Мұнай эмульсияларын қыздыруға арналған қыздыру блоктары
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1 Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.1 Мұнай эмульсиялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.1.1 Мұнай эмульсиясының жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.1.2 Мұнай эмульсияларының түзілуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.2 Эмульсиялардың электрлік қасиеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.3 Мұнай эмульсияларының берікгігі (тұрақтылығы) және олардың ескіруі ... .12
1.4 Мұнай эмульсиясының тамшылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
1.5 Мұнай эмульсияларының қасиетері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
1.6 Мұнай эмульсиясының инверсия нүктесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
1.7 Қыздыру блоктарының модификациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
1.8 Блокты автоматтандырылған қыздырғыштар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
1.9 БН.5,4 блокты қыздырғышы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
1.10 ПТБ.10 блокты құбыршалы пеші ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
2 Экономикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2.1 Өндіріс процесін ұйымдастыру және мұнай өңдеу кәсіпорындарының өндірістік құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2.2 Өндірістік процестерді ұйымдастыру ұстанымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.3 Кәсіпорынның өндірістік құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.4 Негізгі және қосалқы өндірісті ұйымдастыру және жоспарлау ... ... ... ... ... ... 29
2.5 Материалдық.техникалық жабдықтауды ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ..39
2.6 Күрделі қаржыны есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41
3 Еңбекті қорғау, өрт қауіпсіздігі және электр қауіпсіздігі бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
3.1 Еңбекті қорғауға жауапкершілік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
3.2 Электр қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
3.3 Электр қондырғылары мен электр берілістерін жөндеген кездегі қауіпсіздік шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
3.4 Өндіріс орындарында өрт қауіпсіздігін қамтасыздандыру ... ... ... ... ... ... ... 49
4 Қоршаған ортаны қорғау бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...51
4.1 Биосфера компонентіне жобаланатын кешеннің әсер етуін талдау ... ... ... ... .51
4.1.1 Атмосфераға әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .53
4.1.2 Гидросфераға әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54
4.1.3 Литосфераға әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
4.2 Ұйымдастыру шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
4.3 Табиғатты қорғау шаралары және қоршаған ортаны қорғауды инженерлік қорғану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
4.3.1 Атмосфераны қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
4.3.2 Гидросфераны қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
4.3.3 Литосфераны қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .58
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1 Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.1 Мұнай эмульсиялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.1.1 Мұнай эмульсиясының жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.1.2 Мұнай эмульсияларының түзілуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.2 Эмульсиялардың электрлік қасиеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.3 Мұнай эмульсияларының берікгігі (тұрақтылығы) және олардың ескіруі ... .12
1.4 Мұнай эмульсиясының тамшылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
1.5 Мұнай эмульсияларының қасиетері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
1.6 Мұнай эмульсиясының инверсия нүктесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
1.7 Қыздыру блоктарының модификациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
1.8 Блокты автоматтандырылған қыздырғыштар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
1.9 БН.5,4 блокты қыздырғышы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
1.10 ПТБ.10 блокты құбыршалы пеші ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
2 Экономикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2.1 Өндіріс процесін ұйымдастыру және мұнай өңдеу кәсіпорындарының өндірістік құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2.2 Өндірістік процестерді ұйымдастыру ұстанымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.3 Кәсіпорынның өндірістік құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.4 Негізгі және қосалқы өндірісті ұйымдастыру және жоспарлау ... ... ... ... ... ... 29
2.5 Материалдық.техникалық жабдықтауды ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ..39
2.6 Күрделі қаржыны есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41
3 Еңбекті қорғау, өрт қауіпсіздігі және электр қауіпсіздігі бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
3.1 Еңбекті қорғауға жауапкершілік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
3.2 Электр қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
3.3 Электр қондырғылары мен электр берілістерін жөндеген кездегі қауіпсіздік шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
3.4 Өндіріс орындарында өрт қауіпсіздігін қамтасыздандыру ... ... ... ... ... ... ... 49
4 Қоршаған ортаны қорғау бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...51
4.1 Биосфера компонентіне жобаланатын кешеннің әсер етуін талдау ... ... ... ... .51
4.1.1 Атмосфераға әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .53
4.1.2 Гидросфераға әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54
4.1.3 Литосфераға әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
4.2 Ұйымдастыру шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
4.3 Табиғатты қорғау шаралары және қоршаған ортаны қорғауды инженерлік қорғану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
4.3.1 Атмосфераны қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
4.3.2 Гидросфераны қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
4.3.3 Литосфераны қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .58
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
КІРІСПЕ
Мұнай өнеркәсібінің қарқынды дамуына байланысты ұңғы өнімін кәсіпшілікте жинау, тасымалдау және дайындау жүйесін жетілдіру мәселесіне көп көңіл аударылады. Мұнайгаз өндіру кәсіпорындары мұнай өндіруді, мұнайды жинау, дайындау және тасымалдауды, мұнай газын жинау және дайындауды, қабат қысымын ұстап тұру жүйесінде пайдаланылатын тұщы және қабат суларын қабатқа айдау үшін дайындауды қамтамасыз ететін негізгі және қосалқы міндеттерді атқаратын құрылымдардың күрделі кешені болып табылады. Тұтқырлығы жоғары шайырлы және парафинді мұнайларды өндіруде, ұңғы өнімінің құрамында күкіртсутегі және көмірқышқыл газы болғанда арнайы мәселелер туындайды.
Мұнай кен орындарының тұрғызу жобасын жасауда және мұнай мен газ кен орындарын игеру кезінде жер қойнауы мен қоршаған ортаны қорғауға, топырақтың, судың және атмосфералық ауаның ластануынан сақтауға үлкен көңіл бөлінеді.
Мұнай кен орындарын игерудің қазіргі таңдағы дүниежүзілік тәжірибесі әртүрлі жағдайларда мұнайды, ілеспе газды және суды тиімді жинау және сапалы дайындауды қамтамасыз ететін әртүрлі техникалық және технологиялық шешімдерді, тәсілдер мен жабдықтарды қолданумен сипатталады. Технологиялық үрдістерде өнімділігі жоғары, толығымен немесе бір бөлігі ғана автоматтандырылған, саңылаусызданған блокты аппараттар мен жабдықтар қолданылады. Мұнай өнімін жинау және дайындау жүйесіне келесі талаптар қойылады:
- өндіру ұңғыларының өнімін саңылаусыз жинау және тасымалдау;
- әр ұңғы бойынша мұнай, газ және суды автоматты өлшеу;
- ұңғы өнімдерін тауарлы өнім нормасына дейін дайындау, оны автоматты бақылау және есептеу;
- өнімді тасымалдау үшін қабат энергиясын тиімді пайдалану;
- технологиялдық қондырғылардың беріктігі және толық автоматтандырылуы;
- жер қойнауын және қоршаған ортаны қорғау.
Қазіргі уақытта қалыпты температурада тұтқырлығы жоғары болатын немесе көп мөлшерлі парафинді болатын және соның нәтижесінде төмен температурада қатып қалатын едәуір көлемді мұнайларды өндіреді. Мұндай мұнайларды құбырлармен қалыпты тәсілмен айдау қиынға түседі. Тұтқырлығы жоғары және қатуы жоғары мұнайларды құбырлармен тасымалдау үшін келесі тәсілдер қолданады: тұтқырлы және қатуы жоғары мұнайлар мен мұнай өнімдерін тұтқырлығы аз өніммен араластырады; гидротасымалдау – сумен араластыру және айдау; қатуы жоғары парафинді мұнайларды термоөңдеу; мұнайларды газбен қанықтыру; мұнайларды құбырға айдау алдында вобро және бародайындау; прсадок-депрессаторды қосу; барлық мұнайды немесе оның бөлігін деструкциялау; түйіршіктер мен контейнерлерде айдау; алдын-ала қыздырылған мұнай мен мұнай өнімдерін айдау.
Мұнай өнеркәсібінің қарқынды дамуына байланысты ұңғы өнімін кәсіпшілікте жинау, тасымалдау және дайындау жүйесін жетілдіру мәселесіне көп көңіл аударылады. Мұнайгаз өндіру кәсіпорындары мұнай өндіруді, мұнайды жинау, дайындау және тасымалдауды, мұнай газын жинау және дайындауды, қабат қысымын ұстап тұру жүйесінде пайдаланылатын тұщы және қабат суларын қабатқа айдау үшін дайындауды қамтамасыз ететін негізгі және қосалқы міндеттерді атқаратын құрылымдардың күрделі кешені болып табылады. Тұтқырлығы жоғары шайырлы және парафинді мұнайларды өндіруде, ұңғы өнімінің құрамында күкіртсутегі және көмірқышқыл газы болғанда арнайы мәселелер туындайды.
Мұнай кен орындарының тұрғызу жобасын жасауда және мұнай мен газ кен орындарын игеру кезінде жер қойнауы мен қоршаған ортаны қорғауға, топырақтың, судың және атмосфералық ауаның ластануынан сақтауға үлкен көңіл бөлінеді.
Мұнай кен орындарын игерудің қазіргі таңдағы дүниежүзілік тәжірибесі әртүрлі жағдайларда мұнайды, ілеспе газды және суды тиімді жинау және сапалы дайындауды қамтамасыз ететін әртүрлі техникалық және технологиялық шешімдерді, тәсілдер мен жабдықтарды қолданумен сипатталады. Технологиялық үрдістерде өнімділігі жоғары, толығымен немесе бір бөлігі ғана автоматтандырылған, саңылаусызданған блокты аппараттар мен жабдықтар қолданылады. Мұнай өнімін жинау және дайындау жүйесіне келесі талаптар қойылады:
- өндіру ұңғыларының өнімін саңылаусыз жинау және тасымалдау;
- әр ұңғы бойынша мұнай, газ және суды автоматты өлшеу;
- ұңғы өнімдерін тауарлы өнім нормасына дейін дайындау, оны автоматты бақылау және есептеу;
- өнімді тасымалдау үшін қабат энергиясын тиімді пайдалану;
- технологиялдық қондырғылардың беріктігі және толық автоматтандырылуы;
- жер қойнауын және қоршаған ортаны қорғау.
Қазіргі уақытта қалыпты температурада тұтқырлығы жоғары болатын немесе көп мөлшерлі парафинді болатын және соның нәтижесінде төмен температурада қатып қалатын едәуір көлемді мұнайларды өндіреді. Мұндай мұнайларды құбырлармен қалыпты тәсілмен айдау қиынға түседі. Тұтқырлығы жоғары және қатуы жоғары мұнайларды құбырлармен тасымалдау үшін келесі тәсілдер қолданады: тұтқырлы және қатуы жоғары мұнайлар мен мұнай өнімдерін тұтқырлығы аз өніммен араластырады; гидротасымалдау – сумен араластыру және айдау; қатуы жоғары парафинді мұнайларды термоөңдеу; мұнайларды газбен қанықтыру; мұнайларды құбырға айдау алдында вобро және бародайындау; прсадок-депрессаторды қосу; барлық мұнайды немесе оның бөлігін деструкциялау; түйіршіктер мен контейнерлерде айдау; алдын-ала қыздырылған мұнай мен мұнай өнімдерін айдау.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
1. Чичеров Л.Г. Нефтепромысловые машины и механизмы: Учеб.пособие для ВУЗов. М.: Недра, 1983.
2. Молчанов Г.В., Молчанов А.Г. Машины и оборудование для добычи нефти и газа: Учеб.для ВУЗов. М.: Недра, 1984.
3. Нефтепромысловое оборудование: Справочник /Под ред. Е.И. Бухаленко. М.:Недра, 1990.
4. Ивановский В.И., Дарищев В.И., Сабиров А.А., Каштанов В.С., Пекин С.С. Оборудование для добычи нефти и газа: Учеб.пособие в 2-х частях. М.: Нефть и газ, 2002.
5. Ивановский В.И., Пекин С.С., Сабиров А.А. Установки погружных центробежных насосов для добычи нефти. М.: Нефть и газ. 2002.
6. Чичеров Л.Г. и др. Расчет и конструирование нефтепромыслового оборудования. М.: Недра, 1987.
7. Казак и др. Погружные бесштанговые насосы для добычи нефти. М.: Недра, 1973.
8. Вирновский А.С. Теория и практика глубиннонасосной добычи нефти. М.: Недра, 1971.
9. Адонин А.Н. Добыча нефти штанговыми насосами. М.: Недра, 1979.
10. Абайылданов Қ.Н., Нұрсұлтанов Ғ.М. Мұнай және газды өндіріп, өңдеу.: ЖОО-ға арналған оқулық. Алматы: ҚазҰТУ, 2003.
11. Нұрсұлтанов Ғ.М. Скважинаны бұрғылау және мұнай өндіру негіздері. Алматы: ҚазҰТУ, 1994.
12. Сүйербаев Х. Мұнай-газ ісінің негіздері. Оқулық, Астана: Фолиант, 2008.
13. Ратов Б.Т. Күрделі жағдайда ұңғымаларды бұрғылау. Оқу құралы, Алматы: ҚазҰТУ, 2007.
1. Чичеров Л.Г. Нефтепромысловые машины и механизмы: Учеб.пособие для ВУЗов. М.: Недра, 1983.
2. Молчанов Г.В., Молчанов А.Г. Машины и оборудование для добычи нефти и газа: Учеб.для ВУЗов. М.: Недра, 1984.
3. Нефтепромысловое оборудование: Справочник /Под ред. Е.И. Бухаленко. М.:Недра, 1990.
4. Ивановский В.И., Дарищев В.И., Сабиров А.А., Каштанов В.С., Пекин С.С. Оборудование для добычи нефти и газа: Учеб.пособие в 2-х частях. М.: Нефть и газ, 2002.
5. Ивановский В.И., Пекин С.С., Сабиров А.А. Установки погружных центробежных насосов для добычи нефти. М.: Нефть и газ. 2002.
6. Чичеров Л.Г. и др. Расчет и конструирование нефтепромыслового оборудования. М.: Недра, 1987.
7. Казак и др. Погружные бесштанговые насосы для добычи нефти. М.: Недра, 1973.
8. Вирновский А.С. Теория и практика глубиннонасосной добычи нефти. М.: Недра, 1971.
9. Адонин А.Н. Добыча нефти штанговыми насосами. М.: Недра, 1979.
10. Абайылданов Қ.Н., Нұрсұлтанов Ғ.М. Мұнай және газды өндіріп, өңдеу.: ЖОО-ға арналған оқулық. Алматы: ҚазҰТУ, 2003.
11. Нұрсұлтанов Ғ.М. Скважинаны бұрғылау және мұнай өндіру негіздері. Алматы: ҚазҰТУ, 1994.
12. Сүйербаев Х. Мұнай-газ ісінің негіздері. Оқулық, Астана: Фолиант, 2008.
13. Ратов Б.Т. Күрделі жағдайда ұңғымаларды бұрғылау. Оқу құралы, Алматы: ҚазҰТУ, 2007.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1 Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.1 Мұнай эмульсиялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.1.1 Мұнай эмульсиясының жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.1.2 Мұнай эмульсияларының түзілуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.2 Эмульсиялардың электрлік қасиеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.3 Мұнай эмульсияларының берікгігі (тұрақтылығы) және олардың ескіруі ... .12
1.4 Мұнай эмульсиясының тамшылары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
1.5 Мұнай эмульсияларының қасиетері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
1.6 Мұнай эмульсиясының инверсия нүктесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
1.7 Қыздыру блоктарының модификациясы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
1.8 Блокты автоматтандырылған қыздырғыштар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
1.9 БН-5,4 блокты қыздырғышы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
1.10 ПТБ-10 блокты құбыршалы пеші ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2 Экономикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.1 Өндіріс процесін ұйымдастыру және мұнай өңдеу кәсіпорындарының өндірістік құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.2 Өндірістік процестерді ұйымдастыру ұстанымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.3 Кәсіпорынның өндірістік құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
2.4 Негізгі және қосалқы өндірісті ұйымдастыру және жоспарлау ... ... ... ... ... ... 29
2.5 Материалдық-техникалық жабдықтауды ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ..39
2.6 Күрделі қаржыны есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
3 Еңбекті қорғау, өрт қауіпсіздігі және электр қауіпсіздігі бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
3.1 Еңбекті қорғауға жауапкершілік ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
3.2 Электр қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
3.3 Электр қондырғылары мен электр берілістерін жөндеген кездегі қауіпсіздік шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48
3.4 Өндіріс орындарында өрт қауіпсіздігін қамтасыздандыру ... ... ... ... ... ... ... 49
4 Қоршаған ортаны қорғау бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
4.1 Биосфера компонентіне жобаланатын кешеннің әсер етуін талдау ... ... ... ... .51
4.1.1 Атмосфераға әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
4.1.2 Гидросфераға әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
4.1.3 Литосфераға әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
4.2 Ұйымдастыру шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
4.3 Табиғатты қорғау шаралары және қоршаған ортаны қорғауды инженерлік қорғану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..55
4.3.1 Атмосфераны қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
4.3.2 Гидросфераны қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
4.3.3 Литосфераны қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .58
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...60
КІРІСПЕ
Мұнай өнеркәсібінің қарқынды дамуына байланысты ұңғы өнімін кәсіпшілікте жинау, тасымалдау және дайындау жүйесін жетілдіру мәселесіне көп көңіл аударылады. Мұнайгаз өндіру кәсіпорындары мұнай өндіруді, мұнайды жинау, дайындау және тасымалдауды, мұнай газын жинау және дайындауды, қабат қысымын ұстап тұру жүйесінде пайдаланылатын тұщы және қабат суларын қабатқа айдау үшін дайындауды қамтамасыз ететін негізгі және қосалқы міндеттерді атқаратын құрылымдардың күрделі кешені болып табылады. Тұтқырлығы жоғары шайырлы және парафинді мұнайларды өндіруде, ұңғы өнімінің құрамында күкіртсутегі және көмірқышқыл газы болғанда арнайы мәселелер туындайды.
Мұнай кен орындарының тұрғызу жобасын жасауда және мұнай мен газ кен орындарын игеру кезінде жер қойнауы мен қоршаған ортаны қорғауға, топырақтың, судың және атмосфералық ауаның ластануынан сақтауға үлкен көңіл бөлінеді.
Мұнай кен орындарын игерудің қазіргі таңдағы дүниежүзілік тәжірибесі әртүрлі жағдайларда мұнайды, ілеспе газды және суды тиімді жинау және сапалы дайындауды қамтамасыз ететін әртүрлі техникалық және технологиялық шешімдерді, тәсілдер мен жабдықтарды қолданумен сипатталады. Технологиялық үрдістерде өнімділігі жоғары, толығымен немесе бір бөлігі ғана автоматтандырылған, саңылаусызданған блокты аппараттар мен жабдықтар қолданылады. Мұнай өнімін жинау және дайындау жүйесіне келесі талаптар қойылады:
- өндіру ұңғыларының өнімін саңылаусыз жинау және тасымалдау;
- әр ұңғы бойынша мұнай, газ және суды автоматты өлшеу;
- ұңғы өнімдерін тауарлы өнім нормасына дейін дайындау, оны автоматты бақылау және есептеу;
- өнімді тасымалдау үшін қабат энергиясын тиімді пайдалану;
- технологиялдық қондырғылардың беріктігі және толық автоматтандырылуы;
- жер қойнауын және қоршаған ортаны қорғау.
Қазіргі уақытта қалыпты температурада тұтқырлығы жоғары болатын немесе көп мөлшерлі парафинді болатын және соның нәтижесінде төмен температурада қатып қалатын едәуір көлемді мұнайларды өндіреді. Мұндай мұнайларды құбырлармен қалыпты тәсілмен айдау қиынға түседі. Тұтқырлығы жоғары және қатуы жоғары мұнайларды құбырлармен тасымалдау үшін келесі тәсілдер қолданады: тұтқырлы және қатуы жоғары мұнайлар мен мұнай өнімдерін тұтқырлығы аз өніммен араластырады; гидротасымалдау - сумен араластыру және айдау; қатуы жоғары парафинді мұнайларды термоөңдеу; мұнайларды газбен қанықтыру; мұнайларды құбырға айдау алдында вобро және бародайындау; прсадок-депрессаторды қосу; барлық мұнайды немесе оның бөлігін деструкциялау; түйіршіктер мен контейнерлерде айдау; алдын-ала қыздырылған мұнай мен мұнай өнімдерін айдау.
1 ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1 Мұнай эмульсиялары
Мұнай эмульсиялары көбінесе кері эмульсиялар, яғни су мұнайдың көлемінде тамшылар түрінде таралған системалар түрінде кездеседі. Мұндай системаларда дисперстік орта - мұнай, дисперстік фаза - су. Эмульсиялардың бұл түрі гидрофобты деп саналады.
Тура эмульсиялар, яғни мұнай тамшылары сулы ортада біркелкі таралған системалар сирек кездеседі. Мұндай эмульсиялар гидрофильді болып саналады.
Селективті еріткіштердігі сулы-мұнай эмульсиясы, майлы фракцияның ерітінділері, сұйық эмульсияның классикалық мысалдары. Сұйық диперсионды орталы МДЖ ішіндегі көбі-зольдер, гельдер, супензялар. Оларға отынның, майдың барлық түрлері, нативті мұнай және битумдар. Мұнай зольдері ретінде аз концентрленген МДЖ қолданылады.
Мұнай эмульсиясы деп бір-бірінде ерімейтін және ұсақ дисперсті бытыраңқы күйде болатын мұнай мен қабат суларының механикалық қоспасын айтамыз.
Мұнай эмульсиясы келесі түрде көрінетін энергиялар әсерінен пайда болады:
- механикалық энергия;
- газдың ұлғаю энергиясы;
- ауырлық күші әсерінен пайда болған энергия.
Мұнай эмульсиясының ең маңызды көрсеткішінің бірі олардың беріктігі, яғни ұзақ уақытқа дейін бұзылмай сақталу қабілетін (мұнайға және суға бөлінбеуін) айтады.
Мұнай эмульсиясының беріктігіне келесі факторлар үлкен әсер етеді:
-жүйенің дисперстігі;
-адсорбциялы қорғау қабықшасында фазалардың бөлінген бетінде түзілген эмульгаторлардың физика-химиялық қасиеті;
-дисперсті фазалар тамшыларында қос электр зарядының болуы;
-эмульсияның температурасы;
-қабат суының рН (сутегі иондарының концентрациялық көрсеткіші).
1.1.1 Мұнай эмульсиясының жіктелуі
Эмульсияларды ішкі фазаға және сыртқы бөлікке бөледі. Құрамында басқа сұйықтардың ұсақ тамшылары бар сұйықты дисперсті орта (сыртқы, жалпы фаза) деп, ал дисперсті ортада ұсак тамшылар түрінде орналасатын сұйықты дисперсті фаза (айрылған фаза) деп атайды.
Дисперсті орта мен дисперсті фазаныңц сипаты бойынша эмульсияларды екі түрге бөледі:
I - тура түрдегі (судағы мұнай), оларды (МС) деп белгілейді.
II - кepi түрдегі (мұнайдағы су), оларды (СМ) деп белгілейді.
(МС) - эмульсиясында сыртқы фаза ролін су атқарады, сондықтан олар кез-келген арақатынастағы сумен жақсы араласады және жоғарғы электрөткізгіштікке ие болады, ал СМ эмульсиясы тек қана көмірсутегі сұйықтармен араласады және электрөткізгіш қасиеті болмайды.
Түзілетін эмульсия түpi мұнай мен су көлемдерінің арақатынасына байланысты және қай сұйықтың көлемі көп болса, сол сыртқы орта болып табылады.
Бірақ та, эмульгаторлардың (яғни асфальтендер, нафтендер, шайырлар, парафиндер, тұздар және механикалық қоспалар) қатыстырылуымен мұнай мен судың араласуы кезінде түзілетін эмульсия түрлері өзгереді, өйткені, гидрофобтық қасиеттері бар эмульгаторлар (яғни суда ерімейтін, ал мұнайда еритін) СМ - (мұнайдағы су) түріндегі эмульсиясы түзіледі, ал гидрофильді қасиетке ие эмульгаторлар (суда epитін) (МС) (судағы мұнай) түріндегі эмульсияны түзеді.
Көпшілік жағдайында, эмульсиядағы судың мөлшерін әдетте олардың түci бойынша шамалайды:
- құрамында 10%-ке дейін суы бар эмульсияның түci мұнайдан ерекшеленбейді.
- 5-тен- 20% дейін суы бар эмульсияның түci қоңырдан сарыға дейін өзгереді.
- 25% - астам су болса - сары түске ие болады.
Кез-келген дисперсті жүйелердің, соның ішінде мұнайлы өнімдердің классикалық белгісі - дисперсті фазаның және дисперсионды ортаның, яғни гетерогенділіктің агрегаттық күйінің әр түрлілігі.
МДЖ - бұл олеодисперсті жүйелер, дисперсті орта полярсыз немесе аз полярлы, дисперсті фаза ретінде САВ, парафиндер немесе жүйеге арнайы қосылатын синтетикалық қоспалар, сонымен қатар технологиялық жабдықтардың коррозиясының өнімдері, механикалық қоспалар болады.
Агрегаттық күйі бойынша дисперсті фаза және дисперсионды ортадан тұратын екі фазалы МДЖ-н 8 түрге бөлуге болады. Көптеген жағдайда реалды мұнай жүйелері көшіруде, өңдеуде және қолдануда полигетерогенді болады, яғни үш және одан да көп фазадан тұрады.
Мысалы, мұнай атмосфералық айдау процестерінде екі дисперсті фазалы МДЖ болып келеді. Біріншісі - төмен қайнайтын компоненттердің қайнауы есебінен түзілетін - газды, екіншісі - нативті асфальтендер қатысқандықтан - қатты. Көшіру процесінде мұнайлы және газ конденсатты жүйелер бір мезгілде дипергирленген күйде болатын қатты және газды фазалы МДЖ.
Кесте 1.1
Мұнай эмульсияларының түрлері
Мұнай эмульсиялары
Құрамы
Су мұнайда таралған эмульсия түрі
Мұнай суда таралған эмульсия түрі
Дисперстік орта
Мұнай
Су
Дисперстік фаза
Су
Мұнай
Қасиеттері
Гидрофобты: суда қалқып шығады, бензинде біркелкі таралады
Гидрофильді: суда біркелкі таралады, бензинде батады
Эмульсияларды бұзу үшін тамшылардың бір-бірімен соқтығысуына жағдай туғызу қажет, яғни нәтижесінде олар бір-бірімен бірігіп ірі тамшыларға айналып және сұйықтардың қабаттарға бөлінуіне мүмкіндік жасауы.
Эмульсациялау үшін және тұзсыздандыру үшін көптеген әдістер қолданылады.
Олардың түрлері негізінен біріншіден, эмульсияға байланысты. Мысалы, кейбіреулері тұнбаға түссе, ал біреулері тұнбаға мүлдем түспей химиялық әдістер арқылы алынады. Электрогидратацияға ұшырайтын эмульсиялар да болады.
Екіншіден, деэмульсациялау әдісін таңдауда зауыттардағы жергілікті шарттарға байланысты. Тасымалдау алыс болған жағдайда деэмульсациядан бас тартуы да мүмкін. Ауыз суы жоқ зауыттар тұзсыздандыру процесін мүлде жүргізбейді.
Эмульсияларды бұзу үшін тамшылардың бір-бірімен соқтығысуына жағдай туғызу қажет, яғни нәтижесінде олар бір-бірімен бірігіп ірі тамшыларға айналып және сұйықтардың қабаттарға бөлінуіне мүмкіндік жасауы.
Мұнай суспензиялары - бұл орташа және ірі дисперсті МДЖ. Бос дисперсті кейде суспензия. Мысалы құрамында дипергирленген асфальтендерден басқа парафинді бөлшектері бар мұнай.
Эмульсияның тығыздығын сұйықтар үшін қабылданған әдістер арқылы мұнайдағы судың пайыздық құрамын ескере отырып, олардың белгілі тығыздықтары бойынша келесі формула арқылы аныктайды:
(1.1)
мұнда ρэ, ρм, ρс, эмульсияның, мұнайдың және судың сәйкесті тығыздықтары;
q - эмульсиядағы судың және еріген тұздардың массалық үлесінің құрамы, мына формула бойынша анықталады:
(1.2)
мұнда q0 - эмульсиядағы таза судың кұрамы; х - судағы тұздардың пайыздық құрамы.
1.1.2 Мұнай эмульсияларының түзілуі
Мұнай эмульсиясы деп бір - бірінде ерімейтін және ұсақ дисперсті бытыраңқы күйде болатын мұнай мен қабат суларының механикалық қоспасын айтамыз. Қабатта және ұңғы түбінде эмульсия түзілмейді. Олар ұңғы оқпанында түзіледі, сол себепті эмульсияның түзілу қарқынына ұңғыны пайдалану тәсілі әсер етеді. Фонтанды ұңғыларда, егер ұңғы өнімінде су болса, онда қысымның төмендеуі әсерінен бөлінетін газдыкөбіктер есебінен сұйықтардың қарқынды араласуы байқалады, яғни неғұрлым тұрақты эмульсиялардың түзілуіне жағдай жасайды. Бұл процес әсіресе, штуцер арқылы су аралас мұнай өткен кезде қатты жүреді.
Газлифтілі ұңғыларда эмульсиялардың түзілу жағдайы фонтанды ұңғылардікіне ұқсас, бірақ та эрлифтіні (ауаны) қолданған кезде неғұрлым тұрақты (яғни, берік) эмульсиялар түзіледі, бұл эмульгатор болып табылатын нафтенді қышқылдың тотықтануымен түсіндіріледі (нафтенді қышқылдар ауа оттегісімен тотығып, эмульгаторлар түзеді).
Штангілі сораптарды қолдана отырып ұңғыны терең сораптармен пайдалану кезінде эмульсйялардың түзілуіне жағдай жасайтын факторлар: плунжердің жүріс ұзындығы, минуттағы жүріс саны, сорап клапандарының өлшемдері, еркін газдың болуы, сораптың динамикалық деңгейден төмен батырылуы, сораптың толу дәрежесі және т.б.
Электрлі ортадантепкіш сораптарды қолдану кезінде, сораптың әрбір сатысында газды сұйық қоспасының қарқынды араласуы жүреді, осының нәтижесінде эмульсиялар түзіледі. Неғұрлым тұрақты эмульсиялар электірлі ортадантепкіш сорапты қондырғыны қолдану кезінде байқалса, ал тұрақсыз эмульсйялар бұрандалы (винтті) сорапты қолдану кезінде байқалады.
Құбырлар бойында эмульсйялардың түзілуіне турбулентті ағын энергиясы себеп болады. Құбырлардағы қысымның үлкен өзгерісі, газдың бүлкілдеуі (пульсациясы), ысырмалардың болуы, бұрылыстар мен басқа да жергілікті кедергілері мұнайдағы су тамшыларының қарқынды ұсақталуына (диспергирленуіне) жағдай жасайды. Эмульсйялардың түзілуіне сондай-ақ парафиндерде әсер етеді, өйткені олар құбырлардың өту қимасын тарылтып және ағын жылдамдығын арттырады, осыған байланысты сұйықтардың араласуы күшейеді. Осылайша мынадай қорытынды жасауға болады, яғни мұнай эмульсйясы келесі түрде көрінетін энергиялар әсерінен пайда болады:
:: механикалық энергия;
:: газдың ұлғаю энергиясы;
:: ауырлық күші әсерінен пайда болған энергия.
Мұнай эмульсйясындағы су тамшыларының өлшемі жұмсалған энергия мөлшеріне кері пропорционал. Ұңғы өнімінің сулануы 40-60%-ке жеткен кезде эмульсйяның түзілу процессі қарқынды жүреді, яғни жүие жоғары тұтқырлық және тиксотроптық қасйеттер әсерінен ағымдылығын жоғалтады. Бұл жағдайларда жүйеге ертерек реагент - деэмульгаторды енгізу ұсынылады.
1.2 Эмульсиялардың электрлік қасиеті
Мұнай мен су таза күйінде - электр тогын өткізбейді (диэлектрлі болады). Бірақта, судағы еріген тұздардың немесе қышқылдардың елеусіз құрамының өзі, оның электрөткізгіштігін бірнеше есеге арттырады. Сондықтан мұнай эмульсиясының электрөткізгіштігі: су мөлшеріне, дисперстік дәрежесіне, қышқылдар мен тұздардың мөлшеріне негізделеді. Күштік өріс бойында орналасқан мұнай эмульсиясындағы су тамшылары күш сызығының бойында орналасып, осының әсерінен электрөткізгіштіктің тез ұлғаюына әкелетіні эксперименталды дәлелденген. Эмульсияның осы қасиеті оны бұзу үшін электр өрісін қолдануға негізгі себеп болады.
Мұнай эмульсияларының коагуляциясы, қоалесценциясы жәнс инвсрсиясы.
Инверсия - бұл фазалардың, яғни эмульсиялардың бір түрден екінші түрге өтуі.
Коагуляция - дисперсті бөлшектерді молекулярлық күштер арқылы жабыстырып, біріктіріп үлкейту, ірілендіру.
Коалесценция - су немесе мұнай тамшыларының бір бүтін болып қосылуы, яғни бөлшектердің коагуляциясы ең терең түрде жүретін кезеңі, бүл кезде беттердің жанасуы толығымен жойылады.
1.3 Мұнай эмульсияларының берікгігі (тұрақтылығы) және олардың ескіруі
Эмульсиялардың бұзылуын жақсарту үшін және олардың ескіруін (ұзақ уақыт сақталуын) тоқтату үшін деэмульгаторларды ұңғы түбіне жіберіп, ұңғы ішінде деэмульсация жүргізу керек. Деэмульгаторларды ұңғы түбіне жіберген кезде негізінен эмульсиялардың инверсиясы жүреді, яғни МС түріндегі эмульсия СМ түріндегі эмульсияға айналады, оның тұтқырлығы 1 мПа*с, себебі оның сыртқы фазасы су болғандықтан үйкеліске кететін қысымның төмендеуі азаяды.
Мұнай эмульсиясының ең маңызды көрсеткішінің бірі олардың беріктігі, яғни ұзақ уақытқа дейін бұзылмай сақталу қабілетін (мұнайға және суға бөлінбеуін) айтады.
Мұнай эмульсиясының ең маңызды көрсеткішінің бірі олардың беріктігі, яғни ұзақ уақытқа дейін бұзылмай сақталу қабілетін (мұнайға және суға бөлінбеуін) айтады.
Мұнай эмульсиясының беріктігіне келесі факторлар үлкен әсер етеді:
- жүйенің дисперстігі;
- адсорбциялы қорғау қабықшасында фазалардың белінген бетінде түзілген эмульгаторлардың физика-химиялық қасиеті;
- дисперсті фазалар тамшыларында қос электр зарядының болуы;
- эмульсияның температурасы;
- қабатсуының рН(сутегі иондарының концентрациялық көрсеткіші)
Жоғарыда айтып өткеніміздей эмульсия тамшыларының өлшемі (размері) 0,1-ден 100 мкм аралығына дейін өзгереді. Оларды былай бөлуге болады:
* ұсақдисперсті - тамшы өлшемі 0,2-20 мкм дейін;
* ортадисперсті (20-дан 50 мкм дейін),
* ірідисперсті (50-ден 100 мкм дейін).
Мұнай эмульсиясы полидисперсті болып табылады, яғни құрамында тамшылардың барлық өлшемдері бар. Эмульсияның дисперстігі неғұрлым жоғары болса, яғни тамшылар кіші болса, соғұрлым эмульсия берік болады. Бірақта S бөлігінің беті ұлғайған кезде, жүйе еркін беттік энергияның үлкен қорына ие болады, ол келесі формуламен анықталады:
Ғ= S (1.3)
мұнда - бірлік беттегі еркін энергия, жүйе термодинамикалық тұрғыдан берік болмайды және S - ауданын азайту жолымен, немесе - беттік керілісті азайту есебінен берік (тұрақты) күйге ауысуға ұмтылады.
Осы соңғы фактор мұнай эмульсиясын бұзу кезінде кең қолданылады.
Жүйенің беріктігіне эмульгаторлар үлкен әсер етеді, олар тамшы беттерінде адсорбциялық қорғаныс қабығын (бронын) түзе отырьш тамшылардың қосылуына кедергі келтіреді. Асфальтендер, нафтендер, шайырлар, парафиндер, металдар (ванадий, никель, мырыш, мыс, темір); сондай-ақ мұнай мен қабат суларында болатын жүқадисперсті саздар, құмдар және басқа да тау жыныстары адсорбциялық қабаттың түзілуіне қатысады.
Тамшы бетінде қос электрлі қабат түзіледі, ол адсорбциялы қабықшаға ұқсас ұсақ тамшылардың қосылуынан сақтайды.
1.4 Мұнай эмульсиясының тамшылары
Тамшы бетінде қос электрлі қабат түзіледі, ол адсорбциялы қабықшаға ұқсас ұсақ тамшылардың қосылуынан сақтайды.
Сурет 1.1. Мұнай эмульсиясының тамшыларында корғаныс қабығының түзілу сұлбасы
а - су тамшысының бетіндегі қорғаныс қабығы (яғни, броны): 1 - брон қалыңдығы; 2 және 3 - эмульгаторлар; 4 - су тамшылары; 5 - мұнай.
б - су тамшыларының бетіндегі қос электрлі қабаттың сұлбасы: 1 - теріс заряд; 2 - оң заряд; 3 - мұнай; 4 - су тамшысы.
1-суретінде қос электрлі қабаттың схемасы көрсетілген. Беттерінде бірдей зарядтары бар бөлшектер бір-бірін тебеді.
Температура эмульсияның беріктігіне келесі түрдегідей әсер етеді: температура көтерілген кезде эмульсияның беріктігі төмендейді, өйткені адсорбциялық қабықтың (әсіресе парафиндерден тұратын) механикалық беріктігі азаяды. Осының нәтижесінде тамшылар бірігіп, эмульсиялар бұзылады. Температура төмендеген кезде осындай эмульсиялардың адсорбциялық қабығының беріктігі артып және олар неғұрлым түрақты болады.
Сутегі факторыныц рН әсері беттік қабаттың серпімділік қасиетіне әсер етеді. Эмульсиядағы рН-тың ұлғаюы, бұл сілтінің мұнай-су шекарасындағы беттік қабаттың реологиялық қасиетін төмендетіп, бронның механикалық беріктігінің азаюына әкеледі, осының әсерінен эмульсиялар бұзылады.
Су-мұнай бетінде эмульгаторлардың адсорбциялануы және бронның қалыңдауы уақыт өте жүреді, сондықтан мұнайдағы су (СМ) түріндегі эмульсия уақыт өте неғұрлым тұрақты болады, яғии опың ескіруі жүреді.
Кесте 1.2.
Эмульсиялардың түзілуіне және тұрақтануына эмульгаторлар әсерінің сипаттамасы
Эмульгатор затының класы
Эмульгаторлардың атауы
Су-мұнай жүйесіне әсер ету сипаты
Беттік әрекеттілігі жоғары
Беттік әрекеттілігі төмен
Қатты минералды және органикалық
Нафтенді және майлы қышқылдар, төменгі шайырлар
Асфальтендер, асфальтенді қышқылдар және ангидриттер, жоғарғы шайырлар
Парафиндер, тұздар
Жүйенің дисперленуі және фазалар бөлінген бетінде құрылымдық емес қабаттардың пайда болуы
Беттік қабаттардың құрылымдануымен эмульсиялардың тұрақтауы
Су тамшыларымен агрегация, берік брондалған қабаттың құрылуы.
Мұнай эмульсиясыңың ескіруі бастапқы кезеңде қарқынды жүреді, одан соң бұл үрдіс баяулайды және шамамен тәуліктен соң аяқталады. Жаңа эмульсиялар ескірген эмульсияларға қарағанда неғұрлым жеңіл бұзылады.
1.5 Мұнай эмульсияларының қасиетері
Мұнай эмульсиясы деп бір-бірінде ерімейтін және ұсақ дисперсті бытыраңқы күйде болатын мұнай мен қабат суларының механикалық қоспасын айтамыз.
Мұнай эмульсиясы келесідей қасиеттерімен сипатталады: дисперстілігі, тұтқырлығы, тығыздығы және электрлік қасиетімен.
Эмульсияның дисперстігі - бұл дисперсті ортада дисперсті фазаның бұзылу дәрежесі. Көбінесе эмульсияның дисперстігі эмульсиялардың басқа да қасиеттерін анықтайды.
Эмульсияның дисперстігі әдетте үш шамамен сипатталады:
-тамшылар диаметрімен d
-дисперстілік коэффициентімен D=1d
-меншікті бетімен Sмен (бөлшектің жалпы бетінің олардың жалпы көлеміне қатынасы).
Тамшылар өлшемі кең аралықта 0,1-100 мкм өзгереді.
Диаметрі бірдей тамшылардан тұратын дисперсті жүйені монодисперсті деп атайды, ал диаметрі әр түрлі тамшылардан тұратын дисперсті жүйені полидисперсті деп атайды.
Эмульсияның тұтқырлығын мұнай мен судың жалпы тұтқырлығы ретінде қарастыруға болмайды яғни ол мұнайдың, яғни ол мұнайдың тұтқырлығына, эмульсияның түзілу температурасына, судың мөлшеріне, дисперсті ортадағы дисперсті фазаның тамшылар диаметріне байланысты болады.
Мұнай эмульсиясының тұтқырлығы парафинді мұнайлардың тұтқырлығы сияқты Ньютон заңына бағынбайды да, ал жылдамдық градиентіне -dwdx байланысты өзгереді және мүмкін тұтқырлық- деп аталады.
Эмульсия тұтқырлығының аномалдылығының негізгі себептері болып кернеу ұлғайған кезде ұсақталған (дисперленген) бөлшектердің деформациясы болып табылады. Берілген күш өскен сайын тамшылар ұзарады, яғни шарикті түрден эллипсоидты түрге айналады.
Мұнай эмульсиясындағы су құрамының көбеюі, мүмкін тұтқырлықтың инверсия нүктесіне дейін ұлғаюына әкеледі, яғни эмульсияның бір түрден екінші түрге өтуі.
1.6 Мұнай эмульсиясының инверсия нүктесі
Эмульсияларды екі фазаға бөледі: ішкі және сыртқы. Құрамында басқа сұйықтардың ұсақ тамшылары бар сұйықты дисперсті орта (сыртқы, жалпы фаза) деп, ал дисперсті ортада ұсақ тамшылар түрінде орналасатын сұйықты дисперсті фаза (ішкі, айрылған фаза) деп атайды. Дисперсті орта мен дисперсті фазаның сипаты бойынша эмульсияларды екі түрге бөледі:
І - тура түрдегі (судағы мұнай), оларды (СМ) деп белгілейді.
ІІ - кері түрдегі (мұнайдағы су), оларды (МС) деп белгілейді.
СМ - эмульсиясында сыртқы фаза ролін су атқарады, сондықтан олар кез-келген арақатынастағы сумен жақсы араласады және жоғарғы электрөткізгіштікке ие болады, ал МС эмульсиясы тек қана көмірсутекті сұйықтармен араласады және электрөткізгіштік қасиеті болмайды.
Мұнай эмульсиясындағы су құрамының көбеюі, мүмкін тұтқырлықтың инверсия нүктесіне дейін ұлғаюына әкеледі, яғни эмульсияның бір түрден екінші түрге өтуі.
1.7 Қыздыру блоктарының модификациясы
Қыздыру блоктарының келесідей модификациялары шығарылады: НН түріндегі көлемдік қыздырғыштар, БН түріндегі құбыр ішіндегі құбыр қыздыру блоктары, ПТБ түріндегі блокты тұрбалы пештер.
НН түріндегі қыздырғыштар - көлденең сыйымдылықтар негізінде жасалған мұнай қыздырғыштары (НН-1,6; НН-2,5; НН-4,0; НН-6,3), олардың ішкі қуысы екі бөлікке бөлінген, онда газдық инжекторлы оттықпен және түтіндік мұржалармен жабдықталған екі-екіден қыздырғыш құбырлары бекітілген. Бұл қыздырғыштарға эмульсияны аппараттың төменгі бөлігінен жібереді, ол қыздыру құбырларын жанап өтіп, дренажды су қабатынан қалқып шығады. Мұнай, бөлінген су және газ аппараттың жоғарғы жағындағы жалпы коллектор арқылы шығарылады. Аппараттың шығуындағы ең жоғарғы (максималды) температура 90ºС-ға жетеді. Сулылығы 25% және қыздыру температурасы 40ºС болған кезде аппараттың өнімділігі 2000-8000 ттәул.
НН түріндегі блокты қыздырғыштарды тұз шөгінділерін түзуге қабілеті аз, жеңіл, орташа және ауыр мұнайларды өңдеу үшін қуаты жылына 0,5-6 млн. тоннадай болатын мұнай дайындау кешендерінде қолдану ұсынылған.
БН түріндегі құбыршалы блокты қыздырғыштар (БН-5,4; БН-М) мұнайды сусыздандыру және тұзсыздандыру процесі кезінде эмульсияны жедел түрде қыздыруға арналған. Сонымен қатар, оларды тұтқырлығы жоғары парафинді мұнайларды құбырлар желісі бойынша бірқалыпты тасымалдау барысында қыздыру үшін қолданады.
БН жанғыш газдың берілуін тоқтату қарастырылған.
Қыздыру блогынан кейін мұнай эмульсиясы таратқыш коллектор бойымен саңылаусызданған тұндырғыштарға келіп түседі, бұл жерде ағын баяу жылдамдықпен қозғалған кезде эмульсия мұнай мен суға бөлінеді.
Сипатталған қыздыру блоктарының УДО қондырғыларынан мынадай артықшылықтары бар:
-отындық газды пайдалану коэффициенті 20%-ға жоғары;
-ақаулар немесе қыздыру құбырларының бұзылуы кезінде жөндеу немесе блокты ауыстыру уақыты азаяды;
-қыздыру блогының өнімділігі 2-3 есе жоғары, ал металл сыйымдылығы 1,5 есе төмен.
ПТБ түріндегі құбырлы пештер тұтқырлығы жоғары мұнайды және мұнай эмульсияларын кәсіпшілік ішінде жинау және тасымалдау жүйесінде қыздырғыштар ретінде қолданылуы мүмкін. ПТБ-10 түріндегі пештерді кен орында теңіз суын жылытуға (қабат қысымын ұстап тұру үшін және өнімді горизонттардың мұнай бергіштігін ұлғайту мақсатында) қолданады. ПТБ-10 түріндег пештің негізінде су жылытуға арналған және жұмыстық қысымы 16 МПа болатын ПТБ-10-160 пеші жасалған.
1.8 Блокты автоматтандырылған қыздырғыштар
Қыздыру блоктары мұнайды дайындау қондырғысының тереңірек сусыздандыру және тұзсыздандыру аппараттарының алдында мұнай эмульсияларын қыздыруға арналған. Қыздыру блоктарының келесідей модификациялары шығарылады: НН түріндегі көлемдік қыздырғыштар, БН түріндегі "құбыр ішіндегі құбыр" қыздыру блоктары, ПТБ түріндегі блокты тұрбалы пештер. НН түріндегі қыздырғыштар - көлденең сыйымдылықтар негізінде жасалған мұнай қыздырғыштары (НН-1,6; НН-2,5; НН-4,0; НН-6,3), олардың ішкі қуысы екі бөлікке бөлінген, онда газдық инжекторлы оттықпен және түтіндік мұржалармен жабдықталған екі-екіден қыздырғыш құбырлары бекітілген. Бұл қыздырғыштарға эмульсияны аппараттың төменгі бөлігінен жібереді, ол қыздыру құбырларын жанап өтіп, дренажды су қабатынан қалқып шығады. Мұнай, бөлінген су және газ аппараттың жоғарғы жағындағы жалпы коллектор арқылы шығарылады. Аппараттың шығуындағы ең жоғарғы (максималды) температура 90ºС-ға жетеді. Сулылығы 25% және қыздыру температурасы 40ºС болған кезде аппараттың өнімділігі 2000-8000 ттәул. Қыздыру құбырлары үнемі бөлінген қабат суында тұратындықтан, қабат сулары қыздыру құбырларының қабырғаларында тұз шөгінділерін түзбеу үшін сәйкес талаптар қойылған. НН түріндегі блокты қыздырғыштарды тұз шөгінділерін түзуге қабілеті аз, жеңіл, орташа және ауыр мұнайларды өңдеу үшін қуаты жылына 0,5-6 млн. тоннадай болатын мұнай дайындау кешендерінде қолдану ұсынылған.
Қыздыру блоктары НН типті қыздыру құбырлары түрінде және БН, ПТБ, ПТ-РД типті қыздыру пештері қолданылады. Бұл қондырғылар бір-бірінен технологиялық ыдыстарының көлемімен және тиекті-реттеуші арматураларының өту диаметрлерімен ажыратылады. Бірінші қондырғының технологиялық ыдысының көлемі 100 м3 болса, екіншісінің көлемі 200 м3-қа тең. Қондырғылардың өткізу шамасы (өнімділігі) сәйкесінше 3000 және 6300 тсағ, массалары 29,5 және 43,5 т. Өңделуге келіп түсетін мұнайдың сулануы 90%-дан, ал қондырғыдан шыққан кезде 20%-дан аспауы керек. Газ факторы 120 м3м3 шамасында, қондырғыдағы жұмыстық қысым 0,6 МПа-дан жоғары болмау қажет. Қондырғының жұмыс істеу ретін қарастырайық. Ұңғыманың өнімі сол жақтағы бөлікке сопло және мұнай құйылатын сөре арқылы келіп түседі. Бұл сөреде газдың негізгі бөлігі ажыратылады. Газ оң жақтағы бөліктің үстіңгі жағына әкетіліп, тамшы ұстағыш және қысым реттеуіш арқылы газ коллекторына жіберіледі. Су және мұнайдан тұратын эмульсия сол жақтағы бөліктен оң жаққа тамшы түзгіш бен таратқыш арқылы келеді. Эмульсияның қозғалуы сол жақ пен оң жақтағы бөліктердің арасындағы қысым айырмашылығы арқылы іске асырылады. Бұр қысым айырмашылығы 0,2 МПа-ға дейін жетеді. УПС технологиялық қондырғыларының сұлбасы Сол жақ бөліктегі сұйықтың деңгейі аспабы арқылы реттеледі.
Ұңғыманың өнімі мұнайды термохимиялық өңдеуден өткізетін қондырғыдан келетін ыстық сумен араласады. Сол себепті тамшы түзгіштің ұзындығы жеткілікті болуы керек, яғни бұл ұзындық 200-300 м шамасында болады. Тұндырылған су перфорацияланған құбыр арқылы қондырғыдан алып кетіледі. Тазаланған мұнай перфорацияланған құбыр арқылы қондырғының жоғарғы жағынан штуцерлер арқылы алынады (суретте ол көрсетілмеген). Қондырғының жұмыс істеу кезінде мұнай-газдың, мұнай мен судың деңгейлері бақыланып, реттеледі. Ыдыстағы қысым мен температура өлшенеді. Мұнай деңгейі мен қысымның мәндері шекті мәндерінен асқан кезде дабыл қағылып, қондырғы өшіріледі
1.9 БН-5,4 блокты қыздырғышы
БН түріндегі құбыршалы блокты қыздырғыштар (БН-5,4; БН-М) мұнайды сусыздандыру және тұзсыздандыру процесі кезінде эмульсияны жедел түрде қыздыруға арналған.
Сонымен қатар, оларды тұтқырлығы жоғары парафинді мұнайларды құбырлар желісі бойынша бірқалыпты тасымалдау барысында қыздыру үшін қолданады. БН-5,4 қыздыру блогы (8.6-сурет) өзара таратушы коллектор көмегімен тізбектей жалғанған төрт көлденең орналасқан "құбыр ішіндегі құбыр" қыздыру элементтерінің жиынтығы болып табылады.
Қыздырғыштар көлденең балкаларға бекітілген.
Мұнай-су эмульсиясы қыздыру құбырының бетімен жанасқан кезде қызады. Қыздыру құбыры газдың турбина түріндегі газ оттықтарында 5 (жану камерасында) жануы әсерінен қызады.
Мұнай эмульсиясының қозғалыс жолын ұзарту және оның жанып жатқан газбен қабырға арқылы жанасу уақытын көбейту үшін құбыраралық кеңістіктегі мұнай эмульсиясының қозғалысы үлкен жылдамдықпен винттік сызық бойынша бағытталған.
Барлық төрт қыздыру элементтерінің мұржалары биіктігі 20м-лік жалпы түтін шығару мұржасына 6 жалғанған.
Қыздыру элементтері өзара былай байланысқан, яғни олардың әрқайсысын блоктың жұмысын тоқтатпай-ақ өшіруге болады, яғни мұнай эмульсиясын қыздырғыш элементтердің кез келгенінің маңынан өткізуге болады.
Сурет 1.2. БН-5,4 блокты қыздырғышы.
1- қыздырғыш құбыры; 2- қабырғалы қыздырғыш құбыры; 3-тұрқы, тұлғасы; 4-линзалы компенсатор; 5-оттық; 6- түтін шығатын мұржа; I- мұнай эмульсиясы; II-отындық газ.
Қыздыру блогының жұмысы кезінде автоматты түрде шығар басындағы мұнай эмульсиясының температурасы, оттыққа берілер алдындағы газдың қысымы, жану камерасында жалынның болуы реттеліп тұрады. Қауіпсіздік автоматикасымен эмульсия циркуляциясының тоқтауы, қыздыру температурасының көтерілуі, жану камерасындағы жалынның сөнуі кезінде жанғыш газдың берілуін тоқтату қарастырылған. Қыздыру блогынан кейін мұнай эмульсиясы таратқыш коллектор бойымен саңылаусызданған тұндырғыштарға келіп түседі, бұл жерде ағын баяу жылдамдықпен қозғалған кезде эмульсия мұнай мен суға бөлінеді.
1.10 ПТБ-10 блокты құбыршалы пеші
ПТБ түріндегі блокты құбыршалы пештер (ПТБ-6,3; ПТБ-10) суланған мұнайды терең сусыздандыру және тұзсыздандыру аппараттарының алдында қыздыруға арналған. Өткізгіштік қабілеті жылына 3,6 және 9 млн. тонна болатын қондырғыларда тоттану әрекеттілігі жоғары, тұздарды жинауға бейім және механикалық қоспалары көп мұнай эмульсияларын қыздыруға арналған қондырғыларда пайдалануға болады. ПТБ-10 пеші (1.3 және 1.4-суреттер) жылуалмастырғыш камерадан, тірек блогынан, басқару және сигнал беру блогынан тұрады (БСБ).
Сурет 1.3. ПТБ-10 блокты құбыршалы пеші.
1- жылуалмастырғыш камера; 2- пештің тірек блогы; 3- жылы орама; 4-салқын эмульсияны енгізетін аузы; 5-ыстық эмульсияны шығаратын аузы; 6- түтін шығатын мұржа.
Сурет 1.4. ПТБ-10 блокты құбыршалы пешінің жылуалмастырғыш камерасының көлденең қимасы
1-тұтандырғыш; 2-отындық газды беретін жер; 3-ауаны беретін жер; 4-циклонды оттықтың тұрқы (корпусы); 5-сопло-сұғындырма; 6-жылуалмастырғыш құбырлар; 7-жылу сақтағыш (ұстағыш).
Жылуалмастырғыш камера, ішінде диаметрі 150 мм қабырғалы құбырлардан жасалған төрт бірдей иір құбыры бар ұзынша жылу жібермейтін тұрықтан тұрады. Бүйір қабырғасының төменгі жағында екі-екіден түтін шығаратын құрылғы орнатылған, олардың фланецтеріне сыртқы жағынан түтін шығатын мұржалар бекітеді. Тұрықтың төменгі жағына төрт циклонды оттық бекітіледі. Вентилятормен айдалатын ауаның жылдам айналуы оның отын газымен жақсы араласуына әсер етеді. Оттық пен камераның конструкциялық ерекшеліктері отынның толық жануын қамтамасыз етеді. Ауаны жеткізу жүйесіне жалынның өтуі мүмкін емес, жылуалмастырғыш камера жарылыс клапандарымен және бақылау құрылғыларымен жабдықталған. Мұнай-су эмульсиясы төменгі енгізу коллекторына кіреді, оның көмегімен ол төрт бірдей ағынға бөлінеді және сәйкесті иір құбырлары арқылы өткен кезде қажетті температураға дейін қызады. Пештен шығар кезде ағындар бір ағынға бірігеді. Мұнай-су эмульсиясы қабырғалы құбырлардың қабырғасы арқылы отынның жануының ыстық өнімімен қыздырылады. Технологиялық процесті бақылаушы және реттеуші аспаптар тірек блогында орналасқан.
2 ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ
2.1 Өндіріс процесін ұйымдастыру және мұнай өңдеу кәсіпорындарының өндірістік құрылымы
Әр кәсіпорынның іс-әрекетінің негізін өндірістік процесс құрайды. Кез келген түрдегі өндірістік процесс - бұл өзара байланысқан еңбек процестерінің, техникалық және табиғи процестерінің жиынтығы. Еңбек процесіне еңбек, сондай-ақ оның заты мен құралы жатады. Еңбек процесінің нәтижесіне еңбек өнімі, б.а. адамның еңбек құралдары көмегімен мақсатқа лайықты іс-әрекетінің әсерімен еңбек затының алдын-ала көзделген өзгертілуі.
Технологиялық процесс - бұл еңбек затының сапалы (физикалық-химиялық және механикалық) (түрінің, көлемінің, күйінің, орналасуының, физикалық-химиялық қасиеттерінің, сыртқы пішінінің және т.б.) өзгерістері, олар адамның еңбек затына сол не өзге түрдегі еңбек құралдарын қолданумен әсер етуінен болады. Еңбек заты адамның тікелей қатысуынсыз табиғат күштерінің әсер етуімен, атап айтқанда табиғи процесстер кезінде де өзгеруі мүмкін.
Әрбір өндірістік процесте орталық орынға негізгі процесс ие болуда - бұл еңбек затын кәсіпорынның қызметтік бағытына сәйкес дайын өнімге айналдыру. Негізгі өндіріс қажеттерін қанағаттандыруға арнап жүзеге асырылатын процестер қосалқы процестер деп аталады. Өндірістік процесті ұйымдастыру мақсаттары үшін жұмысшының соны жүзеге асыруға қатысуының сипатын, өндірістік процестің сипаты мен мзмұнын, онда материалдық элементтердің қатысуын, өндірістік процестің қайталану мерзімділігі мен ұзақтығын, өндірістерді ұйымдастыру әдістерін білу өте маңызды. Бұл ретте өндірісті ұйымдастыру ретінде еңбек процестері мен материалдық элементтерді уақыт пен кеңістікте ұтымды үйлестіру әдістерінің жиынтығы түсініледі.
Жұмысшының қатысу сипатына қарай өндіріс процесін жүргізу кезінде процестер келесідегідей түрлерге бөлінеді: қол, қол механикаландырылған, машиналық-қол, машиналық, автоматтандырылған, аппаратуралық процестер.
Қол процестері - бұл жұмысшының механизмдерді (құрал-жабдықты) ешбір қатыстырусыз орындаған жұмысы, мысалы, кілттерді пайдала отырып құбырлар мен қарнақтарды жалғап бұрау және ажыратып бұрау, тесіктерді қолмен тесу және т.б.
Қол механикаландырылған процестерді тікелей жұмысшы қайсыбір қуат көзін пайдаланумен сол не өзге түрдегі механикаландырылған құрал-сайманың көмегімен орындайды (сомындарды бұрау, тесіктерді электрбұрғымен тесу, резервуардағы мұнай өнімдерінің деңгейін өлшеу және т.б.).
Машина-қол процестері жұмысшының тікелей қатысуымен машинамен орындалады - ұңғымалардың ернеуіне шылбырларды оларды элеваторға кигізе отырып беру, шылбырларды элекваторға отырғызу және одан алу, көтергіш-трактордағы жұмыс және т.б.
Машиналық процестер құрал-жабдықтың жұмыс бөлігімен жұмысшының қатысуынсыз жүргізіледі (жерасты жөндеу немесе бұрғылау кезінде ұңғамадағы құбырларды көтеріп алу және т.б.).
Автоматтандырылған процестер автоматты түрде, адамның ешбір қатысуынсыз жүреді (ұңғыманың түбіне қашаудың автоматты түрде берілуі, балауызды тазартуға арналған қырғыштың автоматты түрде берілуі және т.б.).
Аппаратуралық процестер ыдыстар мен аппараттар жүйесінде әрекет етеді, және еңбек заты технологиялық режимнің қатаң түрде белгілі көрсеткіштері кезінде өзгеріп отырады, бұл ретте жұмысшы (немесе жұмысшылар тобы) аппараттардың жұмысын бақылайды және бекітілген тәртіпке сәйкес оларда жүріп жатқан процестерді реттеп отырады. Мұнай өндірісі мен құбырлық көлікте мұның мысалына мұнайды электрлік тұзсыздандырғыш құрылғыда диэмульсиялау әрекетін жатқызуға болады, кейбір мұнай қоймаларында аппаратуралық процесс ретінде майларды өндіру процесі шығады, мұнай өңдеу және мұнай-химия процестері аппаратуралық процестерге жатады.
Өзінің сипаты мен мазмұнына қарай өндірістік процестер механикалық және физика-химиялық деп бөлінеді.
Механикалық процестер - бұл өздерінде механикалық күштердің әсерімен еңбек затының сол не өзге түрдегі пішіні, көлемі, күйі мен жағдайы өзгеретін процестер. Оларға келесілер жатады: шикізатты немесе өнімді өңдеу немесе оны басқа физикалық күйге қайта өңдеу; пішін құраушы, жинақтаушы және, ақыры, кен өндіру процестері, оларда еңбек заты әртүрлі еңбек құралдарымен шомбалдан (массив) бөлініп алынып және одан әрі тиісті түрде өңдеуге, тасымалдауға, сақтауға және т.б. жіберіледі, мысалы, мұнай өндірісіндегідей. Бұрғылау процесі сондай-ақ өтпеленген жыныстарды қирату салдарынан механикалық процестерге жатады.
Физика-химиялық процестер кезінде материалдардың физика-химиялық механикалық қасиеттері мен олардың ішкі ішкі құрылымы өзгереді (өзіндік химиялық процестер, жылу, диффузиялық, балқымалы, электро-химиялық және т.б.).
Сонымен қатар, еңбек заттарын тасымалдау жөніндегі көліктік процестерді және солармен қатысты болатын тиеу-түсіру процестерін бөлу қажет: жасалған еңбек заттарын сынау мен олардың МЕМСТ белгілеген талаптарға немесе техникалық шарттарға сәйкестігін тексеру жөніндегі бақылау процестері; өндірістік процестердің жекелеген түрлерінің жүрісінің жағдайлары мен параметрлерін зерттеу жөніндегі зерттеу жұмыстары; жер қойнауларындағы пайдал қазбаларды барлау жөніндегі геологиялық барлау процестері.
Өндірістік процестің негізгі бөлігі кезеңінің ұзақтылығына қарай олар үздіксіз және үздікті процестерге бөлінеді.
Үздікті процестер мерзімділігі мен қайталанғыштығымен сипатталады (мысалы, геологиялық барлау және бұрғылау). Үздіксіз өндірістік процестерде мерзімділік белгісі жоқ, технологиялық процесс үздіксіз түрде жүріп отырады, процестің үздіктігі мен қайта жалғасуы оның технологиялық ұзақтылығымен емес, мысалы, мұнай өндірісіндегідей, құрал-жабдықтың жұмысының жөндеуаралық мерзімдерінің ұзақтылығымен сипатталады.
Осылайша, өндірісті ұйымдастыру - еңбек процестері мен өндірістің материалдық элементтерін уақыт пен кеңістікте ұтымды үйлестіру әдістерінің жиынтығы. Процесті кеңістікте орналастыру деп әрекеттердің жұмыс орындары бойынша үлестірілуі түсініледі. Процесті уақыт бойынша орналастыру - бұл өндірістік процестің әртүрлі әрекеттерін орындау уақытында үйлестіру дәрежесі, ол өндірістік процестің ұзақтылығын белгілейді. Процесті уақыт пен кеңістікте орналастыру кері пропорционалды тәуелділікте болады. Егер өндірістік процесс бес әрекеттерден тұрып, олардың барлығы әрқайсысы өз орнында бір уақытта жүргізіліп жатса, онда процесс уақыт бойынша толықтай біріктіріліп және кеңістікте бөлістірілген. Егер олардың барлығы бір жұмыс орнында орындалса, процесс толықтай кеңістікте біріктіріліп және уақыт бойынша бөлінген (бұл жағдайда уақыт қосарланбайды). Процесті кеңістікте орналастырудың әртбір түріне оны уақыт бойынша орындаудың белгілі бір тәртібі сәйкес келеді, бұл еңбек затын бір жұмыс орнынан екінші біріне тапсыру әрекеттері мен тәртібін үйлестіру түріне байланысты болады.
Әрекеттерді үйлестірудің үші түрі бар: тізбекті, қатарласқан және қатарлас-тізбекті.
Тізбекті үйлесім әрбір келесі әрекетті тек алдыңғысы аяқталғаннан кейін орындауды меңзейді. Мысалы, мұнараны салу кезінде оған кіретін барлық әрекеттерді әртүрлі әрекеттердің уақыт бойынша бір-бірімен ауысуынсыз қатаң реттілікпен бірінен кейін бірін жүргізу керек. Бұл жағдайда өндірістік мәселені шешуге (мұнараның құрылысына) арнап жұмсалатын уақыт аса ұзақ болатын болады. Мұнай өңдеу кәсіпорындарында әрекеттерді тізбекті түрде үйелестіру әдісі қолданылмайды.
Әрекеттерді үйлестірудің тізбекті түрі кезінде процестің технологиялық бөлігінің ұзақтығы Ттізб. келесі формула бойынша анықталады:
Ттізб. = Σ tдана (2.1)
мұндағы, tдана - әр әрекеттің ұзақтығы; т - әрекеттердің саны.
Әрекеттердің қатарласқан үйлесімі олардың уақыт бойынша толық үйлесуімен сипатталады. Мұндай үйлесімнің жүзеге асырылуы әрбір әрекетті жекелгене жұмыс орнында орындаудың бірдей ұзақтығы мен мүмкіндігі болған жағдайда орын алады. Іс-жүзінде мұны жасау қиын, сол себептен үйлесімнің бұл түрін қолдану шектеулі болып келеді.
Әрекеттердің қатарласқан-тізбекті (аралас) үйлесімі - мұнай және газ өнеркәсібіндегі үйлесімнің аса кең атарған түрі, бұл ретте әрекеттердің бір бөлігі тізбекті түрде, екінші бір бөлігі қатар түрде жүргізіліп отырады. Ттізб. әрекеттердің қатарласқан-тізбекті үйлесімі кезіндегі процестің технологиялық бөлігінің ұзақтығы келесі формула бойынша есептеледі:
Ттізб. = Σ tдана- Σ tауыст. (2.2)
мұндағы, tауыст. әртүрлі әрекеттердің бір-бірін ауыстыруының жиынтық уақыты.
Кез келген түрдегі өндірістік процесс өзара әрекеттескен әртүрлі еңбек процестерінің, технологиялық және табиғи процестердің жиынтығы болып келеді. Ол ұтымды оңтайландыруды қажет етеді.
2.2 Өндірістік процестерді ұйымдастыру ұстанымдары
Ұтымды ұйымдастырылған өндірістік процестің ең маңызды ұстанымдарына үздіксіздік, ырғақтық және пропорционалдық жатады.
Үздіксіздік еңбек заты дайын өнімді өндіру кезінде үздіксіз түрде өңдеуден өткізіліп отыруы тиіс дегенді білдіреді. Ол негізгі қорларды бұрынғысынан да толық пайдалану мен айналымдағы қаражаттардың бұрынғысынан да жылдам айналуына арнап мүмкіндіктер береді.
Ырғақтық - кәсіпорынның өнімді берілген жоспар бойынша біркелкі шығаруы. Ол кәсіпорынның барлық цехтары мен бөлімшелерінде өндірістің біркелкі жүрісімен қамтамасыз етіледі, бұл ретте оның өндірістік-шаруашылық іс-әрекетін жоспарлау үлкен рөлге ие болады.
Өндірістік процестердің пропорционалдығы ретінде әрекеттердің теңдігі немесе еселігі түсініледі. Пропорционалдық негізгі өндіріс пен қосымша бөлімшелердің арасында сақталуы тиіс.
Сандық пропорцияларды кәсіпорынның дамуында қайсыбір өндірістік буындар негізгі өндірістің қажеттерін қанағаттандырмай немесе оның қажеттерінен асып кететін жағдайдағы диспропорцияларға жол бермей сақтап отыру қажет. Бұл екі жағдайда да өндірістік процестің ырғақтығы, үздіксіз жүрісі, кәсіпорын үшін материалдық-техникалық құралдардың барынша аз жұмсалуымен өндірістік жоспармен белгіленген өнімнің дер кезінде шығарылуы бұзылады, және соның салдарынан өнімнің өзіндік құны өседі. Өндірістің ұйымдастырылуы өз әдістері мен даму түрлеріне ие болады. Қазіргі кезде өндірісті ұйымдастырудың негізгі әдістеріне ағымдық (жаппай көпшілік), топтық (сериялық) және бірлі-жарымдық әдістері жатады. Олар орын алған ерекшеліктерге байланысты мұнай және газ өнеркәсібі кәсіпорындарында ішінара ғана қолданылады.
Өндірісті ұйымдастырудың ағымдық (жаппай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1 Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.1 Мұнай эмульсиялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.1.1 Мұнай эмульсиясының жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.1.2 Мұнай эмульсияларының түзілуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.2 Эмульсиялардың электрлік қасиеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.3 Мұнай эмульсияларының берікгігі (тұрақтылығы) және олардың ескіруі ... .12
1.4 Мұнай эмульсиясының тамшылары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
1.5 Мұнай эмульсияларының қасиетері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
1.6 Мұнай эмульсиясының инверсия нүктесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
1.7 Қыздыру блоктарының модификациясы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
1.8 Блокты автоматтандырылған қыздырғыштар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
1.9 БН-5,4 блокты қыздырғышы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
1.10 ПТБ-10 блокты құбыршалы пеші ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2 Экономикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.1 Өндіріс процесін ұйымдастыру және мұнай өңдеу кәсіпорындарының өндірістік құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.2 Өндірістік процестерді ұйымдастыру ұстанымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.3 Кәсіпорынның өндірістік құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
2.4 Негізгі және қосалқы өндірісті ұйымдастыру және жоспарлау ... ... ... ... ... ... 29
2.5 Материалдық-техникалық жабдықтауды ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ..39
2.6 Күрделі қаржыны есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
3 Еңбекті қорғау, өрт қауіпсіздігі және электр қауіпсіздігі бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
3.1 Еңбекті қорғауға жауапкершілік ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
3.2 Электр қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
3.3 Электр қондырғылары мен электр берілістерін жөндеген кездегі қауіпсіздік шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48
3.4 Өндіріс орындарында өрт қауіпсіздігін қамтасыздандыру ... ... ... ... ... ... ... 49
4 Қоршаған ортаны қорғау бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
4.1 Биосфера компонентіне жобаланатын кешеннің әсер етуін талдау ... ... ... ... .51
4.1.1 Атмосфераға әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
4.1.2 Гидросфераға әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
4.1.3 Литосфераға әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
4.2 Ұйымдастыру шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
4.3 Табиғатты қорғау шаралары және қоршаған ортаны қорғауды инженерлік қорғану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..55
4.3.1 Атмосфераны қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
4.3.2 Гидросфераны қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
4.3.3 Литосфераны қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .58
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...60
КІРІСПЕ
Мұнай өнеркәсібінің қарқынды дамуына байланысты ұңғы өнімін кәсіпшілікте жинау, тасымалдау және дайындау жүйесін жетілдіру мәселесіне көп көңіл аударылады. Мұнайгаз өндіру кәсіпорындары мұнай өндіруді, мұнайды жинау, дайындау және тасымалдауды, мұнай газын жинау және дайындауды, қабат қысымын ұстап тұру жүйесінде пайдаланылатын тұщы және қабат суларын қабатқа айдау үшін дайындауды қамтамасыз ететін негізгі және қосалқы міндеттерді атқаратын құрылымдардың күрделі кешені болып табылады. Тұтқырлығы жоғары шайырлы және парафинді мұнайларды өндіруде, ұңғы өнімінің құрамында күкіртсутегі және көмірқышқыл газы болғанда арнайы мәселелер туындайды.
Мұнай кен орындарының тұрғызу жобасын жасауда және мұнай мен газ кен орындарын игеру кезінде жер қойнауы мен қоршаған ортаны қорғауға, топырақтың, судың және атмосфералық ауаның ластануынан сақтауға үлкен көңіл бөлінеді.
Мұнай кен орындарын игерудің қазіргі таңдағы дүниежүзілік тәжірибесі әртүрлі жағдайларда мұнайды, ілеспе газды және суды тиімді жинау және сапалы дайындауды қамтамасыз ететін әртүрлі техникалық және технологиялық шешімдерді, тәсілдер мен жабдықтарды қолданумен сипатталады. Технологиялық үрдістерде өнімділігі жоғары, толығымен немесе бір бөлігі ғана автоматтандырылған, саңылаусызданған блокты аппараттар мен жабдықтар қолданылады. Мұнай өнімін жинау және дайындау жүйесіне келесі талаптар қойылады:
- өндіру ұңғыларының өнімін саңылаусыз жинау және тасымалдау;
- әр ұңғы бойынша мұнай, газ және суды автоматты өлшеу;
- ұңғы өнімдерін тауарлы өнім нормасына дейін дайындау, оны автоматты бақылау және есептеу;
- өнімді тасымалдау үшін қабат энергиясын тиімді пайдалану;
- технологиялдық қондырғылардың беріктігі және толық автоматтандырылуы;
- жер қойнауын және қоршаған ортаны қорғау.
Қазіргі уақытта қалыпты температурада тұтқырлығы жоғары болатын немесе көп мөлшерлі парафинді болатын және соның нәтижесінде төмен температурада қатып қалатын едәуір көлемді мұнайларды өндіреді. Мұндай мұнайларды құбырлармен қалыпты тәсілмен айдау қиынға түседі. Тұтқырлығы жоғары және қатуы жоғары мұнайларды құбырлармен тасымалдау үшін келесі тәсілдер қолданады: тұтқырлы және қатуы жоғары мұнайлар мен мұнай өнімдерін тұтқырлығы аз өніммен араластырады; гидротасымалдау - сумен араластыру және айдау; қатуы жоғары парафинді мұнайларды термоөңдеу; мұнайларды газбен қанықтыру; мұнайларды құбырға айдау алдында вобро және бародайындау; прсадок-депрессаторды қосу; барлық мұнайды немесе оның бөлігін деструкциялау; түйіршіктер мен контейнерлерде айдау; алдын-ала қыздырылған мұнай мен мұнай өнімдерін айдау.
1 ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1 Мұнай эмульсиялары
Мұнай эмульсиялары көбінесе кері эмульсиялар, яғни су мұнайдың көлемінде тамшылар түрінде таралған системалар түрінде кездеседі. Мұндай системаларда дисперстік орта - мұнай, дисперстік фаза - су. Эмульсиялардың бұл түрі гидрофобты деп саналады.
Тура эмульсиялар, яғни мұнай тамшылары сулы ортада біркелкі таралған системалар сирек кездеседі. Мұндай эмульсиялар гидрофильді болып саналады.
Селективті еріткіштердігі сулы-мұнай эмульсиясы, майлы фракцияның ерітінділері, сұйық эмульсияның классикалық мысалдары. Сұйық диперсионды орталы МДЖ ішіндегі көбі-зольдер, гельдер, супензялар. Оларға отынның, майдың барлық түрлері, нативті мұнай және битумдар. Мұнай зольдері ретінде аз концентрленген МДЖ қолданылады.
Мұнай эмульсиясы деп бір-бірінде ерімейтін және ұсақ дисперсті бытыраңқы күйде болатын мұнай мен қабат суларының механикалық қоспасын айтамыз.
Мұнай эмульсиясы келесі түрде көрінетін энергиялар әсерінен пайда болады:
- механикалық энергия;
- газдың ұлғаю энергиясы;
- ауырлық күші әсерінен пайда болған энергия.
Мұнай эмульсиясының ең маңызды көрсеткішінің бірі олардың беріктігі, яғни ұзақ уақытқа дейін бұзылмай сақталу қабілетін (мұнайға және суға бөлінбеуін) айтады.
Мұнай эмульсиясының беріктігіне келесі факторлар үлкен әсер етеді:
-жүйенің дисперстігі;
-адсорбциялы қорғау қабықшасында фазалардың бөлінген бетінде түзілген эмульгаторлардың физика-химиялық қасиеті;
-дисперсті фазалар тамшыларында қос электр зарядының болуы;
-эмульсияның температурасы;
-қабат суының рН (сутегі иондарының концентрациялық көрсеткіші).
1.1.1 Мұнай эмульсиясының жіктелуі
Эмульсияларды ішкі фазаға және сыртқы бөлікке бөледі. Құрамында басқа сұйықтардың ұсақ тамшылары бар сұйықты дисперсті орта (сыртқы, жалпы фаза) деп, ал дисперсті ортада ұсак тамшылар түрінде орналасатын сұйықты дисперсті фаза (айрылған фаза) деп атайды.
Дисперсті орта мен дисперсті фазаныңц сипаты бойынша эмульсияларды екі түрге бөледі:
I - тура түрдегі (судағы мұнай), оларды (МС) деп белгілейді.
II - кepi түрдегі (мұнайдағы су), оларды (СМ) деп белгілейді.
(МС) - эмульсиясында сыртқы фаза ролін су атқарады, сондықтан олар кез-келген арақатынастағы сумен жақсы араласады және жоғарғы электрөткізгіштікке ие болады, ал СМ эмульсиясы тек қана көмірсутегі сұйықтармен араласады және электрөткізгіш қасиеті болмайды.
Түзілетін эмульсия түpi мұнай мен су көлемдерінің арақатынасына байланысты және қай сұйықтың көлемі көп болса, сол сыртқы орта болып табылады.
Бірақ та, эмульгаторлардың (яғни асфальтендер, нафтендер, шайырлар, парафиндер, тұздар және механикалық қоспалар) қатыстырылуымен мұнай мен судың араласуы кезінде түзілетін эмульсия түрлері өзгереді, өйткені, гидрофобтық қасиеттері бар эмульгаторлар (яғни суда ерімейтін, ал мұнайда еритін) СМ - (мұнайдағы су) түріндегі эмульсиясы түзіледі, ал гидрофильді қасиетке ие эмульгаторлар (суда epитін) (МС) (судағы мұнай) түріндегі эмульсияны түзеді.
Көпшілік жағдайында, эмульсиядағы судың мөлшерін әдетте олардың түci бойынша шамалайды:
- құрамында 10%-ке дейін суы бар эмульсияның түci мұнайдан ерекшеленбейді.
- 5-тен- 20% дейін суы бар эмульсияның түci қоңырдан сарыға дейін өзгереді.
- 25% - астам су болса - сары түске ие болады.
Кез-келген дисперсті жүйелердің, соның ішінде мұнайлы өнімдердің классикалық белгісі - дисперсті фазаның және дисперсионды ортаның, яғни гетерогенділіктің агрегаттық күйінің әр түрлілігі.
МДЖ - бұл олеодисперсті жүйелер, дисперсті орта полярсыз немесе аз полярлы, дисперсті фаза ретінде САВ, парафиндер немесе жүйеге арнайы қосылатын синтетикалық қоспалар, сонымен қатар технологиялық жабдықтардың коррозиясының өнімдері, механикалық қоспалар болады.
Агрегаттық күйі бойынша дисперсті фаза және дисперсионды ортадан тұратын екі фазалы МДЖ-н 8 түрге бөлуге болады. Көптеген жағдайда реалды мұнай жүйелері көшіруде, өңдеуде және қолдануда полигетерогенді болады, яғни үш және одан да көп фазадан тұрады.
Мысалы, мұнай атмосфералық айдау процестерінде екі дисперсті фазалы МДЖ болып келеді. Біріншісі - төмен қайнайтын компоненттердің қайнауы есебінен түзілетін - газды, екіншісі - нативті асфальтендер қатысқандықтан - қатты. Көшіру процесінде мұнайлы және газ конденсатты жүйелер бір мезгілде дипергирленген күйде болатын қатты және газды фазалы МДЖ.
Кесте 1.1
Мұнай эмульсияларының түрлері
Мұнай эмульсиялары
Құрамы
Су мұнайда таралған эмульсия түрі
Мұнай суда таралған эмульсия түрі
Дисперстік орта
Мұнай
Су
Дисперстік фаза
Су
Мұнай
Қасиеттері
Гидрофобты: суда қалқып шығады, бензинде біркелкі таралады
Гидрофильді: суда біркелкі таралады, бензинде батады
Эмульсияларды бұзу үшін тамшылардың бір-бірімен соқтығысуына жағдай туғызу қажет, яғни нәтижесінде олар бір-бірімен бірігіп ірі тамшыларға айналып және сұйықтардың қабаттарға бөлінуіне мүмкіндік жасауы.
Эмульсациялау үшін және тұзсыздандыру үшін көптеген әдістер қолданылады.
Олардың түрлері негізінен біріншіден, эмульсияға байланысты. Мысалы, кейбіреулері тұнбаға түссе, ал біреулері тұнбаға мүлдем түспей химиялық әдістер арқылы алынады. Электрогидратацияға ұшырайтын эмульсиялар да болады.
Екіншіден, деэмульсациялау әдісін таңдауда зауыттардағы жергілікті шарттарға байланысты. Тасымалдау алыс болған жағдайда деэмульсациядан бас тартуы да мүмкін. Ауыз суы жоқ зауыттар тұзсыздандыру процесін мүлде жүргізбейді.
Эмульсияларды бұзу үшін тамшылардың бір-бірімен соқтығысуына жағдай туғызу қажет, яғни нәтижесінде олар бір-бірімен бірігіп ірі тамшыларға айналып және сұйықтардың қабаттарға бөлінуіне мүмкіндік жасауы.
Мұнай суспензиялары - бұл орташа және ірі дисперсті МДЖ. Бос дисперсті кейде суспензия. Мысалы құрамында дипергирленген асфальтендерден басқа парафинді бөлшектері бар мұнай.
Эмульсияның тығыздығын сұйықтар үшін қабылданған әдістер арқылы мұнайдағы судың пайыздық құрамын ескере отырып, олардың белгілі тығыздықтары бойынша келесі формула арқылы аныктайды:
(1.1)
мұнда ρэ, ρм, ρс, эмульсияның, мұнайдың және судың сәйкесті тығыздықтары;
q - эмульсиядағы судың және еріген тұздардың массалық үлесінің құрамы, мына формула бойынша анықталады:
(1.2)
мұнда q0 - эмульсиядағы таза судың кұрамы; х - судағы тұздардың пайыздық құрамы.
1.1.2 Мұнай эмульсияларының түзілуі
Мұнай эмульсиясы деп бір - бірінде ерімейтін және ұсақ дисперсті бытыраңқы күйде болатын мұнай мен қабат суларының механикалық қоспасын айтамыз. Қабатта және ұңғы түбінде эмульсия түзілмейді. Олар ұңғы оқпанында түзіледі, сол себепті эмульсияның түзілу қарқынына ұңғыны пайдалану тәсілі әсер етеді. Фонтанды ұңғыларда, егер ұңғы өнімінде су болса, онда қысымның төмендеуі әсерінен бөлінетін газдыкөбіктер есебінен сұйықтардың қарқынды араласуы байқалады, яғни неғұрлым тұрақты эмульсиялардың түзілуіне жағдай жасайды. Бұл процес әсіресе, штуцер арқылы су аралас мұнай өткен кезде қатты жүреді.
Газлифтілі ұңғыларда эмульсиялардың түзілу жағдайы фонтанды ұңғылардікіне ұқсас, бірақ та эрлифтіні (ауаны) қолданған кезде неғұрлым тұрақты (яғни, берік) эмульсиялар түзіледі, бұл эмульгатор болып табылатын нафтенді қышқылдың тотықтануымен түсіндіріледі (нафтенді қышқылдар ауа оттегісімен тотығып, эмульгаторлар түзеді).
Штангілі сораптарды қолдана отырып ұңғыны терең сораптармен пайдалану кезінде эмульсйялардың түзілуіне жағдай жасайтын факторлар: плунжердің жүріс ұзындығы, минуттағы жүріс саны, сорап клапандарының өлшемдері, еркін газдың болуы, сораптың динамикалық деңгейден төмен батырылуы, сораптың толу дәрежесі және т.б.
Электрлі ортадантепкіш сораптарды қолдану кезінде, сораптың әрбір сатысында газды сұйық қоспасының қарқынды араласуы жүреді, осының нәтижесінде эмульсиялар түзіледі. Неғұрлым тұрақты эмульсиялар электірлі ортадантепкіш сорапты қондырғыны қолдану кезінде байқалса, ал тұрақсыз эмульсйялар бұрандалы (винтті) сорапты қолдану кезінде байқалады.
Құбырлар бойында эмульсйялардың түзілуіне турбулентті ағын энергиясы себеп болады. Құбырлардағы қысымның үлкен өзгерісі, газдың бүлкілдеуі (пульсациясы), ысырмалардың болуы, бұрылыстар мен басқа да жергілікті кедергілері мұнайдағы су тамшыларының қарқынды ұсақталуына (диспергирленуіне) жағдай жасайды. Эмульсйялардың түзілуіне сондай-ақ парафиндерде әсер етеді, өйткені олар құбырлардың өту қимасын тарылтып және ағын жылдамдығын арттырады, осыған байланысты сұйықтардың араласуы күшейеді. Осылайша мынадай қорытынды жасауға болады, яғни мұнай эмульсйясы келесі түрде көрінетін энергиялар әсерінен пайда болады:
:: механикалық энергия;
:: газдың ұлғаю энергиясы;
:: ауырлық күші әсерінен пайда болған энергия.
Мұнай эмульсйясындағы су тамшыларының өлшемі жұмсалған энергия мөлшеріне кері пропорционал. Ұңғы өнімінің сулануы 40-60%-ке жеткен кезде эмульсйяның түзілу процессі қарқынды жүреді, яғни жүие жоғары тұтқырлық және тиксотроптық қасйеттер әсерінен ағымдылығын жоғалтады. Бұл жағдайларда жүйеге ертерек реагент - деэмульгаторды енгізу ұсынылады.
1.2 Эмульсиялардың электрлік қасиеті
Мұнай мен су таза күйінде - электр тогын өткізбейді (диэлектрлі болады). Бірақта, судағы еріген тұздардың немесе қышқылдардың елеусіз құрамының өзі, оның электрөткізгіштігін бірнеше есеге арттырады. Сондықтан мұнай эмульсиясының электрөткізгіштігі: су мөлшеріне, дисперстік дәрежесіне, қышқылдар мен тұздардың мөлшеріне негізделеді. Күштік өріс бойында орналасқан мұнай эмульсиясындағы су тамшылары күш сызығының бойында орналасып, осының әсерінен электрөткізгіштіктің тез ұлғаюына әкелетіні эксперименталды дәлелденген. Эмульсияның осы қасиеті оны бұзу үшін электр өрісін қолдануға негізгі себеп болады.
Мұнай эмульсияларының коагуляциясы, қоалесценциясы жәнс инвсрсиясы.
Инверсия - бұл фазалардың, яғни эмульсиялардың бір түрден екінші түрге өтуі.
Коагуляция - дисперсті бөлшектерді молекулярлық күштер арқылы жабыстырып, біріктіріп үлкейту, ірілендіру.
Коалесценция - су немесе мұнай тамшыларының бір бүтін болып қосылуы, яғни бөлшектердің коагуляциясы ең терең түрде жүретін кезеңі, бүл кезде беттердің жанасуы толығымен жойылады.
1.3 Мұнай эмульсияларының берікгігі (тұрақтылығы) және олардың ескіруі
Эмульсиялардың бұзылуын жақсарту үшін және олардың ескіруін (ұзақ уақыт сақталуын) тоқтату үшін деэмульгаторларды ұңғы түбіне жіберіп, ұңғы ішінде деэмульсация жүргізу керек. Деэмульгаторларды ұңғы түбіне жіберген кезде негізінен эмульсиялардың инверсиясы жүреді, яғни МС түріндегі эмульсия СМ түріндегі эмульсияға айналады, оның тұтқырлығы 1 мПа*с, себебі оның сыртқы фазасы су болғандықтан үйкеліске кететін қысымның төмендеуі азаяды.
Мұнай эмульсиясының ең маңызды көрсеткішінің бірі олардың беріктігі, яғни ұзақ уақытқа дейін бұзылмай сақталу қабілетін (мұнайға және суға бөлінбеуін) айтады.
Мұнай эмульсиясының ең маңызды көрсеткішінің бірі олардың беріктігі, яғни ұзақ уақытқа дейін бұзылмай сақталу қабілетін (мұнайға және суға бөлінбеуін) айтады.
Мұнай эмульсиясының беріктігіне келесі факторлар үлкен әсер етеді:
- жүйенің дисперстігі;
- адсорбциялы қорғау қабықшасында фазалардың белінген бетінде түзілген эмульгаторлардың физика-химиялық қасиеті;
- дисперсті фазалар тамшыларында қос электр зарядының болуы;
- эмульсияның температурасы;
- қабатсуының рН(сутегі иондарының концентрациялық көрсеткіші)
Жоғарыда айтып өткеніміздей эмульсия тамшыларының өлшемі (размері) 0,1-ден 100 мкм аралығына дейін өзгереді. Оларды былай бөлуге болады:
* ұсақдисперсті - тамшы өлшемі 0,2-20 мкм дейін;
* ортадисперсті (20-дан 50 мкм дейін),
* ірідисперсті (50-ден 100 мкм дейін).
Мұнай эмульсиясы полидисперсті болып табылады, яғни құрамында тамшылардың барлық өлшемдері бар. Эмульсияның дисперстігі неғұрлым жоғары болса, яғни тамшылар кіші болса, соғұрлым эмульсия берік болады. Бірақта S бөлігінің беті ұлғайған кезде, жүйе еркін беттік энергияның үлкен қорына ие болады, ол келесі формуламен анықталады:
Ғ= S (1.3)
мұнда - бірлік беттегі еркін энергия, жүйе термодинамикалық тұрғыдан берік болмайды және S - ауданын азайту жолымен, немесе - беттік керілісті азайту есебінен берік (тұрақты) күйге ауысуға ұмтылады.
Осы соңғы фактор мұнай эмульсиясын бұзу кезінде кең қолданылады.
Жүйенің беріктігіне эмульгаторлар үлкен әсер етеді, олар тамшы беттерінде адсорбциялық қорғаныс қабығын (бронын) түзе отырьш тамшылардың қосылуына кедергі келтіреді. Асфальтендер, нафтендер, шайырлар, парафиндер, металдар (ванадий, никель, мырыш, мыс, темір); сондай-ақ мұнай мен қабат суларында болатын жүқадисперсті саздар, құмдар және басқа да тау жыныстары адсорбциялық қабаттың түзілуіне қатысады.
Тамшы бетінде қос электрлі қабат түзіледі, ол адсорбциялы қабықшаға ұқсас ұсақ тамшылардың қосылуынан сақтайды.
1.4 Мұнай эмульсиясының тамшылары
Тамшы бетінде қос электрлі қабат түзіледі, ол адсорбциялы қабықшаға ұқсас ұсақ тамшылардың қосылуынан сақтайды.
Сурет 1.1. Мұнай эмульсиясының тамшыларында корғаныс қабығының түзілу сұлбасы
а - су тамшысының бетіндегі қорғаныс қабығы (яғни, броны): 1 - брон қалыңдығы; 2 және 3 - эмульгаторлар; 4 - су тамшылары; 5 - мұнай.
б - су тамшыларының бетіндегі қос электрлі қабаттың сұлбасы: 1 - теріс заряд; 2 - оң заряд; 3 - мұнай; 4 - су тамшысы.
1-суретінде қос электрлі қабаттың схемасы көрсетілген. Беттерінде бірдей зарядтары бар бөлшектер бір-бірін тебеді.
Температура эмульсияның беріктігіне келесі түрдегідей әсер етеді: температура көтерілген кезде эмульсияның беріктігі төмендейді, өйткені адсорбциялық қабықтың (әсіресе парафиндерден тұратын) механикалық беріктігі азаяды. Осының нәтижесінде тамшылар бірігіп, эмульсиялар бұзылады. Температура төмендеген кезде осындай эмульсиялардың адсорбциялық қабығының беріктігі артып және олар неғұрлым түрақты болады.
Сутегі факторыныц рН әсері беттік қабаттың серпімділік қасиетіне әсер етеді. Эмульсиядағы рН-тың ұлғаюы, бұл сілтінің мұнай-су шекарасындағы беттік қабаттың реологиялық қасиетін төмендетіп, бронның механикалық беріктігінің азаюына әкеледі, осының әсерінен эмульсиялар бұзылады.
Су-мұнай бетінде эмульгаторлардың адсорбциялануы және бронның қалыңдауы уақыт өте жүреді, сондықтан мұнайдағы су (СМ) түріндегі эмульсия уақыт өте неғұрлым тұрақты болады, яғии опың ескіруі жүреді.
Кесте 1.2.
Эмульсиялардың түзілуіне және тұрақтануына эмульгаторлар әсерінің сипаттамасы
Эмульгатор затының класы
Эмульгаторлардың атауы
Су-мұнай жүйесіне әсер ету сипаты
Беттік әрекеттілігі жоғары
Беттік әрекеттілігі төмен
Қатты минералды және органикалық
Нафтенді және майлы қышқылдар, төменгі шайырлар
Асфальтендер, асфальтенді қышқылдар және ангидриттер, жоғарғы шайырлар
Парафиндер, тұздар
Жүйенің дисперленуі және фазалар бөлінген бетінде құрылымдық емес қабаттардың пайда болуы
Беттік қабаттардың құрылымдануымен эмульсиялардың тұрақтауы
Су тамшыларымен агрегация, берік брондалған қабаттың құрылуы.
Мұнай эмульсиясыңың ескіруі бастапқы кезеңде қарқынды жүреді, одан соң бұл үрдіс баяулайды және шамамен тәуліктен соң аяқталады. Жаңа эмульсиялар ескірген эмульсияларға қарағанда неғұрлым жеңіл бұзылады.
1.5 Мұнай эмульсияларының қасиетері
Мұнай эмульсиясы деп бір-бірінде ерімейтін және ұсақ дисперсті бытыраңқы күйде болатын мұнай мен қабат суларының механикалық қоспасын айтамыз.
Мұнай эмульсиясы келесідей қасиеттерімен сипатталады: дисперстілігі, тұтқырлығы, тығыздығы және электрлік қасиетімен.
Эмульсияның дисперстігі - бұл дисперсті ортада дисперсті фазаның бұзылу дәрежесі. Көбінесе эмульсияның дисперстігі эмульсиялардың басқа да қасиеттерін анықтайды.
Эмульсияның дисперстігі әдетте үш шамамен сипатталады:
-тамшылар диаметрімен d
-дисперстілік коэффициентімен D=1d
-меншікті бетімен Sмен (бөлшектің жалпы бетінің олардың жалпы көлеміне қатынасы).
Тамшылар өлшемі кең аралықта 0,1-100 мкм өзгереді.
Диаметрі бірдей тамшылардан тұратын дисперсті жүйені монодисперсті деп атайды, ал диаметрі әр түрлі тамшылардан тұратын дисперсті жүйені полидисперсті деп атайды.
Эмульсияның тұтқырлығын мұнай мен судың жалпы тұтқырлығы ретінде қарастыруға болмайды яғни ол мұнайдың, яғни ол мұнайдың тұтқырлығына, эмульсияның түзілу температурасына, судың мөлшеріне, дисперсті ортадағы дисперсті фазаның тамшылар диаметріне байланысты болады.
Мұнай эмульсиясының тұтқырлығы парафинді мұнайлардың тұтқырлығы сияқты Ньютон заңына бағынбайды да, ал жылдамдық градиентіне -dwdx байланысты өзгереді және мүмкін тұтқырлық- деп аталады.
Эмульсия тұтқырлығының аномалдылығының негізгі себептері болып кернеу ұлғайған кезде ұсақталған (дисперленген) бөлшектердің деформациясы болып табылады. Берілген күш өскен сайын тамшылар ұзарады, яғни шарикті түрден эллипсоидты түрге айналады.
Мұнай эмульсиясындағы су құрамының көбеюі, мүмкін тұтқырлықтың инверсия нүктесіне дейін ұлғаюына әкеледі, яғни эмульсияның бір түрден екінші түрге өтуі.
1.6 Мұнай эмульсиясының инверсия нүктесі
Эмульсияларды екі фазаға бөледі: ішкі және сыртқы. Құрамында басқа сұйықтардың ұсақ тамшылары бар сұйықты дисперсті орта (сыртқы, жалпы фаза) деп, ал дисперсті ортада ұсақ тамшылар түрінде орналасатын сұйықты дисперсті фаза (ішкі, айрылған фаза) деп атайды. Дисперсті орта мен дисперсті фазаның сипаты бойынша эмульсияларды екі түрге бөледі:
І - тура түрдегі (судағы мұнай), оларды (СМ) деп белгілейді.
ІІ - кері түрдегі (мұнайдағы су), оларды (МС) деп белгілейді.
СМ - эмульсиясында сыртқы фаза ролін су атқарады, сондықтан олар кез-келген арақатынастағы сумен жақсы араласады және жоғарғы электрөткізгіштікке ие болады, ал МС эмульсиясы тек қана көмірсутекті сұйықтармен араласады және электрөткізгіштік қасиеті болмайды.
Мұнай эмульсиясындағы су құрамының көбеюі, мүмкін тұтқырлықтың инверсия нүктесіне дейін ұлғаюына әкеледі, яғни эмульсияның бір түрден екінші түрге өтуі.
1.7 Қыздыру блоктарының модификациясы
Қыздыру блоктарының келесідей модификациялары шығарылады: НН түріндегі көлемдік қыздырғыштар, БН түріндегі құбыр ішіндегі құбыр қыздыру блоктары, ПТБ түріндегі блокты тұрбалы пештер.
НН түріндегі қыздырғыштар - көлденең сыйымдылықтар негізінде жасалған мұнай қыздырғыштары (НН-1,6; НН-2,5; НН-4,0; НН-6,3), олардың ішкі қуысы екі бөлікке бөлінген, онда газдық инжекторлы оттықпен және түтіндік мұржалармен жабдықталған екі-екіден қыздырғыш құбырлары бекітілген. Бұл қыздырғыштарға эмульсияны аппараттың төменгі бөлігінен жібереді, ол қыздыру құбырларын жанап өтіп, дренажды су қабатынан қалқып шығады. Мұнай, бөлінген су және газ аппараттың жоғарғы жағындағы жалпы коллектор арқылы шығарылады. Аппараттың шығуындағы ең жоғарғы (максималды) температура 90ºС-ға жетеді. Сулылығы 25% және қыздыру температурасы 40ºС болған кезде аппараттың өнімділігі 2000-8000 ттәул.
НН түріндегі блокты қыздырғыштарды тұз шөгінділерін түзуге қабілеті аз, жеңіл, орташа және ауыр мұнайларды өңдеу үшін қуаты жылына 0,5-6 млн. тоннадай болатын мұнай дайындау кешендерінде қолдану ұсынылған.
БН түріндегі құбыршалы блокты қыздырғыштар (БН-5,4; БН-М) мұнайды сусыздандыру және тұзсыздандыру процесі кезінде эмульсияны жедел түрде қыздыруға арналған. Сонымен қатар, оларды тұтқырлығы жоғары парафинді мұнайларды құбырлар желісі бойынша бірқалыпты тасымалдау барысында қыздыру үшін қолданады.
БН жанғыш газдың берілуін тоқтату қарастырылған.
Қыздыру блогынан кейін мұнай эмульсиясы таратқыш коллектор бойымен саңылаусызданған тұндырғыштарға келіп түседі, бұл жерде ағын баяу жылдамдықпен қозғалған кезде эмульсия мұнай мен суға бөлінеді.
Сипатталған қыздыру блоктарының УДО қондырғыларынан мынадай артықшылықтары бар:
-отындық газды пайдалану коэффициенті 20%-ға жоғары;
-ақаулар немесе қыздыру құбырларының бұзылуы кезінде жөндеу немесе блокты ауыстыру уақыты азаяды;
-қыздыру блогының өнімділігі 2-3 есе жоғары, ал металл сыйымдылығы 1,5 есе төмен.
ПТБ түріндегі құбырлы пештер тұтқырлығы жоғары мұнайды және мұнай эмульсияларын кәсіпшілік ішінде жинау және тасымалдау жүйесінде қыздырғыштар ретінде қолданылуы мүмкін. ПТБ-10 түріндегі пештерді кен орында теңіз суын жылытуға (қабат қысымын ұстап тұру үшін және өнімді горизонттардың мұнай бергіштігін ұлғайту мақсатында) қолданады. ПТБ-10 түріндег пештің негізінде су жылытуға арналған және жұмыстық қысымы 16 МПа болатын ПТБ-10-160 пеші жасалған.
1.8 Блокты автоматтандырылған қыздырғыштар
Қыздыру блоктары мұнайды дайындау қондырғысының тереңірек сусыздандыру және тұзсыздандыру аппараттарының алдында мұнай эмульсияларын қыздыруға арналған. Қыздыру блоктарының келесідей модификациялары шығарылады: НН түріндегі көлемдік қыздырғыштар, БН түріндегі "құбыр ішіндегі құбыр" қыздыру блоктары, ПТБ түріндегі блокты тұрбалы пештер. НН түріндегі қыздырғыштар - көлденең сыйымдылықтар негізінде жасалған мұнай қыздырғыштары (НН-1,6; НН-2,5; НН-4,0; НН-6,3), олардың ішкі қуысы екі бөлікке бөлінген, онда газдық инжекторлы оттықпен және түтіндік мұржалармен жабдықталған екі-екіден қыздырғыш құбырлары бекітілген. Бұл қыздырғыштарға эмульсияны аппараттың төменгі бөлігінен жібереді, ол қыздыру құбырларын жанап өтіп, дренажды су қабатынан қалқып шығады. Мұнай, бөлінген су және газ аппараттың жоғарғы жағындағы жалпы коллектор арқылы шығарылады. Аппараттың шығуындағы ең жоғарғы (максималды) температура 90ºС-ға жетеді. Сулылығы 25% және қыздыру температурасы 40ºС болған кезде аппараттың өнімділігі 2000-8000 ттәул. Қыздыру құбырлары үнемі бөлінген қабат суында тұратындықтан, қабат сулары қыздыру құбырларының қабырғаларында тұз шөгінділерін түзбеу үшін сәйкес талаптар қойылған. НН түріндегі блокты қыздырғыштарды тұз шөгінділерін түзуге қабілеті аз, жеңіл, орташа және ауыр мұнайларды өңдеу үшін қуаты жылына 0,5-6 млн. тоннадай болатын мұнай дайындау кешендерінде қолдану ұсынылған.
Қыздыру блоктары НН типті қыздыру құбырлары түрінде және БН, ПТБ, ПТ-РД типті қыздыру пештері қолданылады. Бұл қондырғылар бір-бірінен технологиялық ыдыстарының көлемімен және тиекті-реттеуші арматураларының өту диаметрлерімен ажыратылады. Бірінші қондырғының технологиялық ыдысының көлемі 100 м3 болса, екіншісінің көлемі 200 м3-қа тең. Қондырғылардың өткізу шамасы (өнімділігі) сәйкесінше 3000 және 6300 тсағ, массалары 29,5 және 43,5 т. Өңделуге келіп түсетін мұнайдың сулануы 90%-дан, ал қондырғыдан шыққан кезде 20%-дан аспауы керек. Газ факторы 120 м3м3 шамасында, қондырғыдағы жұмыстық қысым 0,6 МПа-дан жоғары болмау қажет. Қондырғының жұмыс істеу ретін қарастырайық. Ұңғыманың өнімі сол жақтағы бөлікке сопло және мұнай құйылатын сөре арқылы келіп түседі. Бұл сөреде газдың негізгі бөлігі ажыратылады. Газ оң жақтағы бөліктің үстіңгі жағына әкетіліп, тамшы ұстағыш және қысым реттеуіш арқылы газ коллекторына жіберіледі. Су және мұнайдан тұратын эмульсия сол жақтағы бөліктен оң жаққа тамшы түзгіш бен таратқыш арқылы келеді. Эмульсияның қозғалуы сол жақ пен оң жақтағы бөліктердің арасындағы қысым айырмашылығы арқылы іске асырылады. Бұр қысым айырмашылығы 0,2 МПа-ға дейін жетеді. УПС технологиялық қондырғыларының сұлбасы Сол жақ бөліктегі сұйықтың деңгейі аспабы арқылы реттеледі.
Ұңғыманың өнімі мұнайды термохимиялық өңдеуден өткізетін қондырғыдан келетін ыстық сумен араласады. Сол себепті тамшы түзгіштің ұзындығы жеткілікті болуы керек, яғни бұл ұзындық 200-300 м шамасында болады. Тұндырылған су перфорацияланған құбыр арқылы қондырғыдан алып кетіледі. Тазаланған мұнай перфорацияланған құбыр арқылы қондырғының жоғарғы жағынан штуцерлер арқылы алынады (суретте ол көрсетілмеген). Қондырғының жұмыс істеу кезінде мұнай-газдың, мұнай мен судың деңгейлері бақыланып, реттеледі. Ыдыстағы қысым мен температура өлшенеді. Мұнай деңгейі мен қысымның мәндері шекті мәндерінен асқан кезде дабыл қағылып, қондырғы өшіріледі
1.9 БН-5,4 блокты қыздырғышы
БН түріндегі құбыршалы блокты қыздырғыштар (БН-5,4; БН-М) мұнайды сусыздандыру және тұзсыздандыру процесі кезінде эмульсияны жедел түрде қыздыруға арналған.
Сонымен қатар, оларды тұтқырлығы жоғары парафинді мұнайларды құбырлар желісі бойынша бірқалыпты тасымалдау барысында қыздыру үшін қолданады. БН-5,4 қыздыру блогы (8.6-сурет) өзара таратушы коллектор көмегімен тізбектей жалғанған төрт көлденең орналасқан "құбыр ішіндегі құбыр" қыздыру элементтерінің жиынтығы болып табылады.
Қыздырғыштар көлденең балкаларға бекітілген.
Мұнай-су эмульсиясы қыздыру құбырының бетімен жанасқан кезде қызады. Қыздыру құбыры газдың турбина түріндегі газ оттықтарында 5 (жану камерасында) жануы әсерінен қызады.
Мұнай эмульсиясының қозғалыс жолын ұзарту және оның жанып жатқан газбен қабырға арқылы жанасу уақытын көбейту үшін құбыраралық кеңістіктегі мұнай эмульсиясының қозғалысы үлкен жылдамдықпен винттік сызық бойынша бағытталған.
Барлық төрт қыздыру элементтерінің мұржалары биіктігі 20м-лік жалпы түтін шығару мұржасына 6 жалғанған.
Қыздыру элементтері өзара былай байланысқан, яғни олардың әрқайсысын блоктың жұмысын тоқтатпай-ақ өшіруге болады, яғни мұнай эмульсиясын қыздырғыш элементтердің кез келгенінің маңынан өткізуге болады.
Сурет 1.2. БН-5,4 блокты қыздырғышы.
1- қыздырғыш құбыры; 2- қабырғалы қыздырғыш құбыры; 3-тұрқы, тұлғасы; 4-линзалы компенсатор; 5-оттық; 6- түтін шығатын мұржа; I- мұнай эмульсиясы; II-отындық газ.
Қыздыру блогының жұмысы кезінде автоматты түрде шығар басындағы мұнай эмульсиясының температурасы, оттыққа берілер алдындағы газдың қысымы, жану камерасында жалынның болуы реттеліп тұрады. Қауіпсіздік автоматикасымен эмульсия циркуляциясының тоқтауы, қыздыру температурасының көтерілуі, жану камерасындағы жалынның сөнуі кезінде жанғыш газдың берілуін тоқтату қарастырылған. Қыздыру блогынан кейін мұнай эмульсиясы таратқыш коллектор бойымен саңылаусызданған тұндырғыштарға келіп түседі, бұл жерде ағын баяу жылдамдықпен қозғалған кезде эмульсия мұнай мен суға бөлінеді.
1.10 ПТБ-10 блокты құбыршалы пеші
ПТБ түріндегі блокты құбыршалы пештер (ПТБ-6,3; ПТБ-10) суланған мұнайды терең сусыздандыру және тұзсыздандыру аппараттарының алдында қыздыруға арналған. Өткізгіштік қабілеті жылына 3,6 және 9 млн. тонна болатын қондырғыларда тоттану әрекеттілігі жоғары, тұздарды жинауға бейім және механикалық қоспалары көп мұнай эмульсияларын қыздыруға арналған қондырғыларда пайдалануға болады. ПТБ-10 пеші (1.3 және 1.4-суреттер) жылуалмастырғыш камерадан, тірек блогынан, басқару және сигнал беру блогынан тұрады (БСБ).
Сурет 1.3. ПТБ-10 блокты құбыршалы пеші.
1- жылуалмастырғыш камера; 2- пештің тірек блогы; 3- жылы орама; 4-салқын эмульсияны енгізетін аузы; 5-ыстық эмульсияны шығаратын аузы; 6- түтін шығатын мұржа.
Сурет 1.4. ПТБ-10 блокты құбыршалы пешінің жылуалмастырғыш камерасының көлденең қимасы
1-тұтандырғыш; 2-отындық газды беретін жер; 3-ауаны беретін жер; 4-циклонды оттықтың тұрқы (корпусы); 5-сопло-сұғындырма; 6-жылуалмастырғыш құбырлар; 7-жылу сақтағыш (ұстағыш).
Жылуалмастырғыш камера, ішінде диаметрі 150 мм қабырғалы құбырлардан жасалған төрт бірдей иір құбыры бар ұзынша жылу жібермейтін тұрықтан тұрады. Бүйір қабырғасының төменгі жағында екі-екіден түтін шығаратын құрылғы орнатылған, олардың фланецтеріне сыртқы жағынан түтін шығатын мұржалар бекітеді. Тұрықтың төменгі жағына төрт циклонды оттық бекітіледі. Вентилятормен айдалатын ауаның жылдам айналуы оның отын газымен жақсы араласуына әсер етеді. Оттық пен камераның конструкциялық ерекшеліктері отынның толық жануын қамтамасыз етеді. Ауаны жеткізу жүйесіне жалынның өтуі мүмкін емес, жылуалмастырғыш камера жарылыс клапандарымен және бақылау құрылғыларымен жабдықталған. Мұнай-су эмульсиясы төменгі енгізу коллекторына кіреді, оның көмегімен ол төрт бірдей ағынға бөлінеді және сәйкесті иір құбырлары арқылы өткен кезде қажетті температураға дейін қызады. Пештен шығар кезде ағындар бір ағынға бірігеді. Мұнай-су эмульсиясы қабырғалы құбырлардың қабырғасы арқылы отынның жануының ыстық өнімімен қыздырылады. Технологиялық процесті бақылаушы және реттеуші аспаптар тірек блогында орналасқан.
2 ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ
2.1 Өндіріс процесін ұйымдастыру және мұнай өңдеу кәсіпорындарының өндірістік құрылымы
Әр кәсіпорынның іс-әрекетінің негізін өндірістік процесс құрайды. Кез келген түрдегі өндірістік процесс - бұл өзара байланысқан еңбек процестерінің, техникалық және табиғи процестерінің жиынтығы. Еңбек процесіне еңбек, сондай-ақ оның заты мен құралы жатады. Еңбек процесінің нәтижесіне еңбек өнімі, б.а. адамның еңбек құралдары көмегімен мақсатқа лайықты іс-әрекетінің әсерімен еңбек затының алдын-ала көзделген өзгертілуі.
Технологиялық процесс - бұл еңбек затының сапалы (физикалық-химиялық және механикалық) (түрінің, көлемінің, күйінің, орналасуының, физикалық-химиялық қасиеттерінің, сыртқы пішінінің және т.б.) өзгерістері, олар адамның еңбек затына сол не өзге түрдегі еңбек құралдарын қолданумен әсер етуінен болады. Еңбек заты адамның тікелей қатысуынсыз табиғат күштерінің әсер етуімен, атап айтқанда табиғи процесстер кезінде де өзгеруі мүмкін.
Әрбір өндірістік процесте орталық орынға негізгі процесс ие болуда - бұл еңбек затын кәсіпорынның қызметтік бағытына сәйкес дайын өнімге айналдыру. Негізгі өндіріс қажеттерін қанағаттандыруға арнап жүзеге асырылатын процестер қосалқы процестер деп аталады. Өндірістік процесті ұйымдастыру мақсаттары үшін жұмысшының соны жүзеге асыруға қатысуының сипатын, өндірістік процестің сипаты мен мзмұнын, онда материалдық элементтердің қатысуын, өндірістік процестің қайталану мерзімділігі мен ұзақтығын, өндірістерді ұйымдастыру әдістерін білу өте маңызды. Бұл ретте өндірісті ұйымдастыру ретінде еңбек процестері мен материалдық элементтерді уақыт пен кеңістікте ұтымды үйлестіру әдістерінің жиынтығы түсініледі.
Жұмысшының қатысу сипатына қарай өндіріс процесін жүргізу кезінде процестер келесідегідей түрлерге бөлінеді: қол, қол механикаландырылған, машиналық-қол, машиналық, автоматтандырылған, аппаратуралық процестер.
Қол процестері - бұл жұмысшының механизмдерді (құрал-жабдықты) ешбір қатыстырусыз орындаған жұмысы, мысалы, кілттерді пайдала отырып құбырлар мен қарнақтарды жалғап бұрау және ажыратып бұрау, тесіктерді қолмен тесу және т.б.
Қол механикаландырылған процестерді тікелей жұмысшы қайсыбір қуат көзін пайдаланумен сол не өзге түрдегі механикаландырылған құрал-сайманың көмегімен орындайды (сомындарды бұрау, тесіктерді электрбұрғымен тесу, резервуардағы мұнай өнімдерінің деңгейін өлшеу және т.б.).
Машина-қол процестері жұмысшының тікелей қатысуымен машинамен орындалады - ұңғымалардың ернеуіне шылбырларды оларды элеваторға кигізе отырып беру, шылбырларды элекваторға отырғызу және одан алу, көтергіш-трактордағы жұмыс және т.б.
Машиналық процестер құрал-жабдықтың жұмыс бөлігімен жұмысшының қатысуынсыз жүргізіледі (жерасты жөндеу немесе бұрғылау кезінде ұңғамадағы құбырларды көтеріп алу және т.б.).
Автоматтандырылған процестер автоматты түрде, адамның ешбір қатысуынсыз жүреді (ұңғыманың түбіне қашаудың автоматты түрде берілуі, балауызды тазартуға арналған қырғыштың автоматты түрде берілуі және т.б.).
Аппаратуралық процестер ыдыстар мен аппараттар жүйесінде әрекет етеді, және еңбек заты технологиялық режимнің қатаң түрде белгілі көрсеткіштері кезінде өзгеріп отырады, бұл ретте жұмысшы (немесе жұмысшылар тобы) аппараттардың жұмысын бақылайды және бекітілген тәртіпке сәйкес оларда жүріп жатқан процестерді реттеп отырады. Мұнай өндірісі мен құбырлық көлікте мұның мысалына мұнайды электрлік тұзсыздандырғыш құрылғыда диэмульсиялау әрекетін жатқызуға болады, кейбір мұнай қоймаларында аппаратуралық процесс ретінде майларды өндіру процесі шығады, мұнай өңдеу және мұнай-химия процестері аппаратуралық процестерге жатады.
Өзінің сипаты мен мазмұнына қарай өндірістік процестер механикалық және физика-химиялық деп бөлінеді.
Механикалық процестер - бұл өздерінде механикалық күштердің әсерімен еңбек затының сол не өзге түрдегі пішіні, көлемі, күйі мен жағдайы өзгеретін процестер. Оларға келесілер жатады: шикізатты немесе өнімді өңдеу немесе оны басқа физикалық күйге қайта өңдеу; пішін құраушы, жинақтаушы және, ақыры, кен өндіру процестері, оларда еңбек заты әртүрлі еңбек құралдарымен шомбалдан (массив) бөлініп алынып және одан әрі тиісті түрде өңдеуге, тасымалдауға, сақтауға және т.б. жіберіледі, мысалы, мұнай өндірісіндегідей. Бұрғылау процесі сондай-ақ өтпеленген жыныстарды қирату салдарынан механикалық процестерге жатады.
Физика-химиялық процестер кезінде материалдардың физика-химиялық механикалық қасиеттері мен олардың ішкі ішкі құрылымы өзгереді (өзіндік химиялық процестер, жылу, диффузиялық, балқымалы, электро-химиялық және т.б.).
Сонымен қатар, еңбек заттарын тасымалдау жөніндегі көліктік процестерді және солармен қатысты болатын тиеу-түсіру процестерін бөлу қажет: жасалған еңбек заттарын сынау мен олардың МЕМСТ белгілеген талаптарға немесе техникалық шарттарға сәйкестігін тексеру жөніндегі бақылау процестері; өндірістік процестердің жекелеген түрлерінің жүрісінің жағдайлары мен параметрлерін зерттеу жөніндегі зерттеу жұмыстары; жер қойнауларындағы пайдал қазбаларды барлау жөніндегі геологиялық барлау процестері.
Өндірістік процестің негізгі бөлігі кезеңінің ұзақтылығына қарай олар үздіксіз және үздікті процестерге бөлінеді.
Үздікті процестер мерзімділігі мен қайталанғыштығымен сипатталады (мысалы, геологиялық барлау және бұрғылау). Үздіксіз өндірістік процестерде мерзімділік белгісі жоқ, технологиялық процесс үздіксіз түрде жүріп отырады, процестің үздіктігі мен қайта жалғасуы оның технологиялық ұзақтылығымен емес, мысалы, мұнай өндірісіндегідей, құрал-жабдықтың жұмысының жөндеуаралық мерзімдерінің ұзақтылығымен сипатталады.
Осылайша, өндірісті ұйымдастыру - еңбек процестері мен өндірістің материалдық элементтерін уақыт пен кеңістікте ұтымды үйлестіру әдістерінің жиынтығы. Процесті кеңістікте орналастыру деп әрекеттердің жұмыс орындары бойынша үлестірілуі түсініледі. Процесті уақыт бойынша орналастыру - бұл өндірістік процестің әртүрлі әрекеттерін орындау уақытында үйлестіру дәрежесі, ол өндірістік процестің ұзақтылығын белгілейді. Процесті уақыт пен кеңістікте орналастыру кері пропорционалды тәуелділікте болады. Егер өндірістік процесс бес әрекеттерден тұрып, олардың барлығы әрқайсысы өз орнында бір уақытта жүргізіліп жатса, онда процесс уақыт бойынша толықтай біріктіріліп және кеңістікте бөлістірілген. Егер олардың барлығы бір жұмыс орнында орындалса, процесс толықтай кеңістікте біріктіріліп және уақыт бойынша бөлінген (бұл жағдайда уақыт қосарланбайды). Процесті кеңістікте орналастырудың әртбір түріне оны уақыт бойынша орындаудың белгілі бір тәртібі сәйкес келеді, бұл еңбек затын бір жұмыс орнынан екінші біріне тапсыру әрекеттері мен тәртібін үйлестіру түріне байланысты болады.
Әрекеттерді үйлестірудің үші түрі бар: тізбекті, қатарласқан және қатарлас-тізбекті.
Тізбекті үйлесім әрбір келесі әрекетті тек алдыңғысы аяқталғаннан кейін орындауды меңзейді. Мысалы, мұнараны салу кезінде оған кіретін барлық әрекеттерді әртүрлі әрекеттердің уақыт бойынша бір-бірімен ауысуынсыз қатаң реттілікпен бірінен кейін бірін жүргізу керек. Бұл жағдайда өндірістік мәселені шешуге (мұнараның құрылысына) арнап жұмсалатын уақыт аса ұзақ болатын болады. Мұнай өңдеу кәсіпорындарында әрекеттерді тізбекті түрде үйелестіру әдісі қолданылмайды.
Әрекеттерді үйлестірудің тізбекті түрі кезінде процестің технологиялық бөлігінің ұзақтығы Ттізб. келесі формула бойынша анықталады:
Ттізб. = Σ tдана (2.1)
мұндағы, tдана - әр әрекеттің ұзақтығы; т - әрекеттердің саны.
Әрекеттердің қатарласқан үйлесімі олардың уақыт бойынша толық үйлесуімен сипатталады. Мұндай үйлесімнің жүзеге асырылуы әрбір әрекетті жекелгене жұмыс орнында орындаудың бірдей ұзақтығы мен мүмкіндігі болған жағдайда орын алады. Іс-жүзінде мұны жасау қиын, сол себептен үйлесімнің бұл түрін қолдану шектеулі болып келеді.
Әрекеттердің қатарласқан-тізбекті (аралас) үйлесімі - мұнай және газ өнеркәсібіндегі үйлесімнің аса кең атарған түрі, бұл ретте әрекеттердің бір бөлігі тізбекті түрде, екінші бір бөлігі қатар түрде жүргізіліп отырады. Ттізб. әрекеттердің қатарласқан-тізбекті үйлесімі кезіндегі процестің технологиялық бөлігінің ұзақтығы келесі формула бойынша есептеледі:
Ттізб. = Σ tдана- Σ tауыст. (2.2)
мұндағы, tауыст. әртүрлі әрекеттердің бір-бірін ауыстыруының жиынтық уақыты.
Кез келген түрдегі өндірістік процесс өзара әрекеттескен әртүрлі еңбек процестерінің, технологиялық және табиғи процестердің жиынтығы болып келеді. Ол ұтымды оңтайландыруды қажет етеді.
2.2 Өндірістік процестерді ұйымдастыру ұстанымдары
Ұтымды ұйымдастырылған өндірістік процестің ең маңызды ұстанымдарына үздіксіздік, ырғақтық және пропорционалдық жатады.
Үздіксіздік еңбек заты дайын өнімді өндіру кезінде үздіксіз түрде өңдеуден өткізіліп отыруы тиіс дегенді білдіреді. Ол негізгі қорларды бұрынғысынан да толық пайдалану мен айналымдағы қаражаттардың бұрынғысынан да жылдам айналуына арнап мүмкіндіктер береді.
Ырғақтық - кәсіпорынның өнімді берілген жоспар бойынша біркелкі шығаруы. Ол кәсіпорынның барлық цехтары мен бөлімшелерінде өндірістің біркелкі жүрісімен қамтамасыз етіледі, бұл ретте оның өндірістік-шаруашылық іс-әрекетін жоспарлау үлкен рөлге ие болады.
Өндірістік процестердің пропорционалдығы ретінде әрекеттердің теңдігі немесе еселігі түсініледі. Пропорционалдық негізгі өндіріс пен қосымша бөлімшелердің арасында сақталуы тиіс.
Сандық пропорцияларды кәсіпорынның дамуында қайсыбір өндірістік буындар негізгі өндірістің қажеттерін қанағаттандырмай немесе оның қажеттерінен асып кететін жағдайдағы диспропорцияларға жол бермей сақтап отыру қажет. Бұл екі жағдайда да өндірістік процестің ырғақтығы, үздіксіз жүрісі, кәсіпорын үшін материалдық-техникалық құралдардың барынша аз жұмсалуымен өндірістік жоспармен белгіленген өнімнің дер кезінде шығарылуы бұзылады, және соның салдарынан өнімнің өзіндік құны өседі. Өндірістің ұйымдастырылуы өз әдістері мен даму түрлеріне ие болады. Қазіргі кезде өндірісті ұйымдастырудың негізгі әдістеріне ағымдық (жаппай көпшілік), топтық (сериялық) және бірлі-жарымдық әдістері жатады. Олар орын алған ерекшеліктерге байланысты мұнай және газ өнеркәсібі кәсіпорындарында ішінара ғана қолданылады.
Өндірісті ұйымдастырудың ағымдық (жаппай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz