
және адамдардың жүріс-тұрысын байланыстыратын тетіктерді әлеуметтік-
кеңістіктік заңдылықтар, – деп атайды Қоғам дамуының экономикалық және
мәдени деңгейі неғұрлым өскен сайын, тұрғыни ортаға деген қала салушылық
мақсаттарды анықтауға әлеуметтік қажеттіліктердің жоғары деңгейі соғұрлым
өз ықпалын тигізеді. Қазіргі қала тұрғызу өз құрамына экология және
әлеуметтік психология мәселелерін де енгізеді. Бұл дегеніміз – сәулеттік
дизайн үшін конструкциялар мен көрермендік қабылдау заңдылықтарымен қоса,
әлеуметтік психологияны да меңгеру қажеттілігін көрсетеді. Бұнда жобалау
барысында біз әлеуметтік үрдістерді ұйымдастырудың кеңістіктік астарына,
яғни қандай да бір іс-әрекеттерге арналған тұрғыни ортаның әрқилы
учаскелерінің пішіндері, өлшемдері, бағдарлануы мен қызметтік жабдықталуына
назар аударамыз.
Тұрғыни ортаны тікелей тұрғын үйдің сыртқы, қосымша бөлігін, тікелей
үйге жақын аумақты ғана емес, сонымен қатар елдің күнделікті тұрмыстық және
тынығу (рекреация) қажеттіліктері іске асырылатын скверлері, көшелері,
қалтарыстары (переулок) деп қарасыру қажет. Бұндай анықтама тұрғыни ортаның
ауқымын кеңейтіп, оның қаладағы орынын, әлеуметтік қызметтері мен қалыптасу
әдістерін жаңаша бағалауды қажет етеді. Жобалауға орта тұрғысынан кірісуді
енгізу - авторлық тұрғыны зерттеу және жобалау материалына, яғни табиғатқа,
қоғамға, адамға - қалыптасушы ортаның сапасын биоценоз, әлеуметтік-мәдени
үрдістер, сәулетті тұтынушының субъективті-жекебастық қасиеттері
тұрғысынан қарастыруға ауысуды білдіреді.
Ең алдымен кеңістіктің көлемі мен шектеу нысаны қабылданады. Қала
ортасындағы тұрғындар архитектуралық санаттар бойынша, оның көлемдік
өлшеміне сәйкес келетін тұрғылықты кеңістікті тепе-теңдікте ұстауға бейім
келеді. Иерархияны супер кеңістік – құрылыстары мен коммуникациялық
артериялары бар қала бастайды; орта кеңістік звеносы ретінде – мезокеңістік
– функционалды түрде негізгі бүтіндікті білдіретін тұрғылықты, қоғамдық
және өндірістік кешендер қабылданады; мезокеңістікке сонымен қатар сыртқы
ортаға өту кезінде буферлі болып табылатын ғимараттың кеңістік бөлігін де
жатқызуға болады; соңынан, кеңістік астына үлкен масштабты градациядағы
көлемді ғимараттың бөліктерін: ірі залдарды, қызметкерлер үшін жұмыс
бөлмелерін, үйдегі қонақ бөлмені, оқушының жұмыс бұрышын жатқызуға болады.
Аталған кеңістіктің осы түрлері архитектуралық ұйымның өзіндік ерекше
нысаны, жобалау объектісі ретіндегі ерекшеліктермен сипатталады.
Қала ортасының ірі масштабтары осы ортаны қабылдау динамикасында оның
нысаны бойынша кеңістікті жіктеуде анық танылған және нақты үлесті қосады.
Изоляциялау деңгейі бойынша кеңістік аралық үйлесімділіктегі кең көлемді
шкаладаға ашық немесе жабық ретінде қабылданады. Тұрғылықты кеңістікті
шектеу абсолютті болмайды, тіпті тұйық аумақ немесе ғимараттың өзінде кем
дегенде бір кіретін есігі болады. Кеңістікті шартты шектеудің тиімділігі
визуалды ұйым үшін ашық аумақ ретінде және интерьер ретінде де сәтті
қолданылады. Ашық кеңістікке көзбен бағалаудағы көзқарастан тежеуді алып
тастау және оны жалғастыруда визуалды жағдайы бар кеңістік жатқызылады. Бұл
жағдай кеңістіктің дамуын бақылау есебінен, тік силуэт бағдарларынан
ажырату, қорғайтын құрылыстардың, оның жоғарғы қабатының геометриялық
деформациясы есебінен жасалынады.
Көп жағдайда геометриялық дұрыс, көлемі бойынша шағын,
орталықтандырылған және шапшаң жиектелген кеңістік жабық әсер туғызады, ал
жоспармен силуэт бойынша күрделі, желілі құрылыстар, динамикалық визуалды
зерттеуде бақылаушыны бағдарлайтын ассиметриялық құрылыстар ашық әсерді
туғазады, яғни кеңістіктің ұлғаюы кезінде күшейе түседі.
Әрбір адам өзіндік жекешелікпен ерекшеледі. Сонымен қатар, көршілік,
іскерлік, тұрмыстық, өндірістік байланыстар негізінде пайда болатын кіші
әлеуметтік топтар да жекешелікке ие. Осы ұжымдардың ортажасаушы іс-
әрекеттерін құптау және жетілдіру, яғни үйлердің түсін, жасыл желектердің
сипатын, балалар мен спорт алаңдарын т.б. тұрғындардың өздері таңдау
мүмкіндігін беру.
Құрылыс пен реконструкцияның, жобалау қарқынының артуы үзіліссіз болып,
дамуды басқару тетігіне айналдырып отыр. Соған байланысты, жобалау
нысандарының түрі де өседі: үйді емес, тұрғыни орынды, нақтылы адамдар
топтарына (контингент) арналған қоғамдық ғимараттар жүйесін жобалау;
ықшамдалған қызметтік схемалар бойынша емес, ортаны тұрғызу мен игерудің
жергілікті заңдылықтарына сай жобалау.
Көпқызметтілік және үзіліссіздік сыртқы тұрғыни ортаның негізгі
құрылымдық белгісі. Жобалау нысанын көпастарлы түсіну ішкі қайшылықтары
тұрақты деңгейдегі көпқабатты кеңістіктік құрылым бейнесіне алып келеді.
Қоғамдық нысандардың әсер ету аймақтары олардың жоспарлық шекараларымен
әрқашанда сай келмейтіндігі қаланы аудандар мен ықшамаудандарға бөлетін
иерархиялықтық туралы бастапқы түсінікті қызметтерді өзара ауыстыру
(дублирование) мүдделі құбылыс болатын үзіліссіз көпқызметтік жүйе
түсінігімен алмастыруға алып келеді. Соған байланысты, тұрғыни ортаны
сәулеттік-дизайнерлік жобалау нысаны болып табылатын теңмәнді жекешеленген
кеңістік деп түсіну қажет.
Жобалау барысында көпмәнділік және тарихи жалғастық сияқты ерекшеліктер
ескеріледі. Бұл сыртқы тұрғыни ортаның қажетті сапалары. Шындығында кез-
келген жобалауды - ландшафты, қаланы, өндірісті қайта жобалау, - деп
қарастыруға болады. Соған байланысты, жобаланушы нысанның тарихы мен өзара
байланыстарын, нақтылы тапсырманың талап ететіндігінен гөрі, кеңірек
уақыттық және кеңістіктік ауқымда зерттеу қажет етіледі. Тарихи талдау
бізді тек жаңа бейнелермен байытып қана қоймай, сонымен қатар қаланың
немесе ауданның қайталанбастығымен және өзіндік ерекшелігімен шарттыланатын
генетикалық кодының ең маңызды белгілерін де сақтап қалуға мүмкіндік
береді. Тарихи талдауды қалыптасқан ортаның жекелеген фрагменттерінің мәнін
түсіну, жүргізіліп жатқан жобалау-тұрғызу әрекеттеріне тұрғындардың
қатынасын дәл білу үшін табиғи түрде бақылаумен толықтыру қажет. Тұрғыни
ортаның ішкі қайшылықтары мен көпмәнділігі жоба алдындағы зерттеуді, оның
ішінде әлеуметтік-кеңістіктік талдау мен сыртқы тұрғыни ортаны үлгілеуді
орындау қажеттігін талап етеді.
Сонымен қатар кеңістіктің әрекет ететін объективті түріндегі белгілеріне
ұйымның композициялық ерекшеліктері бақылау нәтижесінде символдық
психологиялық бағадан шығатын сипатты береді: фронтальді және тереңді,
динамикалық және статикалық, ортаға ұмтылғыш, концентрлі және желілі,
орталықтандырылған және шоғырланған, геометриялық реттелген және ерікті
жоспарланған.
Силуэтті-көлемді әсер сыртқы кеңістіктен масштаб бойынша және визуалды
меңгеру динамикасы бойынша ажыратылады. Ішкі ортаның бөлінуі аумақпен
салыстырғанда ғимараттың функционалды тепе-теңдігін көрсетеді және
сәйкесінше түрлі комбинацияда жүзеге асырылуы мүмкін болатын жоспарлау
шешімінің анфилаттық, залдық, ұяшық принциптерін жіктеуде байқалады.
Ғимараттың ішкі кеңістігінің сипаты мен меңгерудің салдары ортаның
үлгілік құрылымы туралы жалпы мнемондық көзқарасты қалыптастыруға ықпал
ететін және көрермендердің есінде қалдырылатын түрлі визуалдық әсерлерді
береді.
Толығымен әрекеттегі болып ең алдымен түрлі масштабта болатын, түрлі
ерекшеліктертегі кезекті кеңістіктегі әсер табылады. Осы феноменде
интерьерлерді жоспарлау ұйымында қалауы құрылады. Ғимарат вестибюліне
көшеден кіру тамбур арқылы жүзеге асады. Анфилада кіші және үлкен залдарды
кезектестіру кезінде жақсы қабылданады. Ірі интерьердің бірінен басқасына
өту шлюздік кеңістік арқылы шешу мақсатты болады. Интерьерге сырттан өтудің
сакральдық функциясы ортаның шекаралары қиылысатын кіріс жағының
символикасынада. Басқа жағынан үлкен залдың ірі көлемі ғимараттағы
функционалды-жоспарлы байланысқа негізделген маршрут бойынша қозғалыс
кезінде бағдарлауға көмектесетін басқа ғимаратқа өтуді есепке алуды
жеңілдетеді.
Бөлменің көлемдік қатынасы кеңістіктің мәнін нақтылауға көмектеседі,
осылайша ең үлкен кеңістік әрқашан басты болып табылмайды. Культті
құрылыста үлкен залды кеңістік болып тек сенушілер жиналған орын табылады;
культке зейін қою христиандық алтардан абсидальдық кеңістіктің бөлініп
шығарылуымен көрсетіледі. Ғимарат көлемінің кеңістіктің көлемінің жүйесін
саналау үшін маңызы болып олардың визуалды байланыстары үлкен мәнге ие
болады. Бір кеңістіктен екіншісіне өтудің мөлдірлілігі кеңістіктегі
көрермендік интеграцияның көзқарастары көп жағдайда ғимарат туралы әсерді
толығымен жалпылайды. Киім интерьерінің силуэттік көп үлгілері оның
шектеулі жақтарына жабудың моделденген профилін береді: қыртысталған,
күмбез тектес, кезекті деңгейі және жер бедері жоғарғы табиғи сәулеленуі,
сонымен қатар едендер – бірыңғай деңгеймен шешілген немесе жоғарыдан құлап
түсу, көрермен залынан театрон түрінде антресолдың немесе кеңістік құдық
бейнесінде болады.
Архитекторлар барокконы қозғалыс бағытын өзгерту, түрлі деңгейдегі
кеңістік баспалдақтарын қосу тиімділігі, сәулеленуді кезекпен интерьерлік
пейзаждарды көп жоспарлы картиналармен алмастырудың сценографиялық
технологиясын үлкен көлемде пайдаланды. Кеңістіктегі ойынның үлкен
шеберлігі П.Гонзагтың театрлық декорациясында және Д.Пиранезидің
гравюрасында көрсетілген.
Сыртқы ортаға қарағанда көрермен көзқарасына ғимараттың ішкі кеңістігін
толық психофизиологиялық бағалау үшін физикалық ыңғайлылық пен
қауіпсіздікті сезіну, затпен толтыру, кеңістіктің функционалды бағыну
принципін түйсіну қосылады. Адамзаттық масштабқа тестілеу жүргізу
көрермендердің ұлы Петр алаңының интерьері немесе Версальдағы король жатын
бөлмесінің альковы түріндегі эстетикалық пафостағы градиентті реттейді.
Кеңістік контурының трассаға оның қозғалыстағы немесе шолудағы игерілуін
көрсетуі міндетті емес. Көрме залында, мысалы, қозғалыс графигі
стенділердің орналасуымен, офисте – шыны ортаны бөлгіштермен, цехта –
станоктармен есепке алынады. Кеңістіктің мәнді көрсеткіші болып оның
заттармен толықтырылуының тығыздығымен табылады.
Ортаны затпен толықтыру уақытша, оның функциональды анықтылығы – кезекті
болуы мүмкін, сондықтан қайтадан профильдеу, қайта құрастыру кеңістіктің
кескінін толығымен өзгертуі мүмкін. Оның қабылдануына сонымен қатар
интерьердің аранжировкасы кезінде архитектормен және дизайнермен
ойластырылатын бақылау ракустары ықпал етеді және композициялы түрде
сауатты келушілермен бағаланады.
Қала ортасында кезекті түрде ескі силуэтті кескінді лақтыру,
құрылыстардың масштабтарын өзгерту жүргізіліп жатады, бұл кейде Москваның
градоқұрылыстық тарихы үшін сипатты болып келеді.
Енді түсінікті, кез келген интерьер өзінің формасы мен көлемі бойынша
қажетті визуалды мәлімет пен әсер қалыптастыру үшін дизайнның мүддесінде,
қызығушылығында бейімделуі мүмкін.
Қажетті визуалды тиімділікке қол жеткізу үшін дизайнер мынадай іс-
әрекеттерді жүзеге асыруы қажет:
– интерьер формасын келушілерге оның күрделілігін қарапайым немесе
вульгарлы түрде емес әсер қалдыруға әкелуі тиіс;
– кеңістіктің контурын нейтральді түрде қалдыра отырып, оның визуалды
атмосферасын заттай толтыру мен көркемдік акцент есебінен шешу қажет;
– кеңістіктің құрылымын қажетті деңгейден жоғары күрделендірмеу
керек;
– жобалау шешіміне келушілердің интерьер туралы толығымен
эстетикалық көзқарас қалыптастыру үшін басты эмоциональді құрайтын басты
негіз енгізу қажет; бірге алаңдаудың резонансы бұл рухани бірлікке қол
жеткізген, оның шығармашылығы кімге бағытталғанын өзара түсінісу диалогына
қол жеткізген кез келген суретші сияқты дизайнердің мақсаты болып саналады.
Кеңістікті байқауда композциялық акцент немесе доминант ретінде
келушілердің назарын өзіне аударуды қабылдайтын заттай немесе символикалық
объект маңызды мәнге ие болады. Композициялық акценттің түсінігіне көлемі
емес, объектінің көркемдік қаныққан, символикалық жиынтығы, оның ішінде
объектінің бөліктері: кіру есігі, субұрқақ, башнядағы сағат, скулптурлар,
қабырғадағы панно енеді және сәйкесінше интерьер сипатына жатқызылады.
Ішкі және сыртқы кеңістіктің қосындысында фасад пен интерьердің
көркемдік белгісін ашуға сәйкес дәстүрлі құралдарды қолдана отырып
архитектуралық шешімнің бірлігі қолдау табады. Бірақ уақыт өткен
сайын эстетикалық бағдарлар өзгереді, ал дәстүрлі кесте керісінше
алмастырылады. Бір кездерде бұл готика архитектурасында революциялық
жаңалық болды; енді ғимараттың қаңқасының сыртынан шығару үшін
архитектурада хай-тек және неоконструктивизм стилінің формаларына
үміттенетін әрекет жасалуда.
Кейінгі кездері біздің және шетелдік ғалымдар тұрғыни аумақтар шегінде
өтетін шынайы өмірлік үрдістерге көптеген зерттеулер жүргізді. Сыртқы
тұрғыни ортаны жобалық ұйымдастыру саласы бойынша негізгі қорытындыларды
келесі түрде беруге болады.
1. Сыртқы тұрғыни орта маңызды және ерекше әлеуметтік-мәдени қызметтер
атқарады және сондықтан оны арнайы зерттеу және жобалау нысаны ретінде
қарастыру қажет.
2. Тұрғыни ортаның кеңістіктік құрылымы елдің ортаны кеңістіктік
ұйымдастыру әрекеттерінің белгілі түрлерімен өзара байланыстырылуымен
сипатталатын ерекше әлеуметтік-кеңістіктік кешендерді қалыптастыратын,
жақсы игерілген жеке алаңшалардан, зоналардан құралады.
3. Елдің аумақтарды пайдалану сипаты мен әлеуметтік белсенділігі ортаның
игерілген учаскелерінің кеңістіктік параметрлерімен, яғни әлеуметтік-
кеңістіктік кешеннің өлшемдерімен, шекараларымен, бағдарлануымен өзара
тығыз байланысты.
4. Көгалдандырылған ашық кеңістіктердің шектен шығардай көптігі оларды
белсенді пайдалану мен елдің ондағы іс-әрекеттерінің жайлылығына кепіл бола
алмайды.
5. Тұрғындық жердің аумағын елдің әрқилы әлеуметтік-демографиялық
топтары әртүрлі деңгейде пайдаланады. Орынды таңдауды анықтайтын себептерге
әдетте әлеуметтік бақылау шарттары, яғни басқа адамдардың болуы,
терезелердің, тұрғын үйге кірер есіктердің орналасуы себеп болады.
6. Көпқабатты үйлер арасындағы кең аралықтарға қарағанда азқабатты және
аралас үйлердің жанындағы аумақтар өнімді түрде игеріледі.
7. Көлік және жүргіншілер жолдарының жанында орналасқан тұрғыни үйлердің
бірінше және жертөлелік қабаттары уақыт өте өздерінің тұрғын үйлік қызметін
жоғалтады. Оларда әртүрлі кеңселер, басқару қызметтері, қызмет көрсету
мекемелері, жеке кәсіпкерлік қызмет орындары т.б. орналасады. Соған сай
оның маңайындағы аумақтардың учаскелері де өзгеріске түседі.
8. Аулалық аумақтардың абаттандырылуының геометриялық, дәл пішіні
әдетте тұрғындардың өзіндік әрекеттері нәтижесінде өзгеріске түседі:
ойындарға арналған столдар, сәкілер, гүл түптері т.с.с пайда болады. Ол
аумақтық сырттай қарағанда ұйымдастырылмағандық әсерін береді.
9. Тұрғын үйге кірер есік міндетті түрде аулаға бағдарлануы қажет, ал
үйдің сыртқы қасбеті қоғамдық қызметке пайдаланылуы мүмкін.
10. Аумақтарды пайдаланумен байланысты келіспеушіліктердің негізгі
себептері келесідей: көпадамдық және жеке қызметтер түрлерінің өзара
үйлеспеуі; автомобиль тұрақтары, ойын, әуесқойлық әрекеттеге жердің
жетіспеуі; шекаралардың (ауладан өту, иттерді серуендету т.с.с) тиімді
болмауы, яғни мүмкін іс-әрекеттердің тиімді өлшемдерінің, шекараларының
және бағдарлануының бұзылуы.
Көше мен квартал аралық кеңістіктің байланысы ондағы құрылыстардың
түріне сай әртүрлі деңгейде іске асырылады. Қайта өзгерту немесе жаңа
құрылыс барысында қалыптасатын кеңістік кварталдың өлшемдеріне,
шекараларына және бағдарлануына, олардың қаладағы орынына байланысты
болады. Қаланың тығыз орналасқан орталық учаскелерінде квартал аралық
аумақтар түрі аула болып қала береді. Ірі кварталдары бар зоналардың ішкі
аумақтарына ортақ аулалар және көгалдандырылған жерлермен қоса, жаяулар
жолдары мен автомобильдердің өткелдері енеді. Бірмезгілде қайта
ұйымдастырылатын аумақтардың өлшемдерін әрі қарай үлкейту - жоспарлық
құрылымға көшені, жаяулар кеңістіген т.с.с енгізу ішкі кеңістіктерді
ұйымдастырудың күрделенуіне алып келеді. Аула, көше, қалтарыс, скверлер тек
урбанизацияланған (қалалық) ортаның элементтері ғана емес, олар адамзат
тәжірибесін, әлеуметтік және мәдени құндылықтарды іске асыратын нысандар.
Олардың әрқайсысы белгілі эмоциялық жағдайдың, белгілі мінез-құлық
нормаларының делдалы болып табылады. Сыртқы тұрғыни ортаның әлеуметтік
тиімділігін арттыру, әлеуметтік-кеңістіктік кешендердің дәстүрлі түрлерін
пайдалану және олардың жаңаларын қалыптастыру үшін адамдардың қабылдауы мен
өзін-өзі ұстауын қалалық ортаның кеңістіктік құрылымының параметрлерімен
байланыстыратын психологиялық заңдылықтарын да қарастыру қажет.
Тұрғын үйлерді тұрғызуда адамдар өздерінің утилитарлық және рухани
қажеттіліктеріне сай талаптарды ескереді. Тарихи мәліметтер көрсететіндей,
тұрғын үйдің пішіні жекелеген адамдар мен әлеуметтік топтардың өмір сүру
үрдістеріне сай пайда болып, дамиды. Ол ұлттық, тұрмыстық және мәдени
дәстүрлерін, көркемдік түсініктерін т.б. көрсетеді.
Тұрғын үйлерге келесідей жалпы әлеуметтік қызметтерге жауап беру
талаптары қойылады:
- ондағы тұрушы адамдардың денсаулығын (қажетті санитарлық-гигиеналық
шарттарды жасау есебінен іске асырылады) қорғау;
- жанұяны сақтау және ондағы салауатты психологиялық жағдайды
орнықтыру (оны пәтерлерді жобалау барысында ескерудің маңызы зор);
- жанұяның дамуына ықпал ету (зерттеулерде жанұядағы балалардың саны,
жанұяның құрамы т.б. тұрғын үй жағдайына байланысты екендігін
көрсетеді);
- жұмыстан тыс уақытты ұйымдастыру (ол пәтерде және одан тыс жерде
іске асырылады);
- кәсіби біліктілігін арттыру (үйдегі мамандығы бойынша әдебиеттермен
жұмысы, ғылыми істер т.б.);
- балаларды тәрбиелеу (пәтерден қалаға дейінгі барлық деңгейлердегі
жағдайлардағы жасау);
- демалуға жағдай жасау (тұрғыни жүйесінде ол жекелей, жанұялық және
ұжымдық демалысты қамтамасыз ету);
- психологиялық паналау қызметін орындау (сыртқы ортадан оқшаулану
мүмкіндігі болуы).
Осы аталған қызметтердің әрқайсысы қандай да бір түрде материалдық-
кеңістіктік қолданыс табуы керек. Ол мәселені мемлекеттік деңгейде шешуде
әр адамға стандарт бойынша 9 м2кем еместұрғыни аудан есептелген.
Демографиялық жағдай халықтың саны мен өсу қарқыны, оның жыныстық,
жастық құрамы, отбасылардың саны, көлемі және құрамы бойынша сипатталады.
Ол факторлар пәтердің өлшемін, тұрғын бөлмелердің және ондағы қосымша
ішкіжайлардың санын анықтауға, ондағы өмірлік әрекеттердің тиімді түрде
ұйымдастырылуына ықпал етеді. Сәулетшінің міндеті өз жобасына тұрғын үйдің
әлеуметтік модельін материалдық-кеңістіктік түрге енгізу.
Тұрғын үйдің негізгі қызметтерінің бірі – ондағы тұрғындарды сыртқы
ауаның суығы мен ыстығынан, желден, ылғалдық және табиғаттың т.б. қолайсыз
жағдайларынан қорғау. Табиғи-климаттық жағдай ғимараттың сәулетіне, оның
кеңістіктік және қызметтік ұйымдастырылуына, құрылыс материалдары мен
конструкциясының таңдалуына және басқа да жағдайларына өз әсерін тигізеді.
Температуралық-ылғалдық режим. Оның әсері тұрғын үйдің жайлылық
деңгейіне кері ықпалын тигізуі мүмкін, сондықтан тұрғын үйді сыртқы ауаның
маусымдық және тәуліктік температураларының өзгеруінен, солтүстік
аудандарда суықтан., оңтүстікте ыстықтан қорғау қажет. Суықтан қорғау үшін
тұрғын үйдің енін үлкейтіп, сыртқы қабырғалардың периметрін азайту,
тамбурлар жасау және терезелердің шынылар санын екіге немесе үшке арттыру
керек. Суық аудандарда сыртқы қоршау конструкциясына термокедергілік
коэффиценті жоғары материалдарды таңдау және тұрғыни ішкіжай мен сырттың
ауасының ауысуы терезелер арқылы болатындықтан, терезелердің ауданын
қажеттіліктен сай арттырмау қажет. Пәтерлердің санитарлық-гигиеналық
жайлылығы оның желдетілу деңгейіне байланысты. Желдету мәселесін
кондициялау жолымен де шешуге болады, бірақ ол қымбаттау. Сондықтан замануи
құрылыс салуда температура мен ылғалдылықты табиғи жолмен, сәулеттік-
жоспарлық құралдар арқылы реттеудің әрқилы қағидалары мен амалдары кең
тараған.
Желдік режим. Жергілікті жердің желдік режимі көпжылдық бақылаулар
арқылы анықталады. Ол ауа ағынының бағыты мен жылдамдығы бойынша
сипатталады. Жобалау үшін желдің бағыты мен қайталануын көрсететін жел
раушаны деп аталатын, желдің өтін білу үлкен маңызға ие. Ауаның желдік
қозғалысы тұрғыни ішкіжайларының табиғи желдетілуін іске асыруға жағдай
жасайды. Сондықтан жобалауда пәтерлер бөлмелерінің желдің өтіне қарағанда
орналасуын ескеру керек.
Инсоляция. Инсоляция, яғни тұрғыни ішкіжайлары мен үй жанындағы аймақтың
тік түскен күн жарығымен сәулеленуі санитарлық-гигиеналық жайлылық жасауға
ықпал етеді. ҚНжЕ 2.07.01-89 бойынша тұрғыни ішкіжайлары тәулігіне
солтүстік аудандарда 3 сағ., оңтүстікте 2 сағ. үзіліссіз инсоляциялануы
қажет. Инсоляцияның ұзақтығы көбінесе тұрғыни ішкіжайларының күннің
бағытына сай бағдарлануына байланысты болады. Егер пәтерлер солтүстікке
қарай бағдарланған болса, онда екі, үш бөлмелі пәтерлердің аз дегенде бір
бөлмесі, ал төрт және одан да көп бөлмелі пәтерлерде екі бөлмесі
инсоляциялануы қажет. Бір бөлмелі пәтерлерді инсоляцияланбайтындай етіп
солтүстікке бағдарлап орналастыруға болмайды.
Жарықтану. Бөлмелердің де табиғи жарықтануы санитарлық-гигиеналық
жайлылыққа әсер етеді. Ол сыртқы жарықтануға, шағылысқан жарықтың санына,
жарықтық ойықтардың шамасына және бөлмелердің тереңдігіне байланысты
болады. Жарықтану деңгейін жуықтап есептеу үшін жарықтық ойықтар мен
еденннің қатынасын пайдалануға болады. Тұрғын үйлерде ол 16 тең. Егер
бөлменің табиғи жарықтануы аз болса ішкіжайдың тереңдігін азайту немесе
жарықтық ойықтарды арттыру керек.
Интерьердің гармониялық үйлесімділігі оның ішкі элементтеріне: бөлменің
құрылымына, оның ішіндегі жиһаздарға және олардың дұрыс орналастырылуына,
қала берді олардың түстеріне, шамдар мен люстраларға, есік-терезе
перделеріне, тіпті сәндік бұйымдарға да байланысты. Ал осы жоғарыда аты
аталған нәрселер шамадан тыс артық болса, ол адамның көңіл күйіне кері
әсерін типзеді. Адамды жалықтырып шаршатуы мүмкін
Жанұя жылуына, үйдің ішкі сұлулығына қазақ халқы өте ыждағаттылықпен
қараған.
Заттық ортаның адамның өмірлік қайраткерлігімен байланыстылығы
материалдылықпен рационалды-функционалдықпен және утилитарлықпен
шектелмеген, ол шынайы заттарды және адамның әлемдегі орнын сезінуінде
айқындалған адамның рухани қайраткерлігін көрсетеді.
Жеке тәжірибе негізінде біз кеңістікті өзімізбен сәйкестендіріп, оны
бағалай аламыз, және ол үшін оның шекарасын түйсіне отырып, оны айналып өту
міндетті емес.
Біз кеңістік көлемін өте сезгішпіз, ол біздің психологиялық жағдайымызға
әсер етеді. Бізді қоршаған микро кеңістік біздің санамызда ешқашан
өзіндік болып сезіледі. Сондықтан адам бұл кеңістікке тіпті зиянсыз енсе
де оны жақтырмайды. Кейбір жағдайларда жабық кеңістік (кабина, мысалы)
адамды толық қанағаттандырады.
Адамның кеңістік көлеміне қатынасы жеке мінезге ие: біреулерге тар
кеңістік қолайлы болса, кейбіреулерге кең еркіндік ұнайды. Император І-Петр
ұзын бойлы бола тұрып оған үйдің аласа төбесі мен тар бөлмелері ұнады –
олүшін осылай құрастырды. Алайда көбінесе тарлық - жұмыста да, үйде де
-адамға ұнамайды.
Адамдардың әртүрлі бейімділігіне қарай, олардың талғамдары мен
талаптарында орташа көлемдер және нормалар бар. Осыған сай, адамды әдетте
тоғыз шаршы метр көлемі қанағаттандырады, және онда ол өзін табиғи
сезінеді. Егер ғимарат елу шаршы метрден көп болса, оны біртұтас
қабылдамай, бөлек фрагменттерге бөлінеді.
Егерзат 30 метрден кем жердеорналасса, олондаадамныңқабылдауындаболады.
Сондықтаносындайқалыптағықалашықыңғ айлысезімді.
Бірақзаманталаптарынасайқалалардаки лометрменөлшенетінқашықтық -
әдеттегіжағдай. Жасандыкеңістіктіңорасанзоркөлеміжа ншуымүмкінадам
мұндайкеңістіктеөзіныңғайлысезінбей ді.
Сондықтанархитекторларадамныңтабиғи қажеттілігінқанағаттандырубағытында кеңіст
іктіңгармониялықабылдайдаүйлердіңфа садтарынбөліктергебөледі,
адамғакөзмөлшеріменжақындатуүшін, ұзынкөшелердімайдабөліктергекеседі.
Кеңістіккөптеген аса әртүрлімінездемегеие: олұзыннемесеқысқа,
ұзынжәнеаласа, кеңжәне тар жәнетағыбасқашаболуымүмкін. Кеңістік тұйық
(қабырғалармен, төбеменшектелген), мысалыүйдіңлоджиясысияқтытолықемес
тұйықболуымүмкін.
Кеңістіктікөзмөлшерібойынша тек қабырғаларғанаемес,
соныменқатаркезкелген бұйымдар - интерьердегіжиһаз,
ашықкеңістіктегіағаштарнемесеорынды қтаршектеуімүмкін. Оларкөру
органыменқабылдауролінойнайды. Адамдық сана олардықалыптастырып,
соғансүйенеотырып, кеңістіктіңкөрушегінтудырады. Бұл
көрерменніңбелсендіішкіжұмысы мұндабелгілібірэстетикалық құбылысқаауысады.
Психологиялықикемменбайланыстықоғам дықтүрдірарасында, біржағынанкеңістік
формасы, екіншіжағынанбелгілібірбайланыс бар.
Объектініңжақындығын көруоргандарыныңжиырылуынаәкеліп, адамныңжүйке-
психикалықжағдайынтудырады. Сондықтан тұйықкеңістікте болатұрып,
адамалыстағынемесе, керісінше
жақынорналасқанзаттарғанемесежазықт ықтарғаәртүрлікөңілбөледі.
Біздің ой-өрісіміз бен дизайн
түсінуімізқазіргікездежиілегенәртүр ліөндірістікөнімдердіңкөрмесіндамыт ады.
Оларданзаманталабынасайотандықжәнеш етелдіктәжірибеберетінеңқызықтынәрс елерді
көругеболады.
Тұрғыни ортаны тікелей тұрғын үйдің сыртқы, қосымша бөлігін, тікелей
үйге жақын аумақты ғана емес, сонымен қатар елдің күнделікті тұрмыстық және
тынығу (рекреация) қажеттіліктері іске асырылатын скверлері, көшелері,
қалтарыстары (переулок) деп қарасыру қажет. Бұндай анықтама тұрғыни ортаның
ауқымын кеңейтіп, оның қаладағы орынын, әлеуметтік қызметтері мен қалыптасу
әдістерін жаңаша бағалауды қажет етеді. Жобалауға орта тұрғысынан кірісуді
енгізу - авторлық тұрғыны зерттеу және жобалау материалына, яғни табиғатқа,
қоғамға, адамға - қалыптасушы ортаның сапасын биоценоз, әлеуметтік-мәдени
үрдістер, сәулетті тұтынушының субъективті-жекебастық қасиеттері
тұрғысынан қарастыруға ауысуды білдіреді.
Сыртқы тұрғыни орта оны зерттеу мен жобалау ерекшеліктеріне ықпал ететін
жекешілік және қайталанбастық, көпқызметтілік пен үздіксіздік, көпмәнділік
пен тарихи жалғастық сияқты өзіндік белгілерге ие.
Тұрғын үйлерді жобалауға әсер етуші қала салушылық факторлардың ең
негізгілеріне құрылыс салынатын орынның орналасуы мен өлшемдері, жекелеген
үйлер мен кешендердің көрермендік қабылдану шарттары, қоршаған құрылыстың
морфологиялық және сәулеттік-көркемдік ерекшеліктері мен оның функциялық
құрылымы жатады.
Көрермендік қабылдау шарттары. Көрермендік қабылдау шарттарын ескеру
дегеніміз – ғимараттың сәулетіне оның сол құрылыс салынған орынға, қоршаған
кеңістіктік ортаға тәндігін мәнерлейтін сипаттар беруді айтады.
Ғимараттың көрермендік қабылданатын ақпаратттық-эстетикалық мүмкіндігін
көрсетететін материалдық факторларға оның қасбетінің жалпы пішіні, силуэті,
ірі жіктелуі, бөлшектері, түсі, беттердің фактурасы және т.б. жатады. Олар
әрқайсысы өзіндік мәнге ие ақпараттық қабат жасайды.
Ол мәселелерді шешу үшін көздің физиологиясын ескеру қажет. Мысалы,
көздің вертикаль жазықтық бойынша анық көру аумағы 27о, ал горизонталь
бойынша 42о болады. Сондықтан, қабылданушы нысан неғұрлым алыс болса,
соғұрлым оның көп бөлігі көзге түседі. Жекелеген үй өзінің қоршаған
ортасымен, тек көршілес ғимаратттармен салыстырыла бағаланады. Нысан
қашықтаған сайын оның тұтастығы мен бөліктерінің мазмұны өзгере береді.
Мысалы жақын қашықтықта тұтас болып оның фрагменті, бөлігі болып
терезесі, есігі, балконы көрінсе, ара қашықтық ұлғайған сайын тұтас болып
құрылыстың панорамасы, ал үйдің өзі оның бөлігі болып қалады және сонымен
қоса, кеңістіктік сезім де өзгереді.
Қоршаған құрылыстың морфологиясы. Жобалау үшін қоршаған құрылыстың
морфологиялық қасиеті, яғни оның жоспарының геометриясы, ғимараттар мен
олар жасаған кеңістіктің өлшемдігі үлкен маңызға ие.
Қаланың тарихи орталықтарында ғимараттар мен кешендерді орналастыруда
әдетте сол қоршаған ортаға тән геометриялық конфигурациялар мен
өлшемділікті сақтау, ал кейде қайталау қажет болады.
Сәулеттік және қаласалушылық мұраны сақтауға бағытталған құрылыстарда
жаңа тұрғызылған ғимаратттар үшін олардың ең үлкен биіктігі де шектеледі.
Сонымен қатар, жобаланушы ғимараттардың қабаттылығын шектеу сәулеттік
ортаны шолып бақылауды сақтау мақсатында да орындалады.
Қайта қалпына келтіру (реконструкция) жағдайында шешім қабылдауға
құршаған құрылысқа тән ғимараттардың пластикалық ерекшеліктері
(қасбеттердің ірі жіктелуі, шатырлар типтері, қабаттардың ығысуы т.с.с.) де
белсенді әсер етеді. Қалпына келтіру жағдайында сәйкестік, ассоциативтік
байланыстар, ал кейбір жағдайларда пішіндерді тікелей қайталау жөн боолады.
Қоршаған құрылыстың композициялық-көркемдік ерекшеліктері. Жаңа
ғимараттар жобалағанда маңайындағы құрылыстың стильдік ерекшеліктері,
пропорциялық және масштабтылық жүйелері, метроритмикалық заңдылықтары,
бөлшектерінің суреті, қоршау конструкцияларының фактурасы, түсі т.б.
нақтылы сипаттары ескерілуі қажет. Сонымен қоса қаланың түрі туралы
қоғамдық бағаға, тұрғындардың пікірлері мен тілектеріне, қала ортасының
оның тұрғындары үшін өте маңызды сапаларына, сол қала туралы адамдар
санасында қалыптасқан бейнелік түсінікті анықтауға да үлкен көңіл бөлінеді.
Сондай ақпараттар жобалық міндеттерді нақтылауға көмектесіп, оны іске асыру
құралдарын негіздеп таңдауға көмектеседі.
Жоғарыда көрсетілген сәулеттік және кеңістіктік факторлар тұрғын үйді
қалалық ортаға дұрыс енгізуге мүмкіндік береді.
Бұқаралық тұрғын үй құрылысында пәтерлерді жобалаудың әрбір жанұяны жеке
пәтермен қамтамасыз ету міндетін шешуден шығатын қағидалармен анықталатын
өзіндік ерекшеліктер бар. Осыдан шығатын жобалаудың бірінші қағидасы -
жанұяның әрбір түріне өзіндік жеке пәтер беру.
Елдің жанұялық мөлшері бойынша құрылымы мен олардың сұраныстары туралы
мәліметтер жобалауға арналған тапсырмада көрсетілетін, тұрғын үйдегі,
кешендегі пәтерлер типтерінің құрамын анықтайтын бастапқы берілгендер
болып қызмет етеді. Сондықтан, әрбір жағдайда әртүрлі тұрғыни бөлмелері бар
әртүрлі пәтерлер типтері алдын-ала анықталуы қажет. Сөйтіп, жанұяның сандық
құрамы пәтердің типін анықтайтын негізгі белгі болып атбылады. Пәтер
есептелген адамдар саны оның өлшемдерін, жалпы және тұрғыни ауданын
анықтайды.
Пәтердің тұрғыни ауданы барлық тұрғыни бөлмелердің ауданының
қосындысынан, ал жалпы ауданы пәтердің барлық ішкіжайларының қосындысынан
құралады.
Жанұяның сандық құрамы пәтерлердің қалыптасуындағы негізгі себеп
болғанымен, ол жеткіліксіз. Әрбір пәтердегі жанұяның өмір сүру әрекетімен
байланысты талаптарды да ескеру қажет. Онда жанұя мүшелерінің жас
ерекшеліктері, туыстық байланыстары, әлеуметтік статусы, материалдық
жағдайлары, сонымен қоса тұрмысты ұйымдастырудағы кейбір дәстүрлер мен
ұлттық ерекшеліктер де есепке алынуы керек.
Пәтерлердің жайлылық деңгейі оның жобалану сапасына сай болады. Оның
кеңістіктік шешімін бағалау пәтердің тұтастай гигиеналық, қызметтік,
психологиялық, эстетикалық т.б. талаптарға жауап беруімен анықталады. Бірақ
пәтердің қызметтік талаптары жайлылық деңгейінің негізгі бағалау өлшемі
болып табылады.
Пәтер әр адамның өмірінің әр кезеңінде 40 тан 100%-ға дейін уақыты
өтетін микроорта. Жанұяның орналасқан пәтері оның әр мүшесінің, сонымен
қоса тұтастай жанұяның қажеттілігін неғұрлым жақсы қанағаттандыратын болса,
соғұрлым олар өздерінің мақсаттарын жетістікпен іске асыра алады. Пәтер
әрқашанда әр тұлғаның еркінситін және жанұялық байланыстардың дамуы мен
нығаюына игі ықпал ететін орын болуы қажет.
Кез-келген пәтердің құрылымын шартты түрде ішкіжай, яғни оның сәулеттік-
кеңістіктік ұйымдастырылуы, жоспарланған жабдықтарымен қоса техникалық
қамсыздандырылуы және жиһаздарымен қоса жабдықталу заттары деп үш құрамға
бөлуге болады. Алғашқы екі компонент толықтай пәтердің жобалануымен, оның
конструкциясымен және сәулетшінің ойымен анықталады. Ал үшінші компонент
тұтастай пәтер тұрғындарына байланысты, бірақ пәтерді жиһазбен жабдықтау,
оларды орналастыру мүмкіндіктері әрбір бөлменің габариттік өлшемдеріне,
есік, терезелердің саны мен өлшемдеріне, яғни ол да сол пәтердің жобасына
байланысты.
Жанұяның әрбір мүшесінің өз үйінде қажетті өмірлік әрекеттерін
кедергісіз іске асыра алу мүмкіндігі – пәтердің жайлылығының негізгі шарты
болып табылады. Ал ол дегеніміз – пәтердің жобасы ішкіжайларда қандай да
тұрмыстық үрдістерді орындаумен байланысты жиһаздар мен әртүрлі заттарды
орналастыру еркіндігін таңдауға кепілдік беруі қажет. Жобалаушы сәулетші
пәтерде болатын әр адамға қажетті жабдықтармен және жиһаздармен байланысты
барлық тұрмыстық үрдістерді толықтай қамтамасыз ете алмайтындығы белгілі.
Бірақ сол үрдістерді топтап, олардың ерекшеліктеріне сай пәтерді әртүрлі
қызметтік кеңістіктік аймақтарға жіктеуге болады. Жобалауда бастапқы
басшылыққа алатын, пәтерлерді қалыптастыратын құрылымдық элементтер ретінде
пәтерлердің сол аталған кеңістіктік аймақтарын пайдаланады.
Тұрмыстық үрдістер аймағы, шартты шекарасы бар қандай да өмір сүру
үрдістері жүретін кеңістікті айтады. Кеңістіктің параметрлерін
антропометрикалық және эргономикалық талаптар негізінде тағайындайды, яғни
соған сай аймақтың бөліктері - яғни берілген үрдістерге арналған жиһаздың
немесе басқа да жабдықтың орналасу кеңістігі; шкафтың есігін ашуға, кресло,
орындықты қозғалтуға арналған кеңістік т.б. Аймақтар белгілі жекешелікпен
ерекшеленгенмен, оларды өзара қызметтік байланыстарына, жарықтануына,
қабырғаға, есік пен терезеге қарағанда орналасуына сай араластыруға, өзара
біріктіруге болады. Әр пәтер үшін тұрмыстық аймақтардың есептік құрамы
жанұяның мүшелер санымен және тұрмыстық деңгейімен анықталады.
Ішкіжай – пәтердің коммуникациялық алаңдары бар бір немесе бірнеше
тұрмыстық үрдістерді қосатын кеңістіктік ұйымдастырылуының негізгі
элементі. Аймақтардың жалпы саны ішкіжайлардың мүмкін сандарынан
айтарлықтай артық болғандықтан, оларды әрбір өмірлік үрдістің орындалу
ерекшеліктеріне сай біріктіреді. Бір аймақ үшін оқшаулану қажет болады, ал
екіншілері болса ортақ кеңістікте де орналасуы мүмкін. Інкіжайлардың
қызметтік типтерінің номенклатурасы осы негізде дайындалады.
Пайдалану сипатына сай барлық ішкіжайлар екі қағидалы топқа бөлінеді:
тұрғыни ішкіжайлар (жеке тұрғын бөлмелер мен жалпы жанұялық бөлмелер),
қосымша ішкіжайлар (жеке гигиена, шаруашылық, коммуникациялық және заттар
сақтау ішкіжайылары). Әрбір ішкіжайдың жоспарлану параметрлері (ауданы,
пропорциясы, пішіні, өлшемі) оның қызметтік жүктемесіне, яғни ондағы өтетін
тұрмыстық үрдістердің санына сай тағайындалады.
Пәтердің ішкіжайларының кеңістіктік ұйымдастырылуына қойылатын негізгі
талаптардың біріне жоспарланушы аймақтарды әртүрлі нұсқада орналастыру
мүмкіндіктерінің болуы жатады.
Демалуға арналған оқтақ тұрғыни бөлмесі әрқилы қызметтік мазмұнда болуы
мүмкін. Оның ауданы әдетте 16-25 м2 шамасында болады. Ол бөлменің қызметі
әралуан. Онда көңіл көтеру, тыныш демалу, жұмыс, тамақтану, қонақ қабылдау
әрекеттері іске асырылады. Ондай мазмұндағы ортақ бөлменің кеңістігі барлық
жанұя мүшелері үшін демалу, тамақтану, әуесқойлық әрекеттер немесе ой
еңбегі, ал кейде ұйқтау аймақтарына бөлінеді. Ыңғайлылық тұрғысынан
қарағанда ондай бөлменің ені 3,2 м-ден кем емес және ені мен тереңдігінің
пропорциясы 1:1 ден 1:1,5 аралығында болуы қажет.
Жеке тұрғыни бөлмелері онда жеке пайдаланатын аймақтар орналастыруға
арналған. Қазіргі кезде жеке бөлмелердің жобалануының үш типі бар:
жұбайларға арналған жатын бөлме, бір адамға және екі жанұя мүшелеріне
арналған бөлмелер.
Аталған типтегі ішкіжайлардың негізгі аймақтары келесідей: ұйқтау және
жеке демалу аймағы; киімдер мен төсек жабдықтарын орналастыру аймағы, жеке
әрекеттер (оқу, шығармашылық т.с.с.) және мәдени-тұрмыстық қызметтегі жеке
заттарды орналастыру аймағы. Аймақтарды тиімді орналастыру арқылы бөлме
ауданын үнемдеуге болады.
Ас дайындау ішкіжайлары – онда жанұяның шаруашылықтық қызметтері (дамақ
дайындау, үтіктеу, іс тігу т.б.) іске асырылады. Тамақ дайындау аймағы
немесе жұмыстық аймағы технологиялық үрдістер мен жабдықтық затардың саны
бойынша ең тығыз аймақ. Тамақ дайындау барысында ішкіжайдағы микроклимат
көрсеткіштері төмендейді (температура жоғарылайды, ауаның ылғалдығы артады,
иістер бөлінеді). Сондықтан тамақ дайындау аймағы желдетілуі жақсы, табиғи
жарықтануы бар арнайы ішкіжайда ұйымдастырылуы қажет. Кей жағдайда ас
дайындау бөлмесінде оның аудандық мүмкіндігіне сай тамақтану аймағы да
орналасады.
Санитарлық-гигиеналық ішкіжайлар. Онда жеке сипаттағы гигиеналық
әрекеттер орындалатындықтан, ондай ішкіжайларды міндетті түрде оқшаулау
қажет. Пәтерлерді жобалағанда санитарлық-гигиеналық ішкіжайлардың қызметтік
жағынан қалыптасқан төрт типі пайдаланылады: ванналық, душтық, дәретхана
және біріктірілген санитарлық торап. Ол ішкіжайлардың өлшемдері ондағы
жабдықтардың құрамына сай анықталады. Ванналық бөлме әдетте ваннамен,
қолжуғышпен және кір жуатын машинаға орын қалдыра жабдықталады. Дәретхана
екі типте болады. Егер ол ванналық бөлменің жанында болса, тек унитазбен,
ал егер одан алыс болса, сонымен қоса қолжуғышпен жабдықталады.
Дәретхананың ені 0,8 м-ден аз емес, ал тереңдігі 1,2 м-ден аз емес болуы,
есігі сыртқа ашылуы қажет.
Кіреберіс – оның пәтердегі атқаратын қызметі өте үлкен. Онда сыртқы
киімдер, аяқкиім, шаруашылық т.б. заттар сақталады. Кіреберісте шешініп,
киіну әрекеттері орындалады, қонақ қабылданады. Сондықтан, онда соған сай
жабдықтар да болуы және оларды қолданудың ыңғайлығы қамтамасыз етілуі
қажет. Сонымен қоса, кіреберіс пәтердің барлық бөлмелерін байланыстырушы
ішкіжай.
Әдетте кіреберістің ауданы үлкен емес. сондықтан оны аймақтарға бөлу өте
күрделі. Ең тиімді жоспарлық шешім – оның ауданын екі аймаққа бөлу: бір
бөліген сыртқы және аяқ киімді шешетін, қол жүктерін қоятын кіреберіске
арнау, ал қалған бөлігін холл ретінде ұйымдастыру – онда айна, үстелше,
кресло орналастыру. Кіреберістің ені 1,4 м-ден аз болмауы қажет.
Пәтердің ашық кеңістіктері немесе жаздық жайлар – демалу, тамақтану,
шаруашылық істері сияқты тұрмыстық үрдістер өтетін орын. Ашық ауада болу
жанұя мүшелерінің тәні және психологиялық саулығын сақтауға ықпал етеді.
Пәтердің жаздық жайлары тобына әртүрлі балкондар, лоджия-балкон, лоджия,
терраса және шыныланған веранда жатады. Балконның қоршауының биіктігі 105
см болады.
Тарихи талдауды қалыптасқан ортаның жекелеген фрагменттерінің мәнін
түсіну, жүргізіліп жатқан жобалау-тұрғызу әрекеттеріне тұрғындардың
қатынасын дәл білу үшін табиғи түрде бақылаумен толықтыру қажет. Тұрғыни
ортаның ішкі қайшылықтары мен көпмәнділігі жоба алдындағы зерттеуді, оның
ішінде әлеуметтік-кеңістіктік талдау мен сыртқы тұрғыни ортаны үлгілеуді
орындау қажеттігін талап етеді
2.2 Пәтерді қайта жобалаудаға қойылатын талаптар
Тұрғын үйді қайта құрудың негізгі міндеті – тұрғындардың әр түрлі
талаптарын қанағаттандыратын өмір сүру ортасының қолайлы жағдайларын
қалыптастыру болып табылады.
Қызметтік талаптардың мақсаты бөлмеде өмір сүруге, еңбек етуге және
демалуға оңтайлы жағдай жасау болып отыр. Қызметтік талаптарды орындау
барлық үдерістерді қолайлы және тиімді орындау үшін қажет. Сонымен қатар,
тұрғын үйдің тіршілік сапасының физикалық бөліміне қойылатын санитарлық-
гигиеналық талаптарды: температура, ылғалдылық, ауаның тазалығы, табиғи
жарықтану, инсоляция, сыртқы шудан дыбыстық оқшаулау орындау керек. Тұрғын
үйдің ішкі ортасы қоршаған ортамен тығыз байланысты, осыған орай тұрғын
үйге қойылатын талаптар табиғи-климаттық жағдайларға және басқа да
жергілікті шарттарға тікелей тәуелді болады және материалдар мен құрылым да
соған сәйкес белгіленеді.
Жоспарлану ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ф-ӨОБ-0320
Тақырыбы: Бес бөлмелі тұрғын үй
Түсіндірме хат ___________________________________ _______ бет
Графикалық бөлім ___________________________________ ____ парақ
Дипломдық жұмысты орындаушы __________________________
.
(қолтаңбасы) (аты-жөні)
Жетекшісі ___________________________________ _____
(қолтаңбасы)
(аты-жөні)
ӨОБ басшысы ___________________________________ _____.
(қолтаңбасы)
(аты-жөні)
Қызмет бабында пайдаланылатын басылым
АЛҒЫ СӨЗ
Бұл дипломдық жұмыста тұрғын үй бес бөлмесінің , құрлыс жұмыс
принциптері,кездесетін ақаулардың түрлері және олардың келіп шығу себептері
мен жөндеу материалдары туралы түсінік беріледі.
Дипломдық жұмыста тақырып бойынша таңдалған сызбалары мен барлық есесп
көрсеткіштері толық көрсетілген. Көрсетілген мәліметтер қазіргі
құрлысымыздың немесе жөндеу жұмысымыздың , ғылым мен техниканың
жетістіктеріне сүйене отырып жасалған механизмдер мен қондырғылар болып
табылады.
МАЗМҰНЫ
1 Кіріспе
2 Негізгі бөлім
2.1 Пәтер және өлшем көлемдік кеңістік шешімдері
2.2 Пәтерді қайта жобалаудаға қойылатын талаптар
3 Графикалық бөлім
4 Еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасы
3 Қорытынды
4 Пайдаланылған әдебиеттер
КІРІСПЕ:
Қазіргі таңда интерер дизайнерлердің алдында тұрған мақсаты ғимаратты,
пәтерді барынша функционалды, эстетикалық талаптарға және жалпы қазіргі
заманның талабына сай етіп, ғимаратты, пәтерді көрген көзге жағымды есер
тудырататындай жарқын бейнесін тауып, оны айқындай білу.
Заман өзгерді, архитектуралық стильдер, дизайн, мода өзгерді, ал
солармен қатар пәтерді әсемдеу, өңдеу де өзгерген.
Жанұя жылуына, үйдің ішкі сұлулығына қазақ халқы өте ыждағаттылықпен
қараған.
Интерьердің гармониялық үйлесімділігі оның ішкі элементтеріне: бөлменің
құрылымына, оның ішіндегі жиһаздарға және олардың дұрыс орналастырылуына,
қала берді олардың түстеріне, шамдар мен люстраларға, есік-терезе
перделеріне, тіпті сәндік бұйымдарға да байланысты. Ал осы жоғарыда аты
аталған нәрселер шамадан тыс артық болса, ол адамның көңіл күйіне кері
әсерін типзеді. Адамды жалықтырып шаршатуы мүмкін
Заттық ортаның адамның өмірлік қайраткерлігімен байланыстылығы
материалдылықпен рационалды-функционалдықпен және утилитарлықпен
шектелмеген, ол шынайы заттарды және адамның әлемдегі орнын сезінуінде
айқындалған адамның рухани қайраткерлігін көрсетеді.
Әрбір адам өзіндік жекешелікпен ерекшеледі. Сонымен қатар, көршілік,
іскерлік, тұрмыстық, өндірістік байланыстар негізінде пайда болатын кіші
әлеуметтік топтар да жекешелікке ие. Осы ұжымдардың ортажасаушы іс-
әрекеттерін құптау және жетілдіру, яғни үйлердің түсін, жасыл желектердің
сипатын, балалар мен спорт алаңдарын т.б. тұрғындардың өздері таңдау
мүмкіндігін беру.
Құрылыс пен реконструкцияның, жобалау қарқынының артуы үзіліссіз болып,
дамуды басқару тетігіне айналдырып отыр. Соған байланысты, жобалау
нысандарының түрі де өседі: үйді емес, тұрғыни орынды, нақтылы адамдар
топтарына (контингент) арналған қоғамдық ғимараттар жүйесін жобалау;
ықшамдалған қызметтік схемалар бойынша емес, ортаны тұрғызу мен игерудің
жергілікті заңдылықтарына сай жобалау.
Ғимараттың ішкі кеңістігінің сипаты мен меңгерудің салдары ортаның
үлгілік құрылымы туралы жалпы мнемондық көзқарасты қалыптастыруға ықпал
ететін және көрермендердің есінде қалдырылатын түрлі визуалдық әсерлерді
береді.
Толығымен әрекеттегі болып ең алдымен түрлі масштабта болатын, түрлі
ерекшеліктертегі кезекті кеңістіктегі әсер табылады. Осы феноменде
интерьерлерді жоспарлау ұйымында қалауы құрылады. Бөлменің көлемдік
қатынасы кеңістіктің мәнін нақтылауға көмектеседі, осылайша ең үлкен
кеңістік әрқашан басты болып табылмайды. Болашақ нысандарының көлемдерін
таңдау кезінде дизайнерлер әдетте үлес және масштаб түсініктерін басшылыққа
алады. Үлестер деп бөлшектер мен тұтас өлшемділігі түсіндіріледі; үлестер
сандық қатынастар түрінде көрінеді және дұрыс немесе дұрыс емес ретінде
қабылданады. Масштаб бір элементтің шамасының өзгелер шамасына қатынасы
туралы айтады, ол сәулет имараты (немесе оның интерьері) және барлық
тұтастың жеке элементтерінің өлшемділігін білдіреді.
Интерьер дизайнерлері бөлменің көлемі мен ондағы заттардың көлемі
туралы айтқанда масштаб терминін қолданады. Жиһаз, шамшырақтар және декор
элекменттерін таңдау кезінде пропорционалдық қағидасын сақтана отырып,
олардың көлемдерін ескеру қажет. Бұл қағида барлық элементтердің бір
бірімен үндестікпен үйлесуі. Алайда элементтер тек көлемі жағынан ғана
емес, түс, ұзындығы және де пішіні бойынша да үндестікте болуы керектігін
есте сақтаған дұрыс.
Масштаб үйлесімі қағидасы сонау Ежелгі Грекияда да қолданылған.
Гректер ғибадатханаларының пропорциялары мен көлемдерін адаммен
арақатынасты етіп салуға ұмтылған. Сондықтан олар адамзат дене пішімін
мүшелердің пропорционалды арақатынасы ережесі бойынша мұқият зерттеген. Дәл
осындай ережелер кейін ғимараттар құрылысына да қолданылған. Осының
арқасында антикалық құрылыстар қазіргі таңда әсемдік пен үйлесімділіктің
мұраты болып табылады. Тіпті ең зор грек сарайлары, өз ғаламаттығымен
адамды еңселемей, оған көлемі жағынан үйлесімді келеді.
Осы қағидалар қазір интерьелерді жобалауда қолданылып, олардың
функционалдығын қамтамасыз етіп келеді. Мысалы, жиһаздар мен архитектуралық
элементтердің барлығын көлемі кәдімгі орташа адамның дене бітімін сәйкес
келуі тиіс. Төсектердің ені, үстелдер мен жұмыс жазықтықтарының биіктігі,
саты өлшемдері – барлығы бізге күнделікті өмірде қолдануға ыңғайлы етіп
анықталады.
Көпқызметтілік және үзіліссіздік сыртқы тұрғыни ортаның негізгі
құрылымдық белгісі. Жобалау нысанын көпастарлы түсіну ішкі қайшылықтары
тұрақты деңгейдегі көпқабатты кеңістіктік құрылым бейнесіне алып келеді.
Қоғамдық нысандардың әсер ету аймақтары олардың жоспарлық шекараларымен
әрқашанда сай келмейтіндігі қаланы аудандар мен ықшамаудандарға бөлетін
иерархиялықтық туралы бастапқы түсінікті қызметтерді өзара ауыстыру
(дублирование) мүдделі құбылыс болатын үзіліссіз көпқызметтік жүйе
түсінігімен алмастыруға алып келеді. Соған байланысты, тұрғыни ортаны
тұрғын үй құрлыс жобалау нысаны болып табылатын теңмәнді жекешеленген
кеңістік деп түсіну қажет.
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Тұрғын үй бес бөлмесінің құрлымы
2.1 Пәтер және өлшем көлемдік кеңістік шешімдері
Қайта жобалауға дейін бес бөлмелі пәтерде өзгерістер болды: дәліз, ас
бөлмесі, балалар бөлмесі, ас үй, қонақжай, кіші қонақжай, жатын бөлмесі,
ванна, дәретхана.
Үй төбесінің биіктігі – 3 м.
Салмақ түсетін қабырғалар – 350мм. Материал – керамикалық кірпіш.
Орталық тіреу қабырға – 200мм.
Материал – керамикалық кірпіш.
Аралық қалқалар – қалыңдығы160мм, керамикалық кірпіш.
Тұрғын үйдің қайта жобалауға дейінгі аумақ есебі:
Ас үймен балалар бөлмесі біріктіріліп,асхана әрі қонақжай бөлмесі болып
өзгертілді,ас үймен балалар бөліп тұрған қабырға және есік алынып тасталды,
ал қонақ бөлмесі балалар бөлмесі болып ауыстырылды, есіктің орны да
өзгертілді, дәлізбен бұрынғы қонақ болмесі, яғни қазіргі балалар бөлмесін
бөліп тұрған қабырғаға есік орны тесіледі. Балалар бөлмесі есік орындары
швеллерлердің қолданылуымен сол жаққа жылжиды. Ыңғайлылық үшін балар
бөлмесінен дәлізге қарай бір есік шығарылады. Осылай бұрынғы ас бөлмемен
балалар бөлмесін біріктіріп, асхана әрі қонақ бөлмесін жасау арқылы,
пәтердің кеңістігін қеңейтіліп, ыңғайлы жайлы, болып шықты.
Терезе кәсегі бар, қалыңдығы 640 мм қабырға "Е" білігімен қосарлы
шынылап бөлшектеніп, терезе кәсегі бар, қалыңдығы 380 мм қабырға
тұрғызылады. Қонақжайда алауошақ орнату үшін терезе орындары металл
маңдайшалары күшейтіліп қайта жасалады. Кәрізді шатырға шығару үшін
түтіндікке тесік шығару керек болды. Қонақжайда жарықтың аздығына
байланысты қабырғада "3" білігі бойынша металл маңдайшалары күшейтілген
терезе ойып жасалды.
Пәтердің интерьерінде декоративті-конструктивті элементтер де жасалды.
Заман өзгерді, архитектуралық стильдер, дизайн, мода өзгерді, ал
солармен қатар пәтерді әсемдеу, өңдеу де өзгерген.
Тұрғын үйдің қайта жобалаудан кейінгі аумақ есебі:
Пәтерді Қайта құрастыру кезеғінде барлық бөлмелер өзгеріске түсті, қайта
жобаланды, ойластырылды, Қайта құрастырудан кейін алынған кеңістік
қызметтік тағайындалуы бойынша аймақтарға бөлінеді. Қонақ бөлмесі, асхана,
кіре беріс, холл, әжетхана, ванна секілді бөлмелердің бәрі қайта жобаланды.
Қеңістік өлшемдері кеңейтілді, стилі өзгертілді, барлық бөлменің стилі,
өзгертілді, жигаз қайта сатып алынды, бұрынғы пәтерде болған түстірдің орны
алмастырылып, танымайтындай өзгеріске ұшарады. Қалқаларды алып тастап
кірпіштен жаңасы қаланғаннан кейін әрлеу жұмыстары кезеңдерге бөлініп
орындалады. Қабырғаларды сылақтап, "ВЕТОНИТ" шпатлевкасымен тегістеген,
құрылымдық тұсқағаздар жабыстырған. Интерьерде қабырғалардың басым түсі
жоқ, әр бөлменің жеке қожайынының талғамына сәйкес түс шешімі бар, алайда
таңдалған түстер ішкі әрлеу жұмыстарында пайдаланылған жақсы үйлесім
табады.
Қонақ бөлме, ас дайындау бөлмесі және асхана мен дәліздегі төбелер
кессон түрінде әрленген. Қалған жерлерде төбені мұқият тегістеп, бөлме
түсіне тәуелді суда еритін TIKKURILA бояуымен бояған.
Асхана мен санитарлық бөлмелердің, цементті-құмды тегістеуші тұтастырғы
үстінен керамикалық тақташалармен төселген.
Қонақ бөлме әрі асхананың қабырғаларды әрлеу үшін эмальмен қапталған
гипсокартонды беттер пайдаланылды, сонымен бірге қабырғаларға көркемсурет
салындып ілінді.
Жобалаушының алдына бірнеше міндет жүктелген – көп адамды бірден
қабылдауға есептелген үлкен және кең қонақжай әрі асхана жасау. Кеңістікті
кеңейту үшін бұрынғы балалар бөлмесімен ас бөлменін біріктіріп, кең қонақ
бөлме әрі асхана шығару . Барлық бөлмелердің жиғазын өзгерту пәтердің
стилінен бастап, Барлық қалқалар кірпіштен қаланды.
Тұрғылықты ортасын ұйымдастыру бойынша өзінің кез-келген әрекетінде
сәулетші мен дизайнер үш негізгі кеңістікпен жұмыс жасайды. Адам әлемді
көзімен бағалайды, яғни оның мынадай ерекшеліктерін: жазықтығын,
көлемділігін, тереңдігін және осы әлем бөліктеріне: ішкі және сыртқы
қатынасы бойынша өзінің жағдайын қоса қарастырады. Көзбен көру әсері
жобалау объектісі ретіндегі кеңістіктің әр түрлері туралы көзқарасты
қалыптастыады.
Ортаны кеңістіктік ұйымдастыруды, оның орыны мен ондағы іс-әрекеттерді
және адамдардың жүріс-тұрысын байланыстыратын тетіктерді әлеуметтік-
кеңістіктік заңдылықтар, – деп атайды Қоғам дамуының экономикалық және
мәдени деңгейі неғұрлым өскен сайын, тұрғыни ортаға деген қала салушылық
мақсаттарды анықтауға әлеуметтік қажеттіліктердің жоғары деңгейі соғұрлым
өз ықпалын тигізеді. Қазіргі қала тұрғызу өз құрамына экология және
әлеуметтік психология мәселелерін де енгізеді. Бұл дегеніміз – сәулеттік
дизайн үшін конструкциялар мен көрермендік қабылдау заңдылықтарымен қоса,
әлеуметтік психологияны да меңгеру қажеттілігін көрсетеді. Бұнда жобалау
барысында біз әлеуметтік үрдістерді ұйымдастырудың кеңістіктік астарына,
яғни қандай да бір іс-әрекеттерге арналған тұрғыни ортаның әрқилы
учаскелерінің пішіндері, өлшемдері, бағдарлануы мен қызметтік жабдықталуына
назар аударамыз.
Тұрғыни ортаны тікелей тұрғын үйдің сыртқы, қосымша бөлігін, тікелей
үйге жақын аумақты ғана емес, сонымен қатар елдің күнделікті тұрмыстық және
тынығу (рекреация) қажеттіліктері іске асырылатын скверлері, көшелері,
қалтарыстары (переулок) деп қарасыру қажет. Бұндай анықтама тұрғыни ортаның
ауқымын кеңейтіп, оның қаладағы орынын, әлеуметтік қызметтері мен қалыптасу
әдістерін жаңаша бағалауды қажет етеді. Жобалауға орта тұрғысынан кірісуді
енгізу - авторлық тұрғыны зерттеу және жобалау материалына, яғни табиғатқа,
қоғамға, адамға - қалыптасушы ортаның сапасын биоценоз, әлеуметтік-мәдени
үрдістер, сәулетті тұтынушының субъективті-жекебастық қасиеттері
тұрғысынан қарастыруға ауысуды білдіреді.
Ең алдымен кеңістіктің көлемі мен шектеу нысаны қабылданады. Қала
ортасындағы тұрғындар архитектуралық санаттар бойынша, оның көлемдік
өлшеміне сәйкес келетін тұрғылықты кеңістікті тепе-теңдікте ұстауға бейім
келеді. Иерархияны супер кеңістік – құрылыстары мен коммуникациялық
артериялары бар қала бастайды; орта кеңістік звеносы ретінде – мезокеңістік
– функционалды түрде негізгі бүтіндікті білдіретін тұрғылықты, қоғамдық
және өндірістік кешендер қабылданады; мезокеңістікке сонымен қатар сыртқы
ортаға өту кезінде буферлі болып табылатын ғимараттың кеңістік бөлігін де
жатқызуға болады; соңынан, кеңістік астына үлкен масштабты градациядағы
көлемді ғимараттың бөліктерін: ірі залдарды, қызметкерлер үшін жұмыс
бөлмелерін, үйдегі қонақ бөлмені, оқушының жұмыс бұрышын жатқызуға болады.
Аталған кеңістіктің осы түрлері архитектуралық ұйымның өзіндік ерекше
нысаны, жобалау объектісі ретіндегі ерекшеліктермен сипатталады.
Қала ортасының ірі масштабтары осы ортаны қабылдау динамикасында оның
нысаны бойынша кеңістікті жіктеуде анық танылған және нақты үлесті қосады.
Изоляциялау деңгейі бойынша кеңістік аралық үйлесімділіктегі кең көлемді
шкаладаға ашық немесе жабық ретінде қабылданады. Тұрғылықты кеңістікті
шектеу абсолютті болмайды, тіпті тұйық аумақ немесе ғимараттың өзінде кем
дегенде бір кіретін есігі болады. Кеңістікті шартты шектеудің тиімділігі
визуалды ұйым үшін ашық аумақ ретінде және интерьер ретінде де сәтті
қолданылады. Ашық кеңістікке көзбен бағалаудағы көзқарастан тежеуді алып
тастау және оны жалғастыруда визуалды жағдайы бар кеңістік жатқызылады. Бұл
жағдай кеңістіктің дамуын бақылау есебінен, тік силуэт бағдарларынан
ажырату, қорғайтын құрылыстардың, оның жоғарғы қабатының геометриялық
деформациясы есебінен жасалынады.
Көп жағдайда геометриялық дұрыс, көлемі бойынша шағын,
орталықтандырылған және шапшаң жиектелген кеңістік жабық әсер туғызады, ал
жоспармен силуэт бойынша күрделі, желілі құрылыстар, динамикалық визуалды
зерттеуде бақылаушыны бағдарлайтын ассиметриялық құрылыстар ашық әсерді
туғазады, яғни кеңістіктің ұлғаюы кезінде күшейе түседі.
Әрбір адам өзіндік жекешелікпен ерекшеледі. Сонымен қатар, көршілік,
іскерлік, тұрмыстық, өндірістік байланыстар негізінде пайда болатын кіші
әлеуметтік топтар да жекешелікке ие. Осы ұжымдардың ортажасаушы іс-
әрекеттерін құптау және жетілдіру, яғни үйлердің түсін, жасыл желектердің
сипатын, балалар мен спорт алаңдарын т.б. тұрғындардың өздері таңдау
мүмкіндігін беру.
Құрылыс пен реконструкцияның, жобалау қарқынының артуы үзіліссіз болып,
дамуды басқару тетігіне айналдырып отыр. Соған байланысты, жобалау
нысандарының түрі де өседі: үйді емес, тұрғыни орынды, нақтылы адамдар
топтарына (контингент) арналған қоғамдық ғимараттар жүйесін жобалау;
ықшамдалған қызметтік схемалар бойынша емес, ортаны тұрғызу мен игерудің
жергілікті заңдылықтарына сай жобалау.
Көпқызметтілік және үзіліссіздік сыртқы тұрғыни ортаның негізгі
құрылымдық белгісі. Жобалау нысанын көпастарлы түсіну ішкі қайшылықтары
тұрақты деңгейдегі көпқабатты кеңістіктік құрылым бейнесіне алып келеді.
Қоғамдық нысандардың әсер ету аймақтары олардың жоспарлық шекараларымен
әрқашанда сай келмейтіндігі қаланы аудандар мен ықшамаудандарға бөлетін
иерархиялықтық туралы бастапқы түсінікті қызметтерді өзара ауыстыру
(дублирование) мүдделі құбылыс болатын үзіліссіз көпқызметтік жүйе
түсінігімен алмастыруға алып келеді. Соған байланысты, тұрғыни ортаны
сәулеттік-дизайнерлік жобалау нысаны болып табылатын теңмәнді жекешеленген
кеңістік деп түсіну қажет.
Жобалау барысында көпмәнділік және тарихи жалғастық сияқты ерекшеліктер
ескеріледі. Бұл сыртқы тұрғыни ортаның қажетті сапалары. Шындығында кез-
келген жобалауды - ландшафты, қаланы, өндірісті қайта жобалау, - деп
қарастыруға болады. Соған байланысты, жобаланушы нысанның тарихы мен өзара
байланыстарын, нақтылы тапсырманың талап ететіндігінен гөрі, кеңірек
уақыттық және кеңістіктік ауқымда зерттеу қажет етіледі. Тарихи талдау
бізді тек жаңа бейнелермен байытып қана қоймай, сонымен қатар қаланың
немесе ауданның қайталанбастығымен және өзіндік ерекшелігімен шарттыланатын
генетикалық кодының ең маңызды белгілерін де сақтап қалуға мүмкіндік
береді. Тарихи талдауды қалыптасқан ортаның жекелеген фрагменттерінің мәнін
түсіну, жүргізіліп жатқан жобалау-тұрғызу әрекеттеріне тұрғындардың
қатынасын дәл білу үшін табиғи түрде бақылаумен толықтыру қажет. Тұрғыни
ортаның ішкі қайшылықтары мен көпмәнділігі жоба алдындағы зерттеуді, оның
ішінде әлеуметтік-кеңістіктік талдау мен сыртқы тұрғыни ортаны үлгілеуді
орындау қажеттігін талап етеді.
Сонымен қатар кеңістіктің әрекет ететін объективті түріндегі белгілеріне
ұйымның композициялық ерекшеліктері бақылау нәтижесінде символдық
психологиялық бағадан шығатын сипатты береді: фронтальді және тереңді,
динамикалық және статикалық, ортаға ұмтылғыш, концентрлі және желілі,
орталықтандырылған және шоғырланған, геометриялық реттелген және ерікті
жоспарланған.
Силуэтті-көлемді әсер сыртқы кеңістіктен масштаб бойынша және визуалды
меңгеру динамикасы бойынша ажыратылады. Ішкі ортаның бөлінуі аумақпен
салыстырғанда ғимараттың функционалды тепе-теңдігін көрсетеді және
сәйкесінше түрлі комбинацияда жүзеге асырылуы мүмкін болатын жоспарлау
шешімінің анфилаттық, залдық, ұяшық принциптерін жіктеуде байқалады.
Ғимараттың ішкі кеңістігінің сипаты мен меңгерудің салдары ортаның
үлгілік құрылымы туралы жалпы мнемондық көзқарасты қалыптастыруға ықпал
ететін және көрермендердің есінде қалдырылатын түрлі визуалдық әсерлерді
береді.
Толығымен әрекеттегі болып ең алдымен түрлі масштабта болатын, түрлі
ерекшеліктертегі кезекті кеңістіктегі әсер табылады. Осы феноменде
интерьерлерді жоспарлау ұйымында қалауы құрылады. Ғимарат вестибюліне
көшеден кіру тамбур арқылы жүзеге асады. Анфилада кіші және үлкен залдарды
кезектестіру кезінде жақсы қабылданады. Ірі интерьердің бірінен басқасына
өту шлюздік кеңістік арқылы шешу мақсатты болады. Интерьерге сырттан өтудің
сакральдық функциясы ортаның шекаралары қиылысатын кіріс жағының
символикасынада. Басқа жағынан үлкен залдың ірі көлемі ғимараттағы
функционалды-жоспарлы байланысқа негізделген маршрут бойынша қозғалыс
кезінде бағдарлауға көмектесетін басқа ғимаратқа өтуді есепке алуды
жеңілдетеді.
Бөлменің көлемдік қатынасы кеңістіктің мәнін нақтылауға көмектеседі,
осылайша ең үлкен кеңістік әрқашан басты болып табылмайды. Культті
құрылыста үлкен залды кеңістік болып тек сенушілер жиналған орын табылады;
культке зейін қою христиандық алтардан абсидальдық кеңістіктің бөлініп
шығарылуымен көрсетіледі. Ғимарат көлемінің кеңістіктің көлемінің жүйесін
саналау үшін маңызы болып олардың визуалды байланыстары үлкен мәнге ие
болады. Бір кеңістіктен екіншісіне өтудің мөлдірлілігі кеңістіктегі
көрермендік интеграцияның көзқарастары көп жағдайда ғимарат туралы әсерді
толығымен жалпылайды. Киім интерьерінің силуэттік көп үлгілері оның
шектеулі жақтарына жабудың моделденген профилін береді: қыртысталған,
күмбез тектес, кезекті деңгейі және жер бедері жоғарғы табиғи сәулеленуі,
сонымен қатар едендер – бірыңғай деңгеймен шешілген немесе жоғарыдан құлап
түсу, көрермен залынан театрон түрінде антресолдың немесе кеңістік құдық
бейнесінде болады.
Архитекторлар барокконы қозғалыс бағытын өзгерту, түрлі деңгейдегі
кеңістік баспалдақтарын қосу тиімділігі, сәулеленуді кезекпен интерьерлік
пейзаждарды көп жоспарлы картиналармен алмастырудың сценографиялық
технологиясын үлкен көлемде пайдаланды. Кеңістіктегі ойынның үлкен
шеберлігі П.Гонзагтың театрлық декорациясында және Д.Пиранезидің
гравюрасында көрсетілген.
Сыртқы ортаға қарағанда көрермен көзқарасына ғимараттың ішкі кеңістігін
толық психофизиологиялық бағалау үшін физикалық ыңғайлылық пен
қауіпсіздікті сезіну, затпен толтыру, кеңістіктің функционалды бағыну
принципін түйсіну қосылады. Адамзаттық масштабқа тестілеу жүргізу
көрермендердің ұлы Петр алаңының интерьері немесе Версальдағы король жатын
бөлмесінің альковы түріндегі эстетикалық пафостағы градиентті реттейді.
Кеңістік контурының трассаға оның қозғалыстағы немесе шолудағы игерілуін
көрсетуі міндетті емес. Көрме залында, мысалы, қозғалыс графигі
стенділердің орналасуымен, офисте – шыны ортаны бөлгіштермен, цехта –
станоктармен есепке алынады. Кеңістіктің мәнді көрсеткіші болып оның
заттармен толықтырылуының тығыздығымен табылады.
Ортаны затпен толықтыру уақытша, оның функциональды анықтылығы – кезекті
болуы мүмкін, сондықтан қайтадан профильдеу, қайта құрастыру кеңістіктің
кескінін толығымен өзгертуі мүмкін. Оның қабылдануына сонымен қатар
интерьердің аранжировкасы кезінде архитектормен және дизайнермен
ойластырылатын бақылау ракустары ықпал етеді және композициялы түрде
сауатты келушілермен бағаланады.
Қала ортасында кезекті түрде ескі силуэтті кескінді лақтыру,
құрылыстардың масштабтарын өзгерту жүргізіліп жатады, бұл кейде Москваның
градоқұрылыстық тарихы үшін сипатты болып келеді.
Енді түсінікті, кез келген интерьер өзінің формасы мен көлемі бойынша
қажетті визуалды мәлімет пен әсер қалыптастыру үшін дизайнның мүддесінде,
қызығушылығында бейімделуі мүмкін.
Қажетті визуалды тиімділікке қол жеткізу үшін дизайнер мынадай іс-
әрекеттерді жүзеге асыруы қажет:
– интерьер формасын келушілерге оның күрделілігін қарапайым немесе
вульгарлы түрде емес әсер қалдыруға әкелуі тиіс;
– кеңістіктің контурын нейтральді түрде қалдыра отырып, оның визуалды
атмосферасын заттай толтыру мен көркемдік акцент есебінен шешу қажет;
– кеңістіктің құрылымын қажетті деңгейден жоғары күрделендірмеу
керек;
– жобалау шешіміне келушілердің интерьер туралы толығымен
эстетикалық көзқарас қалыптастыру үшін басты эмоциональді құрайтын басты
негіз енгізу қажет; бірге алаңдаудың резонансы бұл рухани бірлікке қол
жеткізген, оның шығармашылығы кімге бағытталғанын өзара түсінісу диалогына
қол жеткізген кез келген суретші сияқты дизайнердің мақсаты болып саналады.
Кеңістікті байқауда композциялық акцент немесе доминант ретінде
келушілердің назарын өзіне аударуды қабылдайтын заттай немесе символикалық
объект маңызды мәнге ие болады. Композициялық акценттің түсінігіне көлемі
емес, объектінің көркемдік қаныққан, символикалық жиынтығы, оның ішінде
объектінің бөліктері: кіру есігі, субұрқақ, башнядағы сағат, скулптурлар,
қабырғадағы панно енеді және сәйкесінше интерьер сипатына жатқызылады.
Ішкі және сыртқы кеңістіктің қосындысында фасад пен интерьердің
көркемдік белгісін ашуға сәйкес дәстүрлі құралдарды қолдана отырып
архитектуралық шешімнің бірлігі қолдау табады. Бірақ уақыт өткен
сайын эстетикалық бағдарлар өзгереді, ал дәстүрлі кесте керісінше
алмастырылады. Бір кездерде бұл готика архитектурасында революциялық
жаңалық болды; енді ғимараттың қаңқасының сыртынан шығару үшін
архитектурада хай-тек және неоконструктивизм стилінің формаларына
үміттенетін әрекет жасалуда.
Кейінгі кездері біздің және шетелдік ғалымдар тұрғыни аумақтар шегінде
өтетін шынайы өмірлік үрдістерге көптеген зерттеулер жүргізді. Сыртқы
тұрғыни ортаны жобалық ұйымдастыру саласы бойынша негізгі қорытындыларды
келесі түрде беруге болады.
1. Сыртқы тұрғыни орта маңызды және ерекше әлеуметтік-мәдени қызметтер
атқарады және сондықтан оны арнайы зерттеу және жобалау нысаны ретінде
қарастыру қажет.
2. Тұрғыни ортаның кеңістіктік құрылымы елдің ортаны кеңістіктік
ұйымдастыру әрекеттерінің белгілі түрлерімен өзара байланыстырылуымен
сипатталатын ерекше әлеуметтік-кеңістіктік кешендерді қалыптастыратын,
жақсы игерілген жеке алаңшалардан, зоналардан құралады.
3. Елдің аумақтарды пайдалану сипаты мен әлеуметтік белсенділігі ортаның
игерілген учаскелерінің кеңістіктік параметрлерімен, яғни әлеуметтік-
кеңістіктік кешеннің өлшемдерімен, шекараларымен, бағдарлануымен өзара
тығыз байланысты.
4. Көгалдандырылған ашық кеңістіктердің шектен шығардай көптігі оларды
белсенді пайдалану мен елдің ондағы іс-әрекеттерінің жайлылығына кепіл бола
алмайды.
5. Тұрғындық жердің аумағын елдің әрқилы әлеуметтік-демографиялық
топтары әртүрлі деңгейде пайдаланады. Орынды таңдауды анықтайтын себептерге
әдетте әлеуметтік бақылау шарттары, яғни басқа адамдардың болуы,
терезелердің, тұрғын үйге кірер есіктердің орналасуы себеп болады.
6. Көпқабатты үйлер арасындағы кең аралықтарға қарағанда азқабатты және
аралас үйлердің жанындағы аумақтар өнімді түрде игеріледі.
7. Көлік және жүргіншілер жолдарының жанында орналасқан тұрғыни үйлердің
бірінше және жертөлелік қабаттары уақыт өте өздерінің тұрғын үйлік қызметін
жоғалтады. Оларда әртүрлі кеңселер, басқару қызметтері, қызмет көрсету
мекемелері, жеке кәсіпкерлік қызмет орындары т.б. орналасады. Соған сай
оның маңайындағы аумақтардың учаскелері де өзгеріске түседі.
8. Аулалық аумақтардың абаттандырылуының геометриялық, дәл пішіні
әдетте тұрғындардың өзіндік әрекеттері нәтижесінде өзгеріске түседі:
ойындарға арналған столдар, сәкілер, гүл түптері т.с.с пайда болады. Ол
аумақтық сырттай қарағанда ұйымдастырылмағандық әсерін береді.
9. Тұрғын үйге кірер есік міндетті түрде аулаға бағдарлануы қажет, ал
үйдің сыртқы қасбеті қоғамдық қызметке пайдаланылуы мүмкін.
10. Аумақтарды пайдаланумен байланысты келіспеушіліктердің негізгі
себептері келесідей: көпадамдық және жеке қызметтер түрлерінің өзара
үйлеспеуі; автомобиль тұрақтары, ойын, әуесқойлық әрекеттеге жердің
жетіспеуі; шекаралардың (ауладан өту, иттерді серуендету т.с.с) тиімді
болмауы, яғни мүмкін іс-әрекеттердің тиімді өлшемдерінің, шекараларының
және бағдарлануының бұзылуы.
Көше мен квартал аралық кеңістіктің байланысы ондағы құрылыстардың
түріне сай әртүрлі деңгейде іске асырылады. Қайта өзгерту немесе жаңа
құрылыс барысында қалыптасатын кеңістік кварталдың өлшемдеріне,
шекараларына және бағдарлануына, олардың қаладағы орынына байланысты
болады. Қаланың тығыз орналасқан орталық учаскелерінде квартал аралық
аумақтар түрі аула болып қала береді. Ірі кварталдары бар зоналардың ішкі
аумақтарына ортақ аулалар және көгалдандырылған жерлермен қоса, жаяулар
жолдары мен автомобильдердің өткелдері енеді. Бірмезгілде қайта
ұйымдастырылатын аумақтардың өлшемдерін әрі қарай үлкейту - жоспарлық
құрылымға көшені, жаяулар кеңістіген т.с.с енгізу ішкі кеңістіктерді
ұйымдастырудың күрделенуіне алып келеді. Аула, көше, қалтарыс, скверлер тек
урбанизацияланған (қалалық) ортаның элементтері ғана емес, олар адамзат
тәжірибесін, әлеуметтік және мәдени құндылықтарды іске асыратын нысандар.
Олардың әрқайсысы белгілі эмоциялық жағдайдың, белгілі мінез-құлық
нормаларының делдалы болып табылады. Сыртқы тұрғыни ортаның әлеуметтік
тиімділігін арттыру, әлеуметтік-кеңістіктік кешендердің дәстүрлі түрлерін
пайдалану және олардың жаңаларын қалыптастыру үшін адамдардың қабылдауы мен
өзін-өзі ұстауын қалалық ортаның кеңістіктік құрылымының параметрлерімен
байланыстыратын психологиялық заңдылықтарын да қарастыру қажет.
Тұрғын үйлерді тұрғызуда адамдар өздерінің утилитарлық және рухани
қажеттіліктеріне сай талаптарды ескереді. Тарихи мәліметтер көрсететіндей,
тұрғын үйдің пішіні жекелеген адамдар мен әлеуметтік топтардың өмір сүру
үрдістеріне сай пайда болып, дамиды. Ол ұлттық, тұрмыстық және мәдени
дәстүрлерін, көркемдік түсініктерін т.б. көрсетеді.
Тұрғын үйлерге келесідей жалпы әлеуметтік қызметтерге жауап беру
талаптары қойылады:
- ондағы тұрушы адамдардың денсаулығын (қажетті санитарлық-гигиеналық
шарттарды жасау есебінен іске асырылады) қорғау;
- жанұяны сақтау және ондағы салауатты психологиялық жағдайды
орнықтыру (оны пәтерлерді жобалау барысында ескерудің маңызы зор);
- жанұяның дамуына ықпал ету (зерттеулерде жанұядағы балалардың саны,
жанұяның құрамы т.б. тұрғын үй жағдайына байланысты екендігін
көрсетеді);
- жұмыстан тыс уақытты ұйымдастыру (ол пәтерде және одан тыс жерде
іске асырылады);
- кәсіби біліктілігін арттыру (үйдегі мамандығы бойынша әдебиеттермен
жұмысы, ғылыми істер т.б.);
- балаларды тәрбиелеу (пәтерден қалаға дейінгі барлық деңгейлердегі
жағдайлардағы жасау);
- демалуға жағдай жасау (тұрғыни жүйесінде ол жекелей, жанұялық және
ұжымдық демалысты қамтамасыз ету);
- психологиялық паналау қызметін орындау (сыртқы ортадан оқшаулану
мүмкіндігі болуы).
Осы аталған қызметтердің әрқайсысы қандай да бір түрде материалдық-
кеңістіктік қолданыс табуы керек. Ол мәселені мемлекеттік деңгейде шешуде
әр адамға стандарт бойынша 9 м2кем еместұрғыни аудан есептелген.
Демографиялық жағдай халықтың саны мен өсу қарқыны, оның жыныстық,
жастық құрамы, отбасылардың саны, көлемі және құрамы бойынша сипатталады.
Ол факторлар пәтердің өлшемін, тұрғын бөлмелердің және ондағы қосымша
ішкіжайлардың санын анықтауға, ондағы өмірлік әрекеттердің тиімді түрде
ұйымдастырылуына ықпал етеді. Сәулетшінің міндеті өз жобасына тұрғын үйдің
әлеуметтік модельін материалдық-кеңістіктік түрге енгізу.
Тұрғын үйдің негізгі қызметтерінің бірі – ондағы тұрғындарды сыртқы
ауаның суығы мен ыстығынан, желден, ылғалдық және табиғаттың т.б. қолайсыз
жағдайларынан қорғау. Табиғи-климаттық жағдай ғимараттың сәулетіне, оның
кеңістіктік және қызметтік ұйымдастырылуына, құрылыс материалдары мен
конструкциясының таңдалуына және басқа да жағдайларына өз әсерін тигізеді.
Температуралық-ылғалдық режим. Оның әсері тұрғын үйдің жайлылық
деңгейіне кері ықпалын тигізуі мүмкін, сондықтан тұрғын үйді сыртқы ауаның
маусымдық және тәуліктік температураларының өзгеруінен, солтүстік
аудандарда суықтан., оңтүстікте ыстықтан қорғау қажет. Суықтан қорғау үшін
тұрғын үйдің енін үлкейтіп, сыртқы қабырғалардың периметрін азайту,
тамбурлар жасау және терезелердің шынылар санын екіге немесе үшке арттыру
керек. Суық аудандарда сыртқы қоршау конструкциясына термокедергілік
коэффиценті жоғары материалдарды таңдау және тұрғыни ішкіжай мен сырттың
ауасының ауысуы терезелер арқылы болатындықтан, терезелердің ауданын
қажеттіліктен сай арттырмау қажет. Пәтерлердің санитарлық-гигиеналық
жайлылығы оның желдетілу деңгейіне байланысты. Желдету мәселесін
кондициялау жолымен де шешуге болады, бірақ ол қымбаттау. Сондықтан замануи
құрылыс салуда температура мен ылғалдылықты табиғи жолмен, сәулеттік-
жоспарлық құралдар арқылы реттеудің әрқилы қағидалары мен амалдары кең
тараған.
Желдік режим. Жергілікті жердің желдік режимі көпжылдық бақылаулар
арқылы анықталады. Ол ауа ағынының бағыты мен жылдамдығы бойынша
сипатталады. Жобалау үшін желдің бағыты мен қайталануын көрсететін жел
раушаны деп аталатын, желдің өтін білу үлкен маңызға ие. Ауаның желдік
қозғалысы тұрғыни ішкіжайларының табиғи желдетілуін іске асыруға жағдай
жасайды. Сондықтан жобалауда пәтерлер бөлмелерінің желдің өтіне қарағанда
орналасуын ескеру керек.
Инсоляция. Инсоляция, яғни тұрғыни ішкіжайлары мен үй жанындағы аймақтың
тік түскен күн жарығымен сәулеленуі санитарлық-гигиеналық жайлылық жасауға
ықпал етеді. ҚНжЕ 2.07.01-89 бойынша тұрғыни ішкіжайлары тәулігіне
солтүстік аудандарда 3 сағ., оңтүстікте 2 сағ. үзіліссіз инсоляциялануы
қажет. Инсоляцияның ұзақтығы көбінесе тұрғыни ішкіжайларының күннің
бағытына сай бағдарлануына байланысты болады. Егер пәтерлер солтүстікке
қарай бағдарланған болса, онда екі, үш бөлмелі пәтерлердің аз дегенде бір
бөлмесі, ал төрт және одан да көп бөлмелі пәтерлерде екі бөлмесі
инсоляциялануы қажет. Бір бөлмелі пәтерлерді инсоляцияланбайтындай етіп
солтүстікке бағдарлап орналастыруға болмайды.
Жарықтану. Бөлмелердің де табиғи жарықтануы санитарлық-гигиеналық
жайлылыққа әсер етеді. Ол сыртқы жарықтануға, шағылысқан жарықтың санына,
жарықтық ойықтардың шамасына және бөлмелердің тереңдігіне байланысты
болады. Жарықтану деңгейін жуықтап есептеу үшін жарықтық ойықтар мен
еденннің қатынасын пайдалануға болады. Тұрғын үйлерде ол 16 тең. Егер
бөлменің табиғи жарықтануы аз болса ішкіжайдың тереңдігін азайту немесе
жарықтық ойықтарды арттыру керек.
Интерьердің гармониялық үйлесімділігі оның ішкі элементтеріне: бөлменің
құрылымына, оның ішіндегі жиһаздарға және олардың дұрыс орналастырылуына,
қала берді олардың түстеріне, шамдар мен люстраларға, есік-терезе
перделеріне, тіпті сәндік бұйымдарға да байланысты. Ал осы жоғарыда аты
аталған нәрселер шамадан тыс артық болса, ол адамның көңіл күйіне кері
әсерін типзеді. Адамды жалықтырып шаршатуы мүмкін
Жанұя жылуына, үйдің ішкі сұлулығына қазақ халқы өте ыждағаттылықпен
қараған.
Заттық ортаның адамның өмірлік қайраткерлігімен байланыстылығы
материалдылықпен рационалды-функционалдықпен және утилитарлықпен
шектелмеген, ол шынайы заттарды және адамның әлемдегі орнын сезінуінде
айқындалған адамның рухани қайраткерлігін көрсетеді.
Жеке тәжірибе негізінде біз кеңістікті өзімізбен сәйкестендіріп, оны
бағалай аламыз, және ол үшін оның шекарасын түйсіне отырып, оны айналып өту
міндетті емес.
Біз кеңістік көлемін өте сезгішпіз, ол біздің психологиялық жағдайымызға
әсер етеді. Бізді қоршаған микро кеңістік біздің санамызда ешқашан
өзіндік болып сезіледі. Сондықтан адам бұл кеңістікке тіпті зиянсыз енсе
де оны жақтырмайды. Кейбір жағдайларда жабық кеңістік (кабина, мысалы)
адамды толық қанағаттандырады.
Адамның кеңістік көлеміне қатынасы жеке мінезге ие: біреулерге тар
кеңістік қолайлы болса, кейбіреулерге кең еркіндік ұнайды. Император І-Петр
ұзын бойлы бола тұрып оған үйдің аласа төбесі мен тар бөлмелері ұнады –
олүшін осылай құрастырды. Алайда көбінесе тарлық - жұмыста да, үйде де
-адамға ұнамайды.
Адамдардың әртүрлі бейімділігіне қарай, олардың талғамдары мен
талаптарында орташа көлемдер және нормалар бар. Осыған сай, адамды әдетте
тоғыз шаршы метр көлемі қанағаттандырады, және онда ол өзін табиғи
сезінеді. Егер ғимарат елу шаршы метрден көп болса, оны біртұтас
қабылдамай, бөлек фрагменттерге бөлінеді.
Егерзат 30 метрден кем жердеорналасса, олондаадамныңқабылдауындаболады.
Сондықтаносындайқалыптағықалашықыңғ айлысезімді.
Бірақзаманталаптарынасайқалалардаки лометрменөлшенетінқашықтық -
әдеттегіжағдай. Жасандыкеңістіктіңорасанзоркөлеміжа ншуымүмкінадам
мұндайкеңістіктеөзіныңғайлысезінбей ді.
Сондықтанархитекторларадамныңтабиғи қажеттілігінқанағаттандырубағытында кеңіст
іктіңгармониялықабылдайдаүйлердіңфа садтарынбөліктергебөледі,
адамғакөзмөлшеріменжақындатуүшін, ұзынкөшелердімайдабөліктергекеседі.
Кеңістіккөптеген аса әртүрлімінездемегеие: олұзыннемесеқысқа,
ұзынжәнеаласа, кеңжәне тар жәнетағыбасқашаболуымүмкін. Кеңістік тұйық
(қабырғалармен, төбеменшектелген), мысалыүйдіңлоджиясысияқтытолықемес
тұйықболуымүмкін.
Кеңістіктікөзмөлшерібойынша тек қабырғаларғанаемес,
соныменқатаркезкелген бұйымдар - интерьердегіжиһаз,
ашықкеңістіктегіағаштарнемесеорынды қтаршектеуімүмкін. Оларкөру
органыменқабылдауролінойнайды. Адамдық сана олардықалыптастырып,
соғансүйенеотырып, кеңістіктіңкөрушегінтудырады. Бұл
көрерменніңбелсендіішкіжұмысы мұндабелгілібірэстетикалық құбылысқаауысады.
Психологиялықикемменбайланыстықоғам дықтүрдірарасында, біржағынанкеңістік
формасы, екіншіжағынанбелгілібірбайланыс бар.
Объектініңжақындығын көруоргандарыныңжиырылуынаәкеліп, адамныңжүйке-
психикалықжағдайынтудырады. Сондықтан тұйықкеңістікте болатұрып,
адамалыстағынемесе, керісінше
жақынорналасқанзаттарғанемесежазықт ықтарғаәртүрлікөңілбөледі.
Біздің ой-өрісіміз бен дизайн
түсінуімізқазіргікездежиілегенәртүр ліөндірістікөнімдердіңкөрмесіндамыт ады.
Оларданзаманталабынасайотандықжәнеш етелдіктәжірибеберетінеңқызықтынәрс елерді
көругеболады.
Тұрғыни ортаны тікелей тұрғын үйдің сыртқы, қосымша бөлігін, тікелей
үйге жақын аумақты ғана емес, сонымен қатар елдің күнделікті тұрмыстық және
тынығу (рекреация) қажеттіліктері іске асырылатын скверлері, көшелері,
қалтарыстары (переулок) деп қарасыру қажет. Бұндай анықтама тұрғыни ортаның
ауқымын кеңейтіп, оның қаладағы орынын, әлеуметтік қызметтері мен қалыптасу
әдістерін жаңаша бағалауды қажет етеді. Жобалауға орта тұрғысынан кірісуді
енгізу - авторлық тұрғыны зерттеу және жобалау материалына, яғни табиғатқа,
қоғамға, адамға - қалыптасушы ортаның сапасын биоценоз, әлеуметтік-мәдени
үрдістер, сәулетті тұтынушының субъективті-жекебастық қасиеттері
тұрғысынан қарастыруға ауысуды білдіреді.
Сыртқы тұрғыни орта оны зерттеу мен жобалау ерекшеліктеріне ықпал ететін
жекешілік және қайталанбастық, көпқызметтілік пен үздіксіздік, көпмәнділік
пен тарихи жалғастық сияқты өзіндік белгілерге ие.
Тұрғын үйлерді жобалауға әсер етуші қала салушылық факторлардың ең
негізгілеріне құрылыс салынатын орынның орналасуы мен өлшемдері, жекелеген
үйлер мен кешендердің көрермендік қабылдану шарттары, қоршаған құрылыстың
морфологиялық және сәулеттік-көркемдік ерекшеліктері мен оның функциялық
құрылымы жатады.
Көрермендік қабылдау шарттары. Көрермендік қабылдау шарттарын ескеру
дегеніміз – ғимараттың сәулетіне оның сол құрылыс салынған орынға, қоршаған
кеңістіктік ортаға тәндігін мәнерлейтін сипаттар беруді айтады.
Ғимараттың көрермендік қабылданатын ақпаратттық-эстетикалық мүмкіндігін
көрсетететін материалдық факторларға оның қасбетінің жалпы пішіні, силуэті,
ірі жіктелуі, бөлшектері, түсі, беттердің фактурасы және т.б. жатады. Олар
әрқайсысы өзіндік мәнге ие ақпараттық қабат жасайды.
Ол мәселелерді шешу үшін көздің физиологиясын ескеру қажет. Мысалы,
көздің вертикаль жазықтық бойынша анық көру аумағы 27о, ал горизонталь
бойынша 42о болады. Сондықтан, қабылданушы нысан неғұрлым алыс болса,
соғұрлым оның көп бөлігі көзге түседі. Жекелеген үй өзінің қоршаған
ортасымен, тек көршілес ғимаратттармен салыстырыла бағаланады. Нысан
қашықтаған сайын оның тұтастығы мен бөліктерінің мазмұны өзгере береді.
Мысалы жақын қашықтықта тұтас болып оның фрагменті, бөлігі болып
терезесі, есігі, балконы көрінсе, ара қашықтық ұлғайған сайын тұтас болып
құрылыстың панорамасы, ал үйдің өзі оның бөлігі болып қалады және сонымен
қоса, кеңістіктік сезім де өзгереді.
Қоршаған құрылыстың морфологиясы. Жобалау үшін қоршаған құрылыстың
морфологиялық қасиеті, яғни оның жоспарының геометриясы, ғимараттар мен
олар жасаған кеңістіктің өлшемдігі үлкен маңызға ие.
Қаланың тарихи орталықтарында ғимараттар мен кешендерді орналастыруда
әдетте сол қоршаған ортаға тән геометриялық конфигурациялар мен
өлшемділікті сақтау, ал кейде қайталау қажет болады.
Сәулеттік және қаласалушылық мұраны сақтауға бағытталған құрылыстарда
жаңа тұрғызылған ғимаратттар үшін олардың ең үлкен биіктігі де шектеледі.
Сонымен қатар, жобаланушы ғимараттардың қабаттылығын шектеу сәулеттік
ортаны шолып бақылауды сақтау мақсатында да орындалады.
Қайта қалпына келтіру (реконструкция) жағдайында шешім қабылдауға
құршаған құрылысқа тән ғимараттардың пластикалық ерекшеліктері
(қасбеттердің ірі жіктелуі, шатырлар типтері, қабаттардың ығысуы т.с.с.) де
белсенді әсер етеді. Қалпына келтіру жағдайында сәйкестік, ассоциативтік
байланыстар, ал кейбір жағдайларда пішіндерді тікелей қайталау жөн боолады.
Қоршаған құрылыстың композициялық-көркемдік ерекшеліктері. Жаңа
ғимараттар жобалағанда маңайындағы құрылыстың стильдік ерекшеліктері,
пропорциялық және масштабтылық жүйелері, метроритмикалық заңдылықтары,
бөлшектерінің суреті, қоршау конструкцияларының фактурасы, түсі т.б.
нақтылы сипаттары ескерілуі қажет. Сонымен қоса қаланың түрі туралы
қоғамдық бағаға, тұрғындардың пікірлері мен тілектеріне, қала ортасының
оның тұрғындары үшін өте маңызды сапаларына, сол қала туралы адамдар
санасында қалыптасқан бейнелік түсінікті анықтауға да үлкен көңіл бөлінеді.
Сондай ақпараттар жобалық міндеттерді нақтылауға көмектесіп, оны іске асыру
құралдарын негіздеп таңдауға көмектеседі.
Жоғарыда көрсетілген сәулеттік және кеңістіктік факторлар тұрғын үйді
қалалық ортаға дұрыс енгізуге мүмкіндік береді.
Бұқаралық тұрғын үй құрылысында пәтерлерді жобалаудың әрбір жанұяны жеке
пәтермен қамтамасыз ету міндетін шешуден шығатын қағидалармен анықталатын
өзіндік ерекшеліктер бар. Осыдан шығатын жобалаудың бірінші қағидасы -
жанұяның әрбір түріне өзіндік жеке пәтер беру.
Елдің жанұялық мөлшері бойынша құрылымы мен олардың сұраныстары туралы
мәліметтер жобалауға арналған тапсырмада көрсетілетін, тұрғын үйдегі,
кешендегі пәтерлер типтерінің құрамын анықтайтын бастапқы берілгендер
болып қызмет етеді. Сондықтан, әрбір жағдайда әртүрлі тұрғыни бөлмелері бар
әртүрлі пәтерлер типтері алдын-ала анықталуы қажет. Сөйтіп, жанұяның сандық
құрамы пәтердің типін анықтайтын негізгі белгі болып атбылады. Пәтер
есептелген адамдар саны оның өлшемдерін, жалпы және тұрғыни ауданын
анықтайды.
Пәтердің тұрғыни ауданы барлық тұрғыни бөлмелердің ауданының
қосындысынан, ал жалпы ауданы пәтердің барлық ішкіжайларының қосындысынан
құралады.
Жанұяның сандық құрамы пәтерлердің қалыптасуындағы негізгі себеп
болғанымен, ол жеткіліксіз. Әрбір пәтердегі жанұяның өмір сүру әрекетімен
байланысты талаптарды да ескеру қажет. Онда жанұя мүшелерінің жас
ерекшеліктері, туыстық байланыстары, әлеуметтік статусы, материалдық
жағдайлары, сонымен қоса тұрмысты ұйымдастырудағы кейбір дәстүрлер мен
ұлттық ерекшеліктер де есепке алынуы керек.
Пәтерлердің жайлылық деңгейі оның жобалану сапасына сай болады. Оның
кеңістіктік шешімін бағалау пәтердің тұтастай гигиеналық, қызметтік,
психологиялық, эстетикалық т.б. талаптарға жауап беруімен анықталады. Бірақ
пәтердің қызметтік талаптары жайлылық деңгейінің негізгі бағалау өлшемі
болып табылады.
Пәтер әр адамның өмірінің әр кезеңінде 40 тан 100%-ға дейін уақыты
өтетін микроорта. Жанұяның орналасқан пәтері оның әр мүшесінің, сонымен
қоса тұтастай жанұяның қажеттілігін неғұрлым жақсы қанағаттандыратын болса,
соғұрлым олар өздерінің мақсаттарын жетістікпен іске асыра алады. Пәтер
әрқашанда әр тұлғаның еркінситін және жанұялық байланыстардың дамуы мен
нығаюына игі ықпал ететін орын болуы қажет.
Кез-келген пәтердің құрылымын шартты түрде ішкіжай, яғни оның сәулеттік-
кеңістіктік ұйымдастырылуы, жоспарланған жабдықтарымен қоса техникалық
қамсыздандырылуы және жиһаздарымен қоса жабдықталу заттары деп үш құрамға
бөлуге болады. Алғашқы екі компонент толықтай пәтердің жобалануымен, оның
конструкциясымен және сәулетшінің ойымен анықталады. Ал үшінші компонент
тұтастай пәтер тұрғындарына байланысты, бірақ пәтерді жиһазбен жабдықтау,
оларды орналастыру мүмкіндіктері әрбір бөлменің габариттік өлшемдеріне,
есік, терезелердің саны мен өлшемдеріне, яғни ол да сол пәтердің жобасына
байланысты.
Жанұяның әрбір мүшесінің өз үйінде қажетті өмірлік әрекеттерін
кедергісіз іске асыра алу мүмкіндігі – пәтердің жайлылығының негізгі шарты
болып табылады. Ал ол дегеніміз – пәтердің жобасы ішкіжайларда қандай да
тұрмыстық үрдістерді орындаумен байланысты жиһаздар мен әртүрлі заттарды
орналастыру еркіндігін таңдауға кепілдік беруі қажет. Жобалаушы сәулетші
пәтерде болатын әр адамға қажетті жабдықтармен және жиһаздармен байланысты
барлық тұрмыстық үрдістерді толықтай қамтамасыз ете алмайтындығы белгілі.
Бірақ сол үрдістерді топтап, олардың ерекшеліктеріне сай пәтерді әртүрлі
қызметтік кеңістіктік аймақтарға жіктеуге болады. Жобалауда бастапқы
басшылыққа алатын, пәтерлерді қалыптастыратын құрылымдық элементтер ретінде
пәтерлердің сол аталған кеңістіктік аймақтарын пайдаланады.
Тұрмыстық үрдістер аймағы, шартты шекарасы бар қандай да өмір сүру
үрдістері жүретін кеңістікті айтады. Кеңістіктің параметрлерін
антропометрикалық және эргономикалық талаптар негізінде тағайындайды, яғни
соған сай аймақтың бөліктері - яғни берілген үрдістерге арналған жиһаздың
немесе басқа да жабдықтың орналасу кеңістігі; шкафтың есігін ашуға, кресло,
орындықты қозғалтуға арналған кеңістік т.б. Аймақтар белгілі жекешелікпен
ерекшеленгенмен, оларды өзара қызметтік байланыстарына, жарықтануына,
қабырғаға, есік пен терезеге қарағанда орналасуына сай араластыруға, өзара
біріктіруге болады. Әр пәтер үшін тұрмыстық аймақтардың есептік құрамы
жанұяның мүшелер санымен және тұрмыстық деңгейімен анықталады.
Ішкіжай – пәтердің коммуникациялық алаңдары бар бір немесе бірнеше
тұрмыстық үрдістерді қосатын кеңістіктік ұйымдастырылуының негізгі
элементі. Аймақтардың жалпы саны ішкіжайлардың мүмкін сандарынан
айтарлықтай артық болғандықтан, оларды әрбір өмірлік үрдістің орындалу
ерекшеліктеріне сай біріктіреді. Бір аймақ үшін оқшаулану қажет болады, ал
екіншілері болса ортақ кеңістікте де орналасуы мүмкін. Інкіжайлардың
қызметтік типтерінің номенклатурасы осы негізде дайындалады.
Пайдалану сипатына сай барлық ішкіжайлар екі қағидалы топқа бөлінеді:
тұрғыни ішкіжайлар (жеке тұрғын бөлмелер мен жалпы жанұялық бөлмелер),
қосымша ішкіжайлар (жеке гигиена, шаруашылық, коммуникациялық және заттар
сақтау ішкіжайылары). Әрбір ішкіжайдың жоспарлану параметрлері (ауданы,
пропорциясы, пішіні, өлшемі) оның қызметтік жүктемесіне, яғни ондағы өтетін
тұрмыстық үрдістердің санына сай тағайындалады.
Пәтердің ішкіжайларының кеңістіктік ұйымдастырылуына қойылатын негізгі
талаптардың біріне жоспарланушы аймақтарды әртүрлі нұсқада орналастыру
мүмкіндіктерінің болуы жатады.
Демалуға арналған оқтақ тұрғыни бөлмесі әрқилы қызметтік мазмұнда болуы
мүмкін. Оның ауданы әдетте 16-25 м2 шамасында болады. Ол бөлменің қызметі
әралуан. Онда көңіл көтеру, тыныш демалу, жұмыс, тамақтану, қонақ қабылдау
әрекеттері іске асырылады. Ондай мазмұндағы ортақ бөлменің кеңістігі барлық
жанұя мүшелері үшін демалу, тамақтану, әуесқойлық әрекеттер немесе ой
еңбегі, ал кейде ұйқтау аймақтарына бөлінеді. Ыңғайлылық тұрғысынан
қарағанда ондай бөлменің ені 3,2 м-ден кем емес және ені мен тереңдігінің
пропорциясы 1:1 ден 1:1,5 аралығында болуы қажет.
Жеке тұрғыни бөлмелері онда жеке пайдаланатын аймақтар орналастыруға
арналған. Қазіргі кезде жеке бөлмелердің жобалануының үш типі бар:
жұбайларға арналған жатын бөлме, бір адамға және екі жанұя мүшелеріне
арналған бөлмелер.
Аталған типтегі ішкіжайлардың негізгі аймақтары келесідей: ұйқтау және
жеке демалу аймағы; киімдер мен төсек жабдықтарын орналастыру аймағы, жеке
әрекеттер (оқу, шығармашылық т.с.с.) және мәдени-тұрмыстық қызметтегі жеке
заттарды орналастыру аймағы. Аймақтарды тиімді орналастыру арқылы бөлме
ауданын үнемдеуге болады.
Ас дайындау ішкіжайлары – онда жанұяның шаруашылықтық қызметтері (дамақ
дайындау, үтіктеу, іс тігу т.б.) іске асырылады. Тамақ дайындау аймағы
немесе жұмыстық аймағы технологиялық үрдістер мен жабдықтық затардың саны
бойынша ең тығыз аймақ. Тамақ дайындау барысында ішкіжайдағы микроклимат
көрсеткіштері төмендейді (температура жоғарылайды, ауаның ылғалдығы артады,
иістер бөлінеді). Сондықтан тамақ дайындау аймағы желдетілуі жақсы, табиғи
жарықтануы бар арнайы ішкіжайда ұйымдастырылуы қажет. Кей жағдайда ас
дайындау бөлмесінде оның аудандық мүмкіндігіне сай тамақтану аймағы да
орналасады.
Санитарлық-гигиеналық ішкіжайлар. Онда жеке сипаттағы гигиеналық
әрекеттер орындалатындықтан, ондай ішкіжайларды міндетті түрде оқшаулау
қажет. Пәтерлерді жобалағанда санитарлық-гигиеналық ішкіжайлардың қызметтік
жағынан қалыптасқан төрт типі пайдаланылады: ванналық, душтық, дәретхана
және біріктірілген санитарлық торап. Ол ішкіжайлардың өлшемдері ондағы
жабдықтардың құрамына сай анықталады. Ванналық бөлме әдетте ваннамен,
қолжуғышпен және кір жуатын машинаға орын қалдыра жабдықталады. Дәретхана
екі типте болады. Егер ол ванналық бөлменің жанында болса, тек унитазбен,
ал егер одан алыс болса, сонымен қоса қолжуғышпен жабдықталады.
Дәретхананың ені 0,8 м-ден аз емес, ал тереңдігі 1,2 м-ден аз емес болуы,
есігі сыртқа ашылуы қажет.
Кіреберіс – оның пәтердегі атқаратын қызметі өте үлкен. Онда сыртқы
киімдер, аяқкиім, шаруашылық т.б. заттар сақталады. Кіреберісте шешініп,
киіну әрекеттері орындалады, қонақ қабылданады. Сондықтан, онда соған сай
жабдықтар да болуы және оларды қолданудың ыңғайлығы қамтамасыз етілуі
қажет. Сонымен қоса, кіреберіс пәтердің барлық бөлмелерін байланыстырушы
ішкіжай.
Әдетте кіреберістің ауданы үлкен емес. сондықтан оны аймақтарға бөлу өте
күрделі. Ең тиімді жоспарлық шешім – оның ауданын екі аймаққа бөлу: бір
бөліген сыртқы және аяқ киімді шешетін, қол жүктерін қоятын кіреберіске
арнау, ал қалған бөлігін холл ретінде ұйымдастыру – онда айна, үстелше,
кресло орналастыру. Кіреберістің ені 1,4 м-ден аз болмауы қажет.
Пәтердің ашық кеңістіктері немесе жаздық жайлар – демалу, тамақтану,
шаруашылық істері сияқты тұрмыстық үрдістер өтетін орын. Ашық ауада болу
жанұя мүшелерінің тәні және психологиялық саулығын сақтауға ықпал етеді.
Пәтердің жаздық жайлары тобына әртүрлі балкондар, лоджия-балкон, лоджия,
терраса және шыныланған веранда жатады. Балконның қоршауының биіктігі 105
см болады.
Тарихи талдауды қалыптасқан ортаның жекелеген фрагменттерінің мәнін
түсіну, жүргізіліп жатқан жобалау-тұрғызу әрекеттеріне тұрғындардың
қатынасын дәл білу үшін табиғи түрде бақылаумен толықтыру қажет. Тұрғыни
ортаның ішкі қайшылықтары мен көпмәнділігі жоба алдындағы зерттеуді, оның
ішінде әлеуметтік-кеңістіктік талдау мен сыртқы тұрғыни ортаны үлгілеуді
орындау қажеттігін талап етеді
2.2 Пәтерді қайта жобалаудаға қойылатын талаптар
Тұрғын үйді қайта құрудың негізгі міндеті – тұрғындардың әр түрлі
талаптарын қанағаттандыратын өмір сүру ортасының қолайлы жағдайларын
қалыптастыру болып табылады.
Қызметтік талаптардың мақсаты бөлмеде өмір сүруге, еңбек етуге және
демалуға оңтайлы жағдай жасау болып отыр. Қызметтік талаптарды орындау
барлық үдерістерді қолайлы және тиімді орындау үшін қажет. Сонымен қатар,
тұрғын үйдің тіршілік сапасының физикалық бөліміне қойылатын санитарлық-
гигиеналық талаптарды: температура, ылғалдылық, ауаның тазалығы, табиғи
жарықтану, инсоляция, сыртқы шудан дыбыстық оқшаулау орындау керек. Тұрғын
үйдің ішкі ортасы қоршаған ортамен тығыз байланысты, осыған орай тұрғын
үйге қойылатын талаптар табиғи-климаттық жағдайларға және басқа да
жергілікті шарттарға тікелей тәуелді болады және материалдар мен құрылым да
соған сәйкес белгіленеді.
Жоспарлану ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz