Пролог тіліне жалпы шолу

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1. ПРОЛОГ ТІЛІНЕ ЖАЛПЫ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
. Бағдарлама мысалы: туыстық қатынастар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
. Ережелер көмегімен мысал . бағдарламаны кеңейту ... ... ... ... ... ... ... ...
. Ереженің рекурсивті анықтамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2. ПРОЛОГ . БАҒДАРЛАМАНЫҢ СИНТАКСИСІ ЖӘНЕ СЕМАНТИКАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
. Айнымалылар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
. Құрылыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
. Салыстырулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
. Сұрақтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
. Фактілер мен ережелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3. РЕКУРСИВТІ ЕСЕПТЕУЛЕР. АРИФМЕТИКАЛЫҚ ӨРНЕКТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
. Есептеулерді басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
. Рекурсивті есептеулер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
. Арифметикалық өрнектер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

ҚОРТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

Кіріспе

Жасанды интеллекттің мәселесі қазіргі кезеңде ең маңызды проблемаға айналған тақырып. Онымен айналысушылар мүлде көп-ақ. Ол жөнінде ізденушілердің қатарына кибернетиктер, лингвисттер, психологтар, философтар, математиктер, инженерлер жатады. Осы жасанды интеллект мәселелерін шешу арқылы ғылыми дамудың көптеген проблемалары шешімін табады. Бұл проблемаларға есептеу техникалары мен робототехника саласындағы күрделі есептер шешіліп жатады. Дәл осы тұста пәнаралық зерттеулер туындап, олардың жаңа бағыттары айқындалып жатады.
Қазіргі ғылыми жетістіктер арқылы адам миының миллиардтаған есептеу тораптарынан, яғни нейрондардан тұратыны белгілі. Жаңа есептеу машиналары әлі де жеткілікті дамымаса да кейбір жақтарында Адам баласының есептеу қабілетінен асып кетіп отырғандығы анық. Жасанды нейронды желілер күрделі басқару жүйелерін және бақылау тапсырмаларын атқарып отыр. Тіпті автопилотты да осы жасанды интеллект арқылы жасауға қол жеткізілді емес пе?!
Мысалы жасанды интеллекттің зерттелуі арқасында компьютерлер шахматы едәуір жақсы ойнауға кірісті.
Экономикаға қатысты проблеманың бірі – қаражаттық қатарлар. Олар күрделі жүйе болып табылады да, сондықтан математикалық модель құру негізінде олардың тәртібінің динамикасын баяндау іс-жүзінде ешқандай табыс әкелген жоқ. Бұл негізінен модельдердің тым жеңілдеуімен және де финанстық деңгей тәртібіне смежный экономикалық жүйелердің әсер ету дәрежесін толық білмеуімен түсіндіріледі. Нейрондық жүйелерді пайдалану ерекшелігі олардың салыстырмалы түрдегі аз мінездемелерге сүйеніп қандай да болмасын процессте заңдылықтарды таба ала білуде.
Жасанды интеллект ұғымы сан салалы. Бірақ ең маңызды аспектілерін бөліп көрсетуге болады. Біріншіден, жасанды интеллект дегеніміз өзінің алдына қойған мақсатын белгілі тәсілдер арқылы зерттей алатын жүйе. Екіншіден, интеллект өз алдынан шыққан ақпаратты өңдей алады, сол себепті жасанды интеллекттің жүйесінде білімнің көрініс табу мәселесі де қызықты болып отыр. Үшіншіден, міндеттердің шешудің интеллектуалды жүйелер арқылы шешетін көптеген тәсілдері бар деген сөз. Төртіншіден, жасанды интеллекттің адаммен бір ғана тілде байланыса алуы онымен екеуара диалог жүргізуді едәуір жеңілдетеді.

Қолданылған әдебиеттер
Негізгі әдебиеттер тізімі:
1. Экспертные системы: принципы работы и примеры.//под ред.
Р.Форсайта. –М.: Радио и связь, 1987. –223 с.
2. Левин Р. и др. Практическое введение в технологию искусственного
интеллекта и экспертных систем с иллюстрациями на Бейсике. -М.: Финансы и
стат., 1991.
3. Гаврилова Т.А., Хорошевский В.Ф. Базы знаний интеллектуальных
систем: Учебное пособие для вузов.-СПб.: Питер, 2000
4. Информатика: Учебник /Под ред. Макаровой Н.В.-М.: Финансы и
стат., 2001.
Қосымша әдебиеттер
5. Зайцева Л.В., Новицкий Л.П., Грибкова В.А. Разработка и применение
автоматизированных обучающих систем на базе ЭВМ. –Рига, Зинатне, 1989, -
174 с.
6. Парфенов И.И., Парфенова М.Я. Практика Великой теоремы Ферма
применительно к интеллектуальным информационным технологиям.-М.,2003.-
24 с.-(Прилож. к журн. "Информ. технологии" № 12/2003)
7. Толковый словарь по искусственному интеллекту/Авт.-сост.
А.Н.Аверкин, М.Г.Гаазе-Рапопорт, Д.А.Поспелов и др.-М.:Радио и связь 1992
8. Логический подход к искусственному интеллекту. - М.: Мир, 1990.
Ж.Л. Лорьер. Системы искусственного интеллекта. - М: Мир, 1991.

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

1. ПРОЛОГ ТІЛІНЕ ЖАЛПЫ
ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

- Бағдарлама мысалы: туыстық қатынастар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

- Ережелер көмегімен мысал – бағдарламаны
кеңейту ... ... ... ... ... ... ... ...

- Ереженің рекурсивті
анықтамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

2. ПРОЛОГ – БАҒДАРЛАМАНЫҢ СИНТАКСИСІ ЖӘНЕ
СЕМАНТИКАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ...

-
Айнымалылар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...

- Құрылыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .

-
Салыстырулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ...

-
Сұрақтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

- Фактілер мен
ережелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... .

3. РЕКУРСИВТІ ЕСЕПТЕУЛЕР. АРИФМЕТИКАЛЫҚ
ӨРНЕКТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

- Есептеулерді
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...

- Рекурсивті
есептеулер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... .

- Арифметикалық
өрнектер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... .

ҚОРТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Кіріспе

Жасанды интеллекттің мәселесі қазіргі кезеңде ең маңызды проблемаға
айналған тақырып. Онымен айналысушылар мүлде көп-ақ. Ол жөнінде
ізденушілердің қатарына кибернетиктер, лингвисттер, психологтар,
философтар, математиктер, инженерлер жатады. Осы жасанды интеллект
мәселелерін шешу арқылы ғылыми дамудың көптеген проблемалары шешімін
табады. Бұл проблемаларға есептеу техникалары мен робототехника саласындағы
күрделі есептер шешіліп жатады. Дәл осы тұста пәнаралық зерттеулер туындап,
олардың жаңа бағыттары айқындалып жатады.
Қазіргі ғылыми жетістіктер арқылы адам миының миллиардтаған есептеу
тораптарынан, яғни нейрондардан тұратыны белгілі. Жаңа есептеу машиналары
әлі де жеткілікті дамымаса да кейбір жақтарында Адам баласының есептеу
қабілетінен асып кетіп отырғандығы анық. Жасанды нейронды желілер күрделі
басқару жүйелерін және бақылау тапсырмаларын атқарып отыр. Тіпті
автопилотты да осы жасанды интеллект арқылы жасауға қол жеткізілді емес
пе?!
Мысалы жасанды интеллекттің зерттелуі арқасында компьютерлер шахматы
едәуір жақсы ойнауға кірісті.
Экономикаға қатысты проблеманың бірі – қаражаттық қатарлар. Олар
күрделі жүйе болып табылады да, сондықтан математикалық модель құру
негізінде олардың тәртібінің динамикасын баяндау іс-жүзінде ешқандай табыс
әкелген жоқ. Бұл негізінен модельдердің тым жеңілдеуімен және де финанстық
деңгей тәртібіне смежный экономикалық жүйелердің әсер ету дәрежесін толық
білмеуімен түсіндіріледі. Нейрондық жүйелерді пайдалану ерекшелігі олардың
салыстырмалы түрдегі аз мінездемелерге сүйеніп қандай да болмасын процессте
заңдылықтарды таба ала білуде.
Жасанды интеллект ұғымы сан салалы. Бірақ ең маңызды аспектілерін
бөліп көрсетуге болады. Біріншіден, жасанды интеллект дегеніміз өзінің
алдына қойған мақсатын белгілі тәсілдер арқылы зерттей алатын жүйе.
Екіншіден, интеллект өз алдынан шыққан ақпаратты өңдей алады, сол себепті
жасанды интеллекттің жүйесінде білімнің көрініс табу мәселесі де қызықты
болып отыр. Үшіншіден, міндеттердің шешудің интеллектуалды жүйелер арқылы
шешетін көптеген тәсілдері бар деген сөз. Төртіншіден, жасанды интеллекттің
адаммен бір ғана тілде байланыса алуы онымен екеуара диалог жүргізуді
едәуір жеңілдетеді.
Бірақ кейбір ғалымдар жасанды интеллект жасаудың мүмкін еместігі
жөнінде пікір айтқанымен жасанды интеллект жасау саласындағы Жан-жақты
іздену қазіргі ғылымда кең етек жаюда.
Интеллект жөнінде
Интеллект дегенімізді екі ауыз сөзбен айтуға болады ма? Қалауыңыз
білсін: интеллект – бұл өмірлік тәжірибе. Тосын көзқарас па? Бірақ бұл
сөздің арғы шығу тегі латынның ойлы деген сөзінен туындайды, әдепкіде
интеллигент деп тек ой еңбегімен айналысушыларды ғана атайтын.
Интеллектті белгілі міндеттерді, мәселелерді шешу мақсатындағы іс-әрекеттің
тиімділігі деуге де болады. Ал өмірлік тәжірибе белгілі міндеттерді
шешуден, атқарудан тұрады емес пе?! Интеллект белгілі міндеттер мен қатар
белгісіздерін де атқара білу.
Болжам жасай алу да интеллектің бір механизмі. Сонымен интеллект деген
терминнің өзі сан салалы. Ал сонда жасанды интеллект дегеніміз қандай
нәрсе?
Соңғы отыз жыл төңірегінде осы жасанды интеллект туралы небір ойлар
айтылып, небірі ұмыт та болды. Менің ойымша жасанды интеллект дегеніміз
адамдардың өздеріне ұқсаған немесе өздері атқаратын жұмыстарды тиімді де аз
күш пен уақыт жұмсап бітіре алатын зат немесе материалды нәрсе. Сәл
халықтың ортасына жақындата айтар болсақ басыбайлы құл, құл болған да да
анау-мынау құл емес ол ең саналы құлдардың бірі болған Эзоп (мысалшы, ақын)
тәрізді біреу. Бұл менің көз алдымызға елестету үшін айтқан теңеуім ғой.
Әрине Адам кез келген ақпаратты өңдейді, оны қорытып ойланады. Мүмкін ол
ақпараттан соң ол іске көшер немесе тіпті көшпес те. Ақпаратты өңдеу үшін
нейрогенетиканың термині – нейрожелі енгізілген. Ал жасанды нейрожелі
дегеніміз сонда жасанды интеллектті түзетін немесе соған еңбек ететін желі.
Нейрон дегеніміз – нерв жасушасы (клеткасы). Олар бір-бірімен байланысып,
бірігеді.
Жасанды нейронды желілер келешекте адам миының кейбір функцияларын
қайталай алады деп есептелуде. Тіпті бұл өз кезегінде Адам миының терең
тұңғиықтарына бой сілтеуге көмегі де тиер деп есептелуде. Мүмкін
революциялық өзгерістер анна қырдың астында-ақ шығар.

Жасанды интеллект негізгі түсініктері
Интеллект (intelligence) деген атау латын тілінен алғанда intellectus
– ол ақыл, ой, адамның ойлау қабілеттері деген мағананы білдіреді. Осыған
сәйкес жасанды интеллект (artificial intelligence - АІ) – Жасанды
Интеллект автоматтандырылған жүйелердің өзіне адамның жеке бір функцияларын
атқару қабылеті деп түсіндіріледі, мысалы, бұрын алынған машықтар негізінде
тиімді шешімдер қабылдау және сыртқы әсерлерді ұтымды талдау.
Біздің курста интеллект деп оқу барысында мидың білімдерді мақсатты түрде
жоғарлатып және әр қилы жағдайларға қалыптасып, интеллектуалды есептерді
шығару қабілетін айтамыз.
Бұл анықтамада білім термині, миға тек қана сезу мүшелері арқылы
жететін ақпаратты ғана білдірмейді. Осындай типті білімдер өте қажет, бірақ
интеллектуалды іс-әрекет жасау үшін жеткілікті емес.бізді қоршаған ортадағы
объектілер сезу мүшелеріне ғана әсер етіп қоймай, бірі бірімен белгілі бір
қарым-қатынаста болады. Қоршаған ортада интеллектуалды іс-әрекет жасау үшін
(немесе тек өмір сүру үшін) өзінің білу жүйенде осы әлемнің моделін білу
керектігі анық. Бұл қоршаған ортанын ақпараттық моделіне анық объектілер
бар, олардың аралық қарым қатынас қабілеттері тек айқындалып қана қоймай,
есте қалады, бірақ, интеллект анықтамасында белгіленгенге байланысты, ойша
мақсатты түрде түрлендіріле алады. Сыртқы орта моделі әр қилы жағдайларға
қалыптасу және оқу барысының машығы арқылы қалыптасатыны анық.
Біз интеллектуалды есеп терміинін қолдандық. Интеллектуалды есеп жай
есептен қандай айырмашлығы бар екендігін түсіндіру үшін алгоритм -
кибернетиканың шеттікбұрышты терминдерінің бірін енгізу қажет.
Алгоритм ретінде берілген бір класс (көп) есептер шығару үшін, операция
жүйесінің белгілі бір тәртіп арқылы орындалуын айтады. Алгоритм термині
Аль-Хорезми атты өзбек математигінің атынан тараған, ол ІХ ғасырда жай
арифметикалық алгоритмдерді ұсынған. Математика мен кибернетикада белгілі
типті есептерді шешу үшін алгоритмдер берілген болса, ол есептер есептелген
болып саналады. Адамның әр түрлі классты есептер шығарған кездегі негізгі
мақсаты алгоритмдерді табу болып табылады. Кейбір типті алгоритмдерді табу,
жоғары квалификация мен тапқырлықты талап ететін, аса күрделі ойлау
қабілеттерге байланысты. Осындай іс-әрекет адамның интеллектінің қатысуын
талап етеді деп саналады. Алгоритмдерді табумен байланысты белгілі бір
типті есептерді, интеллектуалды деп атаймыз. Шешу алгоритмдері берілген
есептерге қатысты, Жасанды интеллект саласындағы атақты маман М.Минскийдің
белгілеуі бойынша интеллектуалды деген қасиетерді оларға қосып жазу
артық деп айтқан. Негізінде, алгоритм табылғаннан кейін, есептерді шығару
барысын тура етіп адам, есеп машинасы (жақсы программаланған) немесе
есептің мағынасы жайлы ақпараттандырылмаған робот орындауы мүмкін. Осындау
есептер үлгісі болып есептеуіш есептер ғана саналады: сызықтық алгебралар
теңдеулер, дифференциалды теңдеулерді сандық интеграциялау және т.б. Бұл
есептерді шығару үшін, есептеу машинасына арналған бағдарлама ретінде
стандартты алгоритмдер жасалып іске қосылған. Осыған қарама қарсы
бейнелерді тану, шахмат ойнау, теоремаларды дәлелдеу және т.б. тәрізді
интеллектуалды есептердің кең классы үшін шешімдерді іздеу барысын формалды
жеке қадамдарға бөлу, шешімі киын болмаса да қиынға түседі.
Осыған байланысты, белгілі бір есептерде шешуге алгоритмдер жасанды
интеллекті универсалды алгоритм тәрізді анықтаманы өзгертуімізге болады.
Бұл жерде тағы бір қызықты ескертьу, біздің анықтама бойынша, аса
интеллектуалды программист мамандығы болып табылады, өйткені программистің
іс-әрекеті бағдарламалар жасау – тура айтқанда таза түрдегі алгоритмдер.
Сондықтан да, ЖИ элементтерін жасау оның жұмысының өндірістігін аса қатты
жоғарлатуы керек.
Мидың (интеллекті бар) іс-әрекеті интеллектуалды есептерді шығаруға
бағытталған, біз оны ойлай қабылеті немесе интеллектуалды іс-әрекеті деп
айтамыз. Интеллект пен ойлау қабылеті теоремаларды дәлелдеу, логикалық
талдау, жағдайды анықтау, ойынды жоспарлап өткізу және белгісіз жағдайларда
басқару есептерімен байланысты. Есептерді шығару барысында интеллект оқу
қабылеті, машықтарды жинау және шарттың өзгерістеріне қалыптасу арқылы
мінезделеді. Интеллектің осы мінездемелеріне байланысты, ми әр түрлі
есептерді шығара алады, сонымен қатар бір есептен екінші есепке ауса алады.
Осыған байланысты, интеллекпен қамтамасыз етілген ми (формаланбаған
есептерді де), стандартты, белгілі шешу әдістері жоқ көп есептерді шығара
алатын әмбебапты құрал болып саналады.
Басқада функционалды анықтамалар бар екендігін білу керек. А.Н.Колмогоров
бойынша, ұзақ уақыт ғылым, әдебиет және өнер мәселелерін талқылайтын кез
келген материалды жүйе интеллекті. Басқа функционалды талқылау болып,
А.Тьюрингтің атақты анықтамасы бола алады. Жасанды интеллект мағынасы
келесіде. Бөлек бөлмелерде машина және адамдар орналасқан. Олар бірін-бірі
көре алмайды, бірақ ақпарат алысуға мүмкіндіктері бар (мысалы электронды
пошта арқылы). Егерде ойынға қатысқандардың арасындағы диалог барысында
адамдар ойыншының біреуі машина екенің анықтай алмаса, мұндай машинаны
интеллект деп атайды.
Сонымен қатар А.Тьюринг ұсынған ойды еліктеу жоспары өте қызықты. Бұл
бағдарламаның Үлкен адамды имитациялау жасауға ұмтылып - жазады Тьюринг, -
біз сол барыс туралы көп ойлауымыз керек, оның нәтижесінде адам миі өзінің
негізгі қалпына жетеді... Неге біз үлкен адамның интеллектін көрсететін
бағдарлама құруды ойластырғанша, кішкентай баланың интеллектін көрсететін
бағдарламаны ойластырмаймыз? Өйткені баланын интеллекті керекті тәрбие
алса, ол үлкен адамның интеллекті болады. Біздің есеп осыған ұқсас құрал,
оңай программаланады. Осындай әдіспен біз осы мәселені екі бөлікке бөлеміз:
бала-бағдарламасын және тәрбиелеу тапсырмасын құруға.
Алдын ала болжасақ, нақты осы жол Жасанды интеллекттің барлық жүйелері
қолданады деп айтуға болады. Өйткені күрделі жүйеге барлық білімдерді
сақтау мүмкін еместігі белгілі. Сонымен қатар, лсы жолда ғана жоғарыда
айтылған интеллектуалды іс-әрекеттің белгілері (машықтарды толықтыру,
қалыптасу, т.б.) анықталады.

Жасанды интеллект жұмыс бағыты
Сонымен бірінші бағыт адамның интеллектуальды әрекетінің өнімін
қарастырады , оның құрылысын меңгереді(есептерді шешу, теоремаларды
дәлелдеу ,ойындар) және бұл өнімдерді қазіргі техника көмегімен
жасайды.
Жасанды интеллектінің екінші бағыты интеллектуальды іс-
әрекетінің нейрофизиологиялық және психологиялық механизмі туралы
мәліметтерді, дәлірек айтқанда адамның саналы іс-әрекетін қарастырады.

Жасанды интеллектті зерттеудің бағыттары
Нейрон тәрізді желілер – робототехникалық қоңдырғыларды басқару
жүйесін тұрғызудың тиімді құралы.

Жасанды интеллект – бұл адам ойын компьютерде бейнелейтін
программалық жүйе.Сондықтан осы жүйе ретінде Пролог программалау тілін
студеттерге таныстырып және мысалдар арқылы дебес компьютерде үйрету
қарастырылған.
Пролог тілінде программалағанда шешімді сипаттау біраз
жеңілдетіледі, және студент есеп шешімдерін алгоритмдік тілдерде
программалағандағыдай шағын қадамдарға бөліп программалау әдістерін
іздестірмейді,керісінше тікелей есеппен айналысу мүмкіндігіне ие
болады.
Прологтың теоретикалық негізін предикаттарды есептеу деп
аталатын символдық логика бөлімі құрайды.Пролог дәстүрлі программалау
тілдерінде жоқ біраз қасиеттерге ие.Бұл қасиеттер оны логикалық
программалау облысында қуатты етіп көрсетеді.Мұндай қасиеттерге
іздестіретін және кері қайтаратын мүмкіндігі бар шығару механизмі,
үлгімен сәйкестендіретін механизмі , және мәліметтердің қарапайым
бірақ оны өзгерте алатындай мүмкіндігі бар құрылымы
жатады.Мәліметтер мен программалар – Пролог объектілеріне тек екі
түрлі көзқараста болады.Мәліметтердің біріккен (единая) қоймасында жеке
элементтерді еркін түрде жасауға және жоюға болады.Програмалар мен
мәліметтер арасында айырмашылық болмайтындықтан, программаны оның
жұмысы барысында да өзгертуге болады.Прологта көрсеткіштер , GO_TO
және меншіктеу операторлары жоқ.Программалаудың негізгі әдісі
рекурсия болып табылады.
Прологта программа жұмысы аяқталғанда (мақсат дәлелденгенде) екі
жағдай ғана туындауы мүмкін: дәлелденді және дәлелденген жоқ.Кейде
олар сәйкесінше ақиқат және жалған деп аталады.Бірақ ақиқат
және жалған терминдерін қолданбаймыз,себебі олар нәтиже мағынасын
анықтайды. Дәлелденген тұжырым әдетте ақиқат болып табылады, бірақ
міндетті емес , себебі дәлелдеу белгілі деректер мен олардың
негізінде жасалған қорытындыларға тәуелді болады.

Жасанды интеллект жүйесі дамуы тарихы
1946 жылы алғаш пайда болған ЭЕМ-дер электрондық шамдар негізінде
жұмыс істейтін, үлкен залдарда орналасқан, көлемді электрондық жабдықтар
болатын. Бірақ 1948 жылдың өзінде-ақ электрондық шамдар шағын электрондық
аспаптармен-транзиcторлармен алмастырылып, компьютердің бұрынғы жұмыс
өнімділігі сақталынғанмен, көлемі 100 есеге дейін төмендеді.
70 жылдар соңында интегралдық схемалардан немесе чиптерден жасалған
мини-ЭЕМ-дер шыға бастады
(транзисторлар мен олардың арасындағы қажетті байланыстар бір пластинада
орналасқан). Осындай микропроцессорлардың (біріктірілген интегралдық
схемадан-БИС элементтерінен тұратын) шығуы дербес компьютерлер заманының
басталғанының алғашқы белгісі болды.
Алғашқы есептеу жұмыстарын автоматтандыруға арналған ЭЕМ-дер күннен
күнге артып келе жатқан информация ағынымен жұмыс істеуде өте ыңғайлы құрал
болып шықты.
Бастапқы кезендерде ЭЕМ-дерде тек арнайы үйретілегн адамдар ғана
жұмыс істеді, бірақ онша дайындығы жоқ адамдардың компьютерді пайдалану
мұқтаждығы маман еместерге арналған машина жасау қажеттілігін тудырды.
70 жылдар басында тұрмыстық (үйдегі) компьютерлер деп аталған
микрокомпьютерлер шықты. Олардың мүмкіндіктері шектеулі болатын, тек ойнау
үшін және шағын мәтінді теру үшін ғана пайдаланылады.
70 жылдар ортасында тұрмыстық компьютерлердің етек алғаны сондай
оларды сусын шығаратын фирмаларда (Coca-cola) жасай бастады.
Дегенмен микрокомпьютерлер дамуындағы ең елеулі оқиға болып 1981
жылы IBM фирмасы жасаған, кейіннен дербес компьютер деп аталған шағын
компьютердің шығуы болды.
Сол уақыттан бастап осы атау шағын компьютерлер тобының жалпы аты есебінде
тұрақталынып қалды.
Бұл күнде ЭЕМ информацияны өңдеудің ең негізгі құралы болып саналады.
70-жылдарда электрониканың компютердің жаңа түрін - жеке пайдаланатын
дербес компютерлерді көптеп шығаруға жол ашты. Ол қазірде мектептерде
институттарда, баспаханаларда, т.б. орындарда кеңіненқолданыла бастады.
Мұндай компьютерлерді оқуда, жұмыста, ойнау үшін, тағы да басқа көптеген
мақсаттарда пайдалануға болады. Осы компьютерді өндіріспен жобалау ісінде,
ғылыми-зерттеу істері мен білім беруде миллиондаған адамдардың жұмыстарының
мазмұны мен орындалуын түбегейлі түрде өзгертті деуге болады.
Ең алдымен ЭЕМ-дер өндірістің автоматтандырылған технологиясын жасауға
мүмкіндіктер ашып береді. Оның үстіне, сол технология көмегімен ЭЕМ-дермен
басқарылатын жаңа машина, құрал-сайман және құрылғылар жасалынады.
Осылардың негізінде XXІ ғасырдың басында есептеу машиналары "адамсыз" жұмыс
атқара алатын өндіріс технологиясын жасау мүмкіндіктерін беріп отыр. Осы
сияқты "болашақтың" фабрикаларында қолмен істелетін жұмыстардың бәрін
роботтар орындайды да, адамдардың рөлі өндірісті жоспарлау, роботтар
жұмысын басқару және ЭЕМ көмегі мен жаңа бұйымдар жасау істерін жобалау
ғана болып қалады.
Бүгіннің өзінде-ақ көптеген қызымет салаларында ЭЕМ-дерді пайдалану
адамдарға информацияны жинау, дайындау және өңдеу жұмыстарын оңайлатып
жобалау және ғылыми-зерттеу жұмыстарын жылдам жүргізуге мүмкіндік береді.
ЭЕМ-дер мектептерге келе бастады, олар физика мен математика, химия мен
биология сияқты басқа да пәндерді оқып үйрену ісіне көмек береді.
ЭЕМ-нен қарым-өқатынас жасау және оларды өз жұмысында пайдалана білу
бұдан бұрынғы аталарымыздың қаламсаппен сауат ашқаны сияқты, алдыңғы 10-15
жылда біздер үшін ең керекті зат болып, компьютерлік сауаттылыққа негізін
қалайды.
Компьютерлік сауаттылық деп компьютерлерді пайдалана отырып, оқу,
жазу, есептеу сурет салу және информация іздеу жолдарын меңгеруді айтады.
ЭЕМ-ді жұмыста тиімді пайдалану белгілі бір мәдинет иесі болуды талап
етеді, яғни ол мәдениеттіліктің белгісі болып саналады. Ол үшін ЭЕМ-нің
негізгі мүмкіндіктерін жақсы білу қажет, олар: (есептерді) айқын түрде қоя
білу, оларды шешудің жоспарын жасау және ЭЕМ-ге түсінікті түрде жазу; есеп
шығаруға керекті мәліметтерді айқындай білу мен алынған нәтижелерді талдау
тәслдерді әрбір адамның жетік меңгеруі болып табылады. Мұндай
мәдениеттілікті игеру логика мен информатика заңдарын білуге барып
тіреледі.
Жасанды интеллект үлгісінің үш негізгі бағыты тарихи түрде құрылды.
Зерттеудің бірінші амал объектісінің аясына адам миының жұмыс
механизмі мен жүйесі, ал соңғы мақсат ойлаудың құпиясы ашу болып табылады.
Бұл бағыттағы зерттеудің қажетті этаптары психофизиологияқ мәлімет
негізінде үлгі құру, оларға тәжірибелер жүргізу.
Ал зерттеудің екінші амал объектісін Жасанды интеллект қарастырады.
Бұл жерде мәселе парасатты іс-әрекетті есептегіш машинарардың көмегімен
үлгілеу болып отыр. Бұл бағыттағы жұмыстың мақсаты парасаттын алгоритм және
жоспармен қамптамасыз етілген есептегіш матеиалдарды жасау.
Үшінші амал аралас адам – машина жасауға бағытталған. Осы зерттеудегі
маңызды мәселе адам мен машина арасындағы диалогты ұйымдастыру және табиғи
мен жасанды параметр арасындағы функциялары ұтымды болу. Алғашқы парасатты
есептер ЭЕМ көмегімен шығарылған, теорияда дәлелдеген логикалық есептер бп
табылады.
Американдық кибернетик А.Самуэль шашки ойнайтын есептегіш машинаның
бағдарламасын жасады. 1962 жылы бұл бағдарламаны АҚШ-тың ең мықты ойыншысы
Р.Нили қолданды және женді.
Машина мүндай жоғары нәтижеге қалай жетті?
Машинаға ойын ережесінің бағдарламасы кезекті жүріс ережесіне лайықтап
енгізілген. Шашки (шахмат) ойналған кезде өз фигураңды ұтқызу тиімді емес,
керісінше қарсыластың фигурасын ұту тиімді. Ойыншы (ол мейлі адам, мейлі
машина) өз фигурасының жылжуын сақтайды, және сол сияқты сол ләзетте өз
тақтасында үлкен сан көрсете отырып, қарсыласынан жақсы ойнайды. Жақсы
ойынның өлшемдері барлық ойынбарысында өз күшін сақтайды, бірақ басқа да
өлшемдер бар, олар жеке стадияға жатады.
Осындай олшемдерді үйлестіре отырап, машинаның кезекті жүрісінің бағасы
үшін бағалау функциясы жеткілікті түрде бірнеше сандық көрсеткіштер
нәтижесін алуға болады.
Дұрыс өндеу және жіктеу үшін негізгі граматикалық ережелерді және
сөздіктерді қолдану әдісі арқылы (өзгеру) аудару үшін қанағаттанарлық
алгоритм құру керек. Айталық ғылыми және іскерлік мәтіндеді құру.
Логикалық ойлаудың үлгісіне не жатады. Теориямен дәлелденген автоматизация
қызметін атқаратын жақсы үлгідегі міндет.
Сонда машина кезекті жүрісінің нәтиже көрсеткіштерін озара салыстырып,
үлкен көрсеткішке сәйкес журіс таңдайды.
А.Самуэльдің пікірінше оқытудың осындай түрін қолданған машина аз
мерзім ішінде орташа ойыншыға қарағанда жақсы ойнауды үйренеді. Парасаттың
барлық осы элементтерін шашки ойыны үрдісінде машина көрсеткендегі
бағдарламаның авторы деп айтуға долады. Бірақ, бағдарлама ертерек ойлап
қойғандай мәрт болып табылмайды. Ол өзіндік оқыту үрдісінде ойынның өз
стратегиясын жасайды. Ойлау үрдісінде машинаның шашки ойнаған адам миынан
айырмашылығы, ол оны жеңуге қабілетті.
Парасатты ойвнның жарқын мысалы ретінде бертінге дейін шахмат болып
табылды. 1974 жылы сәйкес бағдарламамен жабдықталған машиналардың әлемдік
шахмат турнирі өтті. Осында белгілі болғандай кеңестік Каисса шахматтық
бағдарламасы бар машина турнирде жеңіп шықты.
Бұл жерде неге бертінге дейін деген сөз қолданған? Бертін кездері
жаңалықтарға қарасақ, шахматтың күрделілігі мен мүмкін еместігіне
қарамастан толық жүрістің артық кетүіне байланысты әдеттегіден жеңіске
деген мүмкіндік туады. Мысалы, баспа бетінде жарияланған жаңалықтарға
Каспаровтыжеңген ЭЕМ компьютер фирмасында 256 процессор болған, оның
әрқайсысында 416 есте сақтау дискісі және 128 мб. оперативі болған. Барлық
осы комплекс (кешен) секундына 800 000 000 жүрісті санай алған. Бұндай
компьютерлер бертінге дейін өте сирек еді.
Қазіргі кезеңде үлкен маңызға ие іскерлік немесе әскери ойындар
кіргізілген бағдарламасы бар машиналар бар.
1957 жылы американдық физиолог Ф.Розенблатт жаңа үлгі ұсынды.
Оқытудың мәселесі басқа парасатты міндетті айырып білумен тығыз байланысты
– басқа тілге аудару және де машинаны тілге оқыту жеткілікті түрде дұрыс
өңдеу және жіктеу үшін негізгі грамматикалық ережелерді және айталық,
ғылыми, іскерлік мәтіндерді сөздіктер қолдану әдісі арқылы аудару үшін
қанағаттанарлық алгоритм құру керек. Көптеген тілдерге бұндай жүйе 60
жылдардың аяғында құрылған. Алайда үлкен мәтінді аудару үшін оның мазмұнын
білу керек. Мұндай бағдарламамен жұмыс істеу ерте кезден бар, бірақ, әлі
толық жетістікке жету ертерек. Сондай-ақ адам мен машина арасындағы
диалогты қамтамасыз ететін бағдарламада бар.
Логикалық ойлаудын үлгісіне теориямен дәлелденген автоматизация
міндеті жақсы үлгідегі міндет қызметін атқарады.
1960 жылдан бері теоремамен дәлелденген (автоматизация) бірінші
қатардағы предикаттарды есептейтін бағдарламалар қатары жасалды. Бұл
бағдарламалар американдық маман Дж. Маккеттиндің айтуынша Саналы ойлау
яғни, дедуктивтік қорытындыға қабілетті игерген.
К. Гриннің бағдарламасында сұрақ-жауап жүзеге асыру аксиомалар қатары
түрінде білімді предикат логикасы тілінде жазады, ал сұрақтар теореманы
дәлелдеу түрінде іске асырылып, машинаға қойылады.
Американдық математик Хао Ванганың парасаты бағдарламасы үлкен қызынушылық
туғызып отыр.Бұл бағдарлама 3 минутта IBM-704 жұмысын 220 жай лемма және
негізгі математикалық монографиялар теоремасынан алып шыққан. Рас, осы
кезге дейін математиктерге керек, қажеттілік деп аталатын және дәстүрлі
жаңа бірде-бір бағдарлама жасалған жоқ.
Интеллект жүйесінің үлкен бағыты робототехника боп табылады. Парасатты
роботтың әмбебап есептегіш машинадан қандай негізгі айырмашылығы бар?
Бұған жауап ретінде орыстың белгілі физиологы И.М.Семеновтың сөзін айтуға
болады ... барлық шексіз әртүрлі мидың ішкі әрекетінің пайда болуы бір
ғана құбылысқа, ойлау қозғалысына әкеп соғады. Басқаша айтсақ, адамның
парасатты әрекеті ішкі әлемдік қозғалыспен белсенді байланысқан соңғы
есепке бағытталған.
Алғашқы роботтарды парасатты деп айту қиын. Тек 60-жылдары әмбебап
компьютермен басқарылатын сезімтал роботтар пайда болды. Мысалы, 1969 жылы
электротехникалық лабораторияда (Жапония) өнеркәсіптік парасатты роботтың
жобасы әзірленді.
Бұл әзірлеменің мақсаты – визуалды бақылайтын жинақтап-құрастыру
жұмысы үшін жасанды парасат элементтері бар сезімтал айлалы робот жасау.
Роботтың айласы (манипуляторы) 6 дәрежелі еркіндік және мини ЭЕМ NEAC-3100
(шапшандық есте сақтау көлемі 32000 сөз, магниттік дискідегі ішкі есте
сақтау көлемі – 273000 сөз) балқарылады. Көрермен түйсігі жүйесі фильтрмен
жабдықталған екі телевизиялық камераны қолданады. Заттың түсін анықтау үшін
қызыл-жасыл фильтрлер де қолданылады. Телевизиялық камераның көзі 64х64
ұйяшықтарға бөлінген. өндеу қорытындысында алынған ақпарат роботтың
қызығатын затының аймағы дөрекі анықталады. Осы заттың бөліктерін оқу
мақсатында анықталған аймақты қайтадан 4096 ұйяшықтарға бөледі. Егер зат
ұйяшықтарға сыймаған жағдайда ол автоматты түрде араласады.
Электротехника лабораториясының роботы қарапайым заттарды тануға қабілетті.
Осы тәжірибелі үлгінің бағасы шамамен 400000 доллар.
Біртіндеп роботтардың түрлері жақсара түсті. Бірақ осы кезеңге дейін
адамның түсінігінен алыс жатыр, дегенмен кейбір операцияларды жақсы
жонглерлер дәрежесінде орындайды. Мысалы, стөл тенисінің добын пышақ
жүзінде ұстай алады.
Киевтің кибернетика институтының жұмысын айтуға болады, оны Н.М.Амосов
пен В.М.Глушкова жетекшілік етеді. Олар парасатты робот элементтері
әзірлемесіне бағытталған зерттеу кешенін жүргізеді. Бұл зерттеулерге ерекше
назар аударған мәсел логикалық қорытынды теореманың автоматтандырылған
дәлелі және нейрожелілердің көмегімен басқарылатын бейнелеумен сөзді
түсіну.
Мысалы, 70 жылдарда транспорттың автономдық ұштастырылған роботтың
макеті (ТАИР). ТАИР сенсорлық жүйесі мен блокты басқаратын үш дөңгелекті
массиві бар. Сенсорлық жүйе келесі сезімтал құралдарды қосады: оптикалық
дельпометр, навигациялық жүйе, телеканалдық бұрышындағы құрылғы, таймер,
т.б.
NICIN – медициналық диагностика үшін тәжірибелік жүйе. Ол Стенфорд
университетінде жұқпалы аурулар тобына жасалған. Оларға лайықты үйлесімді
диагноз қояды, қандай ем қолдану жайлы курс ұсынады. 450 ережеден тұратын
мәлімет бар. PUFF – дем алысы бұзылған кездегі талдау. Бұл жүйе өкпе ауруы
туралы мәлімет көрсететін және полипфенция мәліметі шығаратын MICIN-ді
кіргізеді.
PROSPECTOR – тәжірибелік жүйе, пайдалы қазбалардың пайда болған жерін
іздеуге көмектесу үшін құрылған.

Жасанды интеллект пәні. Жасанды интеллект облысының
зерттеулер құрылымы
Зерттеу облысының бірі – жасанды интеллект ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.