Жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдауды жетілдірудің негізгі бағыттары мен жолдары
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
1.1 Қазақстан Республикасында жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдауды жетілдіру бағыттары
1.2 Жеке кәсіпекрліктің әлеуметтік.экономикалық маңыздылығын арттыру жолдары
1.3 Шағын бизнесті қолдаудың шетелдік тәжірибесін Қазақстанда қолдану мүмкіндіктері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Негізгі бөлім
1.1 Қазақстан Республикасында жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдауды жетілдіру бағыттары
1.2 Жеке кәсіпекрліктің әлеуметтік.экономикалық маңыздылығын арттыру жолдары
1.3 Шағын бизнесті қолдаудың шетелдік тәжірибесін Қазақстанда қолдану мүмкіндіктері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Дамыған елдерде жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау саясатының жалпы мақсаты, ол жеке кәсіпкерлікке қолайлы ортаны қалыптастыру болып табылады, яғни экономикалық саясатының тұрақтылығы, нарықтық инфрақұрылымның дамуы, интеллектуалды меншікті қолдаудың тиімді жүйесі, жеңілдетілген әкімшілік талаптар, жеке бастамшылыққа дем беретін идеологиялық жағдайлар және тағы басқалар. Мысалы, АҚШ-та шағын бизнес мәселелерін шешетін арнайы ұйым шағын бизнес администрациясы бар. Японияда жергілікті билік органдары қарызды кепілдендіру жөніндегі ассоциация құрған және ұйымдастырған. Канадада бизнесті дамытудың федералды банкі арқылы кәсіпкерлерді несиемен, соның ішінде кепілдемемен қамтамасыз етеді.
Қазақстанда жеке кәсіпкерлікті қолдау мәселесі алғаш рет 1992 жылы 4 шілдеде қабылданған. «Жеке кәсіпкерлікті қолдау және қорғау туралы» заңында көрініс тапты. Соңғы уақытта шағын кәсіпкерлікті қолдау мақсатында елімізде Қазақстан Республикасының Президентінің бастамасымен 3 заң, заңдық күші бар 7 қаулысы, бірнеше бағдарламалар қабылданған.
Сондықтан, шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау мен ынталандыру бүгінгі күнгі мемлекетіміздің алдындағы өзекті мәселелердің бірі. Бұл тұрғыдағы негізгі мақсат - шағын кәсіпкерліктің әлеуметтік экономикалық қызметін тиімді атқаруына мүмкіндіктер жасап, өмір сүру мерзімнің неғұрлым ұзаруына ықпал ету болып табылады.
Бүгінде, Қазақстан Республикасының аса назар аударып жатқан аясы шағын кәсіпкерлікті дамыту және қолдау мен оны материалдық, құқықтық қамтамасыз етудің өзекті проблемаларын мүмкіндігінше шешу болып табылады.
Дамыған елдерде жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау саясатының жалпы мақсаты, ол жеке кәсіпкерлікке қолайлы ортаны қалыптастыру болып табылады, яғни экономикалық саясатының тұрақтылығы, нарықтық инфрақұрылымның дамуы, интеллектуалды меншікті қолдаудың тиімді жүйесі, жеңілдетілген әкімшілік талаптар, жеке бастамшылыққа дем беретін идеологиялық жағдайлар және тағы басқалар. Мысалы, АҚШ-та шағын бизнес мәселелерін шешетін арнайы ұйым шағын бизнес администрациясы бар. Японияда жергілікті билік органдары қарызды кепілдендіру жөніндегі ассоциация құрған және ұйымдастырған. Канадада бизнесті дамытудың федералды банкі арқылы кәсіпкерлерді несиемен, соның ішінде кепілдемемен қамтамасыз етеді.
Қазақстанда жеке кәсіпкерлікті қолдау мәселесі алғаш рет 1992 жылы 4 шілдеде қабылданған. «Жеке кәсіпкерлікті қолдау және қорғау туралы» заңында көрініс тапты. Соңғы уақытта шағын кәсіпкерлікті қолдау мақсатында елімізде Қазақстан Республикасының Президентінің бастамасымен 3 заң, заңдық күші бар 7 қаулысы, бірнеше бағдарламалар қабылданған.
Сондықтан, шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау мен ынталандыру бүгінгі күнгі мемлекетіміздің алдындағы өзекті мәселелердің бірі. Бұл тұрғыдағы негізгі мақсат - шағын кәсіпкерліктің әлеуметтік экономикалық қызметін тиімді атқаруына мүмкіндіктер жасап, өмір сүру мерзімнің неғұрлым ұзаруына ықпал ету болып табылады.
Бүгінде, Қазақстан Республикасының аса назар аударып жатқан аясы шағын кәсіпкерлікті дамыту және қолдау мен оны материалдық, құқықтық қамтамасыз етудің өзекті проблемаларын мүмкіндігінше шешу болып табылады.
Қолданған әдебиеттер тізімі:
1. ҚР-ң Азаматтық Кодексі (жалпы бөлім)
2. Мамыров Н.К. «Основы предпринимательства», Алматы, Экономика, 1997
3. Закон РК “О государственной поддержке малого предпринимательства” от 19.06.1997г., ст.4.
4. Попов В.М., Ляпунов С.И. Практика малого бизнеса. - М. 2001.
5. Виленский А. Этапы развития малого бизнеса. Вопросы экономики 1996. -№7.
6. Курс предпринимательства. Под.ред. В.Я. Горфинкеля – М.,1997.
7. Малое предпринимательство: Теория, мировой опыт и Казахстан. /Под. ред. Е.Б. Жатканбаева. А., 2001.
8. Предпринимательство: Учебник/Под. ред. М.Г. Лапусты. – М.: ИНФРА-М,2000.
9. С.Н. Нысанбаев, Ж.Т. Қожамқұлова Коммерциялық кәсіпкерлік негіздері: Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2004.
10. Экономическая теория. Под.ред В.Д.Камаева – М., 2002.
11. Н.К.Мамыров, А.Н.Саханова, Ш.С.Ахметова, Л.Бруза. Государство и бизнес. 1-том., А 2002.
12. Хоскинг А. Курс предпринимательства. – М., 1993.
13. Гайнутдинов Э.М. «Основы предпринимательства», Минск, «Высшая школа», 2000
14. Сборник «Предприниматель и право», Издательский дом «БИКО», Алматы 2000
15. Статистический ежегодник 2004 года, Алматы 2004
16. Қазақстан – цифрларда 2004 жыл, Алматы 2004
17. Войтов А.Г. «Экономика. Общий курс», Москва, «Маркетинг», 2000
18. Баликоев В. «Общая экономическая теория», Лада, 2000
19. Горфинкель В.Я. «Предпринимательство», Москва, «Банки и биржи», 1999
20. Агеев А. И. Предпринимательство: проблемы собственности и культуры. - М, 1991.
21. Бусыгин А. Предпринимательство : Основной курс, -М.,1997
22. Грачев И. Развитие малого предпринимательства // Деньги и кредит . 1997 . -№1.
23. Грузинов В., Грибов В. Предпринимательство формы и методы организации предпринимательской деятельности // Экономика предприятия. - М., 1996
24. Котлер Ф. Основы маркетинга. - М, 1990
25. Курс экономики: Учебник. Основы предпринимательства. - М.,1997
26. Прохоров В. Развитие малого бизнеса //Экономика и жизнь. 1996, №34.
27. Хизрич Р., Питере М. Предпринимательство, или как завести собственное дело и добиться успеха.
28. Хоскинг А. Среда предпринимательства. Курс предпринимательства. М., 1993.
29. Иванова М. Малый инновационный бизнес в странах с развитой рыночной экономикой. // Российский экономический журнал.1995, №12.
30. Малый бизнес: методика и результаты анализа.//Вопросы статистики.1999,№8.
31. Архипов А., Баткилина Т., Калинин В. Государство и малый бизнес: финансирование, кредитование и налогообложение // Вопросы экономики - 1997
32. Малый и средний бизнес: законодательства Республики Казахстан . Алматы, Ғалым 1999.
33. Что мешает развитию малого и среднего бизнеса в Казахстане. Саханов А.Н, Сейтмагамбетова М.С, Есенжигитова Р.Г. Сборник кейсов по курсу “Государственное регулирование”. Алматы, Экономика, 2003год. С.226-231.
34. Малый бизнес как фактор успешного развития региона //Десять лет реформ на постсоветском пространстве: ожидания, результаты, перспективы. Материалы международ.науч.конф.18-19 мая 2001г. В5-ти ч. Алматы, 2001 Ч.1-С.273-277.
1. ҚР-ң Азаматтық Кодексі (жалпы бөлім)
2. Мамыров Н.К. «Основы предпринимательства», Алматы, Экономика, 1997
3. Закон РК “О государственной поддержке малого предпринимательства” от 19.06.1997г., ст.4.
4. Попов В.М., Ляпунов С.И. Практика малого бизнеса. - М. 2001.
5. Виленский А. Этапы развития малого бизнеса. Вопросы экономики 1996. -№7.
6. Курс предпринимательства. Под.ред. В.Я. Горфинкеля – М.,1997.
7. Малое предпринимательство: Теория, мировой опыт и Казахстан. /Под. ред. Е.Б. Жатканбаева. А., 2001.
8. Предпринимательство: Учебник/Под. ред. М.Г. Лапусты. – М.: ИНФРА-М,2000.
9. С.Н. Нысанбаев, Ж.Т. Қожамқұлова Коммерциялық кәсіпкерлік негіздері: Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2004.
10. Экономическая теория. Под.ред В.Д.Камаева – М., 2002.
11. Н.К.Мамыров, А.Н.Саханова, Ш.С.Ахметова, Л.Бруза. Государство и бизнес. 1-том., А 2002.
12. Хоскинг А. Курс предпринимательства. – М., 1993.
13. Гайнутдинов Э.М. «Основы предпринимательства», Минск, «Высшая школа», 2000
14. Сборник «Предприниматель и право», Издательский дом «БИКО», Алматы 2000
15. Статистический ежегодник 2004 года, Алматы 2004
16. Қазақстан – цифрларда 2004 жыл, Алматы 2004
17. Войтов А.Г. «Экономика. Общий курс», Москва, «Маркетинг», 2000
18. Баликоев В. «Общая экономическая теория», Лада, 2000
19. Горфинкель В.Я. «Предпринимательство», Москва, «Банки и биржи», 1999
20. Агеев А. И. Предпринимательство: проблемы собственности и культуры. - М, 1991.
21. Бусыгин А. Предпринимательство : Основной курс, -М.,1997
22. Грачев И. Развитие малого предпринимательства // Деньги и кредит . 1997 . -№1.
23. Грузинов В., Грибов В. Предпринимательство формы и методы организации предпринимательской деятельности // Экономика предприятия. - М., 1996
24. Котлер Ф. Основы маркетинга. - М, 1990
25. Курс экономики: Учебник. Основы предпринимательства. - М.,1997
26. Прохоров В. Развитие малого бизнеса //Экономика и жизнь. 1996, №34.
27. Хизрич Р., Питере М. Предпринимательство, или как завести собственное дело и добиться успеха.
28. Хоскинг А. Среда предпринимательства. Курс предпринимательства. М., 1993.
29. Иванова М. Малый инновационный бизнес в странах с развитой рыночной экономикой. // Российский экономический журнал.1995, №12.
30. Малый бизнес: методика и результаты анализа.//Вопросы статистики.1999,№8.
31. Архипов А., Баткилина Т., Калинин В. Государство и малый бизнес: финансирование, кредитование и налогообложение // Вопросы экономики - 1997
32. Малый и средний бизнес: законодательства Республики Казахстан . Алматы, Ғалым 1999.
33. Что мешает развитию малого и среднего бизнеса в Казахстане. Саханов А.Н, Сейтмагамбетова М.С, Есенжигитова Р.Г. Сборник кейсов по курсу “Государственное регулирование”. Алматы, Экономика, 2003год. С.226-231.
34. Малый бизнес как фактор успешного развития региона //Десять лет реформ на постсоветском пространстве: ожидания, результаты, перспективы. Материалы международ.науч.конф.18-19 мая 2001г. В5-ти ч. Алматы, 2001 Ч.1-С.273-277.
Жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдауды жетілдірудің негізгі бағыттары мен
жолдары
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
1.1 Қазақстан Республикасында жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдауды
жетілдіру бағыттары
1.2 Жеке кәсіпекрліктің әлеуметтік-экономикалық маңыздылығын арттыру
жолдары
1.3 Шағын бизнесті қолдаудың шетелдік тәжірибесін Қазақстанда қолдану
мүмкіндіктері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Дамыған елдерде жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау саясатының
жалпы мақсаты, ол жеке кәсіпкерлікке қолайлы ортаны қалыптастыру болып
табылады, яғни экономикалық саясатының тұрақтылығы, нарықтық
инфрақұрылымның дамуы, интеллектуалды меншікті қолдаудың тиімді жүйесі,
жеңілдетілген әкімшілік талаптар, жеке бастамшылыққа дем беретін
идеологиялық жағдайлар және тағы басқалар. Мысалы, АҚШ-та шағын бизнес
мәселелерін шешетін арнайы ұйым шағын бизнес администрациясы бар. Японияда
жергілікті билік органдары қарызды кепілдендіру жөніндегі ассоциация
құрған және ұйымдастырған. Канадада бизнесті дамытудың федералды банкі
арқылы кәсіпкерлерді несиемен, соның ішінде кепілдемемен қамтамасыз етеді.
Қазақстанда жеке кәсіпкерлікті қолдау мәселесі алғаш рет 1992 жылы 4
шілдеде қабылданған. Жеке кәсіпкерлікті қолдау және қорғау туралы заңында
көрініс тапты. Соңғы уақытта шағын кәсіпкерлікті қолдау мақсатында елімізде
Қазақстан Республикасының Президентінің бастамасымен 3 заң, заңдық күші бар
7 қаулысы, бірнеше бағдарламалар қабылданған.
Сондықтан, шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау мен ынталандыру
бүгінгі күнгі мемлекетіміздің алдындағы өзекті мәселелердің бірі. Бұл
тұрғыдағы негізгі мақсат - шағын кәсіпкерліктің әлеуметтік экономикалық
қызметін тиімді атқаруына мүмкіндіктер жасап, өмір сүру мерзімнің неғұрлым
ұзаруына ықпал ету болып табылады.
Бүгінде, Қазақстан Республикасының аса назар аударып жатқан аясы
шағын кәсіпкерлікті дамыту және қолдау мен оны материалдық, құқықтық
қамтамасыз етудің өзекті проблемаларын мүмкіндігінше шешу болып табылады.
1.1 Қазақстан Республикасында жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдауды
жетілдіру бағыттары
Қазақстан Республикасының аса назар аударып жатқан аясы шағын
кәсіпкерлікті дамыту және қолдау мен оны материалдық, құқықтық қамтамасыз
етудің өзекті проблемаларын мүмкіндігінше шешу болып табылады. Ол үшін
мемлекеттің көмегі қажет:
бірншіден, құқықтық реттеудің ұтымды түрлерімен шегін белгілеу;
екіншіден, кәсіпкерліктің қарқынын төмендетпеуге назар аудару;
үшіншіден, салық салу жүйесін шешу жолдарын дамыту;
төртіншіден; бақылау органдарының кәсіпкерлік объектілерін тексеру
жөніндегі қызметтерін бәсеңдету;
Сондықтан бұл мәселе тіпті Қазақстан Республикасының Президентінің
Қазақстан 2030 бағдарламасында да көрініс тапқан: мұнда экономикалық өсу
стратегиясының принципі ретінде шағын кәсіпкерлікті дамытудың мақсаты- оны
дамыту үшін қолайлы жағдай жасау. Негізгі басымдықтар:
- мемлекеттік, қоғамдық және халықарылық ұйымдардың шағын кәсіпкерлікті
қолдау жөніндегі өзара іс-қимылы;
- несиелендірудің тиімді және қол жеткізілетін жүйелерін қалыптастыру;
- шағын кәсіпкерлікті қолдаудың инфрақұрылымын дамыту;
Белгіленген шараларды іске асырудың нәтижесінде кәсіпкерлік
субъектілері санының өсуі, жаңа жұмыс орындарының құрылуы, шағын бизнес
саласында жұмыс істейтіндер санының артуы, нақты бәсекелестік орта құру,
қоғамның орта негізі ретінде меншік иелерінің жаппай жігін қалыптастыру
күтіліп отыр.
Сонымен қатар, кәсіпкерлікті дамытуды ынталандыру мақсатында елімізде
2001-2002ж. Шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың Мемлекеттік
бағдарламасы қабылданған.(07.V.01ж.) бұл бағдарлама шағын бизнесті қолдау,
бәсекені және табиғи монополияны реттеу жөніндегі ҚР-ның Агенттігі
негізінде жүзеге асқан.
Негізгі мақсат- шағын кәсіпкерліктің өндірістік саласының дамуының
қамтамасыз етуін белгілейтін мемлекеттік қолдау саясатын ынталандыру.
Бағдарламаның негізгі бағыттарына:
- шағын кәсіпкерлікті қолдау бағытында құрылған инфрақұрылымды пайдаланудың
тиімділігін көтеру;
- шағын кәсіпкерліктің қызметі аясындағы нормативті-құқықтық актілердің
іске асуын қадағалауды кеңейту;
- шағын кәсіпкерлікті қолдау саясытының қаржылай-несие және инвестициялық
механизмдерін дамыту;
- шағын кәсіпкерлікті кадрлық, ғылыми-методикалық және ақпараттық
қамтамасыз ету;
- шағын кәсіпкерлікті аймақтық дамыту;
Бұл бағдарламаның нәтижиесінде екі жылдан кейін шағын кәсіпкерліктің
жалпы ұлттық өнімдері үлесі 22%-ке дейін өседі деп болжам жасайды.
ҚР-ғы шағын кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік шараларының бірі
Шағын кәсіпкерлікті дамытуға мемлекеттік қолдауды күшейту және оны
жетілдіру жөніндегі шаралар туралы ҚР-ның Президентінің жарлығы(
06.III.97ж) Бұл жарлық бойынша:
- шағын кәсіпкеғрлікті мемлекеттік қолдау институты құрылды: ҚР-ның
экономика және сауда Министрлігінің шағын кәсіпкерлікті қолдау
Департаменті; (бүгінгі таңда шағын кәсіпкерлікті қолдау функциясы
индустрия және сауда министрлігіне жүктелген;
- шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы, жеке кәсіпкерлік
туралы және басқа заңдар қабылданды;
- Мемлекеттік тексеруші органдар саны азайтылды;
- Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры құрылды;
- Екінші деңгейлі банктердің шағын кәсіпкерлік субъектілеріне минималды
көлеммен несиелендіру бекітілді. ( банктің несиелік портфелінің негізгі
қаражаттарының қарызының 10%-нен кем емес мөлшерде);
Сонымен қатар, Қазақстандағы шағын кәсіпкерлікті дамыту мен қолдаудың
мемлекеттік саясатының негізгі үйлестірушісі мен серігі болып 1997 жылы
мамырда құрылған шағын кәсіпкерлікті қолдау Департаменті болып табылады.
Оның қарамағында екі сараптау кеңесі құрылған.
Біріншісі- нормативті және құқықтық актілерді зерттеу үшін шағын
бизнесті қолдау жөніндегі кәсіпкерлік құрылымының өкілдерінен;
Екіншісі – кәсіпкерлік қызметті жандандыру жөніндегі Президент
жарлықтарын жүзеге асырумен айналысатын ведомствоаралық, министрлік
өкілдерінен.
Жоғарыдағы аталған кәсіпкерліктің дамуына мол сенім, мемлекет
тарапынан кепіл, экономикалық негіз ретіндегі заңдар мен құқықтық-
нормативтік құжаттармен қатар қаржылай, салықтық, инвестициялық және тағы
басқадай қолдаудың түрлері бар.
Ақша несие саясатын ынталандырудың кәсіпкерлік қызметтің жүзеге
асуына ықпалы өте маңызды. Шағын кәсіпкерлікті дамыту мен қолдау туралы
мәселе қозғалғанда несие мәселесі маңызды, өйткені несие кәсіпкерлер үшін
басты қаржы көзі. Республикада шағын кәсіпкерлікті дамыту үшін бірнеше
несие жолдары қалыптасқан. Бұл тұрғыда шағын кәсіпкерлік субъектілері
банктердің несиелері мен халықаралық ұйымдар мен мемлекеттік арнайы
бағдарламаларына сүйенеді. Еліміздегі 40-тан астам банктердің жалпы несие
саясаты негізінде шағын кәсіпкерлік субъектілерін несиелендіру жүйесі
жүзеге асырылған. Мысалы, Казкоммерцбанк жеке тұлғаларға 500$ –дан
жоғары көлемде және мерзімі 12 айдан асатын уақытқа белгілі бір пайыз
мөлшерлемесімен несие беруді жүзеге асырады.
Сонымен қатар, Еуропалық Қайта құру мен Даму Банкі Қазақстан
Республикасының шағын бизнесті қолдау Қорымен бірлесе отырып шағын бизнесті
несиелендіру Бағдарламасын жүзеге асыруда. Бұл Бағдарламаның мақсаты шағын
және орта кәсіпорындарға қысқамерзімді және ортамерзімді несиелер беру
арқылы бәсекелі жеке секторды кеңейту және жақсартуға ықпал ету.
Несиелік линия көлемі 775 млн. долл. Сонымен қатар, несиенің 3 түрін
беруді ұсынады:
1) Micro (10 мың дол. дейін) – бұл теңгемен, шетел валютасымен беріледі; 12
айға дейін беріледі;
2) Large-micro (10-нан 30 мың дол. дейін) шетел валютасымен 12 айға дейін,
теңгемен 18 айға дейін беріледі;
3) Small (30-нан 125 мың дол. дейін) теңгемен 12 айға, шетелдік валютамен
30 айға дейін беріледі;
Бұл бағдарлама бойынша келесі банктер жұмыстар атқарады:
БанкЦентрКредит, Казкоммерцбанк; БанкТуранАлем,т.б.
Жалпы шағын кәсіпорындарға несие берушілердің
37% – коммерциялық банктер;
21% –жеке қарыз берушілер(достарыц, туыстары);
18 %– шағын кәсіпкерлікті дамыту мен қолдау Қоры;
12 % - Ұлттық Банк қаражаттары құрайды.
2004-2005 жылдары Алматы облысы бойынша 3750 адам 11,96 млн. теңге
саласында микронесиелер алған. Сол сияқты әр облыстар мен қалада тиісінше
кәсіпкерлерді қаржылық қолдау жұмыстары жүзеге асырылуда.
Осыған байланысты нарықтық экономикадағы сектордың негізгі бөлігі
болып келетін жеке меншік кәсіпкерлік қызметтің мемлекеттің тиімді кірісуін
қажет етеді. Сондықтан еліміздегі кәсіпкерлік қызметтің дамуы үшін оған
қолайлы жағдай туғызып, ынталандыру жұмыстары атқарылуы тиіс. Ол үшін
мемлекет тарапынан тиісті іс- шаралар, әртүрлі бағдарламалар мен
реформалардың кәсіпкерлік қызметтің бағыттарының жандануына ықпал етуі
тиіс. Соның дәлелінің бірі ретінде - шағын кәсіпкерлікті дамытуға және
ынталандыруға бағытталған несиелендіру бағдармасының ұйымдары қалыптасуда.
Бүгінгі күні Қазақстандағы шағын және орта бизнес дамуының тиімділігі
көп жағдайда нарық инфрақұрылымына тәуелді, сол үшін кәсіпкерлікті қолдау
қоры құрылды. Қордың негізгі мақсаты : кәсіпкерлерге қаржылық көмек
көрсету, ол негізінен халық тұтынатын тауарды шығаратын фирмаларға ,
құрылыс материалдарын жасайтын және халыққа қызмет көрсететін салаларға
байланысты кәсіпорындар.
Қор отандық және шетел инвесторларын қызықтыру бағытындағы шараларды
қаржыландырады, жарыстар, көрмелер, аукцион және конференциялар
ұйымдастырады, мамандар даярлау мен оқытуды нарық экономикасы үшін тиімді
қолдануды ұйымдастырады. өкінінке орай, кейбір облыстарда құрылған қорлар
өздерінің қор қаражатын өнімнен несиеге беруді Қазақстан Республикасның
халықтық банкісінің рұқсатынсыз қолдануда.
Бірақ, нормативті акті бойынша қор шаруашылық субъектілеріне
Республика банктерінен несие алуына көмектесуге ғана мүмкіндігі барын
ерекше атап айтқанымыз жөн. Мұндай жағдайда республикада бизнеске несие
беру сұрақтарымен айналысатын арнайы банктердің құрылмауына байланысты
болып отыр. Көрсетілген банк шаруашылықпен айналысатын субъектілерді
несиелендірудің жеңілдіктер тізіміне несиені қолданған соң, банк шығынын
жеңілдік және әрекеттегі пайыздық бағам арасындағы айырмасын бизнесті
қолдау қорының қаражаты есебінен төленеді.
Жаңа белсенді кәсіпкерлер класының түзілуі процесі нарықтық өзгерудің
әлеуметтік қоймасы болуы керек. Сондықтан, Республикамыздағы бизнестің
дамуы болу үшін нарық инфрақұрылымының түзілуі, жекешелендіру және
Қазақстандағы бизнестің дамуына қолайлы жағдай жасау үшін мемлекет
иелігінен алу мәселелері жиынтығы арасында байланыс болуы қажет.
Сонымен шағын және орта бизнес дамуы қоғам алдында тұрған көоптеген
экономикалық, әлеуметтік, ғылыми-техникалық мәселелерді шешуге көмектеседі.
Біздің экономикамыздың басты мәселесі әртүрлі салаға жататын кәсіпорындар
арасында көлбеу байланыстың әлсіз дамуы.
Осы мәселені шешу үшін ірі кәсіпорындар тобына қызмет жасайтын шағын
және орта фирмаларды құруға бағытталған (мысалы: жалпы инструментальды цех
ашу) өндіріс аралық байланысты реттеуде сауда және қызмет саласында шағын
делдал фирмалардың ролі зор. Шағын және орта экономика фирмалары біздің
шаруашылығымыздың тиімділігін арттыруы мүмкін. Ірі конгламерантты
секторлардан олардың ерекшелігі өз капитал-салымдарының құнының жақсы
өтелуін қамтамсыз етеді, айналым көздерінің жедел айланыста болуын,
басқаруға кететін шығынды азайту, негізгі қорлардың белсенді бөлігінің
үлкен үлес салмақта болуын қаматамсыз етеді. Халықты жұмыспен қамтамасыз
ету мәселерін шешіп, жұмыссыздық санын азайту, сұраныс пен ұсынысқа
экономикалық заң әсерімен қайта бағдарлауды ұтымды және жедел қолдану.
Республикамыздағы бизнес құрылымын қолдау туралы Бағдарламасын жаңа
шаруашылық субъектісінің орнығуы процесін жеделдетуге әсер ете алмады және
жеткілікті қолдау көрсете алмады. Көптеген шағын фирмалар өздерін
тағайындаушылар мен мемлекеттік басқару жүйелеріне ғана тәуелді емес,
сонымен бірге шикізатпен қамтамасыз етушілер мен затты орап-қаптайтын тағы
басқаларға тәуелді.
Қазақстандағы тиімді нарық экномикасының дамуының негізі – жеке
меншік, бизнес қызметінің еркіндігі және бәсекелестік болып табылады.
Мемлекеттің заңды және жеке тұлғалардың бизнес қызметіне араласуы тек
заң жүзінде ғана жүзеге асып, мемлекеттің компетенциясына қатысты
сұрақтармен шектеледі – заңдылықты қадағалау, қорғаныс, және қоғамның
қауіпсіздігін , азаматтар денсаулығы, салықтық, бағалық және
антимонополиялық реттеу, әлеуметтік кепілдікті реттеу. Экологиялық,
санитарлық, өртке қарсы нормаларды қадағалау.
Мемлекетіміздің әрбір азаматы ҚР-ң Конститутциясының 6-шы бабына
сәйкес кәсіпкерлік қызметпен айналысу құқығына ие болады. Конститутция
мемлекеттік меншікпен қатар құқығы тең құқықты болатынына кепілдік береді.
Әр азаматтың құқығы конститутцияда бекітілгеніне қарамастан шағын бизнесті
мемлекеттік-қоғамдық қолдаудың бүтін жүйесін құру қажет. ҚР-да бизнес
қызметін реттеуші заңдардың алғашқысы:
Мемлекет шағын бизнесті жүйелік және кезекті қолдауды
жалпыұлттық масштабта жүргізеді. 2004 жылға арналған ішкі және сыртқы
саясаттың негізгі бағыттары атты Қазақстан халқына Жолдауында біздің
мемлекет басшысы 2015 жылға дейін индустриалды-инновациялық Бағдарламаның
мақсаты кәсіпкерлік климатты, бәсеке ортаны, қоғамдық институттардың жүйесі
құрылып, капитализацияланды. Жинақтық және тұрақтандырылған функцияларды
орындайтын Ұлттық қор солардың қатарына кіреді.
Шағын және орта бизнесті қолдаудың мемлекеттік бағдарламаларын іске
асыру Қазақстан Республикасында жеке кәсіпкерліктің жасақталу мен
қалыптасуына негіз қалады.
Қазақстандағы шағын кәсіпкерлік субъектілерінің санының тұрақты өсуі
және онда жұмыс істейтіндердің көлемінінің артуына қарамастан шағын бизнес
секторы мемлекет экономикасының мәселелерін шешуде айтарлықтай үлесі көп
емес. Ол осы экономика секторының проблемаларымен түсіндіріледі: салық
салу, несиелендіру, мемлекеттік органдармен өзара әрекеті және т.б.
салалардағы мәселелер. Сондықтан кәсіпкерлер алдында несиені алу кезіндегі
немесе қаржылық көмек жағдайында әртүрлі кедергілер орын алады. Сол
проблеманың ең бастылырының бірі- заң шығарушылық базаның тұрақсыздығы.
Әринә, заңдар қабылданған, мысалы: " Жеке кәсіпкерлікті дамытуға және
қолдау Заңы; " Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы заңы"; "Шағын
кәсіпкерлікті дамытуға мемлекеттік қолдауды күшейту және оны жандандыру
жөніндегі шаралар туралы ҚР-ның Президентінің жарлығы және бүгінгі күні де
қабылдануда. Бірақ бұл нормативтік құқықтық актілер іс-жүзінде толық жүзеге
асырылмағандықтан еліміздің кәсіпкерлері үшін біршама қиындықтар туады. Ол
нормативті-құқықтық актілердің орындалмауы, шағын кәсіпорындардың ісіне
араласу, көптеген тексеруші және қадағалаушы басқару органдарына
тексерушілік қызметтері шағын кәсіпкерлер жұмысының тоқтатылуына әсерін
тигізеді. Бұл кедергілермен қатар, кәсіпкерлік қызметті бақылайтын салық
инспекциясы, жергілікті әкімшілік бөлімдері, санитарлық-экологиялық
инспекциялар, өрттен қорғау орталықтары және тағы басқасы кәсіпкерлердің
мүдделерімен көзқарасына кеміте отырып, көп жағдайда заңдық және заң
шығаушылық пен сот органдарының функцияларымен өкілеттіліктеріне иемденіп
алды. Бұл өз кезегінде бюракратизмге ұштасады, яғни ол дегеніміз заңсыз
ақша талап етуді тиімді құралы болып табылады. Ауыр салық екі түрде
жүргізіледі: Жартылай жария және жасырын. Жартылай жарияға, жергілікті
өкілетті бастамасымен жүргізілетін кәсіпорындарға заң шеңберінен шығып
кететін шекте, ақшалай санада салық салуы. Екінші форма- жасырын ауыр
салық, нақтылы шенеуніктердің қалтасына тікелей пара түрінде түседі. ол өз
деңгейінде кәсіпкерлерге теріс ықпал етіп, олардың жұмысын жүзеге асыруға
кедергі болады.
Қазақстанда шағын кәсіпкерлік субъектілерінің қаржыландыру көздері
4 - сурет
ҚР-ның Статистика жөніндегі Агенттінің мәліметі бойынша
Келесі негізгі мәселе - ол тиімді қаржылық қолдау, яғни
кәсіпкерлердің инвестициялық несиелерді алуы болып табылады. Кәсіпкерлер
Республиканың банк жүйесінен; шағын кәсіпкерлікті дамыту қорынан; Еуропалық
Қайта құру мен дамыту банксінің ашық несиелік тізбегінен; шағын
кәсіпкерлікті қолдайтын басқа да қаржы көздерінен ала алады. Бірақ шағын
бизнесті қолдау көздері анықталғанымен, оны қолдану инвестициялау
механизмінің жетілдіруінің қажет етеді. Бұл тұрғыда несие алу кезінде
кәсіпкерлер алдында жиі кездесетін кедергілерге жататындар: жоғарғы пайыз
мөлшерлемесі; несиені қайтарудың қысқамерзімділігі; несие алудағы құжаттар
санының көптігі; кепілдікпен қамтамасыз ету проблемалары. Несие алудың
негізгі мәселелерін келесі факторларда да толықтырады: несие алу кезіндегі
банктерге тапсыратын құжаттарды толтыру білімінің жетілмеуі; ақпаратпен
толық қамтылмауы; бизнес -жоспарды жасаудың толықсыздығы; елдегі шағын
кәсіпкерлікті дамытуға бағытталған несиелердің көздері туралы шетелдік,
отандық бағдарламалардың ақпаратпен қамтамасыз етілмеуі. Аталған барлық
факторлар кәсіпкерлік қызмет субъектілеріне несие алуға кедергі келтіреді.
Ел Президенті атап көрсеткендей: Даму банкі мен Инвестициялық қорға
барлық кәсіпкерлердің қолы жете бермейді. Сондықтан Шағын кәсіпкерлікті
дамыту қоры өзіндік бір үлкен қаржылық маркетке айналуы тиіс.
Осыған байланысты шағын бизнес субъектілерін қаржыландыру мәселесіне
келетін болсақ, бүгінгі таңда еліміздегі шағын кәсіпкерлердің қаражат
көздерінің 75%-жеке жинақтары мен туыстарының қаржы құралдарынан, 15%-
сыртқы көздер, 10%-банктерден құралады.
Шағын кәсіпкерлікті дамытудағы негізгі проблемалардың ең
маңыздыларының бірі - салық саясатының жетілмеуі болып табылады. Бұл
мәселен заңдылық нормативті фактілердің жиі өзгеруі, салық салу
қойылымдарының жоғары болуы, салық түрлерінің өте көпжақтылығы және
салықтар мен төлемдерді жинаудың күрделі жүйесін жатқызуға болады. Ал шағын
және орта бизнесті дамытуда салықтың маңызы зор. Қазіргі кездегі шағын
кәсіпорындардың 40 %-і 1992-1993ж.ж- да салықтық жеңілдіктер мен
несиелендіру мүмкіндіктеріне ие болған уақытта құрылған. Салық кодексін
қабылдағаннан кейін бұл кәсіпорындардың құрылуы мен жүзеге асуы
қысқартылды. Негізгі себеп- кәсіпкерлікті дамытуды ынталандыру бойынша
шаралар жүйесінің жоқтығы болды.
Қазақстан Республикасының Салық кодексі бойынша салықтардың 11 түрі,
ал алымдардың салмалық көлемі 45-50% құрайды. Сонымен қатар, кәсіпкерлік
қызметтің салықтық реттелуінде, елімізде заңдардың, яғни салық туралы
заңдар жүйесінің шексіз өзгертіліп отырылуы негізгі проблемалардың бірі
болып табылады. Салық жүйесін белгілейтін негізгі заңның 24.VI.95ж
енгізілгеннен кейін, оған толықтулар мен өзгертулер 16 рет болған.
Сондықтан, бұл мәселе кәсіпкерлер үшін салық заңдарының шығарылуына орай
тұрақсыздық тудырады.
Бұл мәселелердің әсерінен мемлекеттік бюджетке түсетін салықтық
түсімдердегі шағын кәсіпкерлік субъектілерінің үлесі төмендейді. Егер
1996ж. шағын кәсіпкерліктен түсетін салықтар мен төлемдер саласы 7,9%,
1997ж.-10,3%. 1998ж.-7,1% құраған болса қазіргі уақытта олардың үлесі
өсудің орнына бір деңгейде қалып отыр.
Кесте 10 - Шағын кәсіпкерлікті дамытудағы кедергілер
Мүмкін болатын факторлар Сұралғандарға %-н
Жоғары мөлшерлемілі салықтар 63,6
Несиелердің жоғары құндылығы 55,6
Бақылаушы органдармен қатынас 36,5
Халықтың тұтыну сұранысы төмен 22,2
Төмен ақпараттық қамтылу 22,2
Нарықтағы жоғары бәсеке 14,3
Білікті мамандардың аздығы 9,5
Жалпы қазіргі кезде Қазақстанда қалыптасқан салық және салық салу
жүйесі шағын кәсіпкерліктің дамуына айтарлықтай ықпал жасай қоймайды. Осы
айтылған мәселелерді 2-кесте мәліметтері айқын дәлелдейді.
Жоғарыдағы кестеден көріп отырғандай, маңызды сыртқы фактор
ретінде салық салу жүйесі екендігі көрініс табады. Сондықтан жоспарланған
кезеңдерге салық салу жүйесінің қызметін ынталандыру үшін:
-әр түрлі салықтар бойынша төлеу ережелерін жеңілдету және төлеу
уақыттарын бекіту;
- қосымша құн салығын төмендету;
- салықтарды пайдалануы туралы есептін жариялым;
-салық салу жөніндегі жаңа құжаттармен салық төлеушілерді ақпаратпен
қамтамасыз ету;
-шағын бизнестің аймақтық маңызды өнім өндіретін кәсіпорындарын
салықтық жеңілдіктермен қамтамасыз ету;
- салық қойылымдарының деңгейін төмендету;
- салықтың нормативті-құқықтық құжаттардың қабылдануы мен тиімді
пайдалануын бақылау қажеттілігі;
- шағын кәсіпорындарды алғашқы 2-3ж. бойына пайдаға деген салықтан
толық босату, кейінгі 4-5ж. жеңілдікдіктер беру;
- прогрессивті салық жүйесін қалыптастыру (мысалы, АҚШ-та 25 мың дол.
дейін-15%, 25-30 мың долл. -18%, 50-75 мың долл.-30%, 75-200 мың долл.-40%
мөлшерлеме қабылданған);
Шағын және орта бизнес субъектілеріне салық салу салықтық
жүйенің кмшіліктері көп жылдан бері Қазақстанда шағын және орта бизнестің
дамуына кедергі мәселелердің бірі болып келеді. Бұл осы көрсетілген
мәселеге мемлекеттік құрылым жағынан жеткіліксіз көңіл аударылатыны, немесе
әлеуметтік-экономикалық жағдайды өзгерту мүмкіндіктері жоқтығынан екендігін
куаландырады.
Бірақ, 2004-2005 жылдар аралығында шағын және орта кәсіпорындардың
салықты төлеуде бірнеше енгізілген өзгерістері қарастыратын салық және
басқа бюджетке төлемдер туралы бірқатар заңдар мен заңдылық актілер
қабылданды. Қазіргі уақытта кәсіпкерлердің шағын бизнеске салық салынуына
өзгерістерге қатысты ойын оқып зерттеуге және Қазақстандағы шағын және орта
бизнестің дамуын ұстанатын, жаңа салықтық заңдылықтарға баға беруге
мүмкіндік бар.
Шағын және орта бизнес орталығы жүргізген зерттеулері шағын және орта
бизнестің дамуына кедергі келтіретін салық салудың басты мәселелерін ғана
айқындап қоймай, сонымен қатар, басты құндылықтардың қажеттіліктеріне
динамика өзгерістерін қарастырады.
Мониторинг жүргізген уақытта алынған мәліметтерде 2005 жылы
кәсіпкерлердің салық салу сұрағы бойынша ойлары алдыңғы жылмен
салыстырғанда өзгерді.
Сонымен, 2005 жылы нормативті-заңды актілердің жиі өзгеруі сияқты
мәселе бірінші орында, ал 2004 жылғы нәтиже бойынша бұл мәселе екінші
орынға жылжыды осы жерде айта кететін жай, берілген мәселе әлі де
айқындалмай келеді. Сол уақытта “қойлымның” жоғарылауы пункті екінші орынан
үшінші орынға ауысты. Бұл жаңа салықтық кодексінде қойылған жаңа салық
негізінде, салықтық ставканың өзгеруі және қызмет етуші төлемдердің
салықтық базасына өзгерістер мен толықтырулар енгізуде шектеуліктер
қарастырылғандығымен түсіндіріледі. Сондай-ақ бірнеше бірнеше салық
ставкалары төмендетілді және шағын және орта бизнес субъектлері үшін арнайы
салықтық режимді пайдалану мүкіндігі қарастырылған.
Респонденттердің көзқарастары бойынша, салықтық кодекс жобасы кеңінен
талқыланды және 2005 жыл ішінде кәсіпкерлердің көп бөлігі шағын және орта
кәсіпорын жұмысы жағдайын жақсартуды және салықтық саясатты жеңілдетуді
талап етті. Бірақ, жақсарту жағдайының нақты өзгерістері туралы бірнеше
уақыттан кейін айтуға тура келеді. Ең біріншіден бұл шағын және орта бизнес
субъектлері үшін арнайы салықтық режимді қабылдауға қатысты болып отыр.
Зерттеулердің нәтижесі бойынша, кәсіпкерлердің қызметіне кедергі
салықтық жүйе кемшіліктерінің бөлінуі, әртүрлі қызмет түрлерімен
ерекшеленетінін 3 - кесте мәліметтер куәландырады.
Яғни, өндірістік сфера үшін салықтық қызмет іс-әрекетіндегі қиындықтар
және инструкцияның екі мағыналығы сияқты мәселелер бірінші орынға ие. Шағын
және орта өндірістік кәсіпорындардың басшылары осы пайда болған жағдайдың
басты екі себебін атап айтты:
Біріншіден, жалпы бизнесмендердің салықтық заңдылықтарды білмеуінен,
яғни бұл тек тәртіп бұзуға ғана емес, кәсіпкерлердің салық заңдылықтарының
барлық талаптарын орындау мүмкін еместігі туралы ойды қалыптастырады.
Екіншіден, бір қызмет түрін реттепотыратын заңды актілердің көп
болуына қатысты, ал кейде бір-бірін толықтырып отырушылар. Респонденттердің
көзқарастары бойынша кейбір салық қызметкерлері осы жағдайды пайдаланады
және жағдайға байланысты заңды актілерді ұсынады.
Шағын және орта бизнес субъектілердің қызметіне кедергі келтіруші
салықтық жүйенің кемшіліктері
1 2 3 4 5 6
Салық НормативтПайыздық ИнстркуцияныСалықтың Ішкі
қызметінің і-заңды қойылымныңң екі үлкен инструкциян
іс-әрекеттеріактілердіжоғарылауы мағыналығы көлемі ың қол
ндегі ң жиі жетпейтін
қиындықтар өзгеруі болуы
5 – сурет.
Ауылшаруашылығы кәсіпорындары үшін нормативті заңды актілердің жиі
өзгеру бірінші орында тұр. Респонднеттердің ойлары бойынша бұл ауылдық
жерлерде қаламен салыстырғанда, әсіресе алыс аудандарда салықтық заңдылыққа
енгізілген өзгертулер мен толықтырулар кештетіп түседі, ақпаратқа жету өте
қиын. Сонымен бірге ауылдарда шағын және орта бизнесті қолдау
инфрақұрылымының ақпараттық-кеңестік объектілері жоқ десек те болады, соның
ішінде салық салу облысында кеңес беру. Осы факторлардың барлығы, ауыл
кәсіпкерлерінің қызметін қиындатады, ал ауылда өз ісін ашу немесе өз
бизнесін табысты дамсыту үшін кедергілер болады.
Кесте 11 - Қызмет түрі бойынша шағын және орта бизнес субъектілерінің
қызметіне кедергі келтіретін салықтық жүйенің кемшіліктері
Қызмет түрі бойынша
шағын және орта Қызмет түрлері
бизнес субъектерінің
қызметіне кедергі
келттіретін салықтық
жүйенің
ерекшеліктері.
Өндіріс Ауыл Сауда Қызмет
шарушылығы көрсету
Нормативті заңды 18,1 22,3 19,7 199
актілердің жиі
өзгеруі
Салықтар мен 17,3 20,8 21,8 20,7
жинақтардың жоғары
ставкасы
Салықтар мен 15,1 15,3 16,2 14,3
жинақтардың үлкен
көлемі
Салықтық қызмет 22,1 19,4 19,7 18,6
іс-әрекетіндегі
қиындықтыр
Ішкі инструкцияның 9,1 12,5 9,9 11,0
қол жеткіліксіз болуы
Инструкцияның екі 18,3 9,7 12,7 16,5
мағыналығы
Сауда және қызмет сферасы үшін салық салудың ерекшелігімен байланысты,
респонденттердің ойлары бойынша, салықтар мен жинақтардың жоғары ставкасы
мәселені құрайды. Бірақ, кейбір жеке салықтарға ставканы төмендету
жағдайдың жақсаруына мүмкіндік жасайды.
1996 жылдан бері шағын және орта бизнес орталығы арқылы жүргізілген
зерттеулері көрсетіп отырғандай, шағын және орта бизнестің басты бөлігі
салық қызметінің басты бөлігі салық қызметінің іс-әрекетімен дауласуға
білімдері және тәжірибелері жеткіліксіз. Көп жағдайда кәсіпкерлер осы
жағдайдан шығудың нақты жағдайда салық қызметінің қызметкерлерімен “келісім
шартқа” тұру болып табылады.
Респонденттердің ойлары бойынша, қарастырылып отырған мәселенің басты
себептері мыналар болып саналады:
- бизнесмендердің салықтық заңдылықтары облысында жоғары білім
деңгейінің төмендігі, ал кейде ол жаңадан өз ісін ашушыларда
мүлдем болмайды. Бұл шындық, шағын және орта кәсіпорындардың
басшылары заңдарды, өз құқықтарын, міндеттерін және салық
органдарының өкілеттігін т.б. оқып білуге тырыспайды. Ал,
керісінше “айналып өту”жолдарын іздейд, фискалдық органдарда
өздеріне “тыныс”табуға, анықталған “төлем” үшін келеңсіз
жағдайлар туғызуға тырысады;
- салық төлеушілерге олардың іс-әрекеттері немесе басқа жағдайлар
туралы дұрыс және толық ақпарат бере алмауы – ол жеке
мемлекеттік салық органдары мамандарының дайындық деңгейі төмен
болуынан;
- кәсіпкерлер үшін салық қызметінің “жабықтығы”. Респонденттердің
көзқарастары үшін слық комитеті кәсіпкерлерге кеңестік қызмет
көрсету жүйесін жөндеу керек, мүмкін төлем ақы негізінде,
сонымен қатар таматикалық оқытушы семинарлар жүргізу. Салық
инспекторы салық төлеушіге маманданған кеңесші және сауатты,
тиісті салығын төлеуге көмек көрсете білуі керек.
- нормативті-заңды актілердің жеткіліксіздігі, олардың ішінде ең
негізгісі болып – нормативті-заңды актілердің өзгеруі, ішкі
инструкцияның екі мағыналы және қол жетерліксіздігі табылады.
Зерттеулер көрсетіп отырғандай, соңғы уақытта кәсіпкерлер салық
қызметкерлерімен дауласуда өз құқықтарын қорғауға мүмкіндік пайда болды.
Оның себептері:
Біріншіден, кәсіпкерлер сауатты бола бастады. Олар белсенді түрде өз
құқықтарын қорғау үшін салық заңдылықтарын оқып біле бастады.
Екіншіден, кәсіпкерлерді оқытумен, кеңес берумен және шағын және орта
фирмалардың мемлекеттік органдармен қарама-қайшы келуінде, оларды қорғаумен
айналысатын үкіметтік емес ұйымдар қызметінің белсенділігі ерекше рольге
ие.
Үшіншіден, анықталған деңгейде салық қызметінің жүргізілген реформаға
байланысты, салық қызметкерлерінің пара алуына қатаң талап қойылды.
Аталған барлық факторлар кәсіпкерлік қызмет субъектілеріне несие
алуға кедергі келтіреді. Несие беру саласындағы өзекті мәселелер:
1) Ссудалық пайыздың жоғары болуы.Бұл мәселенің туындауына
кәсіпкерлерідің пікірі бойынша коммерциялық банктер негізсіз баға,
несие қорын шағын және орта шаруашылықтарының пайдасының үстінен
қосу арқылы жоғарылатуы себеп болып отыр.
2) Несиені қайтару мерзімінің қысқа болуы. Бүгінгі күні отандық тауар
өндірушілерге ұзақ мерзімді несие бәсекелестік туғызатын өнім
өндіруді ұйымдастыру мақсатында техниканы жаңарту үшін қажет.
3) Несиелендірудің кепілдік-кезеңінің болмауы.
4) Шағын және орта бизнес жүйесінде Қазақстандағы шағын және орта
бизнесті дамытуға бағытталған шетел және отандық несиелендіру
бағдарламасы туралы ақпараттың болмауы.
Шағын және орта бизнес субъектлеріне екінші деңгейлі банктердің несие
беру шараларына макроэкономикалық көрсеткіштер де әсер етеді:
- құнсыздану деңгейі;
- өндіріс көлемінің өсуі;
- төлемақы балансы;
- қайта қаржыландыру бағамы.
Сонымен қатар, нарық инфрақұрылымының объектлерінің дамуынан
туындайтын мәселер бар. Олар :
- кәсіпкерлердің білімі мен тәжірибесінің жоқтығынан,
жетіспеушілігнен банкке қажетті құжатты даярлай алмау;
- ақпараттық-консалтингтік қызметтің жетіспеуі.
Жоғарыда көрсетілген мәселелердің жеке көрініс түрлері бар. Оларды
жеке-жеке қарастырайық:
Ссудалық пайыз
Бүгінгі күні коммерциялық банктердің шағын және орта фирмаларға
беретін несиенің пайыздық бағамы 16-20 % валютамен, 20-25 % теңгемен. 2000
жылмен салыстырғанда коммерциялық банктерден несие алудың пайыздық
бағамыорта есеппен 3-5 %-ға төмендеді. Ол Ұлттық банктің қайта қаржыландыру
пайызының 9 %-на дейін төмендеуіне байланысты. Отандық тауар өндірушілер
арзан несие қорын қажет етеді.
Несиені иемдену мерзімдері
Қазіргі уақытта қызмет түріне қарай, фирмалардың алдына қойған
мақсатына қарай несие 6 айдан 36 айға дейінгі уақыт мерзіміне беріледі. Кей
жағдайда 5 жылға созылады.несиені иемденудің орташа мерзімі 11-12 ай.
Мұндай несие түрі сауда кәсіпорындарына, қысқа мерзімді өндіріс айналымы
бар өнеркәсіптік шағын және орта фирмаларға беріледі. Отандық тауар
өндірушілер қарызда тиімді игеру үшін 5 жыл немесе одан да жоғары уақыт
мерзіміне несие беруі қажет етеді. өйткені олар тұрақты табысты 3-4 жылдан
соң түсіре бастайды.
Несиені құжат түрінде өңдеу
Несие алу үшін көптеген құжаттар қажет:
- жалпы құжаттар (анкета, өтініш, құрылтай құжаттары т.б);
- фирманың қаржылық есебі;
- бизнес-жоспар;
- жобаны жүзеге асыру үшін мемлекет жүйелерінің рұқсатын алуы туралы
құжат;
- кепілдік бойынша құжаттар.
Кепілдік бойынша құжаттар
Кең тараған кепілдік түрі болып – қарыз алушының жылжымайтын мүлігі
саналады. Несие процесі кезеңінде несие алу үшін бұл мүлік қамауға алынуы
тиіс, яғни қарыз алушы несиені толық қайтарғанға дейін ол мүлікті сатуға,
сыйлауға, басқа адамға уақытша қолдануға беруге құқығы жоқ. Жылжымайтын
мүлікті қамауға жылжымайтын мүлікті тіркеуге алумен айналысатын мемлекеттік
кәсіпорын айналысады, бұл іс ақылы түрде жүргізіледі. 10 күн ішінде бітіру
қажет. Егер қарыз алушы қамауға алу ісін жеделдеткісі келсе, маклерлік
контордың қызметін қолдана алады. Бірақ мұндағы қызмет ақысы 2,5-3 есе
артады. Егер кепілдік үшін тұрғын үй ұсынылатын болса, онда тіркелген
тұрғындардың келісімі қажет. Егер пәтерде кәмелет жасқа толмаған балалар
тіркелген болса, қамқор жасаушы жүйенің рұқсаты қажет. Бұл жағдайда
кәсіпкер несиені қайтара алмаса, банк кепілдікке қойылған мүлікті
аукционға қояды. Кәмелетке толмаған балалардың құқығын қорғау негізінде
қамқорлық жасаушы жүйе бұл шешімге қарсы шығып, банктер көп жағдайда
шарасыздықтан шығынға ұшырайды.
2000 жылдың ортасынан бастап, банктер қаупті төмендету мақсатында
кәсіпорынның бухгалтерлік құжаттары мен қаржы жағдайын, несие беру кезінде
қатаң тексеруден өткізеді. Өйткені қазіргі кезде шағын және орта фирмалар
шынайы табыстарын жасырып, салық төлемінің көлемін төмендету мақсатында екі
бухгалтериялық есеп тәжірибесін жүргізуде.
Несие алу үшін мынадай ақпараттар қажет:
- соңғы 12 айдағы кәсіпорынның қаржылық есеп беруі;
- соңғы 6 ай қызметінде тұрақты табыс табуы.
Егер кәсіпкер салық инспекциясына берген құжаттарды банкке әкелетін
болса, оған несие берілмеуі мүмкін. өйткені салық төлемін төмендету үшін
бұл құжаттарда кәсіпкер ең төменгі пайда көрсеткішін көрсетеді. Сондықтан
кәсіпкер банкке беру үшін арнай шынай қаржылық құжаттар пакетін даярлайды.
Мемлекттік жүйелердің қортындысы мен рұқсаты
Жобаның түріне қарай бір немесе бірнеше мемлекеттің жүйелерден рұқсат
қажет. Олар:
- Табиғат қоры мен экология Министрлігінің аймақтық өкілеттігі;
- Санитарлық-эпидемиологиялық қызмет;
- Өртке қарсы қызмет;
- Кеден қызметі;
- Стандарттау және серитфикациялау қызметі;
- Мемлекеттік құрылыс және архитектуралық бақылау қызметі
өкілеттігі;
- Өкілетті жүйе – лицензиар.
Бизнес-жоспар
Осы кезге дейін бизнес-жоспарды құруда қиындықтар туындады. Оның
себебі біріншіден, банктердің қатаң талап қоюы, екіншіден, кәсіпкерлердің
бизнес жоспар құру үшін қажет білімі мен тәжірибесінің болмауы. Қазіргі
кезде бизнес-жоспар құруға көмектесетін бірнеше ұйымдар бар.
Несиені тіркеу кезіндегі консалтингті қызмет көрсетуші ұйымдар
Туындаған қиындықты шешу үшін, несиені тіркеу үшін кәсіпкерлер әртүрлі
субъектлерден көмек сұрайды. Олар:
- үкіметтік емес субъектлер;
- ақпараттық-консалтингтік ұйымдар;
- жеке тұлғалар;
- банктер;
- басқа субъектілер.
Жалпы алғанда, Қазақстанда жылдан жылға шағын бизнесті дамыту бойынша
ілгері қадамдар жасалуда. Мәселен, біз Қазақстанда жаңа бизнесті тіркеу
үшін кейде қырыққа және одан да көп күнге созылатын кезеңді бастан кештік,
ал бүгінде бұл рәсімдер 10 күнді алады. Бұл біздің еліміз үшін, әрине,
үлкен прогресс. Сонымен қатар құқықтық қамтамасыз етілу тұрғысынан да
айтарлықтай ілгерілеушіліктер байқалып отыр. 2006 жылдың қаңтар айында
Жеке кәсіпкерлік туралы Заң қабылданды. Бұл құжатта тексерулер жүргізудің
жаңа тәртібі бекітілген. Егер бұрын бұл тәртіп кәсіпкерлік қызмет саласына
байланыстызаңды жүзеге асыру және ведомстволық нормативтік-құқықтық
актілермен регламенттелсе, ендігі жерде мұның бәрі заңнамалық деңгейде
реттеледі.
Сонымен, шағын бизнестің құқықтық және ұйымдастырушылық түрғыдан
қамтамасыз етілуін саралау негізінде бизнестің осы түрінің дамуындағы
артықшылықтар мен кемшіліктерді айқындадық, сонымен бірге оның құқықтық та,
ұйымдастырушылық та сипатта қамтамасыз етілу барысына қатысты бірқатар
мәліметтерді айқындадық.
1.2 Жеке кәсіпекрліктің әлеуметтік-экономикалық маңыздылығын арттыру
жолдары
Шағын бизнес бірқатар экономикалық және әлеуметтік проблемаларды
шешуде маңызды рөл атқарады. Өйткені, жеке кәсіпекрліктің қарқынды дамуы ел
экономикасының ғана емес, оның әлеуметтік сферасының дамуына да зор ықпалын
тигізеді. Елдің жалпы ішкі өнімін арттыруға, сол арқылы халықтың әл-ауқатын
жақсартуға және сонымен бірге жаңа жұмыс орындарының ашылуына мүмкіндік
беретін болғандықтан да жеке кәсіпекрліктің экономикалық та, әлеуметтік те
маңызы жоғары.
Шағын және орта бизнес субъектілерінің қызметін реттеу әдістерінің
бірі – инвестициялау. Шағын және орта бизнес субъектілерінің қызметінде
инвестицияның мәнін бағалау өте қиын. Шағын және орта бизнес өнеркәсіптері,
егер олар өздерінің капиталдарын тиімді сала алса, өнім сапасын табысты
көтеріп, шығындарды азайтып, өндірстік қуатты күшейтіп, өзінің өнімінің
бәсекеге қабілеттілігін көтеріп және нарықтағы өзінің позициясын күшейте
алады. Сондықтан мемлекет өзінің саясатын активті түрде жүргізеді.
Қазіргі уақытта Қазақстан инвестициялық қоры құрылды. Оның қажеті
капиталға үлестік қатысу жолымен жасалатын тауарларды өндіретін
қазақстандық компанияларды құруға бағытталған.
Шағын және орта бизнеске салынатын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
жолдары
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
1.1 Қазақстан Республикасында жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдауды
жетілдіру бағыттары
1.2 Жеке кәсіпекрліктің әлеуметтік-экономикалық маңыздылығын арттыру
жолдары
1.3 Шағын бизнесті қолдаудың шетелдік тәжірибесін Қазақстанда қолдану
мүмкіндіктері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Дамыған елдерде жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау саясатының
жалпы мақсаты, ол жеке кәсіпкерлікке қолайлы ортаны қалыптастыру болып
табылады, яғни экономикалық саясатының тұрақтылығы, нарықтық
инфрақұрылымның дамуы, интеллектуалды меншікті қолдаудың тиімді жүйесі,
жеңілдетілген әкімшілік талаптар, жеке бастамшылыққа дем беретін
идеологиялық жағдайлар және тағы басқалар. Мысалы, АҚШ-та шағын бизнес
мәселелерін шешетін арнайы ұйым шағын бизнес администрациясы бар. Японияда
жергілікті билік органдары қарызды кепілдендіру жөніндегі ассоциация
құрған және ұйымдастырған. Канадада бизнесті дамытудың федералды банкі
арқылы кәсіпкерлерді несиемен, соның ішінде кепілдемемен қамтамасыз етеді.
Қазақстанда жеке кәсіпкерлікті қолдау мәселесі алғаш рет 1992 жылы 4
шілдеде қабылданған. Жеке кәсіпкерлікті қолдау және қорғау туралы заңында
көрініс тапты. Соңғы уақытта шағын кәсіпкерлікті қолдау мақсатында елімізде
Қазақстан Республикасының Президентінің бастамасымен 3 заң, заңдық күші бар
7 қаулысы, бірнеше бағдарламалар қабылданған.
Сондықтан, шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау мен ынталандыру
бүгінгі күнгі мемлекетіміздің алдындағы өзекті мәселелердің бірі. Бұл
тұрғыдағы негізгі мақсат - шағын кәсіпкерліктің әлеуметтік экономикалық
қызметін тиімді атқаруына мүмкіндіктер жасап, өмір сүру мерзімнің неғұрлым
ұзаруына ықпал ету болып табылады.
Бүгінде, Қазақстан Республикасының аса назар аударып жатқан аясы
шағын кәсіпкерлікті дамыту және қолдау мен оны материалдық, құқықтық
қамтамасыз етудің өзекті проблемаларын мүмкіндігінше шешу болып табылады.
1.1 Қазақстан Республикасында жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдауды
жетілдіру бағыттары
Қазақстан Республикасының аса назар аударып жатқан аясы шағын
кәсіпкерлікті дамыту және қолдау мен оны материалдық, құқықтық қамтамасыз
етудің өзекті проблемаларын мүмкіндігінше шешу болып табылады. Ол үшін
мемлекеттің көмегі қажет:
бірншіден, құқықтық реттеудің ұтымды түрлерімен шегін белгілеу;
екіншіден, кәсіпкерліктің қарқынын төмендетпеуге назар аудару;
үшіншіден, салық салу жүйесін шешу жолдарын дамыту;
төртіншіден; бақылау органдарының кәсіпкерлік объектілерін тексеру
жөніндегі қызметтерін бәсеңдету;
Сондықтан бұл мәселе тіпті Қазақстан Республикасының Президентінің
Қазақстан 2030 бағдарламасында да көрініс тапқан: мұнда экономикалық өсу
стратегиясының принципі ретінде шағын кәсіпкерлікті дамытудың мақсаты- оны
дамыту үшін қолайлы жағдай жасау. Негізгі басымдықтар:
- мемлекеттік, қоғамдық және халықарылық ұйымдардың шағын кәсіпкерлікті
қолдау жөніндегі өзара іс-қимылы;
- несиелендірудің тиімді және қол жеткізілетін жүйелерін қалыптастыру;
- шағын кәсіпкерлікті қолдаудың инфрақұрылымын дамыту;
Белгіленген шараларды іске асырудың нәтижесінде кәсіпкерлік
субъектілері санының өсуі, жаңа жұмыс орындарының құрылуы, шағын бизнес
саласында жұмыс істейтіндер санының артуы, нақты бәсекелестік орта құру,
қоғамның орта негізі ретінде меншік иелерінің жаппай жігін қалыптастыру
күтіліп отыр.
Сонымен қатар, кәсіпкерлікті дамытуды ынталандыру мақсатында елімізде
2001-2002ж. Шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың Мемлекеттік
бағдарламасы қабылданған.(07.V.01ж.) бұл бағдарлама шағын бизнесті қолдау,
бәсекені және табиғи монополияны реттеу жөніндегі ҚР-ның Агенттігі
негізінде жүзеге асқан.
Негізгі мақсат- шағын кәсіпкерліктің өндірістік саласының дамуының
қамтамасыз етуін белгілейтін мемлекеттік қолдау саясатын ынталандыру.
Бағдарламаның негізгі бағыттарына:
- шағын кәсіпкерлікті қолдау бағытында құрылған инфрақұрылымды пайдаланудың
тиімділігін көтеру;
- шағын кәсіпкерліктің қызметі аясындағы нормативті-құқықтық актілердің
іске асуын қадағалауды кеңейту;
- шағын кәсіпкерлікті қолдау саясытының қаржылай-несие және инвестициялық
механизмдерін дамыту;
- шағын кәсіпкерлікті кадрлық, ғылыми-методикалық және ақпараттық
қамтамасыз ету;
- шағын кәсіпкерлікті аймақтық дамыту;
Бұл бағдарламаның нәтижиесінде екі жылдан кейін шағын кәсіпкерліктің
жалпы ұлттық өнімдері үлесі 22%-ке дейін өседі деп болжам жасайды.
ҚР-ғы шағын кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік шараларының бірі
Шағын кәсіпкерлікті дамытуға мемлекеттік қолдауды күшейту және оны
жетілдіру жөніндегі шаралар туралы ҚР-ның Президентінің жарлығы(
06.III.97ж) Бұл жарлық бойынша:
- шағын кәсіпкеғрлікті мемлекеттік қолдау институты құрылды: ҚР-ның
экономика және сауда Министрлігінің шағын кәсіпкерлікті қолдау
Департаменті; (бүгінгі таңда шағын кәсіпкерлікті қолдау функциясы
индустрия және сауда министрлігіне жүктелген;
- шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы, жеке кәсіпкерлік
туралы және басқа заңдар қабылданды;
- Мемлекеттік тексеруші органдар саны азайтылды;
- Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры құрылды;
- Екінші деңгейлі банктердің шағын кәсіпкерлік субъектілеріне минималды
көлеммен несиелендіру бекітілді. ( банктің несиелік портфелінің негізгі
қаражаттарының қарызының 10%-нен кем емес мөлшерде);
Сонымен қатар, Қазақстандағы шағын кәсіпкерлікті дамыту мен қолдаудың
мемлекеттік саясатының негізгі үйлестірушісі мен серігі болып 1997 жылы
мамырда құрылған шағын кәсіпкерлікті қолдау Департаменті болып табылады.
Оның қарамағында екі сараптау кеңесі құрылған.
Біріншісі- нормативті және құқықтық актілерді зерттеу үшін шағын
бизнесті қолдау жөніндегі кәсіпкерлік құрылымының өкілдерінен;
Екіншісі – кәсіпкерлік қызметті жандандыру жөніндегі Президент
жарлықтарын жүзеге асырумен айналысатын ведомствоаралық, министрлік
өкілдерінен.
Жоғарыдағы аталған кәсіпкерліктің дамуына мол сенім, мемлекет
тарапынан кепіл, экономикалық негіз ретіндегі заңдар мен құқықтық-
нормативтік құжаттармен қатар қаржылай, салықтық, инвестициялық және тағы
басқадай қолдаудың түрлері бар.
Ақша несие саясатын ынталандырудың кәсіпкерлік қызметтің жүзеге
асуына ықпалы өте маңызды. Шағын кәсіпкерлікті дамыту мен қолдау туралы
мәселе қозғалғанда несие мәселесі маңызды, өйткені несие кәсіпкерлер үшін
басты қаржы көзі. Республикада шағын кәсіпкерлікті дамыту үшін бірнеше
несие жолдары қалыптасқан. Бұл тұрғыда шағын кәсіпкерлік субъектілері
банктердің несиелері мен халықаралық ұйымдар мен мемлекеттік арнайы
бағдарламаларына сүйенеді. Еліміздегі 40-тан астам банктердің жалпы несие
саясаты негізінде шағын кәсіпкерлік субъектілерін несиелендіру жүйесі
жүзеге асырылған. Мысалы, Казкоммерцбанк жеке тұлғаларға 500$ –дан
жоғары көлемде және мерзімі 12 айдан асатын уақытқа белгілі бір пайыз
мөлшерлемесімен несие беруді жүзеге асырады.
Сонымен қатар, Еуропалық Қайта құру мен Даму Банкі Қазақстан
Республикасының шағын бизнесті қолдау Қорымен бірлесе отырып шағын бизнесті
несиелендіру Бағдарламасын жүзеге асыруда. Бұл Бағдарламаның мақсаты шағын
және орта кәсіпорындарға қысқамерзімді және ортамерзімді несиелер беру
арқылы бәсекелі жеке секторды кеңейту және жақсартуға ықпал ету.
Несиелік линия көлемі 775 млн. долл. Сонымен қатар, несиенің 3 түрін
беруді ұсынады:
1) Micro (10 мың дол. дейін) – бұл теңгемен, шетел валютасымен беріледі; 12
айға дейін беріледі;
2) Large-micro (10-нан 30 мың дол. дейін) шетел валютасымен 12 айға дейін,
теңгемен 18 айға дейін беріледі;
3) Small (30-нан 125 мың дол. дейін) теңгемен 12 айға, шетелдік валютамен
30 айға дейін беріледі;
Бұл бағдарлама бойынша келесі банктер жұмыстар атқарады:
БанкЦентрКредит, Казкоммерцбанк; БанкТуранАлем,т.б.
Жалпы шағын кәсіпорындарға несие берушілердің
37% – коммерциялық банктер;
21% –жеке қарыз берушілер(достарыц, туыстары);
18 %– шағын кәсіпкерлікті дамыту мен қолдау Қоры;
12 % - Ұлттық Банк қаражаттары құрайды.
2004-2005 жылдары Алматы облысы бойынша 3750 адам 11,96 млн. теңге
саласында микронесиелер алған. Сол сияқты әр облыстар мен қалада тиісінше
кәсіпкерлерді қаржылық қолдау жұмыстары жүзеге асырылуда.
Осыған байланысты нарықтық экономикадағы сектордың негізгі бөлігі
болып келетін жеке меншік кәсіпкерлік қызметтің мемлекеттің тиімді кірісуін
қажет етеді. Сондықтан еліміздегі кәсіпкерлік қызметтің дамуы үшін оған
қолайлы жағдай туғызып, ынталандыру жұмыстары атқарылуы тиіс. Ол үшін
мемлекет тарапынан тиісті іс- шаралар, әртүрлі бағдарламалар мен
реформалардың кәсіпкерлік қызметтің бағыттарының жандануына ықпал етуі
тиіс. Соның дәлелінің бірі ретінде - шағын кәсіпкерлікті дамытуға және
ынталандыруға бағытталған несиелендіру бағдармасының ұйымдары қалыптасуда.
Бүгінгі күні Қазақстандағы шағын және орта бизнес дамуының тиімділігі
көп жағдайда нарық инфрақұрылымына тәуелді, сол үшін кәсіпкерлікті қолдау
қоры құрылды. Қордың негізгі мақсаты : кәсіпкерлерге қаржылық көмек
көрсету, ол негізінен халық тұтынатын тауарды шығаратын фирмаларға ,
құрылыс материалдарын жасайтын және халыққа қызмет көрсететін салаларға
байланысты кәсіпорындар.
Қор отандық және шетел инвесторларын қызықтыру бағытындағы шараларды
қаржыландырады, жарыстар, көрмелер, аукцион және конференциялар
ұйымдастырады, мамандар даярлау мен оқытуды нарық экономикасы үшін тиімді
қолдануды ұйымдастырады. өкінінке орай, кейбір облыстарда құрылған қорлар
өздерінің қор қаражатын өнімнен несиеге беруді Қазақстан Республикасның
халықтық банкісінің рұқсатынсыз қолдануда.
Бірақ, нормативті акті бойынша қор шаруашылық субъектілеріне
Республика банктерінен несие алуына көмектесуге ғана мүмкіндігі барын
ерекше атап айтқанымыз жөн. Мұндай жағдайда республикада бизнеске несие
беру сұрақтарымен айналысатын арнайы банктердің құрылмауына байланысты
болып отыр. Көрсетілген банк шаруашылықпен айналысатын субъектілерді
несиелендірудің жеңілдіктер тізіміне несиені қолданған соң, банк шығынын
жеңілдік және әрекеттегі пайыздық бағам арасындағы айырмасын бизнесті
қолдау қорының қаражаты есебінен төленеді.
Жаңа белсенді кәсіпкерлер класының түзілуі процесі нарықтық өзгерудің
әлеуметтік қоймасы болуы керек. Сондықтан, Республикамыздағы бизнестің
дамуы болу үшін нарық инфрақұрылымының түзілуі, жекешелендіру және
Қазақстандағы бизнестің дамуына қолайлы жағдай жасау үшін мемлекет
иелігінен алу мәселелері жиынтығы арасында байланыс болуы қажет.
Сонымен шағын және орта бизнес дамуы қоғам алдында тұрған көоптеген
экономикалық, әлеуметтік, ғылыми-техникалық мәселелерді шешуге көмектеседі.
Біздің экономикамыздың басты мәселесі әртүрлі салаға жататын кәсіпорындар
арасында көлбеу байланыстың әлсіз дамуы.
Осы мәселені шешу үшін ірі кәсіпорындар тобына қызмет жасайтын шағын
және орта фирмаларды құруға бағытталған (мысалы: жалпы инструментальды цех
ашу) өндіріс аралық байланысты реттеуде сауда және қызмет саласында шағын
делдал фирмалардың ролі зор. Шағын және орта экономика фирмалары біздің
шаруашылығымыздың тиімділігін арттыруы мүмкін. Ірі конгламерантты
секторлардан олардың ерекшелігі өз капитал-салымдарының құнының жақсы
өтелуін қамтамсыз етеді, айналым көздерінің жедел айланыста болуын,
басқаруға кететін шығынды азайту, негізгі қорлардың белсенді бөлігінің
үлкен үлес салмақта болуын қаматамсыз етеді. Халықты жұмыспен қамтамасыз
ету мәселерін шешіп, жұмыссыздық санын азайту, сұраныс пен ұсынысқа
экономикалық заң әсерімен қайта бағдарлауды ұтымды және жедел қолдану.
Республикамыздағы бизнес құрылымын қолдау туралы Бағдарламасын жаңа
шаруашылық субъектісінің орнығуы процесін жеделдетуге әсер ете алмады және
жеткілікті қолдау көрсете алмады. Көптеген шағын фирмалар өздерін
тағайындаушылар мен мемлекеттік басқару жүйелеріне ғана тәуелді емес,
сонымен бірге шикізатпен қамтамасыз етушілер мен затты орап-қаптайтын тағы
басқаларға тәуелді.
Қазақстандағы тиімді нарық экномикасының дамуының негізі – жеке
меншік, бизнес қызметінің еркіндігі және бәсекелестік болып табылады.
Мемлекеттің заңды және жеке тұлғалардың бизнес қызметіне араласуы тек
заң жүзінде ғана жүзеге асып, мемлекеттің компетенциясына қатысты
сұрақтармен шектеледі – заңдылықты қадағалау, қорғаныс, және қоғамның
қауіпсіздігін , азаматтар денсаулығы, салықтық, бағалық және
антимонополиялық реттеу, әлеуметтік кепілдікті реттеу. Экологиялық,
санитарлық, өртке қарсы нормаларды қадағалау.
Мемлекетіміздің әрбір азаматы ҚР-ң Конститутциясының 6-шы бабына
сәйкес кәсіпкерлік қызметпен айналысу құқығына ие болады. Конститутция
мемлекеттік меншікпен қатар құқығы тең құқықты болатынына кепілдік береді.
Әр азаматтың құқығы конститутцияда бекітілгеніне қарамастан шағын бизнесті
мемлекеттік-қоғамдық қолдаудың бүтін жүйесін құру қажет. ҚР-да бизнес
қызметін реттеуші заңдардың алғашқысы:
Мемлекет шағын бизнесті жүйелік және кезекті қолдауды
жалпыұлттық масштабта жүргізеді. 2004 жылға арналған ішкі және сыртқы
саясаттың негізгі бағыттары атты Қазақстан халқына Жолдауында біздің
мемлекет басшысы 2015 жылға дейін индустриалды-инновациялық Бағдарламаның
мақсаты кәсіпкерлік климатты, бәсеке ортаны, қоғамдық институттардың жүйесі
құрылып, капитализацияланды. Жинақтық және тұрақтандырылған функцияларды
орындайтын Ұлттық қор солардың қатарына кіреді.
Шағын және орта бизнесті қолдаудың мемлекеттік бағдарламаларын іске
асыру Қазақстан Республикасында жеке кәсіпкерліктің жасақталу мен
қалыптасуына негіз қалады.
Қазақстандағы шағын кәсіпкерлік субъектілерінің санының тұрақты өсуі
және онда жұмыс істейтіндердің көлемінінің артуына қарамастан шағын бизнес
секторы мемлекет экономикасының мәселелерін шешуде айтарлықтай үлесі көп
емес. Ол осы экономика секторының проблемаларымен түсіндіріледі: салық
салу, несиелендіру, мемлекеттік органдармен өзара әрекеті және т.б.
салалардағы мәселелер. Сондықтан кәсіпкерлер алдында несиені алу кезіндегі
немесе қаржылық көмек жағдайында әртүрлі кедергілер орын алады. Сол
проблеманың ең бастылырының бірі- заң шығарушылық базаның тұрақсыздығы.
Әринә, заңдар қабылданған, мысалы: " Жеке кәсіпкерлікті дамытуға және
қолдау Заңы; " Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы заңы"; "Шағын
кәсіпкерлікті дамытуға мемлекеттік қолдауды күшейту және оны жандандыру
жөніндегі шаралар туралы ҚР-ның Президентінің жарлығы және бүгінгі күні де
қабылдануда. Бірақ бұл нормативтік құқықтық актілер іс-жүзінде толық жүзеге
асырылмағандықтан еліміздің кәсіпкерлері үшін біршама қиындықтар туады. Ол
нормативті-құқықтық актілердің орындалмауы, шағын кәсіпорындардың ісіне
араласу, көптеген тексеруші және қадағалаушы басқару органдарына
тексерушілік қызметтері шағын кәсіпкерлер жұмысының тоқтатылуына әсерін
тигізеді. Бұл кедергілермен қатар, кәсіпкерлік қызметті бақылайтын салық
инспекциясы, жергілікті әкімшілік бөлімдері, санитарлық-экологиялық
инспекциялар, өрттен қорғау орталықтары және тағы басқасы кәсіпкерлердің
мүдделерімен көзқарасына кеміте отырып, көп жағдайда заңдық және заң
шығаушылық пен сот органдарының функцияларымен өкілеттіліктеріне иемденіп
алды. Бұл өз кезегінде бюракратизмге ұштасады, яғни ол дегеніміз заңсыз
ақша талап етуді тиімді құралы болып табылады. Ауыр салық екі түрде
жүргізіледі: Жартылай жария және жасырын. Жартылай жарияға, жергілікті
өкілетті бастамасымен жүргізілетін кәсіпорындарға заң шеңберінен шығып
кететін шекте, ақшалай санада салық салуы. Екінші форма- жасырын ауыр
салық, нақтылы шенеуніктердің қалтасына тікелей пара түрінде түседі. ол өз
деңгейінде кәсіпкерлерге теріс ықпал етіп, олардың жұмысын жүзеге асыруға
кедергі болады.
Қазақстанда шағын кәсіпкерлік субъектілерінің қаржыландыру көздері
4 - сурет
ҚР-ның Статистика жөніндегі Агенттінің мәліметі бойынша
Келесі негізгі мәселе - ол тиімді қаржылық қолдау, яғни
кәсіпкерлердің инвестициялық несиелерді алуы болып табылады. Кәсіпкерлер
Республиканың банк жүйесінен; шағын кәсіпкерлікті дамыту қорынан; Еуропалық
Қайта құру мен дамыту банксінің ашық несиелік тізбегінен; шағын
кәсіпкерлікті қолдайтын басқа да қаржы көздерінен ала алады. Бірақ шағын
бизнесті қолдау көздері анықталғанымен, оны қолдану инвестициялау
механизмінің жетілдіруінің қажет етеді. Бұл тұрғыда несие алу кезінде
кәсіпкерлер алдында жиі кездесетін кедергілерге жататындар: жоғарғы пайыз
мөлшерлемесі; несиені қайтарудың қысқамерзімділігі; несие алудағы құжаттар
санының көптігі; кепілдікпен қамтамасыз ету проблемалары. Несие алудың
негізгі мәселелерін келесі факторларда да толықтырады: несие алу кезіндегі
банктерге тапсыратын құжаттарды толтыру білімінің жетілмеуі; ақпаратпен
толық қамтылмауы; бизнес -жоспарды жасаудың толықсыздығы; елдегі шағын
кәсіпкерлікті дамытуға бағытталған несиелердің көздері туралы шетелдік,
отандық бағдарламалардың ақпаратпен қамтамасыз етілмеуі. Аталған барлық
факторлар кәсіпкерлік қызмет субъектілеріне несие алуға кедергі келтіреді.
Ел Президенті атап көрсеткендей: Даму банкі мен Инвестициялық қорға
барлық кәсіпкерлердің қолы жете бермейді. Сондықтан Шағын кәсіпкерлікті
дамыту қоры өзіндік бір үлкен қаржылық маркетке айналуы тиіс.
Осыған байланысты шағын бизнес субъектілерін қаржыландыру мәселесіне
келетін болсақ, бүгінгі таңда еліміздегі шағын кәсіпкерлердің қаражат
көздерінің 75%-жеке жинақтары мен туыстарының қаржы құралдарынан, 15%-
сыртқы көздер, 10%-банктерден құралады.
Шағын кәсіпкерлікті дамытудағы негізгі проблемалардың ең
маңыздыларының бірі - салық саясатының жетілмеуі болып табылады. Бұл
мәселен заңдылық нормативті фактілердің жиі өзгеруі, салық салу
қойылымдарының жоғары болуы, салық түрлерінің өте көпжақтылығы және
салықтар мен төлемдерді жинаудың күрделі жүйесін жатқызуға болады. Ал шағын
және орта бизнесті дамытуда салықтың маңызы зор. Қазіргі кездегі шағын
кәсіпорындардың 40 %-і 1992-1993ж.ж- да салықтық жеңілдіктер мен
несиелендіру мүмкіндіктеріне ие болған уақытта құрылған. Салық кодексін
қабылдағаннан кейін бұл кәсіпорындардың құрылуы мен жүзеге асуы
қысқартылды. Негізгі себеп- кәсіпкерлікті дамытуды ынталандыру бойынша
шаралар жүйесінің жоқтығы болды.
Қазақстан Республикасының Салық кодексі бойынша салықтардың 11 түрі,
ал алымдардың салмалық көлемі 45-50% құрайды. Сонымен қатар, кәсіпкерлік
қызметтің салықтық реттелуінде, елімізде заңдардың, яғни салық туралы
заңдар жүйесінің шексіз өзгертіліп отырылуы негізгі проблемалардың бірі
болып табылады. Салық жүйесін белгілейтін негізгі заңның 24.VI.95ж
енгізілгеннен кейін, оған толықтулар мен өзгертулер 16 рет болған.
Сондықтан, бұл мәселе кәсіпкерлер үшін салық заңдарының шығарылуына орай
тұрақсыздық тудырады.
Бұл мәселелердің әсерінен мемлекеттік бюджетке түсетін салықтық
түсімдердегі шағын кәсіпкерлік субъектілерінің үлесі төмендейді. Егер
1996ж. шағын кәсіпкерліктен түсетін салықтар мен төлемдер саласы 7,9%,
1997ж.-10,3%. 1998ж.-7,1% құраған болса қазіргі уақытта олардың үлесі
өсудің орнына бір деңгейде қалып отыр.
Кесте 10 - Шағын кәсіпкерлікті дамытудағы кедергілер
Мүмкін болатын факторлар Сұралғандарға %-н
Жоғары мөлшерлемілі салықтар 63,6
Несиелердің жоғары құндылығы 55,6
Бақылаушы органдармен қатынас 36,5
Халықтың тұтыну сұранысы төмен 22,2
Төмен ақпараттық қамтылу 22,2
Нарықтағы жоғары бәсеке 14,3
Білікті мамандардың аздығы 9,5
Жалпы қазіргі кезде Қазақстанда қалыптасқан салық және салық салу
жүйесі шағын кәсіпкерліктің дамуына айтарлықтай ықпал жасай қоймайды. Осы
айтылған мәселелерді 2-кесте мәліметтері айқын дәлелдейді.
Жоғарыдағы кестеден көріп отырғандай, маңызды сыртқы фактор
ретінде салық салу жүйесі екендігі көрініс табады. Сондықтан жоспарланған
кезеңдерге салық салу жүйесінің қызметін ынталандыру үшін:
-әр түрлі салықтар бойынша төлеу ережелерін жеңілдету және төлеу
уақыттарын бекіту;
- қосымша құн салығын төмендету;
- салықтарды пайдалануы туралы есептін жариялым;
-салық салу жөніндегі жаңа құжаттармен салық төлеушілерді ақпаратпен
қамтамасыз ету;
-шағын бизнестің аймақтық маңызды өнім өндіретін кәсіпорындарын
салықтық жеңілдіктермен қамтамасыз ету;
- салық қойылымдарының деңгейін төмендету;
- салықтың нормативті-құқықтық құжаттардың қабылдануы мен тиімді
пайдалануын бақылау қажеттілігі;
- шағын кәсіпорындарды алғашқы 2-3ж. бойына пайдаға деген салықтан
толық босату, кейінгі 4-5ж. жеңілдікдіктер беру;
- прогрессивті салық жүйесін қалыптастыру (мысалы, АҚШ-та 25 мың дол.
дейін-15%, 25-30 мың долл. -18%, 50-75 мың долл.-30%, 75-200 мың долл.-40%
мөлшерлеме қабылданған);
Шағын және орта бизнес субъектілеріне салық салу салықтық
жүйенің кмшіліктері көп жылдан бері Қазақстанда шағын және орта бизнестің
дамуына кедергі мәселелердің бірі болып келеді. Бұл осы көрсетілген
мәселеге мемлекеттік құрылым жағынан жеткіліксіз көңіл аударылатыны, немесе
әлеуметтік-экономикалық жағдайды өзгерту мүмкіндіктері жоқтығынан екендігін
куаландырады.
Бірақ, 2004-2005 жылдар аралығында шағын және орта кәсіпорындардың
салықты төлеуде бірнеше енгізілген өзгерістері қарастыратын салық және
басқа бюджетке төлемдер туралы бірқатар заңдар мен заңдылық актілер
қабылданды. Қазіргі уақытта кәсіпкерлердің шағын бизнеске салық салынуына
өзгерістерге қатысты ойын оқып зерттеуге және Қазақстандағы шағын және орта
бизнестің дамуын ұстанатын, жаңа салықтық заңдылықтарға баға беруге
мүмкіндік бар.
Шағын және орта бизнес орталығы жүргізген зерттеулері шағын және орта
бизнестің дамуына кедергі келтіретін салық салудың басты мәселелерін ғана
айқындап қоймай, сонымен қатар, басты құндылықтардың қажеттіліктеріне
динамика өзгерістерін қарастырады.
Мониторинг жүргізген уақытта алынған мәліметтерде 2005 жылы
кәсіпкерлердің салық салу сұрағы бойынша ойлары алдыңғы жылмен
салыстырғанда өзгерді.
Сонымен, 2005 жылы нормативті-заңды актілердің жиі өзгеруі сияқты
мәселе бірінші орында, ал 2004 жылғы нәтиже бойынша бұл мәселе екінші
орынға жылжыды осы жерде айта кететін жай, берілген мәселе әлі де
айқындалмай келеді. Сол уақытта “қойлымның” жоғарылауы пункті екінші орынан
үшінші орынға ауысты. Бұл жаңа салықтық кодексінде қойылған жаңа салық
негізінде, салықтық ставканың өзгеруі және қызмет етуші төлемдердің
салықтық базасына өзгерістер мен толықтырулар енгізуде шектеуліктер
қарастырылғандығымен түсіндіріледі. Сондай-ақ бірнеше бірнеше салық
ставкалары төмендетілді және шағын және орта бизнес субъектлері үшін арнайы
салықтық режимді пайдалану мүкіндігі қарастырылған.
Респонденттердің көзқарастары бойынша, салықтық кодекс жобасы кеңінен
талқыланды және 2005 жыл ішінде кәсіпкерлердің көп бөлігі шағын және орта
кәсіпорын жұмысы жағдайын жақсартуды және салықтық саясатты жеңілдетуді
талап етті. Бірақ, жақсарту жағдайының нақты өзгерістері туралы бірнеше
уақыттан кейін айтуға тура келеді. Ең біріншіден бұл шағын және орта бизнес
субъектлері үшін арнайы салықтық режимді қабылдауға қатысты болып отыр.
Зерттеулердің нәтижесі бойынша, кәсіпкерлердің қызметіне кедергі
салықтық жүйе кемшіліктерінің бөлінуі, әртүрлі қызмет түрлерімен
ерекшеленетінін 3 - кесте мәліметтер куәландырады.
Яғни, өндірістік сфера үшін салықтық қызмет іс-әрекетіндегі қиындықтар
және инструкцияның екі мағыналығы сияқты мәселелер бірінші орынға ие. Шағын
және орта өндірістік кәсіпорындардың басшылары осы пайда болған жағдайдың
басты екі себебін атап айтты:
Біріншіден, жалпы бизнесмендердің салықтық заңдылықтарды білмеуінен,
яғни бұл тек тәртіп бұзуға ғана емес, кәсіпкерлердің салық заңдылықтарының
барлық талаптарын орындау мүмкін еместігі туралы ойды қалыптастырады.
Екіншіден, бір қызмет түрін реттепотыратын заңды актілердің көп
болуына қатысты, ал кейде бір-бірін толықтырып отырушылар. Респонденттердің
көзқарастары бойынша кейбір салық қызметкерлері осы жағдайды пайдаланады
және жағдайға байланысты заңды актілерді ұсынады.
Шағын және орта бизнес субъектілердің қызметіне кедергі келтіруші
салықтық жүйенің кемшіліктері
1 2 3 4 5 6
Салық НормативтПайыздық ИнстркуцияныСалықтың Ішкі
қызметінің і-заңды қойылымныңң екі үлкен инструкциян
іс-әрекеттеріактілердіжоғарылауы мағыналығы көлемі ың қол
ндегі ң жиі жетпейтін
қиындықтар өзгеруі болуы
5 – сурет.
Ауылшаруашылығы кәсіпорындары үшін нормативті заңды актілердің жиі
өзгеру бірінші орында тұр. Респонднеттердің ойлары бойынша бұл ауылдық
жерлерде қаламен салыстырғанда, әсіресе алыс аудандарда салықтық заңдылыққа
енгізілген өзгертулер мен толықтырулар кештетіп түседі, ақпаратқа жету өте
қиын. Сонымен бірге ауылдарда шағын және орта бизнесті қолдау
инфрақұрылымының ақпараттық-кеңестік объектілері жоқ десек те болады, соның
ішінде салық салу облысында кеңес беру. Осы факторлардың барлығы, ауыл
кәсіпкерлерінің қызметін қиындатады, ал ауылда өз ісін ашу немесе өз
бизнесін табысты дамсыту үшін кедергілер болады.
Кесте 11 - Қызмет түрі бойынша шағын және орта бизнес субъектілерінің
қызметіне кедергі келтіретін салықтық жүйенің кемшіліктері
Қызмет түрі бойынша
шағын және орта Қызмет түрлері
бизнес субъектерінің
қызметіне кедергі
келттіретін салықтық
жүйенің
ерекшеліктері.
Өндіріс Ауыл Сауда Қызмет
шарушылығы көрсету
Нормативті заңды 18,1 22,3 19,7 199
актілердің жиі
өзгеруі
Салықтар мен 17,3 20,8 21,8 20,7
жинақтардың жоғары
ставкасы
Салықтар мен 15,1 15,3 16,2 14,3
жинақтардың үлкен
көлемі
Салықтық қызмет 22,1 19,4 19,7 18,6
іс-әрекетіндегі
қиындықтыр
Ішкі инструкцияның 9,1 12,5 9,9 11,0
қол жеткіліксіз болуы
Инструкцияның екі 18,3 9,7 12,7 16,5
мағыналығы
Сауда және қызмет сферасы үшін салық салудың ерекшелігімен байланысты,
респонденттердің ойлары бойынша, салықтар мен жинақтардың жоғары ставкасы
мәселені құрайды. Бірақ, кейбір жеке салықтарға ставканы төмендету
жағдайдың жақсаруына мүмкіндік жасайды.
1996 жылдан бері шағын және орта бизнес орталығы арқылы жүргізілген
зерттеулері көрсетіп отырғандай, шағын және орта бизнестің басты бөлігі
салық қызметінің басты бөлігі салық қызметінің іс-әрекетімен дауласуға
білімдері және тәжірибелері жеткіліксіз. Көп жағдайда кәсіпкерлер осы
жағдайдан шығудың нақты жағдайда салық қызметінің қызметкерлерімен “келісім
шартқа” тұру болып табылады.
Респонденттердің ойлары бойынша, қарастырылып отырған мәселенің басты
себептері мыналар болып саналады:
- бизнесмендердің салықтық заңдылықтары облысында жоғары білім
деңгейінің төмендігі, ал кейде ол жаңадан өз ісін ашушыларда
мүлдем болмайды. Бұл шындық, шағын және орта кәсіпорындардың
басшылары заңдарды, өз құқықтарын, міндеттерін және салық
органдарының өкілеттігін т.б. оқып білуге тырыспайды. Ал,
керісінше “айналып өту”жолдарын іздейд, фискалдық органдарда
өздеріне “тыныс”табуға, анықталған “төлем” үшін келеңсіз
жағдайлар туғызуға тырысады;
- салық төлеушілерге олардың іс-әрекеттері немесе басқа жағдайлар
туралы дұрыс және толық ақпарат бере алмауы – ол жеке
мемлекеттік салық органдары мамандарының дайындық деңгейі төмен
болуынан;
- кәсіпкерлер үшін салық қызметінің “жабықтығы”. Респонденттердің
көзқарастары үшін слық комитеті кәсіпкерлерге кеңестік қызмет
көрсету жүйесін жөндеу керек, мүмкін төлем ақы негізінде,
сонымен қатар таматикалық оқытушы семинарлар жүргізу. Салық
инспекторы салық төлеушіге маманданған кеңесші және сауатты,
тиісті салығын төлеуге көмек көрсете білуі керек.
- нормативті-заңды актілердің жеткіліксіздігі, олардың ішінде ең
негізгісі болып – нормативті-заңды актілердің өзгеруі, ішкі
инструкцияның екі мағыналы және қол жетерліксіздігі табылады.
Зерттеулер көрсетіп отырғандай, соңғы уақытта кәсіпкерлер салық
қызметкерлерімен дауласуда өз құқықтарын қорғауға мүмкіндік пайда болды.
Оның себептері:
Біріншіден, кәсіпкерлер сауатты бола бастады. Олар белсенді түрде өз
құқықтарын қорғау үшін салық заңдылықтарын оқып біле бастады.
Екіншіден, кәсіпкерлерді оқытумен, кеңес берумен және шағын және орта
фирмалардың мемлекеттік органдармен қарама-қайшы келуінде, оларды қорғаумен
айналысатын үкіметтік емес ұйымдар қызметінің белсенділігі ерекше рольге
ие.
Үшіншіден, анықталған деңгейде салық қызметінің жүргізілген реформаға
байланысты, салық қызметкерлерінің пара алуына қатаң талап қойылды.
Аталған барлық факторлар кәсіпкерлік қызмет субъектілеріне несие
алуға кедергі келтіреді. Несие беру саласындағы өзекті мәселелер:
1) Ссудалық пайыздың жоғары болуы.Бұл мәселенің туындауына
кәсіпкерлерідің пікірі бойынша коммерциялық банктер негізсіз баға,
несие қорын шағын және орта шаруашылықтарының пайдасының үстінен
қосу арқылы жоғарылатуы себеп болып отыр.
2) Несиені қайтару мерзімінің қысқа болуы. Бүгінгі күні отандық тауар
өндірушілерге ұзақ мерзімді несие бәсекелестік туғызатын өнім
өндіруді ұйымдастыру мақсатында техниканы жаңарту үшін қажет.
3) Несиелендірудің кепілдік-кезеңінің болмауы.
4) Шағын және орта бизнес жүйесінде Қазақстандағы шағын және орта
бизнесті дамытуға бағытталған шетел және отандық несиелендіру
бағдарламасы туралы ақпараттың болмауы.
Шағын және орта бизнес субъектлеріне екінші деңгейлі банктердің несие
беру шараларына макроэкономикалық көрсеткіштер де әсер етеді:
- құнсыздану деңгейі;
- өндіріс көлемінің өсуі;
- төлемақы балансы;
- қайта қаржыландыру бағамы.
Сонымен қатар, нарық инфрақұрылымының объектлерінің дамуынан
туындайтын мәселер бар. Олар :
- кәсіпкерлердің білімі мен тәжірибесінің жоқтығынан,
жетіспеушілігнен банкке қажетті құжатты даярлай алмау;
- ақпараттық-консалтингтік қызметтің жетіспеуі.
Жоғарыда көрсетілген мәселелердің жеке көрініс түрлері бар. Оларды
жеке-жеке қарастырайық:
Ссудалық пайыз
Бүгінгі күні коммерциялық банктердің шағын және орта фирмаларға
беретін несиенің пайыздық бағамы 16-20 % валютамен, 20-25 % теңгемен. 2000
жылмен салыстырғанда коммерциялық банктерден несие алудың пайыздық
бағамыорта есеппен 3-5 %-ға төмендеді. Ол Ұлттық банктің қайта қаржыландыру
пайызының 9 %-на дейін төмендеуіне байланысты. Отандық тауар өндірушілер
арзан несие қорын қажет етеді.
Несиені иемдену мерзімдері
Қазіргі уақытта қызмет түріне қарай, фирмалардың алдына қойған
мақсатына қарай несие 6 айдан 36 айға дейінгі уақыт мерзіміне беріледі. Кей
жағдайда 5 жылға созылады.несиені иемденудің орташа мерзімі 11-12 ай.
Мұндай несие түрі сауда кәсіпорындарына, қысқа мерзімді өндіріс айналымы
бар өнеркәсіптік шағын және орта фирмаларға беріледі. Отандық тауар
өндірушілер қарызда тиімді игеру үшін 5 жыл немесе одан да жоғары уақыт
мерзіміне несие беруі қажет етеді. өйткені олар тұрақты табысты 3-4 жылдан
соң түсіре бастайды.
Несиені құжат түрінде өңдеу
Несие алу үшін көптеген құжаттар қажет:
- жалпы құжаттар (анкета, өтініш, құрылтай құжаттары т.б);
- фирманың қаржылық есебі;
- бизнес-жоспар;
- жобаны жүзеге асыру үшін мемлекет жүйелерінің рұқсатын алуы туралы
құжат;
- кепілдік бойынша құжаттар.
Кепілдік бойынша құжаттар
Кең тараған кепілдік түрі болып – қарыз алушының жылжымайтын мүлігі
саналады. Несие процесі кезеңінде несие алу үшін бұл мүлік қамауға алынуы
тиіс, яғни қарыз алушы несиені толық қайтарғанға дейін ол мүлікті сатуға,
сыйлауға, басқа адамға уақытша қолдануға беруге құқығы жоқ. Жылжымайтын
мүлікті қамауға жылжымайтын мүлікті тіркеуге алумен айналысатын мемлекеттік
кәсіпорын айналысады, бұл іс ақылы түрде жүргізіледі. 10 күн ішінде бітіру
қажет. Егер қарыз алушы қамауға алу ісін жеделдеткісі келсе, маклерлік
контордың қызметін қолдана алады. Бірақ мұндағы қызмет ақысы 2,5-3 есе
артады. Егер кепілдік үшін тұрғын үй ұсынылатын болса, онда тіркелген
тұрғындардың келісімі қажет. Егер пәтерде кәмелет жасқа толмаған балалар
тіркелген болса, қамқор жасаушы жүйенің рұқсаты қажет. Бұл жағдайда
кәсіпкер несиені қайтара алмаса, банк кепілдікке қойылған мүлікті
аукционға қояды. Кәмелетке толмаған балалардың құқығын қорғау негізінде
қамқорлық жасаушы жүйе бұл шешімге қарсы шығып, банктер көп жағдайда
шарасыздықтан шығынға ұшырайды.
2000 жылдың ортасынан бастап, банктер қаупті төмендету мақсатында
кәсіпорынның бухгалтерлік құжаттары мен қаржы жағдайын, несие беру кезінде
қатаң тексеруден өткізеді. Өйткені қазіргі кезде шағын және орта фирмалар
шынайы табыстарын жасырып, салық төлемінің көлемін төмендету мақсатында екі
бухгалтериялық есеп тәжірибесін жүргізуде.
Несие алу үшін мынадай ақпараттар қажет:
- соңғы 12 айдағы кәсіпорынның қаржылық есеп беруі;
- соңғы 6 ай қызметінде тұрақты табыс табуы.
Егер кәсіпкер салық инспекциясына берген құжаттарды банкке әкелетін
болса, оған несие берілмеуі мүмкін. өйткені салық төлемін төмендету үшін
бұл құжаттарда кәсіпкер ең төменгі пайда көрсеткішін көрсетеді. Сондықтан
кәсіпкер банкке беру үшін арнай шынай қаржылық құжаттар пакетін даярлайды.
Мемлекттік жүйелердің қортындысы мен рұқсаты
Жобаның түріне қарай бір немесе бірнеше мемлекеттің жүйелерден рұқсат
қажет. Олар:
- Табиғат қоры мен экология Министрлігінің аймақтық өкілеттігі;
- Санитарлық-эпидемиологиялық қызмет;
- Өртке қарсы қызмет;
- Кеден қызметі;
- Стандарттау және серитфикациялау қызметі;
- Мемлекеттік құрылыс және архитектуралық бақылау қызметі
өкілеттігі;
- Өкілетті жүйе – лицензиар.
Бизнес-жоспар
Осы кезге дейін бизнес-жоспарды құруда қиындықтар туындады. Оның
себебі біріншіден, банктердің қатаң талап қоюы, екіншіден, кәсіпкерлердің
бизнес жоспар құру үшін қажет білімі мен тәжірибесінің болмауы. Қазіргі
кезде бизнес-жоспар құруға көмектесетін бірнеше ұйымдар бар.
Несиені тіркеу кезіндегі консалтингті қызмет көрсетуші ұйымдар
Туындаған қиындықты шешу үшін, несиені тіркеу үшін кәсіпкерлер әртүрлі
субъектлерден көмек сұрайды. Олар:
- үкіметтік емес субъектлер;
- ақпараттық-консалтингтік ұйымдар;
- жеке тұлғалар;
- банктер;
- басқа субъектілер.
Жалпы алғанда, Қазақстанда жылдан жылға шағын бизнесті дамыту бойынша
ілгері қадамдар жасалуда. Мәселен, біз Қазақстанда жаңа бизнесті тіркеу
үшін кейде қырыққа және одан да көп күнге созылатын кезеңді бастан кештік,
ал бүгінде бұл рәсімдер 10 күнді алады. Бұл біздің еліміз үшін, әрине,
үлкен прогресс. Сонымен қатар құқықтық қамтамасыз етілу тұрғысынан да
айтарлықтай ілгерілеушіліктер байқалып отыр. 2006 жылдың қаңтар айында
Жеке кәсіпкерлік туралы Заң қабылданды. Бұл құжатта тексерулер жүргізудің
жаңа тәртібі бекітілген. Егер бұрын бұл тәртіп кәсіпкерлік қызмет саласына
байланыстызаңды жүзеге асыру және ведомстволық нормативтік-құқықтық
актілермен регламенттелсе, ендігі жерде мұның бәрі заңнамалық деңгейде
реттеледі.
Сонымен, шағын бизнестің құқықтық және ұйымдастырушылық түрғыдан
қамтамасыз етілуін саралау негізінде бизнестің осы түрінің дамуындағы
артықшылықтар мен кемшіліктерді айқындадық, сонымен бірге оның құқықтық та,
ұйымдастырушылық та сипатта қамтамасыз етілу барысына қатысты бірқатар
мәліметтерді айқындадық.
1.2 Жеке кәсіпекрліктің әлеуметтік-экономикалық маңыздылығын арттыру
жолдары
Шағын бизнес бірқатар экономикалық және әлеуметтік проблемаларды
шешуде маңызды рөл атқарады. Өйткені, жеке кәсіпекрліктің қарқынды дамуы ел
экономикасының ғана емес, оның әлеуметтік сферасының дамуына да зор ықпалын
тигізеді. Елдің жалпы ішкі өнімін арттыруға, сол арқылы халықтың әл-ауқатын
жақсартуға және сонымен бірге жаңа жұмыс орындарының ашылуына мүмкіндік
беретін болғандықтан да жеке кәсіпекрліктің экономикалық та, әлеуметтік те
маңызы жоғары.
Шағын және орта бизнес субъектілерінің қызметін реттеу әдістерінің
бірі – инвестициялау. Шағын және орта бизнес субъектілерінің қызметінде
инвестицияның мәнін бағалау өте қиын. Шағын және орта бизнес өнеркәсіптері,
егер олар өздерінің капиталдарын тиімді сала алса, өнім сапасын табысты
көтеріп, шығындарды азайтып, өндірстік қуатты күшейтіп, өзінің өнімінің
бәсекеге қабілеттілігін көтеріп және нарықтағы өзінің позициясын күшейте
алады. Сондықтан мемлекет өзінің саясатын активті түрде жүргізеді.
Қазіргі уақытта Қазақстан инвестициялық қоры құрылды. Оның қажеті
капиталға үлестік қатысу жолымен жасалатын тауарларды өндіретін
қазақстандық компанияларды құруға бағытталған.
Шағын және орта бизнеске салынатын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz