Жеке табыс салығының бюджеттегі орны
Жоспар
Кіріспе
1. Бөлім. Жеке табыс салығының экономикалық негіздері
1.1 Салықтар ұғымы, мәні, қалыптасуы
1.2 Жеке табыс салығының әлеуметтік . экономикалық мәні
2. Бөлім. Жеке табыс салығының бюджеттегі орны
2.1 Жеке табыс салығының төлем көздері
2.2 Жеке табыс салығының бюджет кірісіндегі алатын рөлі
3. Бөлім. Жеке табыс салығының даму перспективалары
3.1 Дамыған нарықтық экономикалы мемлекеттердегі жеке табыс
салығының алыну ерекшеліктері
3.2 Қазақстан Республикасындағы жеке табыс салығының жетілдірілуі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
1. Бөлім. Жеке табыс салығының экономикалық негіздері
1.1 Салықтар ұғымы, мәні, қалыптасуы
1.2 Жеке табыс салығының әлеуметтік . экономикалық мәні
2. Бөлім. Жеке табыс салығының бюджеттегі орны
2.1 Жеке табыс салығының төлем көздері
2.2 Жеке табыс салығының бюджет кірісіндегі алатын рөлі
3. Бөлім. Жеке табыс салығының даму перспективалары
3.1 Дамыған нарықтық экономикалы мемлекеттердегі жеке табыс
салығының алыну ерекшеліктері
3.2 Қазақстан Республикасындағы жеке табыс салығының жетілдірілуі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
КIРIСПЕ
Қандай да болмасын мемлекеттің өсіп – дамуының материялдық базасы – қаржыларды қалыптастыратын ең басты қайнар көздерге салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің жататыны белгілі.
Сонымен салықтар дегеніміз - мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан белгілі бір мөлшерде және мерзімде түсетін міндетті төлемдері болып табылады.
Экономикалық категория ретінде салықтар – шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың мемлекетпен екі арадағы мемлекеттік орталықтандырылған қаржы көздерін құруға байланысты туындайтын қаржылық қатынастарын сипаттайды.
Салықтардың экономикалық мәні:
• Салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін көрсетеді;
• Шаруашылық жургізуші субъектілер мен халық табысының белгілі-бір мөлшерін мемлекет үлесіне жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын көрсетеді.
Қазіргі кезде еліміздің бюджетінің кіріс көзін 90 пайызы* салықтардан тұрады. Ел экономикасы дамып, мемлекеттік бюджеттің кіріс көздері ұлғайған сайын салықтық түсімдердің де өсіп отырғаны байқалады. Себебі салықтың экономикалық табиғаты өндіріске байланысты. Өндіріс бар жерде табыс бар, одан алынатын салықтар да бар. Сондықтан салық өндірістің дамуына барынша өз ықпалын тигізіп, өндірушілердің ынтасын артыруға жағдай жасауы қажет. Салықтардың бақылаушылық қызметі арқылы салық механизмінің қызмет етуінің тиімділігі бағаланады, қаржы ресурстарының қимылына Салықтардың екінші маңызды қызметі ол, реттеушілік қызметі. Реттеушілік қызметі салық маханизмі арқылы іске асырылады. Оның ішіндегі негізгі тетіктері салық ставкалары мен салық жеңілдіктері. Салықтық реттеудің тетіктері тек қана өндірістің дамуын реттеп қана қоймай, сонымен қатар ақша және баға саясаты, шетелдік инвесторларды ынталандыру, шағын және кіші кәсіпкерлікті дамыту жұмыстарын жүзеге асыруы қажет. Әрине салықтық реттеу тетіктері тиімді қызмет атқару үшін олардың басқа да экономикалық тетіктерімен тығыз байланыста болуы керек.
Қандай да болмасын мемлекеттің өсіп – дамуының материялдық базасы – қаржыларды қалыптастыратын ең басты қайнар көздерге салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің жататыны белгілі.
Сонымен салықтар дегеніміз - мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан белгілі бір мөлшерде және мерзімде түсетін міндетті төлемдері болып табылады.
Экономикалық категория ретінде салықтар – шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың мемлекетпен екі арадағы мемлекеттік орталықтандырылған қаржы көздерін құруға байланысты туындайтын қаржылық қатынастарын сипаттайды.
Салықтардың экономикалық мәні:
• Салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін көрсетеді;
• Шаруашылық жургізуші субъектілер мен халық табысының белгілі-бір мөлшерін мемлекет үлесіне жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын көрсетеді.
Қазіргі кезде еліміздің бюджетінің кіріс көзін 90 пайызы* салықтардан тұрады. Ел экономикасы дамып, мемлекеттік бюджеттің кіріс көздері ұлғайған сайын салықтық түсімдердің де өсіп отырғаны байқалады. Себебі салықтың экономикалық табиғаты өндіріске байланысты. Өндіріс бар жерде табыс бар, одан алынатын салықтар да бар. Сондықтан салық өндірістің дамуына барынша өз ықпалын тигізіп, өндірушілердің ынтасын артыруға жағдай жасауы қажет. Салықтардың бақылаушылық қызметі арқылы салық механизмінің қызмет етуінің тиімділігі бағаланады, қаржы ресурстарының қимылына Салықтардың екінші маңызды қызметі ол, реттеушілік қызметі. Реттеушілік қызметі салық маханизмі арқылы іске асырылады. Оның ішіндегі негізгі тетіктері салық ставкалары мен салық жеңілдіктері. Салықтық реттеудің тетіктері тек қана өндірістің дамуын реттеп қана қоймай, сонымен қатар ақша және баға саясаты, шетелдік инвесторларды ынталандыру, шағын және кіші кәсіпкерлікті дамыту жұмыстарын жүзеге асыруы қажет. Әрине салықтық реттеу тетіктері тиімді қызмет атқару үшін олардың басқа да экономикалық тетіктерімен тығыз байланыста болуы керек.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Ермекбаева Б.Ж. Салықтар және салық салу. Оқу құралы. Алматы,2003 жыл.
2. Ермекбаева Б.Ж., Лесбеков Г.А. Основы налогообложения. /учебное пособие/- Алматы : Қазақ университеті, 2002ж.
3. Қазақстан Республикасының « Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы » Заңы ( Салық кодексі ). Алматы,2001 жыл.
4. Мельников В.Д., Ильясов К.К. «Финансы» - Алматы Каржы-Каражат,1995 –с.208
5. Карагусова Г.Д. Налоги: сущность и практика использование. Алматы, 1994 год.
6. Құлпыбаев С., Ілиясов Қ. Қаржы. Оқу құралы. Алматы, 2003 жыл.
7. Пушкарева В.М. История финансовой мысли и политики налогов.- М:ИНФРА – М,-1996.190 с.
8. Раимбаев А., Классификация налогов.// «Қаржы-қаражат»,-1999 , №7,- с.81
9. Кучукова Н.К.,Финансы ,кредит, банки.- Алматы: Гылым, -1992.- 220
10. Трошин А.В. Сравнительный анализ методик определения налоговой нагрузки на предприятия.// «Финансы».-2000.-№5.- с.45
11. Ермекбаева Б.Ж., Арзаева М.Ж. Шет мемлекеттердің салықтары. Алматы, 2004 жыл.
12. В.Г.Князев, Д.Г.Черник. Налоговые системы зарубежных стран./ учебник/ Москва. «Закон и право», «ЮНИТИ» 1997г.
13. Құлпыбаев С., Ілиясов Қ. Қаржы. Оқу құралы. Алматы, 2003 жыл.
14. Черник Д.Г., Починок А.П., Морозов В.П. Основы налоговой системы. Москва, « Финансы », 1998 год.
15. Финансы Республики Казахстан. Статистический ежегодник. Алматы, 2003 год.
16. Елубаева Ж.М. “Основные направления совершенствования налоговой политики” Вестник КазНУ. Серия экономическая. Алматы,№3(37), 2003 год.
17. Ермекбаева Б.Ж. “Налговая система Казахстана: опыт и проблемы” Мир финансов. Специальный выпуск, Алматы, декабрь 2003год.
18. Налоги и налогообложение. Учебник под ред. Русаковой И.Г., Кашина В.А.-М: «Финансы» ЮНИТИ,-1998.с.180-181-494
19. Худяков А.И. Налоговая система Казахстана «Подоходный налог» А. 1997год.
1. Ермекбаева Б.Ж. Салықтар және салық салу. Оқу құралы. Алматы,2003 жыл.
2. Ермекбаева Б.Ж., Лесбеков Г.А. Основы налогообложения. /учебное пособие/- Алматы : Қазақ университеті, 2002ж.
3. Қазақстан Республикасының « Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы » Заңы ( Салық кодексі ). Алматы,2001 жыл.
4. Мельников В.Д., Ильясов К.К. «Финансы» - Алматы Каржы-Каражат,1995 –с.208
5. Карагусова Г.Д. Налоги: сущность и практика использование. Алматы, 1994 год.
6. Құлпыбаев С., Ілиясов Қ. Қаржы. Оқу құралы. Алматы, 2003 жыл.
7. Пушкарева В.М. История финансовой мысли и политики налогов.- М:ИНФРА – М,-1996.190 с.
8. Раимбаев А., Классификация налогов.// «Қаржы-қаражат»,-1999 , №7,- с.81
9. Кучукова Н.К.,Финансы ,кредит, банки.- Алматы: Гылым, -1992.- 220
10. Трошин А.В. Сравнительный анализ методик определения налоговой нагрузки на предприятия.// «Финансы».-2000.-№5.- с.45
11. Ермекбаева Б.Ж., Арзаева М.Ж. Шет мемлекеттердің салықтары. Алматы, 2004 жыл.
12. В.Г.Князев, Д.Г.Черник. Налоговые системы зарубежных стран./ учебник/ Москва. «Закон и право», «ЮНИТИ» 1997г.
13. Құлпыбаев С., Ілиясов Қ. Қаржы. Оқу құралы. Алматы, 2003 жыл.
14. Черник Д.Г., Починок А.П., Морозов В.П. Основы налоговой системы. Москва, « Финансы », 1998 год.
15. Финансы Республики Казахстан. Статистический ежегодник. Алматы, 2003 год.
16. Елубаева Ж.М. “Основные направления совершенствования налоговой политики” Вестник КазНУ. Серия экономическая. Алматы,№3(37), 2003 год.
17. Ермекбаева Б.Ж. “Налговая система Казахстана: опыт и проблемы” Мир финансов. Специальный выпуск, Алматы, декабрь 2003год.
18. Налоги и налогообложение. Учебник под ред. Русаковой И.Г., Кашина В.А.-М: «Финансы» ЮНИТИ,-1998.с.180-181-494
19. Худяков А.И. Налоговая система Казахстана «Подоходный налог» А. 1997год.
Жоспар
Кіріспе
1. Бөлім. Жеке табыс салығының экономикалық негіздері
1.1 Салықтар ұғымы, мәні, қалыптасуы
1.2 Жеке табыс салығының әлеуметтік – экономикалық мәні
2. Бөлім. Жеке табыс салығының бюджеттегі орны
2.1 Жеке табыс салығының төлем көздері
2.2 Жеке табыс салығының бюджет кірісіндегі алатын рөлі
3. Бөлім. Жеке табыс салығының даму перспективалары
3.1 Дамыған нарықтық экономикалы мемлекеттердегі жеке табыс
салығының алыну ерекшеліктері
3.2 Қазақстан Республикасындағы жеке табыс салығының жетілдірілуі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
КIРIСПЕ
Қандай да болмасын мемлекеттің өсіп – дамуының материялдық базасы –
қаржыларды қалыптастыратын ең басты қайнар көздерге салықтар мен басқа да
міндетті төлемдердің жататыны белгілі.
Сонымен салықтар дегеніміз - мемлекеттік бюджетке заңды және жеке
тұлғалардан белгілі бір мөлшерде және мерзімде түсетін міндетті төлемдері
болып табылады.
Экономикалық категория ретінде салықтар – шаруашылық жүргізуші
субъектілердің, жеке тұлғалардың мемлекетпен екі арадағы мемлекеттік
орталықтандырылған қаржы көздерін құруға байланысты туындайтын қаржылық
қатынастарын сипаттайды.
Салықтардың экономикалық мәні:
• Салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының
қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін көрсетеді;
• Шаруашылық жургізуші субъектілер мен халық табысының белгілі-бір
мөлшерін мемлекет үлесіне жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық
қатынастарын көрсетеді.
Қазіргі кезде еліміздің бюджетінің кіріс көзін 90 пайызы* салықтардан
тұрады. Ел экономикасы дамып, мемлекеттік бюджеттің кіріс көздері ұлғайған
сайын салықтық түсімдердің де өсіп отырғаны байқалады. Себебі салықтың
экономикалық табиғаты өндіріске байланысты. Өндіріс бар жерде табыс бар,
одан алынатын салықтар да бар. Сондықтан салық өндірістің дамуына барынша
өз ықпалын тигізіп, өндірушілердің ынтасын артыруға жағдай жасауы қажет.
Салықтардың бақылаушылық қызметі арқылы салық механизмінің қызмет етуінің
тиімділігі бағаланады, қаржы ресурстарының қимылына Салықтардың екінші
маңызды қызметі ол, реттеушілік қызметі. Реттеушілік қызметі салық
маханизмі арқылы іске асырылады. Оның ішіндегі негізгі тетіктері салық
ставкалары мен салық жеңілдіктері. Салықтық реттеудің тетіктері тек қана
өндірістің дамуын реттеп қана қоймай, сонымен қатар ақша және баға саясаты,
шетелдік инвесторларды ынталандыру, шағын және кіші кәсіпкерлікті дамыту
жұмыстарын жүзеге асыруы қажет. Әрине салықтық реттеу тетіктері тиімді
қызмет атқару үшін олардың басқа да экономикалық тетіктерімен тығыз
байланыста болуы керек.
1. Бөлім. Жеке табыс салығының экономикалық негіздері
1.1 Салықтар
ұғымы,мәні,қалыптасуы
Жеке табыс салығы классикалық салық түрі. С.Г.Пепеляевтің айтуы
бойынша жеке табыс салығы басқа салықтарға қарағанда жас - деп
есептейді.
Бұл ең танымал және кең тараған салық түрі. Ең алғаш рет Англияда 1798
пайда болған бұл салық түрі Наполеонға қарсы соғыста қаржыландыру
мақсатында енгізіліп, 1842 жылдан бастап ағылшынның салық жүйесінде тұрақты
түрде орын алды. 1965 жылға дейін табыс салығын заңды және жеке тұлғалардың
барлығы төледі. Корпорация пайдасына салынатын салық енгізілгеннен кейін,
табыс салығын тек жеке тұлғалар ғана төлейтін болды. Салық реформалары жеке
табыс салығының төменгі ставкасын 20 пайызға дейін төмендету болды. Жеке
табыс салығы көптеген елдердің мемлекеттік бюджеттерінде қомақты үлесі бар,
ол дегеніміз барлық салықтан алынған табыстың 12 пайызын (Франция) 41
пайызы (Канада) дейін. Бұл ең танымал және көп тараған салықтың түрі. Ол
кез-келген мемлекеттің тұрғындарының көп бөлігін қамтиды. Дамыған елдердегі
салықтан түсетін табыстар оның қомақты үлесінің негізгі себебі бұл
елдердегі халықтың табыс деңгейінің өсіу болып табылады. Жеке табыс
салығының дамыған елдердегі рөлі мен даму тенденциясына әр түрлі теориялық
мектептер ұстанымдары үлкен әсер етеді.
Осы салықтың өндіріс және де әлеуметтік құралына әсеріне келгенде
теоретикалық мектептердің көз қарастыры әр түрлі. Мысалға, экономикалық іс-
әрекеттің маңызды ынталандырушы ретіндегі төлем мүмкіндігі бар сұраныстың
ұлғаюын қарастыратын кейсияндықтар жеке табысқа прогрессивті шкала бойынша
салық салу қажет дейді. Себебі төменгі табыс бірдестен тұтынуға кетіп,
тұтынушылық сұранысты ұлғайта отырып, өндірістің өсуін ынталандырады. Ал
табыстың жоғары болуы, оның көп бөлігін жинақтауға айналдырады, сонымен
қатар бұл құбылыс өндірісті аса қатты ынталандырмайды. Сондықтанда жеке
табысқа салынатын салықты жоғарылату өндірістің өсіун ынталандыруға еш
кедергі әкелмейді.
Осылайша кейсияндықтар байларға прогрессивті салық салу мен қатар аз
қамтылған халық бөлігін салықтан босату тұжырымдамаларын қорғай отырып, бұл
шаралардың рөлінің тек ынталандырушы ғана емес, сонымен қатар оның
әлеуметтік - әділдік сипатында негіздейді.
Монетаристер мен Ұсыныс экономикасы теориясының жақтаушылырының
ұстанымдары мен көз-қарастары басқа. Олардың айтуынша, жоғарғы табыстан
құралатын жинақтау инвестицияның көбеюуі. Соған сәйкес өндіріс үшін қаржы
ресурстарын қалаптастырады. Осыған байланысты өндірістің өсуіне әкелетін
төмен және пропорционалды табыс салығын ұсынып отыр.
Монитарстер мен Ұсыныс экономикасы теоретиктері бай таптарға жеке
табыс салығын төмендетуін әлеуметтік әділдік пен бай таптардың
ынталандырушы сипатына жүгіне отырып өз пікірлерін негіздейді. Өз
шараларының әлеуметтік әділдігін олар қоғамда маңыздырақ, соған сәйкес
жоғарғы табысты қызмет атқара алатын мүмкіндігі бар адамдарға жоғары жеке
табыс салығын салу арқылы жазалауға болмайды деп түсіндіреді.
Сонымен, бүгінде теоретикалық мектептер жеке табыс салығын реформалау
кезінде аз қамтылған халық мүддесін қорғау үшін ғана емес, сонымен қатар
осыған қарама-қарсы бай таптарын да қорғау үшін әлеуметтік-әділдікке
жүгінеді.
Жоғарыда көрсетілген теоретика мектептерінің пікірлері жеке табыс
салығын салу тәжірбиесінде көптеген дамыған елдерде қолданыс тапты. Ұсыныс
экономикасы теоретиктер пікірлерінің әсерінен көптеген елдерде жеке табыс
салығының ставкалары төмендетілді. Мысалыға Америка Құрама Штатында ең
үлкен ставка 70 пайыздан 30 пайызға дейін төмендетілді. Егер жеке табыс
салығы ставкасының төмендеуі жоғарғы табыс алатын халық бөлігіне тиімді
болса, осы уақыттағы дамыған елдердегі аз қамтылған халық бөлігіне салықтан
толықтай немесе бөліктеп босату тәжірбиесі соңғысының жағдайын біршама
жақсартты.
Негізінен жеке табыс салығы дамыған елдерде прогрессивті шкаламен
есептелінеді. Шкала саны екеуден (Ұлыбритания және Америка Құрама Штатты)
он төртке (Франция). Ал ең төменгі салық ставкасының мөлшері 10-25 пайызға
дейін, ең үлкен ставка мөлшері 33 пайыздан (Америка Құрама Штатты) 60
пайызыға (Ұлыбритания) дейін.
Дамыған елдердегі жеке табыс салығының прогрессивті шкаласын енгізу
тәжірбиесі макроэкономикалық жоспарда мемлекеттегі табыстардың теңсіздігін
теңдестірумен де байланысты. Бұл жағдай американдық танымал Лоренц қисығына
келетін болсақ, жеке табыс салығының прогрессивті шкаласын енгізу салық
төленгенге дейінгі мемлекеттегі табыстың бөлу сызығын бірқалыпты бөлу
сызығына жақындатады.
Жеке табыс салығының экономикалық рөлін бағалай келе, Батыс
сараптаушылары оны енгізілген автоматикалық ынталандырушы ретіндегі рөлі
мен қызметін айқындайды. Себебі. Шаруашылық коньюкктураның жағымсыз
жағдайлары болғанда, салық салғанға дейінге қарағанда салық салғаннан кейін
жеке табыс азырық қысқару керек.
Жеке табыс салық жүйесі соққының белгілі бөлігін өзіне ала тұрып
амортизациялық рөлді атқаруы мүмкін. Сонымен, талдауданкөріп
отырғанымыздай, жеке табыс салығы бүкіл экономикаға және де жеке азаматтар
үшін де үлкен мағынаға ие. Басқа елдерде 19 ғасырдың аяғы 20 ғасырдың
басында осы салық түрі енгізілді. Ресейде жеке табыс салығы 1916 жылдың 6
сәуірінде енгізілді.
Ал ең алғаш рет Қазақстан Республикасында жеке табыс салығының
заңдылығы 1991 жылдың 24-і желтоқсанында енгізілді.
Жеке табыс салығы басқа да салықтар сияқты көптеген сипаттамасы бар:
• Мемлекеттен басқа, салықты еш кім алалмайды. Салықты енгізуде
мемлекет саяси орган ретіндегі субъектісі. Салықты бекіту Парламентке
жүктелген.
• Салық – ол ақшалай төлем, мемлект алдындағы борышы. Жеке табыс салығы
басқа салықтардан қарағанда айырмашылығы, мемлекеттің ерікті
зайымдары, яғни салық төлеуші ақшасын мемлекетке беруі.
• Жеке табыс салығы эквивалентсіз төлем болып табылады. Экономикалық
тілмен айтқанда, салық ақшалай түрдегі форма, бірақ қарама-қарсы
тауарлы фолмасы жоқ айналыс.
• Салық-Е.В.Пороховтың айтуы бойынша “салық тек құқықтық форма түрінде”-
дейді, яғни салықты қабылдау үшін мемлекет заң шығару арқылы
құқықтық актіні қабылдауы.
Салық – ол заңмен бекітілген төлем: Қазақстан Республикасының
конститутциясына сәйкес; ”Заңмен бекітілген салық төлемдері және де
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер әр кімнің мемлекет алдындағы
міндеті”.
Жеке табыс салығы салықтық түсімдердің жалпы 11пайызын құрайды оны біз
3-кестеден көре аламыз.
2-кесте
Атауы 2002 % 2003 % 2004 %
Жеке табыс салығы77381 10,3 93281 9,8
Табыс көзінен алынатын және табыс көзінен алынбайтын табыстар салық
салу обьектісі болып табылады.
Салық Кодексі бойынша жеке тұлғалардың табыс салығының көлемі
прогрессивті түрде белгіленіп салынады. Оны біз әр жылдарға сай Салық
Кодексінің өзгерістеріне байланысты өзгеруін көре аламыз. Мысалға:
1997жылға Салық Кодексі бойынша жеке табыс салығының ставкасы 6 деңгейге
бөлінген. Олар:
3-кесте
Салық салынатын табыс Салық ставкалары
10 еселенген жылдық есептік Салық салынатын табыс сомасынан
көрсеткішке дейін 5пайыз
10 еселенген жылдық есептік 10 еселенген жылдық есептік
көрсеткіштен 20 еселенген жылдық көрсеткіштен салық сомасы + одан
есептік көрсеткішке дейін асатын сомадан 10пайыз
20 еселенген жылдық есептік 20 еселенген жылдық есептік
көрсеткіштен 30 еселенген жылдық көрсеткіштен салық сомасы + одан
есептік көрсеткішке дейін асатын сомадан 15пайыз
30 еселенген жылдық есептік 30 еселенген жылдық есептік
көрсеткіштен 40 еселенген жылдық көрсеткіштен салық сомасы + одан
есептік көрсеткішке дейін асатын сомадан 20пайыз
40 еселенген жылдық есептік 40 еселенген жылдық есептік
көрсеткіштен 50 еселенген жылдық көрсеткіштен салық сомасы + одан
есептік көрсеткішке дейін асатын сомадан 30пайыз
50 еселенген және одан жоғары жылдық 50 еселенген жылдық есептік
есептік көрсеткіш көрсеткіштен салық сомасы + одан
асатын сомадан 40пайыз
Ал енді 2002, 2002, 2003 жылдары Салық Кодексі бойынша жеке табыс
салығының ставкалары 4 деңгейде болды. Яғни:
4-кесте
Салық салынатын табыс Салық ставкалары
15 еселенген жылдық есептік Салық салынатын табыс сомасынан
көрсеткішке дейін 5пайыз
15 еселенген жылдық есептік 15 еселенген жылдық есептік
көрсеткіштен 40 еселенген жылдық көрсеткіштен салық сомасы + одан
есептік көрсеткішке дейін асатын сомадан 10пайыз
40 еселенген жылдық есептік 40 еселенген жылдық есептік
көрсеткіштен 600 еселенген жылдық көрсеткіштен салық сомасы + одан
есептік көрсеткішке дейін асатын сомадан 20пайыз
600 еселенген және одан жоғары 600 еселенген жылдық есептік
жылдық есептік көрсеткіш көрсеткіштен салық сомасы + одан
асатын сомадан 30пайыз
Қазіргі таңда жеке табыс салығын есептеу механизмі бойынша жеке табыс
салығы Салық Кодексіне сәйкес салық ставкасының көлемі 5 пайыздан – 20
пайыз аралығында есептеледі.
5-кесте
Салық салынатын табыс Салық ставкалары
15 еселенген жылдық есептік Салық салынатын табыс сомасынан
көрсеткішке дейін 5пайыз
15 еселенген жылдық есептік 15 еселенген жылдық есептік
көрсеткіштен 40 еселенген жылдық көрсеткіштен салық сомасы + одан
есептік көрсеткішке дейін асатын сомадан 8пайыз
40 еселенген жылдық есептік 40 еселенген жылдық есептік
көрсеткіштен 200 еселенген жылдық көрсеткіштен салық сомасы + одан
есептік көрсеткішке дейін асатын сомадан 13пайыз
200 еселенген жылдық есептік 200 еселенген жылдық есептік
көрсеткіштен 600 еселенген жылдық көрсеткіштен салық сомасы + одан
есептік көрсеткішке дейін асатын сомадан 15пайыз
600 еселенген және одан жоғары 600 еселенген жылдық есептік
жылдық есептік көрсеткіш көрсеткіштен салық сомасы + одан
асатын сомадан 20 пайыз
Осыдан қорыта айтқанда жеке табыс салығының ставкасы алдыңғы жылдарға
қарағанда төмендеді. Ол дегеніміз жеке табыс салығын жетілдіру мақсатында,
яғни біріншіден халықтың әл-аухатын көтеру, ал екіншіден жеке тұлғалардың
табыстарын жасырмау, яғни салықтан жалтармау мақсатында жасалынып отарған
өзгерістер.
Салық салудың альтернативті және перспективті даму бағытын талдай
отыры байланыс (тікелей және кері) бар ма?
-салықтар адам өмірі сүру жағдайының деңгейіне қалай әсер етеді?
-Ұлттық табыс пен әр субъектінің қажетті тұтыну көлемі арасында
байланыс бар ма?
Осы тұрғыда Дж.М.Кейнстің тұжырымдамаларында көрсетілген салық салу
теориясын қарастырайық. Оның айтуынша жеке тұлғалардың қарамағындағы
соммалардан табыстың бір бөлігін алу, салық салу жиынтық сұраныстың тек
жанамалы түрінде ғана әсер етеді. Әр түрлі ұлттық табыста салық салу
жоғары болған сайын жеке тұтыну деңгейі төмендей береді. Кейнстің теориясын
одан ары қарасытыратын болсақ, ұлттық табыспен тұтыну арсында жағымды
айланысты көруге болады. Мұнда жеке тұтыну көлемі ұлттық табыспен емес,
оның таза жеке табысының арасындағы қолдануға кіретін бөлігімен ғана
анықталады. Бұлардың арсындағы айырма салық салу көлемін құрайды, ол
дегеніміз – таза жеке табыс, жалпы табыспен салық салу көлемі арасындағы
айырыммен анықталады:
Yd=Y-T
Мұндағы: Y – жеке тұлғаның жиынтық табысы
Yd – таза жеке табыс
T – жеке тұлғаға салық салу көлемі
Салық салу көлемі заң шығарушылармен экзогенді анықталады, онда тұтыну
функциясы төмендегідей болады:
C=C (Yd)
Ал сызықтың функциясыда: C=a + c (Y-T)
Мұндағы С – тұтыну жиынтығы
С - жеке табыстың тұтынудағы шектік сипаты.
Математикалық тұрғыдан салықты қысқартсақ мынаны көреміз:
Y=-C1-C*∆T
Мұнда салық салуды төмендетсек ұлттық табыстың өсуіне әкеледі. Ол
тұрақты көлемнің туындысының салықтың қысқаруы көлеміне тең екендігін
көрсетеді.
-С1-С - коэффициенті салық мультипликаторы болып саналады.
Бұл жағдайда біз табысқа салық салу деңгейлер арасындағы тікелей
байланысты анықтадық. Былай қарағанда, салық салу мультипликаторын
экономикалық мәні қарапайым:
• салық салу төмен болған сайын, ұлттық табыс жоғары болады.
Салық салумен ұлттық табыс өзгерістері арасындағы ара қатынастың
экономикалық мағынасы сапалық тұрғыданда, сандық тұрғыдан да оңай
түсіндіріледі. Егер мемлекет фискальді салық салу көлемін төмендетсе жеке
тұлғалардың табысы өседі, бұл олардың қарамағындағы салықтың төмендегідей
көлеміне тең және жеке тұтыну деңгейіне дейін көтеріледі. Ол табыстың өсу
мультиплкативті процессінің дамуына әсер етеді. Осыған сәйкес салық салу
және ұлттық табыс көлемдері кері бағытқа өзгереді, сондықтан теңдіктіктің
теріс белгісі болады. Осылайша кері тәуелділікте қарастырылады, себебі
салық салумен ұлттық табыс арасындағы бір-бірімен байланысы жеке тұтыну
деңгейін шарттандырады.
Салық пен ұлттық табыс арасындағы графикалық қатынасын қарастырайық
Салықтың төмендеуінің ұлттық табыс көлеміне әсері
E
D11
D11
D1
D1 D
D C1
C1 C
C ∆T C
I I
Ye Ye1 Y f
Мұнда СС – салық төмендегенге дейінгі тұтыну сызығы
II және DD инвестиция және жиынтық сұраныс.
Т көлеміне тең салықты төмендету тұтыну қисығын С+Т тең бөлігіне
жоғарылауға әкеледі. Егер С1С1 қисығы – жаңа тұтыну қисығы болса, онда
жиынтық сұраныс қисығы DD –дан D1 D-ға ауысады және тепе-теңдікке сәйкес
табыс Yе-ден Yе1-ге дейін өседі. Сонымен біз салықтың қысқаруы, басқада
тең шарттармен, ұлттық табыстың өсуіне және керсінше, салықтың өсуі, басқа
да тең шарттармен ұлттық табыстың қысқаруына әкелетініне қорытынды
щығардық.
Кейнспен жасалынған салық ауыртпашылығының өсуі, тұтыну деңгейі және
мемлекеттік шығындар арасындағы тәуікелділік теориясы экономикалық
саясаттың екі түрінде көрініс пен жалғасын тапты. Бұлар өз кезегінде
мемлекеттік бюджеттің тапшылығы ұлттық табыстың өсуін әкеле алады, бірақ
тұтынудың ұлғаюы мен салық ауыртпашылығының қысқарту арқасында ғана іске
асады.
Мемлекеттік салықты өсіргенде, бұл тек ғана тікелей әсерімен
қатарласады, әсіресе жеке тұлғалардың табысының қысқаруымен, ал ол өз
кезегінде мультипликативті процессті қарама-қарсы бағытқа алып баруын
тудырады. Бұл А.Гржебиннің салықтың төмендеуі Кейсияндық мәселесінде салық
төленгеннен кейін үй шаруашылығы табстың өсуі арқасында көп тұтыну
мүмкіндігі бар деген сөзімен расталады.
Табыстың төмендігі тұтынуда жоғарғы шекпен шектеледі, шындығында да
бұл экономикалық субъектілердің өздерінің табыстарымен адамға өмір сүру
үшін керекті аса маңызды қажеттілктерін қанағаттандыру мүмкіншіліктерінен
айырылған.
Сонымен кез-келген мемлекетте субъектілердің үш катогориясы кездеседі:
• табыстылық деңгейі төмен
• орта табыстылық деңгейі
• жоғарғы табыстылық деңгейі
2 және 3 категория субъектілері көп болған сайын, онда сол мемлекет
соншалықты бай болады. Егер де ұлттық табысты қайта бөліп, ең жоғары
қамтылғандардың табысын төмендетіп және ең аз қамтылғандардың табысын
жоғарылатса, қоғамның шекті тұтыну сипаты өседі. Сонымен бірге жиынтық
тұтыну дәрежесі де көбейеді. Мысалы ретінде а және в табыс алушы екі
санатты қарастырайық. а санатына қатысты Аа, Са, Yb, Тb- арқылы жоғарыда
көрсетілгенге сәйкес белгілейік. Сонымен бірге а санаты в санатына
қарағанда шекті сипаттағы тұтыну жоғары деп алайық. Сонда табысты анықтау
теңдігі келесі формада болады:
Y=Aa+Ca (Ya-Ta) + Ab+Cb (Y b-Tb) + I+C
Егер белгілі көлемде а санатына салық салуды төмендетсек және осы
мөлшерде в санатына қатысты көтерсек, сонымен бірге қалған барлық
көрсеткіштер өзгермесе, ∆Y=Ca ∆Ta – Cb∆Tb аламыз, ал сондағы ∆Та = ∆Tb және
Ca ≥Cb болса онда ∆Y - жағымды болады. Бұл дегеніміз табысты қайта бөлген
кезде, аз қамтылған санаттардың пайдасына шесілсе, бұл өз кезегінде ұлттық
табыс деңгейінің өсуіне әкеледі.
Экономикалық тұрғыдан салық салуды қайта бөлу в санат табысының
қысқаруына және а санатындағы табыстың өсуіне әкеліп соғады. Табысты
қайта бөлуде халықтың әр түрлі санаттарға негізделген салық салудың
салыстырмалы үлесі арқылы жүргізу өте шектелген.
Ол белгілі-бір табыс алушы санаттарының тауарлаы мен бағасының өсіру
арқылы салық ауыртпашылығын басқаларға аударуға мүмкіншілігінің болуымен
байланысты.
1.2 Жеке табыс салығының әлеуметтік-экономикалық мәні
Жеке табыс салығы мемлекеттік бюджеттің кірістерінің басты көздерінің
бірі және де басқа салықтарға қарағанда халықтың өміріне тікелей әсер
ететін салықтың бір түрі болып табылады.
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы
Салық Кодексі бойынша жеке табыс салығын төлеушілер болып салық салу
объектілірі бар жеке тұлғалар жеке табыс салығын төлеушілер (бұдан әрі
салық төлеушілер) болып табылады. Салық төлеушілері болып салық жылы ішінде
салық салынатын табысы бар Қазақстан Республикасының азаматтары, шетел
азаматтары және азаматтығы жоқ тұлғалар. Әрбір салық төлеушілер табыс
салығын өздері тұрған жері бойынша төлеуді жүзеге асырады.
Салық Кодексі бойынша салық салу объектілері болып ондағы
көрсетілген табыстарды қоспағанда, жеке табыс салығы салынатын объектілері
мыналар:
- төлем көзінен салық салынатын табыстар;
- төлем көзінен салық салынбайтын табыстар.
Салық Кодексіне сәйкес салық салынуға жатпайтын табыстарға
мыналар жатады:
- (еңбекақы төлеуге байланысты төлемдерді қоспағанда, - алып тасталды)
Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген мөлшерде мемлекеттік
бюджет қаражаты есебінен төленетін атаулы әлеуметтік көмек, жәрдемақылар
мен өтемдер;
балаларға және асырауындағы адамдарға алынған алименттер;
- жеке тұлғаның өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес өтеу (жоғалтқан жалақысына қатысты өтеуден
басқа);
- жеке тұлғалардың қаржы рыногы мен қаржылық ұыймдарды реттеу және
қадағалау жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органның лицензиялары бар банктер
мен банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардағы
салымдары бойынша оларға төленетін сыйақылар және борыштық бағалы қағаздар
бойынша сыйақы;
- мемлекеттік бағалы қағаздармен және агенттік облигатциялармен
жасалған операциялардан түскен табыстар;
- әскери қызмет міндеттерін атқарған кезде әскери қызметшілерге,
белгіленген тәртіппен арнайы атақ берілген, оны қызметтік міндеттерін
атқаруына байланысты алған ішкі істер органдарының, қылмыстық – атқару
жүйесі органдары мен мекемелерін және мемлекеттік өртке қарсы қызметтің
қызметкерлеріне берілетін төлемдердің барлық түрі.
- лотерея бойынша 5 айлық есептік көрсеткіш шегінде ұтыстар;
- тиісті жылға арналған республикалық бюджет туралы Қазақстан
Республикасының заң актісінде белгіленген ең төменгі жалақы мөлшерінде
мемлекеттік бюджет және гранттар қаражаты есебінен жүзеге асырылатын
қоғамдық жұмыстарды орындауға және кәсіби оқуларға байланысты төлемдер;
- гранттар қаражаты есебінен төленетін төлемдер (еңбекақы түріндегі
төлемдерден басқа ) ;
- тұрақты жұмысы жолда өтетін немесе жүріп-тұру сипатында болатын не
қызмет көрсететін учаскелер шегінде қызмет бабындағы сапарлармен байланысты
жағдайларда Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген мөлшерде
төленетін төлемдер;
- экологиялық апат немесе ядролық сынақ полигонындағы ядролық сынақтар
салдарынан зардап шеккен азаматтарды әлеуметтік қорғау туралы Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес төленетін төлемдер;
- 1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысына қатысушылардың және оларға
теңестірілетін адамдардың, (-ші және ((-ші топтағы мүгедектердің , сондай-
ақ бала кезінен мүгедек адамның ата-аналарының біреуінің салық жылы
ішіндегі айлық есептік көрсеткіштің 480 еселенген шегіндегі табыстары;
(((-ші топтағы мүгедектердің бір жыл ішіндегі – айлық есептік
көрсеткіштің 240 еселенген шегіндегі табысы;
- өткізілер күні қор биржасының “А” және “В” ресми тізімінде тұратын
акциялар мен облигатцияларды өткізу кезіндегі құн өсімінен алынатын табысы;
- мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен төленетін біржолғы төлемдер
(еңбекақы түріндегі төлемдерден басқа ) ;
- салық жылы ішінде медициналық қызмет көрсетулердің (косметалогиялық
қызмет көрсетулерден басқа ) ақысын төлеу үшін, бала туған кезде, жерлеу
үшін берілетін, құжатпен расталған, айлық есептік көрсеткіштің 50 еселенген
шегіндегі төлемдер;
- қызметтік іс-сапарлар кезінде Салық Кодексінде белгіленген мөлшерде
төленетін өтемдер;
- қызметкер ұйымымен бірге басқа жерге жұмысқа ауысқан не көшкен
кездегі жол жүру, мүлкін көшіру, үй-жай жалдауы бойынша құжатпен расталған
шығындардың өтемдері;
- Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылмайтын дипломатиялық
немесе консулдық қызметкерлердің ресми табыстары;
- шет мемлекеттің мемлекттік қызметінде жүрген шетелдік жеке
тұлғалардың сол елде салынуға тиіс ресми табыстары;
- Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын және Қазақстан
Республикасының шет елдердегі дипломатияық және оларға теңестірілген
өкілдіктерінде қызметте жүрген жеке тұлғалардың мемлекеттік бюджет қаражаты
есебінен шетелдік валютамен төленетін ресми табыстары;
- Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталықтан берілетін зейнетақы
төлемдері;
- жұмыс берушінің жылдық жиынтық табысты алуға байланысты емес және
шегерімдерге жатқызылмайтын, нақты жеке тұлғалардың табысы болып
табылмайтын шығыстары;
- Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген мөлшерде дала
жағдайында геологиялық-барлау, топографиялық-геодезиялық және іздестіру
жұмыстары мен шұғылданатын қызметкерлердің далалық жабдықталым ақшасы;
- Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген мөлшерде
республикалық бюджет қаражаты есебінен төленетін тұрғын үй құрылысы жинақ
ақшасындағы салымдық сыйақылар;
- Жұмыс берушілер қызметкерлерін мамандық бойынша оқутуға және
біліктіліген артыруға бағытталған шығындар;
- Жұмыс беруші вахталық әдіспен жұмыс істейтін адамдарға демалыс беру,
тұрғын үй жалдауына, тәулікақы шегенде тамақтануға арналған шығыстары және
қызметкерлерді жұмыс орындарына жеткізу шаралары;
- Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан төленетін әлеуметтік
төлемдер;
- Жүкті немесе босанған әйелдерге, ұл немесе қыз баланы асырап алған
адамдарға берілетін әлеуметтік жәрдемақылар;
- Білім беру ұйымдарында оқитындарға заңға сәйкес берілетін
степендиялар;
- Берілген арнаулы киімдер, аяқкиімдер, алғашқы медециналық көмек
құралдары, сүт немесе құндылығы оған тең басқа да емдеу-профилактикаға
арналған азық-түлік өнімдерінің құны;
- Адвокаттар мен жеке нотариустардың- заңдық көмек, нотариялдақ іс-
әрекеттер ақысын қоса алғанда. Адвокаттық және нотариялдық қызметті жүзеге
асырудан түскен табыстарының барлық түрлері, сондай-ақ қорғау мен өкілдікке
байланысты шығыстардың орнын толтырудан алынған табысы;
- Ізгілік, қайырымдылық көмек түрінде алынған мүліктің құны;
- Он алты жасқа толмаған балалар үшін балалар лагеріне жолдамалардың
құны;
- Заңға сәйкес қызметкерлерге еңбек міндеттерін орындау кезінде
мертігуінен немесе денсаулығының өзге де зақымдануына байланысты
келтірілген зиянның орнын толтыру ;
- Еңбек міндеттерін орындау кезінде қызметкердің өміріне зиян
келтіргені үшін жұмыс берушінің жауапкершіліген міндетті сақтандыру бойынша
сақтандыру төлемдері;
- Шартың қолданылуы кезеңіндегі сақтандыркдың кез-келген түрінде, өз
қызметкерлерін міндетті сақтандыру шарттары бойынша жұмыс беруші төлейтін
сақтандыру сыйақыларының сомалары;
- Төлем көзінен салық ұсталғандығын растайтын құжат болған жағдайда,
бұрын төлем көзінен салық ұсталған дивиденттер, сыйақылар, ұтыстар
сомалары;
- Материялдық нұсқаның орнын толтырудың сот шешімі бойынша
тағайындалған сомалары;
- Жинақтаушы зейнетақы қорлары салымшыларының жинақтаушы сақтандыру
шарты бойынша жасасқан сақтандыру жөнінде сақтандыру ұйымдарына жіберген
зейнетақы жинағының сомалары тәрізді табыстарына салық салынбайды, сондай-
ақ заңда көзделген тәртіппен сақтандыру ұйымдарына бағытталған, зейнетақы
аннуитетінің шарттары бойынша сатып алу сомалары:
- Сақтандырылушы қайтыс болған жағдайда жинақтаушы сақтандыру шарты
бойынша жүзеге асырылатын сақтандыру төлемдері;
Салық төлеушінің салық жылы ішінде салық салынатын табыстарына мынадай
салық ставкалары бойынша салық салынады:
Жеке тыбыс салығының ставкалары
6-кесте
Салық төлеушінің салық Ставкасы
салынатын табысы
15 еселенген жылдық есептік Салық салынатын табыс 5 пайыз
көрсеткішке дейін
15 еселенгеннен бастап 40 еселенген 15 еселенген жылдық есептік
жылдық есептік көрсеткішке дейін көрсеткіштен салық сомасы + одан
асатын 8 пайыз
40 еселенгеннен бастап 200 еселенген 40 еселенген жылдық есептік
жылдық есептік көрсеткішке дейін көрсеткіштен салық сомасы + одан
асатын сомадан 13 пайыз
200 еселенгеннен бастап 600 еселенген200 еселенген жылдық есептік
жылдық есептік көрсеткішке дейін көрсеткіштен салық сомасы + одан
асатын сомадан 15 пайыз
600 еселенген жылдық есептік 600 еселенген жылдық есептік
көрсеткіштен бастап және одан жоғары көрсеткіштен салық сомасы + одан
асатын сомадан 20 пайыз
Ескерту, Қызметкерлердің тиісті қаржы жылына арналған республикалық
бюджет туралы заңында белгіленген, жылына ең төменгі жалақының 12 еселенген
мөлшерінен аспайтын жалақысының төлем көздерінен салық салынатын
кірістеріне, қызметкерлердің тоқсан ішінде орташа айлық кірісі ең төменгі
жалақы мөлшерінен аспайтын жағдайда “0” ставка бойынша салық салынуға тиіс.
Дивиденттер, сыйақылар мен түрінде табыстарға 15 проценттік ставка
бойынша салық салынады.
Адвакаттардың және нотариустардың табыстарына 10 проценттік ставка
бойынша салық салынады.
Жеке табыс салығы бойынша салық салу объектісі болып, төлем көзінен
салық салынатын табыстарға мыналарды жатқызуымызға болады;
- қызметердің табысы қызметкердің жұмыс беруші есептеген салық
шегерімдері сомасына азайтылған табыстары төлем көзінен салық салынатын
Табысы болып табылады. Жұмыс беруші материялдық пайда түрінде берілген
табыстарды қоса алғанда жұмыс беруші төлейтін ақшалай немесе заттай
нысанындағы кез-келген табыстар қызметкердің табыстарына жатады.
Қызметкердің табысы бойынша жеке табыс салығының сомасы қызметкерлердің
салық жылы ішінде төлем көзінен салық салынатын табысына белгіленген
ставкаларды қолдану жолымен есептелінеді. Жеке табыс салығының есептеу және
ұстап қалу уәкілетті мемлекеттік орган белгіленген тәртіппен ұлғаю
нәтижесімен ай сайын жүргізіледі.
- Бір жолғы төлемдермен алынатын табыс – салық төлеушілердің заңға
сәйкес заңды тұлғалармен және жеке кәсіпкерлермен жасасқан азаматтық-
құқықтық сипаттағы шарттар бойынша табысы, сондай-ақ жеке тұлғаларға
төленетін басқа да бір жолғы төлемдер жатады. Жеке табыс салығының сомасы
Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген мөлшерде және жағдайларды
жинақтаушы зейнетақы жарналары сомасына азайтылған төлем көзінен салық
салынатын бір жолғы төлемдерден түскен табысқа, белгіленген ставкаларды
қолдану жолымен есептеледі.
- Дивиденттер, сыйақылар,ұтыстар түріндегі табыстар.
- Степендиялар- білім беру ұйымдарында оқып жүргендерге төлеуге
арналған ақша сомасы, сондай-ақ мәдениет, ғылым қайраткерлеріне , бұқаралық
ақпарат құралдары қызметкерлеріне және басқа жеке тұлғаларға төлеуге
арналған ақша сомасы табыс көзінен салық салынатын степендия болып
табылады.
- Жинақтаушы зейнетақы қорларына берілген зейнетақы төлемдері-салық
төлеушілердің зейнетақы жинақтарынан жинақтаушы зейнетақы қорлары жүзеге
асыратын, табыс есептеудің тиісті айына заң актісімен белгіленген айлық
есептік көрсеткіш сомасына азайтылған төлемдер жатады.
- Сақтандыру ұйымдары жүзеге асыратын сақтандыру төлемдері бойынша;
жинақтаушы зейнетақы қорларындағы зейнетақы жинақтары есебінен жұмыс
берушінің қаражат есебінен төленген сақтандыру сыйақылары жеке тұлғаның
жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табысы болып табылады.Жеке
тұлғалардың жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табысына сақтандыру
ұйымдары жүзеге асыратын сақтандыру төлемдері сомасын сақтандыру
сыйақыларының сомасынан асыпкеткен сомасы жатады.
Салық төлеушінің төлем көзінін салық салынбайтын табыстары мыналар;
- Мүліктік табыс, оған:
а) бағалы қағаздары, сондай-ақ заңды тұлғадығы қатысу үлесі:
б) қымбат бағалы тастар мен қымбат бағалы металдарды, олардан
жасалған зергерлік бұйымдарды және құрамына қымбат бағалы тастар мен қымбат
бағалы металдар бар басқа да заттарды, сондай-ақ өнер туындылары мен
антиквариаттарды сату кезіндегі олардың құнының өсімі:
в) мүлікті жалға беруден алынған табыс:
г) мүлікті сату құны мен бағалау құны арасындағы, бірақ оны сатып алу
құнынан кем болмайтын оң айырма, мүлікті сату кезіндегі құн өсімінен
алынған табыс.
- Жеке кәсіпкерлердің салық салынатын табысы. Ол жылдық жиынтық табыс
пен шегерімдер арасындағы айырма ретінде айқындалады. Жылдық жиынтық
табысқа салық жылы ішінде көрсетілген қызметті, орындалған жұмыстар мен
басқа да операциялары үшін ақшалай немесе заттай ныснда алынған табыстардың
барлық түрлері кіреді.
- Адвокаттар мен жеке нотариустардың- заңдық көмек, нотариялдық
қызметті жүзеге асырудан табыстарының барлық түрлері, сондай-ақ қорғау мен
өкілдікке байланысты шығыстардың орнын толтырудан алынған табысы.
- Басқа да табыста Қазақстан Респбликасының шегінен тыс жерлерден
алынған табыстар.
Төлем көзінен салық салынбайтын табыстар бойынша жеке табыс салығын
есептеу адвокаттар мен нотариустардың табысын қоспағанда, жеке табыс
салығын есептеудегі салық төлеуші қызметкерлердің төлем көзінен салық
салынатын табысын анықтау кезінде салық жылы ішіндегі әрбір ай үшін
шегерімдерінің сомасына азайтылып, төлем көзінен салық салынбайтын табыс
сомасына жеке табыс салығының ставкасы бойынша есептеу дербес жүргізіледі.
Резидент жеке тұлғалар арнайы салық режимін қолданылатындарды қоспағанда,
жеке кәсіпкерлер. Салықты төлеу мерзімдері бойынша енгізілген авнстық
төлемдерді есептей отырып, салық жылының қортындысы бойынша жеке табыс
салығын төлеуді жеке табыс салығы бойынша декларацияны тапсыру үшін
белгіленген мерзімнен кейін он жұмыс күінен кешіктірмей дербес жүзеге
асырылады. Ал арнаулы салық режимдерін қолданатын жеке кәсіпкерлер жеке
табыс салығын салық салынатын табыстың 50 пайызын төлеуді.
Жеке табыс салығы бойынша декларация резидент салық төлеушілер болып:
• Төлем көзінен салық салынбайтын табыстары барлар
• Тұрғын үй салу мен осындай құрылыс үшін құрылыс материалдарын
сатып алуды қоспағанда, салық жылында 2000 айлық есептік
көрсеткішткн жоғары сомаға біржолғы ірі сатып алуды іске
асырғандар
• Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерден табыстар алатын
жеке тұлғалар
• Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлердегі шетел
банктеріндегі шоттарда ақшасы бар жеке тұлғалар
• Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы
заң актілеріне сәйкес декларация беру жөнінде міндеттеме жүктелген
адамдар
• Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттары, судьялар.
Жоғарыда көрсетілген жеке тұлғалар жеке табыс салығы бойынша
декларацияны уәкілетті мемлекеттік орган белгіленген тәртіппен ұсынады.
Жеке табыс салығы бойынша декларация есепке тіркелген орны бойынша
салық органына салық жылынан кейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктіркей табыс
етіледі.
Жеке табыс салығының болжамды сомасы туралы мәлімдеме және жеке табыс
салығы жөніндегі декларация тіркелу күнінен бастап жиырма бес жұмыс күнінен
кешіктірмей және келесі жылдары күнтізбелік жылдың 20 қаңтарынан
кешіктірмей қызметін жүзеге асыру кезеңіндегі жеке табыс салығының болжамды
сомасы туралы мәлімдемені тіркелген жері бойынша салық органдарына табыс
етуге міндетті. Қазақстан Республикасында отыз күнтізбелік күннен астам
уақыт кәсіпкерлік қызметін жүзеге асыратын және салық кезеңі ішінде
Қазақстан Республикасындағы көздерден тиісті қаржы жылына арналған
республикалық бюджет туралы зада белгіленген 500 айлық есептік көрсеткіштен
астам табыс алатын резидент емес жеке тұлғалар сыбайлас жемқорлыққа қарсы
күрес туралы заң актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда, жеке табыс
салығы бойынша декларация есепке тіркелген орны бойынша салық органына
салық жылынан кейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктірмей табыс етіледі.
2.Бөлім. Жеке табыс салығының бюджеттегі орны
2. 1.Жеке табыс салығының төлем көздері
Жеке табыс салығы мемлекеттік бюджеттің кірістерінің басты көздерінің
бірі және де басқа салықтарға қарағанда халықтың өміріне тікелей әсер
ететін салықтың бір түрі болып табылады.
Осы табыс салығын төлеуші болып салық жылы ішінде салық
салынатын табысы бар Қазақстан Республикасының азаматтары, шетел азаматтары
және азаматтығы жоқ тұлғалар табылады .Әрбір салық төлеушілер табыс салығын
өздері тұрған жері бойынша төлеуді жүзеге асырады . Жеке табыс салығын салу
объектілері мыналар:
-төлем көзінен салық салынатын табыстар;
-төлем көзінен салық салынбайтын табыстар.
Салық төлеушінің төлем көзінен салық салынатын табыстарына мыналар жатады:
-қызметкердің табысы – қызметкердің жұмыс беруші есептеген салық
шегерімдері сомасына азайтылған табыстары төлем көзінен салық салынатын
табысы болып табылады. Жұмыс беруші материалдық, әлеуметтік игіліктер
немесе өзге де материалдық пайда түрінде берілген табыстарды қоса алғанда,
жұмыс беруші төлейтін ақшалай немесе заттай нысандағы кез келген табыстар
қызметкердің табыстарына жатады.Қызметкердің табысы бойынша жеке табыс
салығының соммасы қызметкердің салық жылы ішінде төлем көзінен салық
салынатын табысына белгіленген ставкаларды қолдану жолымен
есептелінеді.Жеке табыс салығын есептеу және ұстап қалу уәкілетті
мемлекеттік орган белгіленген тәртіппен ұлғаю нәтижесімен ай сайын
жүргізіледі:
-бір жолғы төлемдерден алынатын табыс-салық төлеушілердің Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес заңды тұлғалармен және жеке кәсіпкерлермен
жасасқан азаматтық-құқықтық сипаттағы шарттар бойынша табысы ,сондай-ақ
жеке тұлғаларға төленетін басқа да бір жолғы төлемдер жатады.Жеке табыс
салығының сомасы Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген мөлшерде
және жағдайларда жинақтаушы зейнетақы жарналары сомасына азайтылған төлем
көзінен салық салынатын бір жолғы төлемдерден түскен табысқа, белгіленген
ставкаларды қолдану жолымен есептеледі;
-жинақтаушы зейнетақы қорларына берілетін зейнетақы төлемдері-салық
төлеушілердің зейнетақы жинақтарынан жинақтаушы зейнетақы қорлары жүзеге
асыратын,табыс есептеудің тиісті айына Қазақстан Республикасының заң
актісімен белгіленген айлық есептік көрсеткіш сомасына азайтылған төлемдер
жатады;
-дивидендтер,сыйақылар,ұтыстар түріндегі табыс;
-стипендиялар- білім беру ұйымдарында оқып жүргендерге төлеуге арналған
ақша сомасы,сондай-ақ мәдениет,ғылым қайраткерлеріне,бұқаралық ақпарат
құралдары қызметкерлеріне және басқа жеке тұлғаларға төлеуге арналған ақша
сомасы табыс көзінен салық салынатын стипендия болып табылады.
Сақтандыру ұйымдары жүзеге асыратын сақтандыру төлемдері бойынша
жинақтаушы зейнетақы қорларындағы зейнетақы жинақтары есебінен ,жұмыс
берушінің қаражат есебінен төленген сақтандыру сыйақылары жеке тұлғаның
жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табысы болып табылады.Жеке
тұлғалардың жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табысына сақтандыру
ұйымдары жүзеге асыратын сақтандыру төлемдері сомасының сақтандыру
сыйақыларының сомасынан асып кеткен сомасы жатады.
Салық төлеушінің төлем көзінен салық салынбайтын табыстарына
табыстың мынадай түрлері жатады:
1.мүліктік табыс,оған:
а .бағалы қағаздары, сондай-ақ заңды тұлғадағы қатысу үлесі;
б .қымбат бағалы тастар мен қымбат бағалы металдарды, олардан жасалған
зергерлік бұйымдарды және құрамында бағалы мен бағалы металдар бар басқа да
заттарды, сондай-ақ өнер туындылары мен антиквариаттарды сату кезіндегі
олардың құнының өсімі;
в. мүлікті жалға беруден алынған табыс;
г. Мүлікті сату құны мен бағалау құны арасындағы, бірақ оны сатып алу
құнынан кем болмайтын оң айырма, мүлікті сату кезіндегі құн өсімінен
алынған табыс.
2.Жеке кәсіпкерлердің салық салынатын табысы.Ол жылдық жиынтық табыс
пен шегерімдер арасындағы айырма ретінде айқындалады.Жылдық жиынтық табысқа
салық жылы ішінде көрсетілген қызметі, орындалған жұмыстар мен басқа да
операциялары үшін ақшалай немесе заттай нысанда алынған табыстардың барлық
түрлері кіреді.
3.Адвокаттар мен жеке нотариустардың-заңдық көмек,нотариалдық іс-
әрекеттер ақысын қоса алғанда,адвокаттық және нотариалдық қызметті жүзеге
асырудан түскен табыстарының барлық түрлері,сондай-ақ қорғау мен өкілдікке
байланысты шығыстардың орнын толтырудан алынған табысы.
4.Басқа да табыстар- Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерден
алынған табыстар.
Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерде төленген жеке табыс
Қазақстан Республикасында салық салу кезінде есепке жатқызылады.
Салық төлеуші жыл ішінде енгізілген аванстық төлемдерді есептей
отырып,салық жылының қорытындысы бойынша жеке табыс салығын төлеуді жеке
табыс салығы бойынша декларацияны тапсыру үшін белгіленген мерзімінен кейін
он жұмыс күнінен дербес жүзеге асырады.
2.2. Жеке табыс салығының бюджет кірісіндегі алатын рөлі.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында өзекті мәселелердің бірі
болып, салық ауыртпалығы саналады.Бұл мәселе, әсіресе,шаруашылық іс-
әрекетпен айналысатын әр түрлі агенттерді толғандырады.Олар:мемлекеттік,
кәсіпорындар мен ұйымдар, жалдамалы жұмысшылар.
Сонымен қатар кейбір мамандардың ойынша Қазақстанда салық
ауыртпалығының деңгейі жоғары болып табылмайды. Әдетте бұл жалпы ішкі
өнімдегі салық ауыртпалығының үлесінің көрсеткішіне негізделеді. Қазақстан
Республикасының бюджетінің салықтық түсімдерінің жалпы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Бөлім. Жеке табыс салығының экономикалық негіздері
1.1 Салықтар ұғымы, мәні, қалыптасуы
1.2 Жеке табыс салығының әлеуметтік – экономикалық мәні
2. Бөлім. Жеке табыс салығының бюджеттегі орны
2.1 Жеке табыс салығының төлем көздері
2.2 Жеке табыс салығының бюджет кірісіндегі алатын рөлі
3. Бөлім. Жеке табыс салығының даму перспективалары
3.1 Дамыған нарықтық экономикалы мемлекеттердегі жеке табыс
салығының алыну ерекшеліктері
3.2 Қазақстан Республикасындағы жеке табыс салығының жетілдірілуі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
КIРIСПЕ
Қандай да болмасын мемлекеттің өсіп – дамуының материялдық базасы –
қаржыларды қалыптастыратын ең басты қайнар көздерге салықтар мен басқа да
міндетті төлемдердің жататыны белгілі.
Сонымен салықтар дегеніміз - мемлекеттік бюджетке заңды және жеке
тұлғалардан белгілі бір мөлшерде және мерзімде түсетін міндетті төлемдері
болып табылады.
Экономикалық категория ретінде салықтар – шаруашылық жүргізуші
субъектілердің, жеке тұлғалардың мемлекетпен екі арадағы мемлекеттік
орталықтандырылған қаржы көздерін құруға байланысты туындайтын қаржылық
қатынастарын сипаттайды.
Салықтардың экономикалық мәні:
• Салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының
қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін көрсетеді;
• Шаруашылық жургізуші субъектілер мен халық табысының белгілі-бір
мөлшерін мемлекет үлесіне жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық
қатынастарын көрсетеді.
Қазіргі кезде еліміздің бюджетінің кіріс көзін 90 пайызы* салықтардан
тұрады. Ел экономикасы дамып, мемлекеттік бюджеттің кіріс көздері ұлғайған
сайын салықтық түсімдердің де өсіп отырғаны байқалады. Себебі салықтың
экономикалық табиғаты өндіріске байланысты. Өндіріс бар жерде табыс бар,
одан алынатын салықтар да бар. Сондықтан салық өндірістің дамуына барынша
өз ықпалын тигізіп, өндірушілердің ынтасын артыруға жағдай жасауы қажет.
Салықтардың бақылаушылық қызметі арқылы салық механизмінің қызмет етуінің
тиімділігі бағаланады, қаржы ресурстарының қимылына Салықтардың екінші
маңызды қызметі ол, реттеушілік қызметі. Реттеушілік қызметі салық
маханизмі арқылы іске асырылады. Оның ішіндегі негізгі тетіктері салық
ставкалары мен салық жеңілдіктері. Салықтық реттеудің тетіктері тек қана
өндірістің дамуын реттеп қана қоймай, сонымен қатар ақша және баға саясаты,
шетелдік инвесторларды ынталандыру, шағын және кіші кәсіпкерлікті дамыту
жұмыстарын жүзеге асыруы қажет. Әрине салықтық реттеу тетіктері тиімді
қызмет атқару үшін олардың басқа да экономикалық тетіктерімен тығыз
байланыста болуы керек.
1. Бөлім. Жеке табыс салығының экономикалық негіздері
1.1 Салықтар
ұғымы,мәні,қалыптасуы
Жеке табыс салығы классикалық салық түрі. С.Г.Пепеляевтің айтуы
бойынша жеке табыс салығы басқа салықтарға қарағанда жас - деп
есептейді.
Бұл ең танымал және кең тараған салық түрі. Ең алғаш рет Англияда 1798
пайда болған бұл салық түрі Наполеонға қарсы соғыста қаржыландыру
мақсатында енгізіліп, 1842 жылдан бастап ағылшынның салық жүйесінде тұрақты
түрде орын алды. 1965 жылға дейін табыс салығын заңды және жеке тұлғалардың
барлығы төледі. Корпорация пайдасына салынатын салық енгізілгеннен кейін,
табыс салығын тек жеке тұлғалар ғана төлейтін болды. Салық реформалары жеке
табыс салығының төменгі ставкасын 20 пайызға дейін төмендету болды. Жеке
табыс салығы көптеген елдердің мемлекеттік бюджеттерінде қомақты үлесі бар,
ол дегеніміз барлық салықтан алынған табыстың 12 пайызын (Франция) 41
пайызы (Канада) дейін. Бұл ең танымал және көп тараған салықтың түрі. Ол
кез-келген мемлекеттің тұрғындарының көп бөлігін қамтиды. Дамыған елдердегі
салықтан түсетін табыстар оның қомақты үлесінің негізгі себебі бұл
елдердегі халықтың табыс деңгейінің өсіу болып табылады. Жеке табыс
салығының дамыған елдердегі рөлі мен даму тенденциясына әр түрлі теориялық
мектептер ұстанымдары үлкен әсер етеді.
Осы салықтың өндіріс және де әлеуметтік құралына әсеріне келгенде
теоретикалық мектептердің көз қарастыры әр түрлі. Мысалға, экономикалық іс-
әрекеттің маңызды ынталандырушы ретіндегі төлем мүмкіндігі бар сұраныстың
ұлғаюын қарастыратын кейсияндықтар жеке табысқа прогрессивті шкала бойынша
салық салу қажет дейді. Себебі төменгі табыс бірдестен тұтынуға кетіп,
тұтынушылық сұранысты ұлғайта отырып, өндірістің өсуін ынталандырады. Ал
табыстың жоғары болуы, оның көп бөлігін жинақтауға айналдырады, сонымен
қатар бұл құбылыс өндірісті аса қатты ынталандырмайды. Сондықтанда жеке
табысқа салынатын салықты жоғарылату өндірістің өсіун ынталандыруға еш
кедергі әкелмейді.
Осылайша кейсияндықтар байларға прогрессивті салық салу мен қатар аз
қамтылған халық бөлігін салықтан босату тұжырымдамаларын қорғай отырып, бұл
шаралардың рөлінің тек ынталандырушы ғана емес, сонымен қатар оның
әлеуметтік - әділдік сипатында негіздейді.
Монетаристер мен Ұсыныс экономикасы теориясының жақтаушылырының
ұстанымдары мен көз-қарастары басқа. Олардың айтуынша, жоғарғы табыстан
құралатын жинақтау инвестицияның көбеюуі. Соған сәйкес өндіріс үшін қаржы
ресурстарын қалаптастырады. Осыған байланысты өндірістің өсуіне әкелетін
төмен және пропорционалды табыс салығын ұсынып отыр.
Монитарстер мен Ұсыныс экономикасы теоретиктері бай таптарға жеке
табыс салығын төмендетуін әлеуметтік әділдік пен бай таптардың
ынталандырушы сипатына жүгіне отырып өз пікірлерін негіздейді. Өз
шараларының әлеуметтік әділдігін олар қоғамда маңыздырақ, соған сәйкес
жоғарғы табысты қызмет атқара алатын мүмкіндігі бар адамдарға жоғары жеке
табыс салығын салу арқылы жазалауға болмайды деп түсіндіреді.
Сонымен, бүгінде теоретикалық мектептер жеке табыс салығын реформалау
кезінде аз қамтылған халық мүддесін қорғау үшін ғана емес, сонымен қатар
осыған қарама-қарсы бай таптарын да қорғау үшін әлеуметтік-әділдікке
жүгінеді.
Жоғарыда көрсетілген теоретика мектептерінің пікірлері жеке табыс
салығын салу тәжірбиесінде көптеген дамыған елдерде қолданыс тапты. Ұсыныс
экономикасы теоретиктер пікірлерінің әсерінен көптеген елдерде жеке табыс
салығының ставкалары төмендетілді. Мысалыға Америка Құрама Штатында ең
үлкен ставка 70 пайыздан 30 пайызға дейін төмендетілді. Егер жеке табыс
салығы ставкасының төмендеуі жоғарғы табыс алатын халық бөлігіне тиімді
болса, осы уақыттағы дамыған елдердегі аз қамтылған халық бөлігіне салықтан
толықтай немесе бөліктеп босату тәжірбиесі соңғысының жағдайын біршама
жақсартты.
Негізінен жеке табыс салығы дамыған елдерде прогрессивті шкаламен
есептелінеді. Шкала саны екеуден (Ұлыбритания және Америка Құрама Штатты)
он төртке (Франция). Ал ең төменгі салық ставкасының мөлшері 10-25 пайызға
дейін, ең үлкен ставка мөлшері 33 пайыздан (Америка Құрама Штатты) 60
пайызыға (Ұлыбритания) дейін.
Дамыған елдердегі жеке табыс салығының прогрессивті шкаласын енгізу
тәжірбиесі макроэкономикалық жоспарда мемлекеттегі табыстардың теңсіздігін
теңдестірумен де байланысты. Бұл жағдай американдық танымал Лоренц қисығына
келетін болсақ, жеке табыс салығының прогрессивті шкаласын енгізу салық
төленгенге дейінгі мемлекеттегі табыстың бөлу сызығын бірқалыпты бөлу
сызығына жақындатады.
Жеке табыс салығының экономикалық рөлін бағалай келе, Батыс
сараптаушылары оны енгізілген автоматикалық ынталандырушы ретіндегі рөлі
мен қызметін айқындайды. Себебі. Шаруашылық коньюкктураның жағымсыз
жағдайлары болғанда, салық салғанға дейінге қарағанда салық салғаннан кейін
жеке табыс азырық қысқару керек.
Жеке табыс салық жүйесі соққының белгілі бөлігін өзіне ала тұрып
амортизациялық рөлді атқаруы мүмкін. Сонымен, талдауданкөріп
отырғанымыздай, жеке табыс салығы бүкіл экономикаға және де жеке азаматтар
үшін де үлкен мағынаға ие. Басқа елдерде 19 ғасырдың аяғы 20 ғасырдың
басында осы салық түрі енгізілді. Ресейде жеке табыс салығы 1916 жылдың 6
сәуірінде енгізілді.
Ал ең алғаш рет Қазақстан Республикасында жеке табыс салығының
заңдылығы 1991 жылдың 24-і желтоқсанында енгізілді.
Жеке табыс салығы басқа да салықтар сияқты көптеген сипаттамасы бар:
• Мемлекеттен басқа, салықты еш кім алалмайды. Салықты енгізуде
мемлекет саяси орган ретіндегі субъектісі. Салықты бекіту Парламентке
жүктелген.
• Салық – ол ақшалай төлем, мемлект алдындағы борышы. Жеке табыс салығы
басқа салықтардан қарағанда айырмашылығы, мемлекеттің ерікті
зайымдары, яғни салық төлеуші ақшасын мемлекетке беруі.
• Жеке табыс салығы эквивалентсіз төлем болып табылады. Экономикалық
тілмен айтқанда, салық ақшалай түрдегі форма, бірақ қарама-қарсы
тауарлы фолмасы жоқ айналыс.
• Салық-Е.В.Пороховтың айтуы бойынша “салық тек құқықтық форма түрінде”-
дейді, яғни салықты қабылдау үшін мемлекет заң шығару арқылы
құқықтық актіні қабылдауы.
Салық – ол заңмен бекітілген төлем: Қазақстан Республикасының
конститутциясына сәйкес; ”Заңмен бекітілген салық төлемдері және де
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер әр кімнің мемлекет алдындағы
міндеті”.
Жеке табыс салығы салықтық түсімдердің жалпы 11пайызын құрайды оны біз
3-кестеден көре аламыз.
2-кесте
Атауы 2002 % 2003 % 2004 %
Жеке табыс салығы77381 10,3 93281 9,8
Табыс көзінен алынатын және табыс көзінен алынбайтын табыстар салық
салу обьектісі болып табылады.
Салық Кодексі бойынша жеке тұлғалардың табыс салығының көлемі
прогрессивті түрде белгіленіп салынады. Оны біз әр жылдарға сай Салық
Кодексінің өзгерістеріне байланысты өзгеруін көре аламыз. Мысалға:
1997жылға Салық Кодексі бойынша жеке табыс салығының ставкасы 6 деңгейге
бөлінген. Олар:
3-кесте
Салық салынатын табыс Салық ставкалары
10 еселенген жылдық есептік Салық салынатын табыс сомасынан
көрсеткішке дейін 5пайыз
10 еселенген жылдық есептік 10 еселенген жылдық есептік
көрсеткіштен 20 еселенген жылдық көрсеткіштен салық сомасы + одан
есептік көрсеткішке дейін асатын сомадан 10пайыз
20 еселенген жылдық есептік 20 еселенген жылдық есептік
көрсеткіштен 30 еселенген жылдық көрсеткіштен салық сомасы + одан
есептік көрсеткішке дейін асатын сомадан 15пайыз
30 еселенген жылдық есептік 30 еселенген жылдық есептік
көрсеткіштен 40 еселенген жылдық көрсеткіштен салық сомасы + одан
есептік көрсеткішке дейін асатын сомадан 20пайыз
40 еселенген жылдық есептік 40 еселенген жылдық есептік
көрсеткіштен 50 еселенген жылдық көрсеткіштен салық сомасы + одан
есептік көрсеткішке дейін асатын сомадан 30пайыз
50 еселенген және одан жоғары жылдық 50 еселенген жылдық есептік
есептік көрсеткіш көрсеткіштен салық сомасы + одан
асатын сомадан 40пайыз
Ал енді 2002, 2002, 2003 жылдары Салық Кодексі бойынша жеке табыс
салығының ставкалары 4 деңгейде болды. Яғни:
4-кесте
Салық салынатын табыс Салық ставкалары
15 еселенген жылдық есептік Салық салынатын табыс сомасынан
көрсеткішке дейін 5пайыз
15 еселенген жылдық есептік 15 еселенген жылдық есептік
көрсеткіштен 40 еселенген жылдық көрсеткіштен салық сомасы + одан
есептік көрсеткішке дейін асатын сомадан 10пайыз
40 еселенген жылдық есептік 40 еселенген жылдық есептік
көрсеткіштен 600 еселенген жылдық көрсеткіштен салық сомасы + одан
есептік көрсеткішке дейін асатын сомадан 20пайыз
600 еселенген және одан жоғары 600 еселенген жылдық есептік
жылдық есептік көрсеткіш көрсеткіштен салық сомасы + одан
асатын сомадан 30пайыз
Қазіргі таңда жеке табыс салығын есептеу механизмі бойынша жеке табыс
салығы Салық Кодексіне сәйкес салық ставкасының көлемі 5 пайыздан – 20
пайыз аралығында есептеледі.
5-кесте
Салық салынатын табыс Салық ставкалары
15 еселенген жылдық есептік Салық салынатын табыс сомасынан
көрсеткішке дейін 5пайыз
15 еселенген жылдық есептік 15 еселенген жылдық есептік
көрсеткіштен 40 еселенген жылдық көрсеткіштен салық сомасы + одан
есептік көрсеткішке дейін асатын сомадан 8пайыз
40 еселенген жылдық есептік 40 еселенген жылдық есептік
көрсеткіштен 200 еселенген жылдық көрсеткіштен салық сомасы + одан
есептік көрсеткішке дейін асатын сомадан 13пайыз
200 еселенген жылдық есептік 200 еселенген жылдық есептік
көрсеткіштен 600 еселенген жылдық көрсеткіштен салық сомасы + одан
есептік көрсеткішке дейін асатын сомадан 15пайыз
600 еселенген және одан жоғары 600 еселенген жылдық есептік
жылдық есептік көрсеткіш көрсеткіштен салық сомасы + одан
асатын сомадан 20 пайыз
Осыдан қорыта айтқанда жеке табыс салығының ставкасы алдыңғы жылдарға
қарағанда төмендеді. Ол дегеніміз жеке табыс салығын жетілдіру мақсатында,
яғни біріншіден халықтың әл-аухатын көтеру, ал екіншіден жеке тұлғалардың
табыстарын жасырмау, яғни салықтан жалтармау мақсатында жасалынып отарған
өзгерістер.
Салық салудың альтернативті және перспективті даму бағытын талдай
отыры байланыс (тікелей және кері) бар ма?
-салықтар адам өмірі сүру жағдайының деңгейіне қалай әсер етеді?
-Ұлттық табыс пен әр субъектінің қажетті тұтыну көлемі арасында
байланыс бар ма?
Осы тұрғыда Дж.М.Кейнстің тұжырымдамаларында көрсетілген салық салу
теориясын қарастырайық. Оның айтуынша жеке тұлғалардың қарамағындағы
соммалардан табыстың бір бөлігін алу, салық салу жиынтық сұраныстың тек
жанамалы түрінде ғана әсер етеді. Әр түрлі ұлттық табыста салық салу
жоғары болған сайын жеке тұтыну деңгейі төмендей береді. Кейнстің теориясын
одан ары қарасытыратын болсақ, ұлттық табыспен тұтыну арсында жағымды
айланысты көруге болады. Мұнда жеке тұтыну көлемі ұлттық табыспен емес,
оның таза жеке табысының арасындағы қолдануға кіретін бөлігімен ғана
анықталады. Бұлардың арсындағы айырма салық салу көлемін құрайды, ол
дегеніміз – таза жеке табыс, жалпы табыспен салық салу көлемі арасындағы
айырыммен анықталады:
Yd=Y-T
Мұндағы: Y – жеке тұлғаның жиынтық табысы
Yd – таза жеке табыс
T – жеке тұлғаға салық салу көлемі
Салық салу көлемі заң шығарушылармен экзогенді анықталады, онда тұтыну
функциясы төмендегідей болады:
C=C (Yd)
Ал сызықтың функциясыда: C=a + c (Y-T)
Мұндағы С – тұтыну жиынтығы
С - жеке табыстың тұтынудағы шектік сипаты.
Математикалық тұрғыдан салықты қысқартсақ мынаны көреміз:
Y=-C1-C*∆T
Мұнда салық салуды төмендетсек ұлттық табыстың өсуіне әкеледі. Ол
тұрақты көлемнің туындысының салықтың қысқаруы көлеміне тең екендігін
көрсетеді.
-С1-С - коэффициенті салық мультипликаторы болып саналады.
Бұл жағдайда біз табысқа салық салу деңгейлер арасындағы тікелей
байланысты анықтадық. Былай қарағанда, салық салу мультипликаторын
экономикалық мәні қарапайым:
• салық салу төмен болған сайын, ұлттық табыс жоғары болады.
Салық салумен ұлттық табыс өзгерістері арасындағы ара қатынастың
экономикалық мағынасы сапалық тұрғыданда, сандық тұрғыдан да оңай
түсіндіріледі. Егер мемлекет фискальді салық салу көлемін төмендетсе жеке
тұлғалардың табысы өседі, бұл олардың қарамағындағы салықтың төмендегідей
көлеміне тең және жеке тұтыну деңгейіне дейін көтеріледі. Ол табыстың өсу
мультиплкативті процессінің дамуына әсер етеді. Осыған сәйкес салық салу
және ұлттық табыс көлемдері кері бағытқа өзгереді, сондықтан теңдіктіктің
теріс белгісі болады. Осылайша кері тәуелділікте қарастырылады, себебі
салық салумен ұлттық табыс арасындағы бір-бірімен байланысы жеке тұтыну
деңгейін шарттандырады.
Салық пен ұлттық табыс арасындағы графикалық қатынасын қарастырайық
Салықтың төмендеуінің ұлттық табыс көлеміне әсері
E
D11
D11
D1
D1 D
D C1
C1 C
C ∆T C
I I
Ye Ye1 Y f
Мұнда СС – салық төмендегенге дейінгі тұтыну сызығы
II және DD инвестиция және жиынтық сұраныс.
Т көлеміне тең салықты төмендету тұтыну қисығын С+Т тең бөлігіне
жоғарылауға әкеледі. Егер С1С1 қисығы – жаңа тұтыну қисығы болса, онда
жиынтық сұраныс қисығы DD –дан D1 D-ға ауысады және тепе-теңдікке сәйкес
табыс Yе-ден Yе1-ге дейін өседі. Сонымен біз салықтың қысқаруы, басқада
тең шарттармен, ұлттық табыстың өсуіне және керсінше, салықтың өсуі, басқа
да тең шарттармен ұлттық табыстың қысқаруына әкелетініне қорытынды
щығардық.
Кейнспен жасалынған салық ауыртпашылығының өсуі, тұтыну деңгейі және
мемлекеттік шығындар арасындағы тәуікелділік теориясы экономикалық
саясаттың екі түрінде көрініс пен жалғасын тапты. Бұлар өз кезегінде
мемлекеттік бюджеттің тапшылығы ұлттық табыстың өсуін әкеле алады, бірақ
тұтынудың ұлғаюы мен салық ауыртпашылығының қысқарту арқасында ғана іске
асады.
Мемлекеттік салықты өсіргенде, бұл тек ғана тікелей әсерімен
қатарласады, әсіресе жеке тұлғалардың табысының қысқаруымен, ал ол өз
кезегінде мультипликативті процессті қарама-қарсы бағытқа алып баруын
тудырады. Бұл А.Гржебиннің салықтың төмендеуі Кейсияндық мәселесінде салық
төленгеннен кейін үй шаруашылығы табстың өсуі арқасында көп тұтыну
мүмкіндігі бар деген сөзімен расталады.
Табыстың төмендігі тұтынуда жоғарғы шекпен шектеледі, шындығында да
бұл экономикалық субъектілердің өздерінің табыстарымен адамға өмір сүру
үшін керекті аса маңызды қажеттілктерін қанағаттандыру мүмкіншіліктерінен
айырылған.
Сонымен кез-келген мемлекетте субъектілердің үш катогориясы кездеседі:
• табыстылық деңгейі төмен
• орта табыстылық деңгейі
• жоғарғы табыстылық деңгейі
2 және 3 категория субъектілері көп болған сайын, онда сол мемлекет
соншалықты бай болады. Егер де ұлттық табысты қайта бөліп, ең жоғары
қамтылғандардың табысын төмендетіп және ең аз қамтылғандардың табысын
жоғарылатса, қоғамның шекті тұтыну сипаты өседі. Сонымен бірге жиынтық
тұтыну дәрежесі де көбейеді. Мысалы ретінде а және в табыс алушы екі
санатты қарастырайық. а санатына қатысты Аа, Са, Yb, Тb- арқылы жоғарыда
көрсетілгенге сәйкес белгілейік. Сонымен бірге а санаты в санатына
қарағанда шекті сипаттағы тұтыну жоғары деп алайық. Сонда табысты анықтау
теңдігі келесі формада болады:
Y=Aa+Ca (Ya-Ta) + Ab+Cb (Y b-Tb) + I+C
Егер белгілі көлемде а санатына салық салуды төмендетсек және осы
мөлшерде в санатына қатысты көтерсек, сонымен бірге қалған барлық
көрсеткіштер өзгермесе, ∆Y=Ca ∆Ta – Cb∆Tb аламыз, ал сондағы ∆Та = ∆Tb және
Ca ≥Cb болса онда ∆Y - жағымды болады. Бұл дегеніміз табысты қайта бөлген
кезде, аз қамтылған санаттардың пайдасына шесілсе, бұл өз кезегінде ұлттық
табыс деңгейінің өсуіне әкеледі.
Экономикалық тұрғыдан салық салуды қайта бөлу в санат табысының
қысқаруына және а санатындағы табыстың өсуіне әкеліп соғады. Табысты
қайта бөлуде халықтың әр түрлі санаттарға негізделген салық салудың
салыстырмалы үлесі арқылы жүргізу өте шектелген.
Ол белгілі-бір табыс алушы санаттарының тауарлаы мен бағасының өсіру
арқылы салық ауыртпашылығын басқаларға аударуға мүмкіншілігінің болуымен
байланысты.
1.2 Жеке табыс салығының әлеуметтік-экономикалық мәні
Жеке табыс салығы мемлекеттік бюджеттің кірістерінің басты көздерінің
бірі және де басқа салықтарға қарағанда халықтың өміріне тікелей әсер
ететін салықтың бір түрі болып табылады.
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы
Салық Кодексі бойынша жеке табыс салығын төлеушілер болып салық салу
объектілірі бар жеке тұлғалар жеке табыс салығын төлеушілер (бұдан әрі
салық төлеушілер) болып табылады. Салық төлеушілері болып салық жылы ішінде
салық салынатын табысы бар Қазақстан Республикасының азаматтары, шетел
азаматтары және азаматтығы жоқ тұлғалар. Әрбір салық төлеушілер табыс
салығын өздері тұрған жері бойынша төлеуді жүзеге асырады.
Салық Кодексі бойынша салық салу объектілері болып ондағы
көрсетілген табыстарды қоспағанда, жеке табыс салығы салынатын объектілері
мыналар:
- төлем көзінен салық салынатын табыстар;
- төлем көзінен салық салынбайтын табыстар.
Салық Кодексіне сәйкес салық салынуға жатпайтын табыстарға
мыналар жатады:
- (еңбекақы төлеуге байланысты төлемдерді қоспағанда, - алып тасталды)
Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген мөлшерде мемлекеттік
бюджет қаражаты есебінен төленетін атаулы әлеуметтік көмек, жәрдемақылар
мен өтемдер;
балаларға және асырауындағы адамдарға алынған алименттер;
- жеке тұлғаның өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес өтеу (жоғалтқан жалақысына қатысты өтеуден
басқа);
- жеке тұлғалардың қаржы рыногы мен қаржылық ұыймдарды реттеу және
қадағалау жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органның лицензиялары бар банктер
мен банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардағы
салымдары бойынша оларға төленетін сыйақылар және борыштық бағалы қағаздар
бойынша сыйақы;
- мемлекеттік бағалы қағаздармен және агенттік облигатциялармен
жасалған операциялардан түскен табыстар;
- әскери қызмет міндеттерін атқарған кезде әскери қызметшілерге,
белгіленген тәртіппен арнайы атақ берілген, оны қызметтік міндеттерін
атқаруына байланысты алған ішкі істер органдарының, қылмыстық – атқару
жүйесі органдары мен мекемелерін және мемлекеттік өртке қарсы қызметтің
қызметкерлеріне берілетін төлемдердің барлық түрі.
- лотерея бойынша 5 айлық есептік көрсеткіш шегінде ұтыстар;
- тиісті жылға арналған республикалық бюджет туралы Қазақстан
Республикасының заң актісінде белгіленген ең төменгі жалақы мөлшерінде
мемлекеттік бюджет және гранттар қаражаты есебінен жүзеге асырылатын
қоғамдық жұмыстарды орындауға және кәсіби оқуларға байланысты төлемдер;
- гранттар қаражаты есебінен төленетін төлемдер (еңбекақы түріндегі
төлемдерден басқа ) ;
- тұрақты жұмысы жолда өтетін немесе жүріп-тұру сипатында болатын не
қызмет көрсететін учаскелер шегінде қызмет бабындағы сапарлармен байланысты
жағдайларда Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген мөлшерде
төленетін төлемдер;
- экологиялық апат немесе ядролық сынақ полигонындағы ядролық сынақтар
салдарынан зардап шеккен азаматтарды әлеуметтік қорғау туралы Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес төленетін төлемдер;
- 1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысына қатысушылардың және оларға
теңестірілетін адамдардың, (-ші және ((-ші топтағы мүгедектердің , сондай-
ақ бала кезінен мүгедек адамның ата-аналарының біреуінің салық жылы
ішіндегі айлық есептік көрсеткіштің 480 еселенген шегіндегі табыстары;
(((-ші топтағы мүгедектердің бір жыл ішіндегі – айлық есептік
көрсеткіштің 240 еселенген шегіндегі табысы;
- өткізілер күні қор биржасының “А” және “В” ресми тізімінде тұратын
акциялар мен облигатцияларды өткізу кезіндегі құн өсімінен алынатын табысы;
- мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен төленетін біржолғы төлемдер
(еңбекақы түріндегі төлемдерден басқа ) ;
- салық жылы ішінде медициналық қызмет көрсетулердің (косметалогиялық
қызмет көрсетулерден басқа ) ақысын төлеу үшін, бала туған кезде, жерлеу
үшін берілетін, құжатпен расталған, айлық есептік көрсеткіштің 50 еселенген
шегіндегі төлемдер;
- қызметтік іс-сапарлар кезінде Салық Кодексінде белгіленген мөлшерде
төленетін өтемдер;
- қызметкер ұйымымен бірге басқа жерге жұмысқа ауысқан не көшкен
кездегі жол жүру, мүлкін көшіру, үй-жай жалдауы бойынша құжатпен расталған
шығындардың өтемдері;
- Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылмайтын дипломатиялық
немесе консулдық қызметкерлердің ресми табыстары;
- шет мемлекеттің мемлекттік қызметінде жүрген шетелдік жеке
тұлғалардың сол елде салынуға тиіс ресми табыстары;
- Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын және Қазақстан
Республикасының шет елдердегі дипломатияық және оларға теңестірілген
өкілдіктерінде қызметте жүрген жеке тұлғалардың мемлекеттік бюджет қаражаты
есебінен шетелдік валютамен төленетін ресми табыстары;
- Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталықтан берілетін зейнетақы
төлемдері;
- жұмыс берушінің жылдық жиынтық табысты алуға байланысты емес және
шегерімдерге жатқызылмайтын, нақты жеке тұлғалардың табысы болып
табылмайтын шығыстары;
- Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген мөлшерде дала
жағдайында геологиялық-барлау, топографиялық-геодезиялық және іздестіру
жұмыстары мен шұғылданатын қызметкерлердің далалық жабдықталым ақшасы;
- Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген мөлшерде
республикалық бюджет қаражаты есебінен төленетін тұрғын үй құрылысы жинақ
ақшасындағы салымдық сыйақылар;
- Жұмыс берушілер қызметкерлерін мамандық бойынша оқутуға және
біліктіліген артыруға бағытталған шығындар;
- Жұмыс беруші вахталық әдіспен жұмыс істейтін адамдарға демалыс беру,
тұрғын үй жалдауына, тәулікақы шегенде тамақтануға арналған шығыстары және
қызметкерлерді жұмыс орындарына жеткізу шаралары;
- Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан төленетін әлеуметтік
төлемдер;
- Жүкті немесе босанған әйелдерге, ұл немесе қыз баланы асырап алған
адамдарға берілетін әлеуметтік жәрдемақылар;
- Білім беру ұйымдарында оқитындарға заңға сәйкес берілетін
степендиялар;
- Берілген арнаулы киімдер, аяқкиімдер, алғашқы медециналық көмек
құралдары, сүт немесе құндылығы оған тең басқа да емдеу-профилактикаға
арналған азық-түлік өнімдерінің құны;
- Адвокаттар мен жеке нотариустардың- заңдық көмек, нотариялдақ іс-
әрекеттер ақысын қоса алғанда. Адвокаттық және нотариялдық қызметті жүзеге
асырудан түскен табыстарының барлық түрлері, сондай-ақ қорғау мен өкілдікке
байланысты шығыстардың орнын толтырудан алынған табысы;
- Ізгілік, қайырымдылық көмек түрінде алынған мүліктің құны;
- Он алты жасқа толмаған балалар үшін балалар лагеріне жолдамалардың
құны;
- Заңға сәйкес қызметкерлерге еңбек міндеттерін орындау кезінде
мертігуінен немесе денсаулығының өзге де зақымдануына байланысты
келтірілген зиянның орнын толтыру ;
- Еңбек міндеттерін орындау кезінде қызметкердің өміріне зиян
келтіргені үшін жұмыс берушінің жауапкершіліген міндетті сақтандыру бойынша
сақтандыру төлемдері;
- Шартың қолданылуы кезеңіндегі сақтандыркдың кез-келген түрінде, өз
қызметкерлерін міндетті сақтандыру шарттары бойынша жұмыс беруші төлейтін
сақтандыру сыйақыларының сомалары;
- Төлем көзінен салық ұсталғандығын растайтын құжат болған жағдайда,
бұрын төлем көзінен салық ұсталған дивиденттер, сыйақылар, ұтыстар
сомалары;
- Материялдық нұсқаның орнын толтырудың сот шешімі бойынша
тағайындалған сомалары;
- Жинақтаушы зейнетақы қорлары салымшыларының жинақтаушы сақтандыру
шарты бойынша жасасқан сақтандыру жөнінде сақтандыру ұйымдарына жіберген
зейнетақы жинағының сомалары тәрізді табыстарына салық салынбайды, сондай-
ақ заңда көзделген тәртіппен сақтандыру ұйымдарына бағытталған, зейнетақы
аннуитетінің шарттары бойынша сатып алу сомалары:
- Сақтандырылушы қайтыс болған жағдайда жинақтаушы сақтандыру шарты
бойынша жүзеге асырылатын сақтандыру төлемдері;
Салық төлеушінің салық жылы ішінде салық салынатын табыстарына мынадай
салық ставкалары бойынша салық салынады:
Жеке тыбыс салығының ставкалары
6-кесте
Салық төлеушінің салық Ставкасы
салынатын табысы
15 еселенген жылдық есептік Салық салынатын табыс 5 пайыз
көрсеткішке дейін
15 еселенгеннен бастап 40 еселенген 15 еселенген жылдық есептік
жылдық есептік көрсеткішке дейін көрсеткіштен салық сомасы + одан
асатын 8 пайыз
40 еселенгеннен бастап 200 еселенген 40 еселенген жылдық есептік
жылдық есептік көрсеткішке дейін көрсеткіштен салық сомасы + одан
асатын сомадан 13 пайыз
200 еселенгеннен бастап 600 еселенген200 еселенген жылдық есептік
жылдық есептік көрсеткішке дейін көрсеткіштен салық сомасы + одан
асатын сомадан 15 пайыз
600 еселенген жылдық есептік 600 еселенген жылдық есептік
көрсеткіштен бастап және одан жоғары көрсеткіштен салық сомасы + одан
асатын сомадан 20 пайыз
Ескерту, Қызметкерлердің тиісті қаржы жылына арналған республикалық
бюджет туралы заңында белгіленген, жылына ең төменгі жалақының 12 еселенген
мөлшерінен аспайтын жалақысының төлем көздерінен салық салынатын
кірістеріне, қызметкерлердің тоқсан ішінде орташа айлық кірісі ең төменгі
жалақы мөлшерінен аспайтын жағдайда “0” ставка бойынша салық салынуға тиіс.
Дивиденттер, сыйақылар мен түрінде табыстарға 15 проценттік ставка
бойынша салық салынады.
Адвакаттардың және нотариустардың табыстарына 10 проценттік ставка
бойынша салық салынады.
Жеке табыс салығы бойынша салық салу объектісі болып, төлем көзінен
салық салынатын табыстарға мыналарды жатқызуымызға болады;
- қызметердің табысы қызметкердің жұмыс беруші есептеген салық
шегерімдері сомасына азайтылған табыстары төлем көзінен салық салынатын
Табысы болып табылады. Жұмыс беруші материялдық пайда түрінде берілген
табыстарды қоса алғанда жұмыс беруші төлейтін ақшалай немесе заттай
нысанындағы кез-келген табыстар қызметкердің табыстарына жатады.
Қызметкердің табысы бойынша жеке табыс салығының сомасы қызметкерлердің
салық жылы ішінде төлем көзінен салық салынатын табысына белгіленген
ставкаларды қолдану жолымен есептелінеді. Жеке табыс салығының есептеу және
ұстап қалу уәкілетті мемлекеттік орган белгіленген тәртіппен ұлғаю
нәтижесімен ай сайын жүргізіледі.
- Бір жолғы төлемдермен алынатын табыс – салық төлеушілердің заңға
сәйкес заңды тұлғалармен және жеке кәсіпкерлермен жасасқан азаматтық-
құқықтық сипаттағы шарттар бойынша табысы, сондай-ақ жеке тұлғаларға
төленетін басқа да бір жолғы төлемдер жатады. Жеке табыс салығының сомасы
Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген мөлшерде және жағдайларды
жинақтаушы зейнетақы жарналары сомасына азайтылған төлем көзінен салық
салынатын бір жолғы төлемдерден түскен табысқа, белгіленген ставкаларды
қолдану жолымен есептеледі.
- Дивиденттер, сыйақылар,ұтыстар түріндегі табыстар.
- Степендиялар- білім беру ұйымдарында оқып жүргендерге төлеуге
арналған ақша сомасы, сондай-ақ мәдениет, ғылым қайраткерлеріне , бұқаралық
ақпарат құралдары қызметкерлеріне және басқа жеке тұлғаларға төлеуге
арналған ақша сомасы табыс көзінен салық салынатын степендия болып
табылады.
- Жинақтаушы зейнетақы қорларына берілген зейнетақы төлемдері-салық
төлеушілердің зейнетақы жинақтарынан жинақтаушы зейнетақы қорлары жүзеге
асыратын, табыс есептеудің тиісті айына заң актісімен белгіленген айлық
есептік көрсеткіш сомасына азайтылған төлемдер жатады.
- Сақтандыру ұйымдары жүзеге асыратын сақтандыру төлемдері бойынша;
жинақтаушы зейнетақы қорларындағы зейнетақы жинақтары есебінен жұмыс
берушінің қаражат есебінен төленген сақтандыру сыйақылары жеке тұлғаның
жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табысы болып табылады.Жеке
тұлғалардың жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табысына сақтандыру
ұйымдары жүзеге асыратын сақтандыру төлемдері сомасын сақтандыру
сыйақыларының сомасынан асыпкеткен сомасы жатады.
Салық төлеушінің төлем көзінін салық салынбайтын табыстары мыналар;
- Мүліктік табыс, оған:
а) бағалы қағаздары, сондай-ақ заңды тұлғадығы қатысу үлесі:
б) қымбат бағалы тастар мен қымбат бағалы металдарды, олардан
жасалған зергерлік бұйымдарды және құрамына қымбат бағалы тастар мен қымбат
бағалы металдар бар басқа да заттарды, сондай-ақ өнер туындылары мен
антиквариаттарды сату кезіндегі олардың құнының өсімі:
в) мүлікті жалға беруден алынған табыс:
г) мүлікті сату құны мен бағалау құны арасындағы, бірақ оны сатып алу
құнынан кем болмайтын оң айырма, мүлікті сату кезіндегі құн өсімінен
алынған табыс.
- Жеке кәсіпкерлердің салық салынатын табысы. Ол жылдық жиынтық табыс
пен шегерімдер арасындағы айырма ретінде айқындалады. Жылдық жиынтық
табысқа салық жылы ішінде көрсетілген қызметті, орындалған жұмыстар мен
басқа да операциялары үшін ақшалай немесе заттай ныснда алынған табыстардың
барлық түрлері кіреді.
- Адвокаттар мен жеке нотариустардың- заңдық көмек, нотариялдық
қызметті жүзеге асырудан табыстарының барлық түрлері, сондай-ақ қорғау мен
өкілдікке байланысты шығыстардың орнын толтырудан алынған табысы.
- Басқа да табыста Қазақстан Респбликасының шегінен тыс жерлерден
алынған табыстар.
Төлем көзінен салық салынбайтын табыстар бойынша жеке табыс салығын
есептеу адвокаттар мен нотариустардың табысын қоспағанда, жеке табыс
салығын есептеудегі салық төлеуші қызметкерлердің төлем көзінен салық
салынатын табысын анықтау кезінде салық жылы ішіндегі әрбір ай үшін
шегерімдерінің сомасына азайтылып, төлем көзінен салық салынбайтын табыс
сомасына жеке табыс салығының ставкасы бойынша есептеу дербес жүргізіледі.
Резидент жеке тұлғалар арнайы салық режимін қолданылатындарды қоспағанда,
жеке кәсіпкерлер. Салықты төлеу мерзімдері бойынша енгізілген авнстық
төлемдерді есептей отырып, салық жылының қортындысы бойынша жеке табыс
салығын төлеуді жеке табыс салығы бойынша декларацияны тапсыру үшін
белгіленген мерзімнен кейін он жұмыс күінен кешіктірмей дербес жүзеге
асырылады. Ал арнаулы салық режимдерін қолданатын жеке кәсіпкерлер жеке
табыс салығын салық салынатын табыстың 50 пайызын төлеуді.
Жеке табыс салығы бойынша декларация резидент салық төлеушілер болып:
• Төлем көзінен салық салынбайтын табыстары барлар
• Тұрғын үй салу мен осындай құрылыс үшін құрылыс материалдарын
сатып алуды қоспағанда, салық жылында 2000 айлық есептік
көрсеткішткн жоғары сомаға біржолғы ірі сатып алуды іске
асырғандар
• Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерден табыстар алатын
жеке тұлғалар
• Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлердегі шетел
банктеріндегі шоттарда ақшасы бар жеке тұлғалар
• Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы
заң актілеріне сәйкес декларация беру жөнінде міндеттеме жүктелген
адамдар
• Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттары, судьялар.
Жоғарыда көрсетілген жеке тұлғалар жеке табыс салығы бойынша
декларацияны уәкілетті мемлекеттік орган белгіленген тәртіппен ұсынады.
Жеке табыс салығы бойынша декларация есепке тіркелген орны бойынша
салық органына салық жылынан кейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктіркей табыс
етіледі.
Жеке табыс салығының болжамды сомасы туралы мәлімдеме және жеке табыс
салығы жөніндегі декларация тіркелу күнінен бастап жиырма бес жұмыс күнінен
кешіктірмей және келесі жылдары күнтізбелік жылдың 20 қаңтарынан
кешіктірмей қызметін жүзеге асыру кезеңіндегі жеке табыс салығының болжамды
сомасы туралы мәлімдемені тіркелген жері бойынша салық органдарына табыс
етуге міндетті. Қазақстан Республикасында отыз күнтізбелік күннен астам
уақыт кәсіпкерлік қызметін жүзеге асыратын және салық кезеңі ішінде
Қазақстан Республикасындағы көздерден тиісті қаржы жылына арналған
республикалық бюджет туралы зада белгіленген 500 айлық есептік көрсеткіштен
астам табыс алатын резидент емес жеке тұлғалар сыбайлас жемқорлыққа қарсы
күрес туралы заң актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда, жеке табыс
салығы бойынша декларация есепке тіркелген орны бойынша салық органына
салық жылынан кейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктірмей табыс етіледі.
2.Бөлім. Жеке табыс салығының бюджеттегі орны
2. 1.Жеке табыс салығының төлем көздері
Жеке табыс салығы мемлекеттік бюджеттің кірістерінің басты көздерінің
бірі және де басқа салықтарға қарағанда халықтың өміріне тікелей әсер
ететін салықтың бір түрі болып табылады.
Осы табыс салығын төлеуші болып салық жылы ішінде салық
салынатын табысы бар Қазақстан Республикасының азаматтары, шетел азаматтары
және азаматтығы жоқ тұлғалар табылады .Әрбір салық төлеушілер табыс салығын
өздері тұрған жері бойынша төлеуді жүзеге асырады . Жеке табыс салығын салу
объектілері мыналар:
-төлем көзінен салық салынатын табыстар;
-төлем көзінен салық салынбайтын табыстар.
Салық төлеушінің төлем көзінен салық салынатын табыстарына мыналар жатады:
-қызметкердің табысы – қызметкердің жұмыс беруші есептеген салық
шегерімдері сомасына азайтылған табыстары төлем көзінен салық салынатын
табысы болып табылады. Жұмыс беруші материалдық, әлеуметтік игіліктер
немесе өзге де материалдық пайда түрінде берілген табыстарды қоса алғанда,
жұмыс беруші төлейтін ақшалай немесе заттай нысандағы кез келген табыстар
қызметкердің табыстарына жатады.Қызметкердің табысы бойынша жеке табыс
салығының соммасы қызметкердің салық жылы ішінде төлем көзінен салық
салынатын табысына белгіленген ставкаларды қолдану жолымен
есептелінеді.Жеке табыс салығын есептеу және ұстап қалу уәкілетті
мемлекеттік орган белгіленген тәртіппен ұлғаю нәтижесімен ай сайын
жүргізіледі:
-бір жолғы төлемдерден алынатын табыс-салық төлеушілердің Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес заңды тұлғалармен және жеке кәсіпкерлермен
жасасқан азаматтық-құқықтық сипаттағы шарттар бойынша табысы ,сондай-ақ
жеке тұлғаларға төленетін басқа да бір жолғы төлемдер жатады.Жеке табыс
салығының сомасы Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген мөлшерде
және жағдайларда жинақтаушы зейнетақы жарналары сомасына азайтылған төлем
көзінен салық салынатын бір жолғы төлемдерден түскен табысқа, белгіленген
ставкаларды қолдану жолымен есептеледі;
-жинақтаушы зейнетақы қорларына берілетін зейнетақы төлемдері-салық
төлеушілердің зейнетақы жинақтарынан жинақтаушы зейнетақы қорлары жүзеге
асыратын,табыс есептеудің тиісті айына Қазақстан Республикасының заң
актісімен белгіленген айлық есептік көрсеткіш сомасына азайтылған төлемдер
жатады;
-дивидендтер,сыйақылар,ұтыстар түріндегі табыс;
-стипендиялар- білім беру ұйымдарында оқып жүргендерге төлеуге арналған
ақша сомасы,сондай-ақ мәдениет,ғылым қайраткерлеріне,бұқаралық ақпарат
құралдары қызметкерлеріне және басқа жеке тұлғаларға төлеуге арналған ақша
сомасы табыс көзінен салық салынатын стипендия болып табылады.
Сақтандыру ұйымдары жүзеге асыратын сақтандыру төлемдері бойынша
жинақтаушы зейнетақы қорларындағы зейнетақы жинақтары есебінен ,жұмыс
берушінің қаражат есебінен төленген сақтандыру сыйақылары жеке тұлғаның
жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табысы болып табылады.Жеке
тұлғалардың жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табысына сақтандыру
ұйымдары жүзеге асыратын сақтандыру төлемдері сомасының сақтандыру
сыйақыларының сомасынан асып кеткен сомасы жатады.
Салық төлеушінің төлем көзінен салық салынбайтын табыстарына
табыстың мынадай түрлері жатады:
1.мүліктік табыс,оған:
а .бағалы қағаздары, сондай-ақ заңды тұлғадағы қатысу үлесі;
б .қымбат бағалы тастар мен қымбат бағалы металдарды, олардан жасалған
зергерлік бұйымдарды және құрамында бағалы мен бағалы металдар бар басқа да
заттарды, сондай-ақ өнер туындылары мен антиквариаттарды сату кезіндегі
олардың құнының өсімі;
в. мүлікті жалға беруден алынған табыс;
г. Мүлікті сату құны мен бағалау құны арасындағы, бірақ оны сатып алу
құнынан кем болмайтын оң айырма, мүлікті сату кезіндегі құн өсімінен
алынған табыс.
2.Жеке кәсіпкерлердің салық салынатын табысы.Ол жылдық жиынтық табыс
пен шегерімдер арасындағы айырма ретінде айқындалады.Жылдық жиынтық табысқа
салық жылы ішінде көрсетілген қызметі, орындалған жұмыстар мен басқа да
операциялары үшін ақшалай немесе заттай нысанда алынған табыстардың барлық
түрлері кіреді.
3.Адвокаттар мен жеке нотариустардың-заңдық көмек,нотариалдық іс-
әрекеттер ақысын қоса алғанда,адвокаттық және нотариалдық қызметті жүзеге
асырудан түскен табыстарының барлық түрлері,сондай-ақ қорғау мен өкілдікке
байланысты шығыстардың орнын толтырудан алынған табысы.
4.Басқа да табыстар- Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерден
алынған табыстар.
Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерде төленген жеке табыс
Қазақстан Республикасында салық салу кезінде есепке жатқызылады.
Салық төлеуші жыл ішінде енгізілген аванстық төлемдерді есептей
отырып,салық жылының қорытындысы бойынша жеке табыс салығын төлеуді жеке
табыс салығы бойынша декларацияны тапсыру үшін белгіленген мерзімінен кейін
он жұмыс күнінен дербес жүзеге асырады.
2.2. Жеке табыс салығының бюджет кірісіндегі алатын рөлі.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында өзекті мәселелердің бірі
болып, салық ауыртпалығы саналады.Бұл мәселе, әсіресе,шаруашылық іс-
әрекетпен айналысатын әр түрлі агенттерді толғандырады.Олар:мемлекеттік,
кәсіпорындар мен ұйымдар, жалдамалы жұмысшылар.
Сонымен қатар кейбір мамандардың ойынша Қазақстанда салық
ауыртпалығының деңгейі жоғары болып табылмайды. Әдетте бұл жалпы ішкі
өнімдегі салық ауыртпалығының үлесінің көрсеткішіне негізделеді. Қазақстан
Республикасының бюджетінің салықтық түсімдерінің жалпы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz