Кәсіпорынның негізгі және айналым капиталы

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе.

Негізгі бөлім.

1. Капитал негізгі көрсеткіш ретінде

2. Кәсіпорынның негізгі капиталы

3. Айналым капиталының құрылымы мен мәні

Қорытынды.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Еліміз көркейіп, алдағы уақытта бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына қосылу бағдарламасы жүзеге асырылуда. Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев өзінің халыққа Жолдауында - «Жаңа әлемдегі, жаңа Қазақстан» атты бағдарламасы еліміздің көркеюіне өз әсерін тигізуде. Республикамызда жүргізіліп жатқан нарықтық реформалар барысында экономикалық салалардаәр түрлі коммерциялық, кәсіпкерлік ұйымдар қалыптасып дамуда. Осыған байланысты біздің республикамызда көптеген жеке кәсіпорындар, кәсіпкерлік ұйымдар ашылуда. Сондай - ақ бұрын тоқтап қалған кәсіпорындар, отандық және шетелдік кәсіпорындар, акционерлік қоғамдар ашылып, жұмыс істеуде.

Еліміздің үстіміздегі жылдары «Қазақстан - 2030» стратегиясын нақты іске асыру барысындағы бағдарламаларды абыроймен атқару, сонымен қатар халықтың әлеуметтік - экономикалық хал - ахуалын жақсарта берудің шешуші жолдары, экономиканы өсіру, оның басым салаларын әлем талабына сай өркендету, кәсіпкерлікті дамыту және кәсіпорындардың тиімділіктерін арттыру мәселелері тұр.

Кәсіпорындардың қаржыларын тиімді басқару қаржылық механизмдердің дұрыс қызмет етуіне өз әсерін тигізді. Еліміздегі кәсіпорындар бәсекеге қабілетті, әлемдік нарықта өз ықпалын тигізе алатын дәрежеге жетуіміз қажет. Экономиканы жедел дамытып, әлеуметтік жағдайды тұрақтандырудың басым бағыты - шағын, орта, ірі бизнесті дамыту қолға алынуда. Бұл бағыт өз кезегінде оң нәтиже беруде. Жалпы айтқанда, кәсіпорындар елдің экономикасының даму динамикасы болып табылады. Кәсіпорындардың негізгі мақсаты таза табыс табу, халыққа қызмет көрсету.

Кәсіпорындардың шаруашылық қызметінің тиімділік деңгейі оның капиталының мақсатты бағытталған құрылуымен анықталады. Қаржылық менеджмент тұрғысынан қарағанда капитал қалыптастырудың негізгі мақсаты қажетті активтерді алуға деген қажеттіліктерді қанағаттандыру және оларды пайдаланудың тиімді ету болып табылады.

Бұл жұмысымда капитал негізгі көрсеткіші ретінде, кәсіпорынның негізгі капиталы мен айналым капиталының құрылымы мен мәні жөнінде толық қанды ашып көрсеттім.

Капитал кәсіпорынның құрылуы мен дамуы кезіндегі негізгі экономикалық көрсеткіш болып табылады.

Кәсіпорын активтерін қалыптастыруда ақшалай, материалдық және материалдық емес нысандағы құралдардың бағасын сипаттайды. Капитал өзінің қызмет ету процесінде кәсіпорын иелері мен қызметкерлерінің, сондай-ақ мемлекеттің қызығушылықтарын атқарады. Сонымен бірге кәсіпорынды қаржылық басқарудың негізгі объектісі ретінде анықталады, сондықтан оны тиімді қолдану қажет.

Кәсіпорын капиталы өндірістің негізгі факторы болып табылады. Өндіріс факторлары жүйесінде (капитал, жер, еңбек) капитал барлық факторларды ортақ өндірістік кешенге біріктіргеннен кейін оған басымды рөл береді.

Капитал табыс алып келетін кәсіпорынның қаржылық ресурстарын сипаттайды. Бұл жағдайда ол өндірістік факторлардан бөлек инвестицияланған капитал нысанында да көрініс табады.

Капитал оны иеленушілердің әл-ауқатын қалыптастырудың басты көзі болып табылады.

Кәсіпорын капиталы оның нарықтық құнының басты өлшеуіші болып табылады. Бұл жерде барлығынан бұрын кәсіпорынның таза активтерінің мөлшерін анықтайтын оның меншіктік капиталы орын алады. Мұнымен қоса, кәсіпорында пайдаланып отырған меншіктік капиталдың мөлшері бір мезгілде қосымша табыс табуды қамтамасыз ететін қарыздық қаржылық құралдарды тартудың әлеуетін сипаттайды. Басқа факторлармен жиынтықта ол кәсіпорынның нарықтық құнын бағалаудың базасын қалыптастырады.

Кәсіпорын капиталының өрісі оның шаруашылық қызметінің тиімділік деңгейінің маңызды көрсеткіші болып табылады. Меншіктік капиталдың жоғары қарқынмен өзіндік өсуіне қабілеттілік кәсіпорын табысын қалыптастыру мен оны тиімді бөлудің жоғары деңгейін, ішкі көздер есебінен оның қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету қабілеттігін сипаттайды.

Инвестициялау объектісі бойынша негізгі капитал және айналым капиталы болып бөлінеді.

Негізгі капитал айналымнан тыс барлық активтерге инвестицияланған кәсіпорынның қолданатын капиталының бір бөлігі болып табылады.

Негізгі капитал - бұл негізгі қорды ұзақ уақыт атқарылатын материалдық құндылық бар ретінде бағалау.

Айналым капитал - бұл кәсіпорынның айналмалы құралдарына инвестицияланған капиталдың бөлігі.

Кәсіпорынның негізгі капиталы айналымнан тыс активтерге инвестицияланған кәсіпорын капиталынан тұрады.

Оған жататындар:

1. материалды емес активтер

2. ұзақ мерзімді қаржы активтері (акция, облигация, вексельдер т. б. )

3. аяқталмаған күрделі салымдар (негізгі құралдардың қабылдау, сатып алу актісімен рәсімделмеген құрылыс-монтаж жұмыстарының шығындары)

4. жалпы негізгі қорлар (материалды нысаны бар ұзақ мерзімді пайдаланылатын құралдар) .

Негізгі құралдар әр түрлі белгілері бойынша былай жіктеледі:

1. Өндіріс процесіне қатысуына байланысты:

-өндірістік;

- өндірістік емес.

Өндірістік процеске бірнеше рет қатысатын натуралдық - заттық түрін өзгертпейтін, қызмет ету мерзіміне қарай құнын дайын өнім құнына ауыстырып отыратын кәсіпорынның мүліктерін негізгі өндірістік қорларға жатқызамыз.

Өндірістік қорлар - өндірістік процеске тікелей немесе жанама әсер ететін негізгі қорлар.

Өндірістік негізгі қорлардың элементтері:

-өнеркәсіп;

-ауыл шаруашылығы;

-ғимараттар, құрылыстар;

-машина мен қондырғылар, қуатты машина мен қондырғылар;

-өткізгіш құрылғылар, өлшнгіш және реттегіш құрылғылары;

-есептегіш және ұйымдастырушы техникалар;

-көлік құралдары, құрал-саймандар;

-байланыс, сауда;

-басқа да материалдық салалар жатады.

Өндірістік емес қорлар дегеніміз кәсіпорын балансында тұрған, бірақ өндірістік процеске қатыспайтын негізгі қорлар.

Өндірістік емес негізгі қорлар:

-тұрмыстық - коммуналдық шаруашылық

-денсаулық сақтау;

-білім беру мекемелері;

-мәдениет, спорт, туризм және басқа да салалар қатысты.

2. Өнім өндірісіндегі рөліне байланысты:

-активті;

-пассивті болып бөлінеді.

Активті бөлігі (машина құрал-жабдық) өндіріске, өнімнің (қызмет, жұмыс) саны мен сапасына тікелей әсер етеді.

Пассивті бөлігі негізгі қордың ғимарат, құрылыс және өндірістік процеске қажетті жақтарын құрайды.

3. Қызмет ету аясы бойынша:

-негізгі;

-қосымша болып бөлінеді.

Негізгі құралдар өндіріс процесіне тікелей қатысса, ал қосымша құралдар жанама түрде қатысады.

Кез келген негізгі қордың объектілері табиғи және сапалық жағынан тозады.

Негізгі қордың табиғи тозуы - олардың өндірістік тұтыну барысында және табиғат күшінің әсерінен тұтыну құнын бірте - бірте жоюы.

Негізгі қордың сапалық тозуы - қор түрлерінің конструкциясы, өнімділігі, үнемділігі, сапалы өнімдер шығаруы жағынан жаңа үлгіден кейін қалуы.

Амортизация - бұл ғимараттар, машина және басқа да құралдарды пайдалануына қарай құнын өтеу үшін біртіндеп ұстап отыратын жарна. Ол тозған бөлігі ақша түрінде өнімнің өзіндік құнына кіреді. Өнім сатылғаннан кейін түскен ақшадан ұсталады. Жасалған өнімге сіңірілген және ол өнімді сатқаннан кейін ақша түрінде қайтып отыратын негізгі қорлардың тозған құны амортизациялық қорды, яғни негізгі қордың орнын толтыру қорын құрайды. Амортизациялық қор негізгі қорларды сатып алуңа жұмсалады.

Негізгі қорлардың көрсеткіштерін екі топқа бөледі:

1-топ. Негізгі қорды пайдалану дәрежесі жөніндегі көрсеткіштер:

1. Қайтарым қорының көрсеткіштері. Негізгі өндірістік қордың мың теңге құнына қанша өнім келетіндігін сипаттайы. Ол мына формуламен анықталады:

Қ = Т /Қ

Т - таза өнімнің тауарлы немесе атаулы құны, бір жыл ішінде өндірілгені, тг

Қ - негізгі өндірістік қордың орташа жылдық құны, тг;

2. Қайтарым қорының кері шамасынан өнімнің сыйымдылық көрсеткіштері, ол негізгі қордың бір өнім мөлшеріне шаққандағы құнымен сипатталады:

Қ = Қ /Т

3. Негізгі қордың топтық немесе әр түрлі тозу коэффиценті:

Т = Т /Қ

Т - тозу коэффицентін есептеу арқылы, негізгі қордың тозу құны;

Қ - негізгі қор тобының барлық немесе жеке түрінің бастапқы құны.

2-топ. Негізгі қордың құрамы мен құрылым бағалайтын көрсеткіштер:

1. Негізгі қорды жаңарту коэффициенті:

Қ =Қ /Қ

Қ - белгілі бір кезеңдегі негізгі қордың қайта енгізілген құны;

Қ - сол кезеңдегі негізгі қордың соңғы құны.

2. Негізгі қордың қирату коэффициенті:

Қ =Қ /Қ

Қ - белгілі бір кезеңдегі негізгі қордың қираған құны;

Қ - сол кезеңдегі негізгі қордың бастапқы құны.

3. Негізгі қордың арту коэффициенті:

Қ = Қ - Қ /Қ

Табиғи тозу коэффициенті:

К = Т /Т

Т -нақты қызмет мерзімі, ж;

Т -атаулы қызмет мерзімі, ж.

Сапалық тозу коэффициенті:

Т = (Қ - Қ ) *100 /Қ

Т = Қ - Қ *W *T / W *T

Қ, Қ - ескі және жаңа құрал-жабдықтардың сапалық жағынын толық бастапқы құны, тг

W, W - ескі және жаңа құрал-жабдықтардың сапалық жағынан жылдық өтімділігі;

Т, Т - ескі және жаңа құрал-жабдықтардың сапалық жағынын қызмет мерзімі, ж

Амортизациялық аударым:

Аа= Қ -Қ /Т

Қ, Қ - негізгі қордың баланстық және өтімділік құны, тг

Т - негізгі қордың қызметінің мерзімі, ж.

Жылдық амортизациялық аударымның негізгі қордың баланстық құнынаммқатынасы және рны теңгеге шаққанда, амортизация мөлшері шығады:

М = А/Қ *100

Өндірістік айналым қоры - бұл еңбек заттары мен еңбек құралдарының арзан бағалы және тез тозатын заттарды есепке алғандағы заттық мазмұны.

Мұның экономикалық мәні - өздерінің толық құнын дайын өнімге түгелдей көшірілуімен сипатталады.

Айналыс қоры - өндіріс процесіне тікелей қатынаспайды, алайда өндіріс және айналыс бірлестіктерін қамтамасыз ету үшін қажет.

Өндірістік айналым қоры мен айналыс қоры ауыспалы айналым қаражаттарын үздіксіз қамтамасыз етуде тұрақты қозғалыста болуы тиіс. Осыдан авансты құнның тұрақты және заңды ацысым нысаны пайда болады:

-ақшалайдан тауарларға;

-одан кейін өндірісте;

-қайтадан тауарлы және ақшалай.

Қорытындысында айналым қаражатын береді.

Айналым қаражаты - өнім өндіру мен оны сатудың үздіксіз процесін қамтамасыз ету мақсатында өндірістік айналым қорлары мен айналыс қорларыниииқұру үшін бірлестіктерге, кәсіпорындарға, ұйымдарға алдын - ала берілетін ақшалай қаражаттың жиынтығы.

Айналым қызметі өнімді өндіру және сату кезеңдерінде төлем - есеп айырысу жұмыстарынан тұрады. Міне бұл жағдайда өндірістік айналым қорының қозғалысы дер кезінде материалдық фактордың айналымын қалпына келтіруге, ал айналым қаражатының қозғалысы - ақша, төлем айналымына жалғасады.

Айналым қаражаты ауыспалы айналым процестеріне қарай:

-өндірістік айналым қоры;

-айналыс қоры.

Қалыптасу көздеріне қарай:

-меншіктік;

-қарыз.

Жоспарлау ерекшеліктеріне қарай:

-мөлшерлеу;

-мөлшерлемеу болып бөлінеді.

Ауыспалы айналым 3 кезеңнен тұрады:

1. Кәсіпорын ақша қаражаттарын еңбек заттарын, яғни шикізатты сатып алуға жұмсайды. Ақша қаражаты ақшалай нысаннан тауарлы нысанға, ақша қаражаты айналыстан өндіріске өтеді.

2. Өндірістік қор мен жартылай фабрикаттар айналысының нәтижесінде дайын қнім пайда болады.

3. Дайын өнім сатылады, айналым қоры өндірістен айналысқа көшеді және қайтадан ақшалай нысанға айналады.

Бұл капиталдың ауыспалы айналымы деп аталады, оны формуламен былай бейнелеуге болады:

Қ. Ж

А-Т . . . Ө . . . Т . . . А

Ж. К

Мұндағы:

А - капитал;

Т - шикізат;

Қ. Ж - құрал-жабдық;

Ж. К - жұмыс күші;

Ө - өндіріс;