Заңды тұлғалар

ЖОСПАР

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3

1. Заңды тұлға туралы ұғым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.1 Заңды тұлғаны құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу және қайта тіркеу ... ... ... ... ... ... ..8

2. Заңды тұлға түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.1 Шаруашылық серіктестік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2.2 Акционерлік қоғам ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2.3 Коммерциялық емес ұйымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22

3. Заңды тұлғаны тарату тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
3.1 Банкроттық ( дәрменсіздік) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26

Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27

Кіріспе бөлімі

Заңды тұлға азаматтық құқықтың заңмен таңылған бірінғай субъектісі ретінде күрделі құрылым деп есептеледі. Азаматтық құқық ілімінде (теориясында) заңды тұлғаның , оның ішінде әсіресе мемлекеттік заңды тұлғалардың маңызы (мәні), құқықтық жағдайы жөнінде бірнеше ілім бар.Олардың авторлары заңды тұлға институты қандай қоғамдық қатынастарды білдіреді, онда қандай адамдардың мүдделері қарлмақ,мемлекеттегі оның орны қандай және заңды тұлғаның мән –мағнасы неле деген сауалдарға байланысты әртүрлі пікір білдіреді.Азаматтық құқық теориясына көп еңбек еткен көрнекті ғалым профессор С.И. Аскназий «мемлекттік ілімнің» авторы. Ол былай деп айтқан: «мемлекеттік заңды тұлғпның артында мемлекеттің өзі турады да, шаруаылық қызметтің нақты саласында тізгінді өзі ұстайды» Әдебиетте бұл теорияны көп сынайтындар оған»егер олай болса мемлекет өзімен- өзі құқықтық қатынаста болуы керек қой» деген уәж айтады.
Академик А.В.Венедиктов «ұжым ілімін» алға тартты. Бұл ғалымның айтуы бойынша мемлекеттік заңды тұлғаның артында екі ұжым тұрады делінген. а) мемлекет атынан барлық халық; ә) аталған заңды тұлғаның жұмысшылары мен қызметкерлерінің ұжымы.
Ал ғалым Д.М. Генкин «әлеуметтік ақиқат» теориясын ұсынады,яғни онда ол қоғамдағы тауар айналымы қатынастарының тарихи- экономикалық заңдылығын басшылыққа ала отырып, заңды тұлғаның азаматтық құқықпен жанама түрде қажеттілікке орай реттелетінін айтады. Профессор Ю.К.Толстой «директор ілімін» алға тартты, оның пікірінше, мемлекеттік заңды тұлғаның еркін білдіруші – директоры болып табылады.
Азаматтық құқықтануда О.А.Красавчиковтың «әлеуметтік байланыстар ілімі»,
А.А. Пушкиннің «ұйымдастыру ілімі», Е.А.Суховтың «мақсатты мүлік» тәрізді ғылыми тұжырымдары да айтарлықтай кең тараған. Сөйтеп, заңды тұлғағаға «адамдардың қатынасы» жөнінде әртүрлі пікірлер айтылған және де бұл орайда авторлар түрлі белгілерге жүгінеді. Оның бірінде бұл адамдар заңды тұлға мүдесі үшін әрекет етеді, екіншісінде адамдардың әрекеті осы институтпен (саламен) реттеледі, үшіншісінде адамдардың әреті заңды тұлғаның әрекетінен көрінкді, ал кейде құқықтарды жүзеге асыруда, мәмілелерді жасауда оның еркі танылады.
Кейбір авторлар бұл белгілерді біріктіруге тырысып, заңды тұлғаның сыртында оның құқықтары мен міндеттерін «жасырын» атқарушы тұратындығын дәлелдемек болады.
Бұл мәселе туралы батыс еуропа әдебиетінде де әртүрлі теориалық көзқарастар кездеседі. Мәселен, К.Ф. Савиньи көзқарасы бойынша, шын мәнінде құқық субъектісінің қасиетін тек адам ғана еншілей алады. Ал заң шығарушы болса, заңды тұлғаның сыртында оны әйгілейтін адамдық тұлғаның қасиеті тұрғанын мойындайды. Сондықтан да заң шығарушы заңдық фикциаға жүгінеді, абстракциалық түсінік ретінде құқықтың ойдан шығарылған субъектісін алға тартады. Ал немесе ғалым Гирке болса, «органикалық теориянынң» тұжырымын ұсынып, заңды тұлғаны адам тұлғасымен салыстырады, бұл орайда оны дербес құрылым деп қарайды.
Заңды тұлға туралы ілімде (теориада) осындай әр қилы пікірлер кездесуінің өзі оның күрделі құқықтық құбылысы екендігін анық дәлелдей түсінеді.
Біздің осы тақырыпты таңдап алған себебіміз де осы тақырыптың маңыздылығын ашып көрсету болды.
Курстық жұмыстың мақсаты мен міндеттері, оның оның өзектілігімен дәрежесіне тікелей байланысты туындайды.
Осы курстық жұмысты орындау барысында алға қойған мақсатымыз Азаматтық кодексте көрсетілген заңды тұлға тақырыбының өзектілігін ашып толық қанды сипаттау.
Осы мақсатты жүзеге асыруда алдымызға қойған ең негізгі міндетіміз: ол заңды тұлға ұғымына тоқталу, және осы заңды тұлға құрамына кіретін қатысушылардың құқықтық жағдайын ашып көрсету және де осы заңды тұлға тақырыбына жазылған курстық жұмыста ең өзекті мәселе оның маңыздылығын ашып көрсету.
Курстық жұмыстың құрылымдық мазмұны үш тараудан тұратын, яғни негізгі бөлімнен, кіріспе бөлімнен және қолданылған әдебиеттер тізімінен құралады.

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Ι. Нормативтік - құқықтық актілер
1.1 Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жыл 30 тамыз, 1998 жылы 7 қазандағы № 284 Ι заңымен енгізілген өзгертулер мен толықтырулар./ Алматы: «ЮРИСТ» баспасы.- 2004, 31 бет.
1.2 Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі – Алматы: Юрист, 2006.- 309 бет.
1.3 Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы жарлық – Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 17 сәуірдегі №2198 «Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы» заң күші бар Жарлығы.
1.4 «Азаматтар мен заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қызмет еркіндігіндегі құқықтарын қорғау туралы» .1998жылғы 27 сәуірдегі Жарлығы,
1.5 «Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу» 1995 жыл. 17 сәуір.
1.6 «Шаруашылық серіктестіктер туралы» 1995 жыл. 2 мамыр.
1.7 «Өндірістік кооператив туралы» жарлық Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 5 қазандағы №2486 «Өндірістік кооператив туралы» заң күші бар Жарлығы.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Ғылым және Білім Министрлігі

Курстық жұмыс

Пәні: Азаматтық құқық

Тақырыбы: Заңды тұлғалар

ЖОСПАР

Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Заңды тұлға туралы
ұғым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... 6
1. Заңды тұлғаны
құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ..-
2. Заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу және қайта
тіркеу ... ... ... ... ... ... ..8

2. Заңды тұлға
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ..14
2.1 Шаруашылық
серіктестік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... .17
2.2 Акционерлік
қоғам ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..19
2.3 Коммерциялық емес
ұйымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
22

3. Заңды тұлғаны тарату
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... .24
3.1 Банкроттық (
дәрменсіздік) ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... -

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26

Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...27

Кіріспе бөлімі

Заңды тұлға азаматтық құқықтың заңмен таңылған бірінғай субъектісі
ретінде күрделі құрылым деп есептеледі. Азаматтық құқық ілімінде
(теориясында) заңды тұлғаның , оның ішінде әсіресе мемлекеттік заңды
тұлғалардың маңызы (мәні), құқықтық жағдайы жөнінде бірнеше ілім
бар.Олардың авторлары заңды тұлға институты қандай қоғамдық
қатынастарды білдіреді, онда қандай адамдардың мүдделері
қарлмақ,мемлекеттегі оның орны қандай және заңды тұлғаның мән –мағнасы неле
деген сауалдарға байланысты әртүрлі пікір білдіреді.Азаматтық құқық
теориясына көп еңбек еткен көрнекті ғалым профессор С.И. Аскназий
мемлекттік ілімнің авторы. Ол былай деп айтқан: мемлекеттік заңды
тұлғпның артында мемлекеттің өзі турады да, шаруаылық қызметтің нақты
саласында тізгінді өзі ұстайды Әдебиетте бұл теорияны көп сынайтындар
оғанегер олай болса мемлекет өзімен- өзі құқықтық қатынаста болуы керек
қой деген уәж айтады.
Академик А.В.Венедиктов ұжым ілімін алға тартты. Бұл ғалымның айтуы
бойынша мемлекеттік заңды тұлғаның артында екі ұжым тұрады делінген. а)
мемлекет атынан барлық халық; ә) аталған заңды тұлғаның жұмысшылары мен
қызметкерлерінің ұжымы.
Ал ғалым Д.М. Генкин әлеуметтік ақиқат теориясын ұсынады,яғни онда
ол қоғамдағы тауар айналымы қатынастарының тарихи- экономикалық заңдылығын
басшылыққа ала отырып, заңды тұлғаның азаматтық құқықпен жанама түрде
қажеттілікке орай реттелетінін айтады. Профессор Ю.К.Толстой директор
ілімін алға тартты, оның пікірінше, мемлекеттік заңды тұлғаның еркін
білдіруші – директоры болып табылады.
Азаматтық құқықтануда О.А.Красавчиковтың әлеуметтік байланыстар ілімі,
А.А. Пушкиннің ұйымдастыру ілімі, Е.А.Суховтың мақсатты мүлік тәрізді
ғылыми тұжырымдары да айтарлықтай кең тараған. Сөйтеп, заңды тұлғағаға
адамдардың қатынасы жөнінде әртүрлі пікірлер айтылған және де бұл орайда
авторлар түрлі белгілерге жүгінеді. Оның бірінде бұл адамдар заңды тұлға
мүдесі үшін әрекет етеді, екіншісінде адамдардың әрекеті осы институтпен
(саламен) реттеледі, үшіншісінде адамдардың әреті заңды тұлғаның әрекетінен
көрінкді, ал кейде құқықтарды жүзеге асыруда, мәмілелерді жасауда оның еркі
танылады.
Кейбір авторлар бұл белгілерді біріктіруге тырысып, заңды тұлғаның
сыртында оның құқықтары мен міндеттерін жасырын атқарушы тұратындығын
дәлелдемек болады.
Бұл мәселе туралы батыс еуропа әдебиетінде де әртүрлі теориалық
көзқарастар кездеседі. Мәселен, К.Ф. Савиньи көзқарасы бойынша, шын мәнінде
құқық субъектісінің қасиетін тек адам ғана еншілей алады. Ал заң шығарушы
болса, заңды тұлғаның сыртында оны әйгілейтін адамдық тұлғаның қасиеті
тұрғанын мойындайды. Сондықтан да заң шығарушы заңдық фикциаға жүгінеді,
абстракциалық түсінік ретінде құқықтың ойдан шығарылған субъектісін алға
тартады. Ал немесе ғалым Гирке болса, органикалық теориянынң тұжырымын
ұсынып, заңды тұлғаны адам тұлғасымен салыстырады, бұл орайда оны дербес
құрылым деп қарайды.
Заңды тұлға туралы ілімде (теориада) осындай әр қилы пікірлер
кездесуінің өзі оның күрделі құқықтық құбылысы екендігін анық дәлелдей
түсінеді.
Біздің осы тақырыпты таңдап алған себебіміз де осы
тақырыптың маңыздылығын ашып көрсету болды.
Курстық жұмыстың мақсаты мен міндеттері, оның оның
өзектілігімен дәрежесіне тікелей байланысты туындайды.
Осы курстық жұмысты орындау барысында алға қойған мақсатымыз
Азаматтық кодексте көрсетілген заңды тұлға тақырыбының өзектілігін
ашып толық қанды сипаттау.
Осы мақсатты жүзеге асыруда алдымызға қойған ең негізгі
міндетіміз: ол заңды тұлға ұғымына тоқталу, және осы заңды тұлға
құрамына кіретін қатысушылардың құқықтық жағдайын ашып көрсету және
де осы заңды тұлға тақырыбына жазылған курстық жұмыста ең өзекті
мәселе оның маңыздылығын ашып көрсету.
Курстық жұмыстың құрылымдық мазмұны үш тараудан тұратын, яғни
негізгі бөлімнен, кіріспе бөлімнен және қолданылған әдебиеттер
тізімінен құралады.

I. ЗАҢДЫ ТҰЛҒАЛАР.

1.1. Заңды тұлға туралы ұғым.
Заңды тұлға дегеніміз адамның кез – келген жиынтығы емес, ұйымдық
бірлігімен бөлшектенетін, яғни мақсаттарымен міндетпе, құқықтары айқын
көрсетілген өз жарғысы және ережесе бор ұйымдық бірлік. 1.2., 14 бет.
Құқықтар мен міндеттердің иесі бола білу, азаматтық айналымда құқықтың
дербес субьъектісі ретінде қатысу, біз жоғарыда айтқанымыздай, жеке тұлғаға
ғана емес, заңды тұлғаларға да тән. Азаматтық кодекстің 33- бабында оған
мынадай тұжырым берілген: Меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел
басқару құқығындағы оқшаау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттемелері
бойынша жауап беретін, өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар
мен міндеттерге ие болып, оларды жүиеге асыра алатын ұйым заңды тұлға деп
таңылады. Заңды тұлғаның дербес балансы немесе сметасы болуға тиіс. Заңды
тұлғаның өз атауы жазылған мөрі болады
Азаматтық құқық ғылымы заңды тұлғаны мынадай белгілері бойынша
айқындайды: 1) Ұйымдасқан бірлігі; 2)мүліктік оқшаулығы; 3) дербес мүліктік
жауапкершілігі; 4) азамматтық айналымға өз атынан қатынасуы.
Әрбір заңды тұлғаның ұйымдасқан бірлігі өзіне тән қасиеті болғандықтан
заңның өзі ұйымдарды бөліп қарайды. Ұйымдасқан заңды тұлғаның ішкі
құрылымынан көрінеді, сол арқылы қызмет аясы айқындалады. Заңды тұлғалар өз
қызметтерін, егр заң құжаттарында өзгеше көзделмесе, жарғы не құрылтай
шарты арқылы, не тек құрылтай шарты негізінде жүзеге асырады.
Сонымен қатар, заңды тұлғалар заң құжаттарына, сондай-ақ құрылтай
құжаттарына сәйкес жұмыс істейтін өз оргндары арқылы азаматтық құқықтарға
ие болып, өзіне тиесілі міндеттерді алады. Заңды тұлға органдарының
түрлері, тағайындалу немесе сайлану тәртібі және олардын өкілеттігі заңдар
мен құрылтай құжаттарына белгіленеді.
Мүліктік оқшаулық – заңды тұлғаның экономикалық құқықтық белгісі болып
табылады және оның мүлікке заттық құқығын иеленуін білдіреді. Бұл арада
әңгіме оның иеншік құқығы, шаруашылықты жүргізу немесе оралымды басқару
құқығы туралы долып отыр. Комерциалық ұйымдағы дербес балансының мөлшері
мен мекемедегі смета заңды тұлғаның оқшаулық мүлкін айқындайтын құжаттар.
Дербес мүліктік жауапкершілік дегеніміз – ол заңды тұлғаның
міндеттемеоері бойынша өздеріне тиесілі барлық мүлікпен жауап беруі. Бұл
жалпы ереже. Ал, меншік иесіқаржыландыратын мекеме мен қазыналық
кәсіпорындар Азаматтық кодекстің 44- бабының 1- тармағы 2- бөлігіне сәйкес
өз міндеттемесі бойынша өз билігіндегі ақшалай қаражатпен жауап береді.
Қаражат жеткіліксіз болған жағдайда мекемемен қазыналық кәсіпорынның
міндеттемелері бойынша (қосымша) оның құрылтайшысы жауапты болады.
Заңды тұлғалардың дербес мүліктік жауапкершілігі заң актілерімен
тағайындалуы мүмкін. Бұл азаматтық кодексте былайша қаралған: 1 (толық және
сенім серіктестеріне қатысушылардың тиісті серіктестердің міндеттемелері
бойынша жауапкершілігі (АҚ –тін 63-бабының1- тармағы, 72- бабының 1-
тармағы); 2) кооператив міндеттемелері бойынша өндірістік кооператив
мүшелерінің жауапкерщілігі(АҚ-тің 96- бабының 3- тармағы); 3) егер заңды
тұлғаның бонкрот болуын құрылтайшының әрекеті туғызған болса, заңды
тұлғаның міндеттемелері бойынша құрылтайшының жауапкершілігі (АҚ- тің 44-
бабының 3-тармағы); 4) еншілес шаруашылық мәмілесі бойынша негізгі ұйымның
(АҚ-тің94-бабының 2- тармағының 2-ші бөлігі), сондай ақ негізгі шаруашылық
серіктестігі банкротқа ұшыраған кезіндегі жауапкершілігі (АҚ-тің 94-
бабының 2- бөлігінің 3- тармағы); 5)серіктестік міндеттемелері бойынша
толықтай салым төлемеген жауапкершілігі шектелуі серіктестікке қатысушының
жауапкершілігі (АҚ-тің 77- бабының 1-тармағының 2- бөлігі ) және тағы басқа
жағдайлардағы жауапкершілік.
Заңды тұлғаның азаматтық айналымға өз атынан қатынасуы процессуалдық-
құқықтық белгісі. Ол оның сотта талапкер және жауакер болуына, өз атынан
шарт жасасуға, бір жақты мәміле жасауына мүмкіндік береді.
1.2. Заңды тұлғаларды құру.

Азаматтық кодекске заңды тұлғаларды құру жөнінде жалпы ережелер
енгізілгнен,сол арқылы оның түрлерінің жекелеген нормалары нақтыланады.
Кодексте заңды тұлғаның құрылтайшысы хақында арнайы бап енгізілген.
Азаматтық кодекстің 40-бабына сәйкес заңды тұлғаны бір немесе бірнеше
құрылтайшы құруы мүмкін. Мүлікті шаруашылық жүргузу немесе оралымды басқару
құқығымен иеленетін заңды тұлғалар меншік иесінің немесе ол уәкілдік
берген органның келісімімен басқа заңды тұлғалардың құрылтайшылары бола
алады.
Азаматтық кодекс құрылтай құжаттарының түрін және міндетті
реквезиттері мен басқа да оған қойылатын талаптарды айқындайды.
Азаматтық кодексстің 41-бабына сәйкес заңды тұлға өз қызметін жарғысы
не құрылтай шарты деп аталатын құрылтай құжаттары негізінде жүзеге асырады.
Заң құжаттарына сәйкес заңды тұлғаның басқа құрылтай құжаттары негізінде
жүзеге асырады. Заң құжаттарына сәйкес заңды тұлғаның басқа құрылтай
құжаттары мүмкін. Сонымен қатар, коммерциалық емес ұйымның құжаттары:
Мекеме үшін – меншік иесі (меншік иелері) бекіткен ереже (жарғы)және меншік
иесінің (меншік иелерінің) заңды тұлға құрутуралы шешімі; 2) қор, тұтыну
кооперативі, коммерциалық емес акционерлік қоғам қауымдастық (одақ)
нысанындағы, өзге де ұйымдық – құқықтық нысанындағы заңды тұлғалар
бірлестігі үшін – құрылтайшылар бекіткен жарғы және құрылтай шарты; 3)
қоғамдық бірлестік, діни бірлістік үшін- жарғы болып табылады
(Коммерциалық емес ұйымдар туралы Заңның 21-бабы).
Коммерциалық емес ұйымның құрылтай құжаттарының талаптары
коммерциалық емесұйымның құрылтай шарты мен жарғысы арасында қарама-
қайшылық болған жағдайда: 1) егер олар құрылтайшылардың ішкі қатынастарына
қатысты болса, құрылтай шартының; 2) егер олардың қолданылуы заңды тұлғаның
үшінші тұлғалармен қатынасы үшін маңызды болса, жарғының талаптары
қолданылуға тиіс.
Бір адаммен құрылған коммерциалық және коммерциалық емес ұйым тек
жарғы негізінде ғана жұмыс істей алады. Азаматтық кодекстің 41-бабының 3-
тармағына сәйкес шаруашылық серіктестік пен өндірістік кооперативтің
құрылтай құжаттарында олардың қызметінің мәні мен мақсаттары белгенуі тиіс.
Құрылтай құжаттарының қатарына құрылтай шарты еңгізілген жағдайда
Азаматтық кодекстің 41- бабындағы талаптар сақталуы керек, сонымен бірге
онда көрсетілген ережелермен шектеліп қалмайтындағы да ескертілген.
Заңды тұлғаның жарғысына қоятын талаптар аталған баптың 5- тармағында
қамтылған. Жарғының міндетті шартынын тізбесінде бірқатар шарттар
қамтылған, атап айтқанда, ол жұмыс тәртібі туралы, әкімшілік пен еңбек
ұжымы арасындағы өзара қарым –қатынастарды және т.б. еңгізу қажеттігін
міндеттейді. Заңды тұлғаның құрылтай шарты мен жарғысы арасында қарама-
қайшылық туындаған жағдайда:
егер құрылтайшының ішкі қатынастарына қатысты болса, құрылтайшы шарты;
егер олардың қолданылуы заңды тұлғаның үшінші тұлғалармен қатынастарына
маңызы болса, жарғының ережелері қолданылуы тиіс.
Барлық мүдделі адамдар жарғымен танысуға құқылы.

1.3. Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және қайта тіркеу

Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу тәртібі Азаматтық кодекстен басқа,
Қазақстан республикасы Президентінің 1995 жылы 17- сәуірде шығарған Заңды
тұлғаларды мемлекттік тіркеу туралы заң күші бар Жарлығымен және Қазақстан
Республикасы Әділет министірлігінің заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу
туралы Ережесімен реттеледі.
Мемлекттік тіркеудің құқықтық маңызына келетін болсақ, тұлға
мемлекеттік тіркеуден өткеннен бастап заңды тұлға болып саналады. Заңды
тұлғаны тіркеу фактісі заңды тұлғағазаң талабын сақтауды және өзінің
құрылтай құжаттарын заңға сәйкестендіруді міндеттейді. Тіркеуден бас трту
тек сот тәртібімен шешіледі. Заңды тұлғаны құрудың тиімсіздігін желеу етіп
тіркеуден бас тартуға жол берілмейді.
Заңды тұлғаларды қайта тіркеу негіздері Азаматтық кодекстің 42- бабының 6-
тармағында келтірілген. Заңды тұлға мынадай жағдайларда: 1) акционерлік
қоғамның жарғылық капиталының мөлшері азайғанда; 2) атауы өзгергенде; 3)
шаруашылық серіктестіктеріндегі және жабық акционерлік қоғамардағы
қатысушылардың құрамы өзгергенде қайта тіркеледі. Құрылтай құжаттарына
басқа басқа өзгерістер мен толықтырулар еңгізілген ретте заңды тұлға бұл
туралы тіркеуші органды бір айлық мерзімде хабардар етеді. Заңды
тұлға әділет органдарында мемлекеттік тіркеуден өтуі тиіс.
Мемлекеттік тіркеу тәртібі заңдарда белгіленеді. Мемлекеттік тіркеу
деректері, соның ішінде коммерциялық ұйымдар үшін фирмалық атауы
заңды тұлғалардың бірыңғай мемлекеттік регистіріне енгізіледі. Заңды
тұлға мемлекеттік тіркеуден өткен кезден бастап құрылды деп
саналады. Филиалдар мен өкілдіктер заң құжаттарында белгіленген
тәртіппен тіркеледі. Филиалдар мен өкілдіктер атаулары өзгерген
жағдайда қайта тіркелуге жатады. Заңды тұлға құрудың заңда
белгіленген тәртібін бұзу немесе оның құрылтай құжаттарының заңға
сәйкес келмеуі заңды тұлғаның мемлекеттік тіркеуден бас тартуға
әкеліп соқтырады. Заңды тұлға құрудың тиімсіздігін желеу етіп
тіркеуден бас тартуға жол берілмейді. Мемлекеттік тіркеуден бас
тартқаны, сондай-ақ мұндай тіркеуден жалтарғаны үшін сотқа шағым
берілуі мүмкін. Заңды тұлға мынандай жағдайларда:
-Жарғылық капиталының мөлшері азайтылған жағдайда;
-Атауы өзгертілген жағдайда;
-Шаруашылық серіктестіктеріндегі қатысушылардың құрамы өзгерген
жағдайда;
-Шаруашылық серіктестіктеріндегі қатысушыларының тізілімін жүргізуді
бағалы қағаздарды ұстау тізілімдердің жүйесін жүргізу жөніндегі
қызметті жүзеге асыруға лицензиясы бар бағалы қағаздар рыногының
кәсіби қатысушылары жүзеге асыратын шаруашылық серіктестіктерін
қоспағанда қайта тіркелуге тиіс.
Аталған негіздер бойынша құрылтай құжаттарына енгізілген өзгерістер
заңды тұлға қайта тіркелмейінше жарамсыз болып табылады. Құрылтай
құжаттарына басқа өзгерістер мен толықтырулар енгізілген ретте, заңды
тұлға бұл туралы тіркеуші органды бір айлық мерзімде хабардар етуі
тиіс.
1.4 Заңды тұлғаның құқық қабілеттігі мен әрекет қабілеттігі

Заңды тұлға мен жеке тұлғаның қабілеттілігінің айырмасы
болатындығы табиғи нәрсе. Мәселен, азаматтың құқықтары мен
міндеттерін тудыратын тұрмыс қатынастарының көбіне заңды тұлғалар
қатыса алмайды. Оған отбасылық қатынастарға, содан туындайтын
құқықтар мен міндеттерге заңды тұлғалар қатыса алмайтындығы дәлел
болады.
Заңды тұлғалардың қатынасқа қатысу аясы олардың қандай мақсат
үшін құрылғандығына әрі жүзеге асыратын әрекеттерінің сипатына қарай
белгіленеді. Қатысуға тиісті қатынасына қарай заңды тұлға қайсыбір
құқықтарды немесе міндеттерді иеленеді. Демек, заңды тұлғаның
құқықтық қабілеті оған жүктелген міндеттерге қарай белгіленеді. Заңды
тұлғаның құқық қабілеттілігі ол құрылған сәттен бастап пайда болып,
оны тарату аяқталған кезде тоқтатылады. Заңды тұлға заң құжаттарында
тізбесі белгіленетін жекелеген қызмет түрлерімен тек лицензия
негізінде ғана айналыса алады. Яғни белгілі бір қызметпен айналысу
үшін лицензия алу қажет болатын заңды тұлғаның құқыққа
қабілеттілігі сол лицензия алған сәттен бастап пайда болады.
Азаматтық кодекстің 35- бабының 1- тармағына сәйкес заңды тұлға
азаматтық құқыққа ие болып өз қызметіне байланысты міндеттерді атқара
алады. Мемлекеттік кәсіпорындардан басқа коммерциялық ұйымдар заң
құжаттары немесе құрылтай құжаттары арқылы тиым салынбаған кез- келген
қызмет түрлерін жүзеге асыру үшін азаматтық құқыққа ие бола алады,
және азаматтық міндеттерді де атқара алады.
Заң құжаттарына сәйкес заңды тұлғалар белгілі бір қызмет түрін
жүзеге асыра алмауы мүмкін немесе басқа қызметпен айналысуы
шектеулі. Азаматтық кодексте арнайы құқыққа қабілеттілік мәселесі де
ескерілген. Оның бәрі де жарғы мен басқа да құрылтай құжаттарына
енгізілген. Әрі олар қызмет аясына сай келетін құқықтар мен
міндеттерді еншілей алады. Ал коммерциялық ұйымдар болса керісінше
арнайы құқық қабілеттілігіне жатпайтын, жалпы құқық қабілеттілігіне
ие болады. Мұндай ұйымдар заң актілерінде тиым салынбаған
қызметтердің кез- келген түрін зүзеге асыра алады. Демек,
коммерциялық ұйым өзінің жарғысында қаралмаған қызметпен айналыса
береді, ең бастысы заң оған тиым салмайтындай болуы керек. Жалпы
құқыққа қабілеттілігі принципінен коммерциялық ұйымдардың өзіндік
ерекшеліктері болады.
Біріншіден; мұндай ұйымдар үшін арнайы құқық қабілеттілігі
заң құжаттарында қарастырылуы мүмкін. Мысалы , мұндай арнайы құқық
қабілеттілігіне банктер, мемлекеттік кәсіпорындар жатады.
Екіншіден; коммерциялық ұйымдардың құқыққа қабілеттілігі
құрылтай шарттарында көрсетілгендіктен ол құрылтайшылар арқылы шектелуі
мүмкін. Мұндай шектеулер заңды тұлғаның айналысатын қызмет түрлері
енгізілген тізбе арқылы айқындалады, немесе оның қандай да бір
түрлерін жүзеге асыруға тиым салынады. Коммерциялық ұйымның құқық
қабілеттілігінен болатын мұндай шектеулердің құрылтай құжаттарынан
туындаудың маңызы зор.
Азаматтық кодекстің 37- бабында айтылғандай заңды тұлға заң
мен құрылтай құжаттарына сәйкес жұмыс істейтін өз органдары арқылы
азаматтық құқықтарға ие болып өзіне міндеттер алады. Заңды тұлғаның
органы заңды тұлға ұсыныстарымен есептесіп, оны өз өкілеттілігі
шегіндегі әрекеті заңды тұлғаның әрекеті болып табылады. Заңды тұлға
үшінші тұлғаның алдында заңды тұлғаның органы құрылтай құжаттарында
белгіленген өз өкілеттігін асыра пайдаланып қабылдаған міндеттемелері
бойынша жауап береді. Азаматтық кодекстің 44- бабының 4- тармағы.
Бірақ заңды тұлға органының жарғыдағы талапты бұзып жасаған
мәмілесін жарамсыз деп тани алады. Егер мәміле жасаған екінші жақ
мұндай құқық бұзушылықты білсе немесе білуге тиісті болса және оны
дәлелдесе онда мұндай мәмілені жарамсыз деп тануына болады.
Заңды тұлға органының бірі, оларды тағайындау тәртібі немесе
таңдау және олардың өкілеттілігі заң және құрылтай құжаттары арқылы
айқындалады. Азаматтық кодекісіндегі 37- баптың жалпы ережесі заңды
тұлғаның нақты түрлері туралы нормалармен тәртіптеледі. Заңды
тұлғаның органдары алқалы немесе жеке дара болуы мүмкін. Азаматтық
кодекістің 38- бабының 1- тармағына сәйкес заңды тұлғаның оны басқа
заңды тұлғадан айыруға мүмкіндік беретін өз атауы болады. Заңды
тұлғаның атауы оның құқық субьектісі ретінде дараландыру құралы
болып табылады. Коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлғаның
атауы заңды тұлғаны тіркегеннен кейін оның фирмалық атауымен заңды
тұлғаның бірыңғай мемлекеттік тізіліміне енеді, фирмалық атау
коммерциялық ұйымның тіркелуімен бір мезгілде тіркелуге жатады және
интелектуалдық меншікке қатысты құқықтық ерекше обьектісі болып
табылады. Азаматтық кодекстің 125- бабы.
Бөтен фирмалық атауды заңсыз пайдаланатын тұлға ол атауды
меншіктейтін тұлғаның талабымен оны қолдануды дереу тоқтатуға және
келтірілген залалдың орнын толтыруға міндетті. Заңды тұлғаның атауы
оның қалай аталатынын және ұйымдық құқықтық нысанын көрсетуді
қамтиды. Ол заңдарда көзделген қосымша мағлұматтарды қамтуы мүмкін.
Заңды тұлғаның атауы оның құрылтайқұжаттарында көрсетіледі. Азаматтық
кодекстің 38- бабы заңды тұлғаның атауына байланысты қойылатын
талаптар мен қоса оған белгілі бір дәрежеде шектеу жасайды.
Айталық заңды тұлғаның атауында заң талаптарына немесе қоғамдық
мораль номаларына қайшы келетін аттар болса, егер жеке адамдардың
есімдері қатысушылардың есімімен сәйкес келмесе не қатысушылар бұл
адамдардың есімін пайдалануға рұқсат алмаса, ондай есімдерді
пайдалануға жол берілмейді.

II.Заңды тұлғалардың түрлері
Азаматтық кодекс заңды тұлғалардың төмендегідей түрлерге бөледі:
комерйиалық және комерциалық емес.
Комерциалық заңды тұлғаны пайда табуды көздейтін ұйым десек
қателеспейміз. Кіріс түсіру мақсаты болып табылмайтын және алынған таза
кірісті қатысушылар арасында бөлмейтін заңды тұлға коммерциалық емес ұйым
деп танылады (Коммерциалық емес ұйымдар туралы Қазақстан Республикасы
заңының 2-бабы).
Осындай саралу заңды тұлғалар түрінің әрқайсысын ерекше құқықтық
тәртіпке бағындырады. Азаматтық кодекстің 34-бабының 2- таармағына сәикес
комерциалық ұиым болып табылатын заңды тұлға мемлекеттік кәсіпорын,
шаруашылық серіктестік, акционерлік қоғам, өндірістік
кооперативнысандарында құрыла алады.
Сондықтан коммерциялық және коммерциялық ұйымды ажыратудың өлшемі
заңда және құрылтай құжаттарында белгіленген заңды тұлғаның қатысушылары
арасында таза табысты бөлудің мүмкіндігі немесе мүмкін еместігі болуы
тиіс. 2.6., 141бет
Коммерциалық ұйым- заңды тұлға ретінде мекеме, қоғамдық бірлестік,
акционерлік қоғам, тұтыну кооперативі, қор, діни бірлестік қауымдастық
(одақ) нысанындағызаңды тұлғалрдың бірлестігі нысаныда құрылуы мүикін.
Комерциалық емес ұйымдар туралы заң бойынша: 1) комерциалық емес ұйым
өзінің жарғылық мақсаттарына сәйкес келетіндейғана кәсіпкерлік қызметпен
айналыса алады; 2) жекелеген ұйымдық –құқықтық нысанындағы комерциалық емес
ұйымдардың кәсіпкерлік қызметіне Қазақстан Республикасыныңзаң актілерінде
шектеулер қойылуы мүмкін; 3) коммерциалық емес ұйым кәсіпкерлік қызметі
бойынша кірістер мен шығыстардың есебін жүргізеді; 4) коммерциалық емес
ұйымдардың кәсіпкерлік қызметіне салық салу Қазақстан Республикасының салық
заңдарына сәикес жүзеге асырылады; 5) коммерциалық емес ұиымдардың
кәсіпкерлік қызметінін алынатын кірістерді коммерциалық емес ұйымдардың
мүшелері(қатынасушылары) арасында бөлісуге болмайды. Ол жарғылық
мақсаттарға жұмсалады. Қоғамдық және діни бірлестіктердің, қорлардың өз
қаражаттарын қайырымдылық мақсаттарға пайдалануына жол беріледі.
Құрылтайшылардың (қатысушылардың) өздері құрған заңды тұлғалардың
мүлкіне құқықтары:
а) ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.