Шымкент қаласында gsm стандартты желісін орнату

Дипломдық жоба

ТүсінДірме жазбасы

Тақырыбы «Шымкент қаласында GSM стандартты желісін орнату»

050719 - Радиотехника, электроника және телекоммуникация мамандығы

КІРІСПЕ

GSM ( Ұялы байланыс жүйесі) - тұтынушыларға шексіз мүмкіндіктер беретін дүниежүзілік телефон жүйесі. GSM - тез дамып және тез таралатын желі. Қазіргі кезде 392 GSM операторы 147 елде жұмыс істейді. Жетілдірілген жүйе төмендегі белгілерді қанағаттандыруы керек:

• сөздік ақпаратты таратудың жоғары сапасы; ұсынылатын қызмет және жабдықтың төмен құны; тұтынушының портативті жабдықты қолдау мүмкіндігі; жаңа қызметтер мен жабдықтар қатарын қолдау; Спектралды тиімділік; ISDN сиысушылығы;

Халықаралық роумингті қолдау немесе GSM басқа да тораптары жылжығандағы өз ұялы телефон абоненттерін пайдалану мүмкіндіктері.

GSM жасап шығарушылар алгоритм компрессиясы мен сандық процессорды жетілдіргенде жүйеде бастапқы талаптарды қанағаттандыруына жол беретініне және оның сапа/құн арақатынасын жақсарту жолында дамуына сенген. Сондай-ақ, GSM стандарты ISDN (Integrated Services Digital Network) және IN (Intelligent Network) қазіргі заманның барлық сандық тораптарының стандарттарымен тығыз байланысты, ал GSM негізгі функционалдық элементтеріне бүгінгі таңда жетілдіріп жатқан UMTS (Universal Mobile Telecommunications System) жылжитын байланыстың халықаралық стандартының ғаламдық жүйесі кіреді. Абонеттер саны өте тез өсу салдарынан болжау да тез өзгеруде. EMC (World Cellular Database) GSM абонеттер саны 2001 жылы 435, 3 млн өсті, ал болжам бойынша 2006 жылы абонеттер саны 2 миллиардқа өседі. 2000 жылғы сәуір айы мен қазан айларының арасында дүниежүзі бойынша GSM-900 абоненттер саны 42, 7 млн өсті. «GSM Қазақстан» компаниясы 1998 жылдың 30 қыкүйегінде «Қазақтелеком» Ұлттық Телекоммуникациялық Операторының қатысуымен құрылды. «GSM Қазақстан» компаниясы қысқа уақыт аралығында агрессивті стандартты стратегия арқасында нарықтан алдынғы орынды иеледі және қазіргі уақытта өсу деңгейі, инвестиция көлемі, абоненттер саны, ұсынылатын қызметтің спектрі мен сапасы сияқты байсалды көрсеткіштермен жетекші болуда.

Бүгінгі таңда «GSM Қазақстан» торап абонеттерінің саны 4 құрайды. «GSM Қазақстан» торабы елу мыңнан астам тұрғыны бар 60 қаланы, сондай-ақ жиырма мыңнан астам тұрғыны бар халықтық пункттерді жамылдырадын.

1 Стандартты GSM жылжымалы радиобайланыс цифрлық жүйе

1. Оңтүстік Қазақстан облысындағы желі жағдайының даму көрсеткіштері

ОҚ ОДТ ның 2007 жылғы жоспары бойынша түскен кіріс 110, 0% ке артты.

2006 жылғы периодпен салыстырғанда филиалға түскен кіріс 16 % ке артты.

2008 жылдың 01 қаңтарына филиалмен негізгі телефон аппараттарының (НТА) 222368 нөмірлеріне қызмет көрсетілді. Алдынғы периодпен салыстырғанда 14% ке өсті.

2007 жыл план бойынша 24093 бірлік орнатылуға тиіс, ал қайта орнатылған телефондар саны 30954 бірлікті құрады, яғни 128 % ке орындалды.

01. 01. 2008 жылы интернетті пайдаланушылар саны өткен жылмен салыстырғанда (14516 бірлік) 19989 бірлікке артты, ол 13, 8% ті құрады.

Интернетті жалпы қолданушылар ішінде, үлкен жиілік жолағына рұқсат беретін ADSL технологиясына 4834 қолданушы қосылды, ол 24, 2% ды құрады.

Өткен жылмен салыстырғанда үлкен жолақты интернетті қолданушылар бөлігі 8, 2 % тен 24, 2 % ке үлкейді.

Жалпы 877 ауылдық жерлерден (АЖ) 861 і телефондалды, ол 98 % ды құрады.

Осы жылы 38 АЖ телефондалды.

01. 01. 2008 жылында ОҚ ОДТ телекомуникациялық желісінде 358 АТС жұмыс істеп тұр. 2007 жылға қарағанда АТС тің өсу саны 64 бізлікті құрады, ол 122 % ті құрайды.

АТС ті сандыққа айналдыру дәрежесі өткен жылмен салыстырғанда 0, 6% ке артты ол 0, 6 % ті құрады.

01. 01. 2008 жылы ОҚО да бар 1011 мектептің 980 і телефондалды.

01. 01. 2008 жылы жұмыс істеп тұрған 728 емдеу - профилактикалық орындардың 255 і телефондалды.

Көрсетілген қызмет көрсеткіштері.

Қала аралық шығыс, халықаралық трафик 2007 жылы жоспарланғанға қарағанда 105% ке артық орындалды, ол 184304 мың минутты құрады, өткен жылмен салыстырғанда трафик көлемі 16, 0% ке артты.

Сонымен қатар түрлі бағыттарда трафиктің өзгеруі, өткен жылмен салыстырғанда:

- Казахстан Республикасының ішінде - 13 % ке артты;

- СНГ елдеріне -19 % ке артты;

- алыстағы шетелдерге - 29% ке кеміді;

- Ұялы байланыс операторларының желісіне -13 % ке артты.

- Филиал пайдалылығы өткен жылмен салыстырғанда 2, 0% ке артты.

- Бір жұмысшы 130 негізгі телефон аппаратына (НТА) қызмет көрсетті

Қазір ҚТО «Қазақтелеком» «NEO» атты жаңа ұялы байланысты

елімізге енгізді.

Есіл өзенінің сол жақ жиегіндегі жаңа ғимараттардың байланысын құру үшін “Қазақтелеком” тұрақты желімен бірге кең жолақты абоненттік рұқсатқа торап салып жатыр. Бұл жағдай қаладағы қызмет көрсетіп жатқан телекоммуникациялық желісінің инфрақұрылымын максималды қолданып, телефония және мәліметтерді тарату қызметін тез айналдыруға көмектеседі. Кең жолақты рұқсат жүйесі таралған телефондық қызметтердің кең спектрін және жоғарғы жылдамдықты мәліметтерді тарату қызметтерін қамтамасыз етеді.

2. GSM жүйесінің сипаттамасы

1982 жылы Conference of European Posts and Telegraphs (CEPT) ұйымдарымен Groupe Special Mobile (GSM) жұмыс тобы ұйымдастырылды. Олардың негізгі мақсаты: қондырғыны арзандату, байланыс сапасын жақсарту, халықаралық роумингті сақтау және ISDN-мен бірлесіп жетістікке жету болып табылады. Еуропада кіріс және шығыс ағын үшін жылжымалы терминалмен байланыс үшін 890-915 MHz және 935-960 MHz жиілік диапазондары қолданылады. Мүмкіндік TDMA/FDMA араласқан әдісі бойынша орындалады. Ені 25 MHz жиілік диапазонында 200kHz аралыққа бөлінген 124 тасымалдаушы қоданылады. Әр-бір базалық станция бір немесе бірнеше жиілікке тәуелді. Мәліметтерді беру уақыт бойынша бөлу арқылы орындалады. Ақпараттар «уақытша слот» деп аталатын ұзақтығы 0, 577 мс болатын, 8 элементтен тұратын TDMA фреймасында сақталады. Мұндай слотта орналасқан мәліметтер құрылымы «burst» (пакет) деп аталады. Бір тасымалдаушы бір мезгілде бірнеше логикалық арналарға қызмет көрсете алады. Олардың әрқайсысына нақты слот саны бөлінеді. Арналар иемденген, яғни бір нақты жылжымалы терминалды ғана қолдана алады және ортақ немесе басқарушы, яғни күту режиміндегі барлық қондырғыға мүмкін болатындай етіп бөлінеді. Мәліметтерді беру Traffic Channel (TCH) арқылы орындалады. Ол бірінші топқа жатады және 126 фреймадан тұратын ұзақтығы 120 миллисекунд болатын мультифрейма ретінде қолданылады. Мультифреймалық электронды терминал қысқарту үшін кіріс және шығыс ағындар үш слотқа тең уақыт паузалары арқылы тізбектей беріледі. Бұл GSM желісіндегі толық дуплексті жалғастыру мүмкін емес екенін көрсетеді. Техникалық спецификациямен келісілген, келесі ТСН арналарын бөлуге болады: дауысты - 14, 4 Kbps, мәліметті - 9, 6 Kbps, 4, 8 Kbps және 2, 4 Kbps, сонымен қатар CBCH - Cell Broadcast Channel. Жылдамжығы 14, 4 Kbps болатын мәліметтер үшін ТСН блогының тақырыпты құрылымын алып тастау арқылы және қатені түзетудегі арнайы алгоритм арқылы орындалады. GSM цифрлық желі болғандықтан дауысты мәліметті беру үшін жеке модем қажет емес.

Шақыруларды және басқа да ақпараттарды иницияциялау үшін (Control Channels) басқару арналары беріледі. Ол 51 фрейманың мультифреймасынан тұрады. Жылжымалы терминал күту режиміндегі ортақ арнаны ғана емес, сонымен қатар мәліметтерді беру уақытындағы ТСН арналарын да қолданады. Осындай арналардың бірнеше түрлері, соның ішінде:

• Broadcast Control Channel (BCCH) - бір бағытты арна. Ол арқылы базалық станцияның конфигурациясы мен параметрлері туралы ақпараттар беріледі; Frequency Correction Channel (FCCH) және Synchronisation Channel (SCH) логикалық арналардың уақытты парамертлерімен терминалдарды синхрондауда қолданылады; Random Access Channel (RACH), Paging Channel (PCH) - шығыс және кіріс сигналдарын инициализациялауға жауап береді; Access Grand Channel (AGCH) - арналарды икемденуде қызмет етеді;

Арналардың әр-түрлі қызметтері мәліметтердің (burst) төрт түрлі элементарлы құрылымын береді:

• Normal - ұзындығы 156 бит, соның ішінде 114 бит пайдалы мәліметті құрайды; F-burst және S-burst - басқа құрылымды ұзындығы ұқсас, FCCH және SCH арналарында қолданылады; Access burst - өте қысқа, RACH арнасына арналған.

Цифрлық мәліметтерді беру үшін аналогты радиоарна арқылы Гаусстық минималды жылжымалы модуляция әдісі (Gaussian Minimum Shift Keying, GMSK) қолданылады. Физикалық арнаның теориялық толық өткізу қабілеті 270 Kbps құрайды. Motorola мәліметтері бойынша, оның қондырғысы бір тасымалдаушыда 172 Kbps қамтамасы етеді, баалық станция стандартты тасымадаушының конфигурациясын сақтайды, бірақ олардың санын 24-ке дейін көбейтуге болады. Бұл бізге 1 Mbps-тен 4 Mbps-ке дейін жүздеген 0, 1 - 70 км (егер тасымалдаушы санының өсуі меншікті өткізу қабілетін төмендетпесе) береді. Жиілікті периодты (frequency hoping) ауыстыруынан шағылысу пайда болған кездегі сигналдың көпжолмен таралу салдарынан жеке бөлімшелерде пайда болатын аномальді әсерлерді біртіндеп өшіреді. Әр-бір келесі фрейма басқа жиілікпен беріледі, сондықтан секундына 217 «секіріс» орындалады. «Секіріс» орындалатын схема BCCH арнасы бойынша базалық станцияда трансляцияланады.

GSM стандартында қабылданған функционалды құрылым мен интерфейс 1. 1 - суреттегі құрылымдық сұлбамен түсіндірілген. GSM жүйесі үш негізгі ішкіжүйеден тұрады:

• MSC (Mobile Switching Centre) - жылжымалы байланыстың коммутация орталығы; BSS (Base Station Subsystem) - базалық станция қондырғысы; MS (Mobile Stations) - жылжымалы станциялар; OMC (Operation and Mantenance Centre) эксплуатация және техникалық қызмет көрсету.

Жүйе элементтерінің функционалды қиылысуы бірнеше интерфейс арқылы орындалады. GSM стандартындағы барлық желілік функционалды компоненттер МККТТ SS №7 (CCITT SS №7) сигнализация жүйесімен қарым-қатынаста болады. Жылжымалы байланыстың коммутация орталығы ұяшықтар тобына қызмет етеді және жылжымалы станция жұмысын қажет ететін барлық байланыс түрлерін қамтамасыз етеді. MSC ISDN коммутация станциясына ұқсас және белгіленген желі (PSTN, PDN, ISDN және т. б. ) мен жылжымалы байланыс желісі аралығында интерфейсті құрайды.

Ол шақыру маршруттарын және шақыруларды басқару функцияларын қамтамасыз етеді. MSC кәдімгі ISDN функциясын орындаудан басқа радиоарналардың коммутация функцияларын орындайды.

Әр-бір MSC анықталған географиялық зона аймағында орналасқан жылжымалы абоненттерге қызмет көрсете алады. MSC шақыруды орнату процессі мен маршрутты таңдауды басқарады, PSTN жалпы қолданыстағы телефон желісін МККТТ SS №7 хаттамасы бойынша сигнализация функциясын, жобалау талабына сәйкес интерфейстердің басқа түрін немесе шақыруларды беруді қаматамасыз етеді.

1. GSM желісінің қодырғы құрамы және құрылымдық сұлбасы

сурет 1. 1 - GSM желісінің құрылымдық сұлбасы

Әр-бір MSC белгілі бір географиялық зона (мысалы, Шымкентқаласы) аумағында орналасқан қозғалмалы абонеттерге қызмет көрсетеді. MSC шақыруды орнату және маршрутизация процедураларын басқарады. Ортақ қолданыстағы телефондық желі үшін (PSTN) MSC SS №7 хаттамасы бойынша сигнализация функциясын шақыруды беру және нақты жобаның талаптарына сәйкес интерфейстердің басқа да түрлерін қамтасыз етеді.

MSC желінің көрсеткен қызмет түрлері үшін төлем қағаздарды әзірлеуге қажетті ақпаратты жинақтайды, болған сөйлесу жайында ақпарат жинап, оны есептеу орталығына (биллинг-орталық) береді. MSC сондай-ақ желі оптимизациясы мен жұмысты бақылау үшін қажетті статистикалық мәліметтерді құрастырады. Сондай-ақ MSC радиоарналарға қатынасты басқару үшін қолданылатын қауіпсіздік процедураларын да қолдайды.

сурет 1. 2 - HLR және VLR ұзақ уақытқа сақталынған мәліметтер құрамы

HLR мен VLR-де сақталатын ақпараттардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін, келеңсіздіктер жағдайында осы регистрлердің жады құрылғыларының қорғанысы қарастырылған.

VLR-де HLR-дегімен бірдей ақпарат сақталады, алайда бұл мәліметтер VLR-де абонент осы VLR басқаратын зона ішінде болған кезде ғана сақталады.

сурет 1. 3 - HLR және VLR сақталған уақытты мәліметтер құрамы

GSM қозғалмалы байланыс желісінде ұяшықтар географиялық зоналарға (LA) топтастырылады. Олардың әрқайсысына өзінің идентификациялық номері (LAC) бекітіледі. Әр-бір VLR бірнеше LA-дағы абоненттер жөнінде ақпарат сақтайды. Қозғалмалы абонент бір LA-дан екіншісіне өткен кезде оның орналасуы жайлы ақпарат VLR-де автоматты түрде жаңарып тұрады. Егер ескі және жаңа LA әр-түрлі VLR басқаруында болса, ескі VLR-дегі ақпарат олар жаңа VLR-ге көшірілгеннен кейін өшіріліп отырады. HLR-де сақталатын абоненттің VLR адресі де жаңартылады.

VLR сондай-ақ бір “адасқан” қозғалмалы станцияға (MSRN) номер бекітуді қамтамасыз етеді. Қозғалмалы станция кіріс шақыруларын қабылдаған кезде VLR оның MSRN-ын таңдап, оны MSC-ге береді. Ол бұл шақыруларды қозғалмалы абоненттердің қасында орналасқан базалық станцияларға маршрутизациялайды.

VLR сондай-ақ бір MSC-ден екіншісіне қосылысты беру кезінде басқаруды беру номерлерін реттеуді де жүзеге асырады. Бұдан басқа, VLR жаңа TMSI-ларды бөлуді басқарып, оларды HLR-ге береді. Ол сондай-ақ шақыруды өңдеу кезінде қосылудың шындығы процедурасын басқарады. Оператордың шешімі бойынша абоненттердің идентификация поцедурасын күрделендіру үшін TMSI периодты түрде өзгертіп тұруы мүмкін. VLR мәліметтер базасына рұқсат IMSI, TMSI немесе MSRN арқылы жүзеге асырылуы мүмкін. Жалпылай алғанда абонент жайында локальді деректер базасы ретінде құрылады. Ол HLR-ге әрқашан сұраныс жасамауға мүмкіндік беріп, шақыруларға қызмет көрсету уақытын қысқартуға көмектеседі.

Байланыс жүйесінің рұқсатсыз қолдануына жол бермеу үшін аутентификация - яғни абонеттің дұрыстығын растау механизмдері енгізіледі. Аутентификация орталығы бірнеше блоктардан құралып, аутентификация кілттері мен алгоритмдерін құрады. Оның көмегімен абоненттің өкілеттігі анықталып, оның байланыс желісіне қол жеткізілуі жүзеге асырылады. AUC аутентификация процессінің параметрлері жөнінде шешім қабылдайды және құрылғылар идентификация регистрінде (EIR - Equipment Identification Register) топталған мәліметтер базасының негізінде абонеттік станцияларды шифрлау кілттерін анықтайды.

Әр-бір қозғалмалы абонент байланыс жүйесін қолдану кезінде абонент дұрыстығының стандартты модулін (SIM) алады. Онда: халықаралық идентификациялық номер (IMSI), өзіндік жеке аутентификация кілті (Ki) және аутентификация алгоритмі (A3) сақталады.

SIM-де жазылған мәлімет көмегінен қозғалмалы станция мен желі арасында өзара ақпарат алмасу нәтижесінде толық аутентификация циклі іске асырылады және абоненттің желіні қолдануына рұқсат беріледі.

Желінің абоненттің дұрыстығын тексеру процедурасы келесі әдіспен жүзеге асырылады (1. 1) . Желі қозғалмалы станцияға кездейсоқ номер (RAND) береді. Онда Ki мен A3 аутентификация алгоритмінің көмегімен қайта дыбыс қайтару (SRES) мәні анықталады, яғни:

SRES = Ki * [RAND] (1. 1)

Қозғалмалы станция есептел SRES мәнін желіге жібереді. Онда қабылданған SRES мәндері салыстырылады. Егер екі мән сәйкес келсе, қозғалмалы станция мәліметтер таратуды бастайды. Қарама-қарсы жағдайда байланыс үзіліп, қозғалмалы станция индикаторы растау болмағанын көрсетеді. Құпиялылықты қамтамасыз ету үшін SRES есептелуі SIM аумағында жүргізіледі. Құпия емес ақпарат (мысалы Ki) SIM модулінде өңделмейді.

IWF - желіаралық функционалды түйін MSC-дің құрамдас бөліктерінің бірі болып табылады. Ол абоненттерге мәліметтерді GSM желісінің терминалды құрылғысы (DIE) мен фикстелген желінің қарапайым терминалдық құрылғысы арасында беруге болатындайетіп хаттаманы түрлендіру құрылғылары мен мәліметтерді тарату жылдамдығына қол жеткізеді. Желіаралық функционалдық түйін сондай-ақ фикстелген желінің сәйкес моделімен сәйкестендіру үшін модемді өзінің құрылғылар банкінен “бөледі”. IWF сондай-ақ қолданушыларға жеткізілетін құрылғылар үшін тікелей байланыс типті интерфейсті қамтамасыз етеді. Мысалы, X. 25 хаттамасы бойынша PAD пакетті мәлімет тарату үшін.

EC - жаңғырықбасқыш. MSC-де PSTN тарапынан GSM желілерінде радиоарналармен қоса тарату тракттарында физикалық кешігулерге байланысты барлық телефондық арналар үшін (олардың ұзындығына тәуелсіз) қолданылады. Типтік жаңғырықбасқыш ЕС шығысы мен фикстелген телефонды желі телефоны арасындағы ауданда 68 миллисекунд интервалында басуды қамтамасыз етуі мүмкін. GSM арнасында тура және кері бағыттағы жалпы кешігу сигналды өңдеу, сөзді кодалау, декодалау, арналық кодалау және т. б. байланысты болып, ол шамамен 180 мс-ға тең. Бұл кешігу қозғалмалы абонентке егер телефонды арнаға трактті екісымдыдан төртсымды режимге ауыстыратын гибридті трансформатор қосылмағанда байқалмайтын еді. Ол MSC үшін қажет, себебі PSTN-мен стандартты байланыс екісымды. Фикстелген желінің екі абоненті байланысқан кезде жаңғырық сигналдар болмайды. Егер EC-ті қоспасақ GSM трактіндегі сигналдардың таралуынан кешігулер абоненттердің ашу-ызасын туғызады. Сөздері қайта-қайта бөлініп, мазасын алады.

TCE - транскодер. Ол сөзді тарату арнасының шығыс сигналдары мен MSC (64 кбит/с ИКМ) мәліметтерін радиоинтерфейс бойынша (GSM 04. 08 ұсынады) GSM ұсынысына сәйкес түрлендіруді қамтамасыз етеді. Осы талаптарға сәйкес цифрлық түрде берілетін сөзді тасымалдау жылдамдығы 13 кбит/с. Сөздік цифрлық сигналдары тарататын бұл арна “толық жылдамдықты” деп аталады. Стандарт бойынша болашақта жартылай жылдамдықты сөздік арнаны қолдану мүмкіндіктері қарастырылған (тарату жылдамдығы 6, 5 кбит/с) .

Тарату жылдамдығын төмендету сызықты предикативті кодалау (LPC), ұзақ уақытты болжау (LPT), қалдықты импульсті қозуды (RPE - кейде REPL деп аталады) қолданатын арнайы сөзді түрлендіруші арнайы құрылғымен қамтамасыз етіледі.

Негізінде транскодер MSC-мен бірге орналасады. Сонда базалық станция контроллері - BSC бағытында цифрлық ақпаратты тарату, тарату жылдамдығы 13 кбит/с ағынға қосымша мәліметтер тарту жылдамдығы 16 кбит/с биттерді (стафингтеу) қосу арқылы жүргізіледі. Содан кейін тығыздау еселігі 4-ке тең тығыздау арқылы 64 кбит/с стандартты арна құрылады. Осылайша 120 сөздік арналық таратуды қамтамасыз ететін GSM ұсынысына сәйкес 30 - арналы ИКМ сызық құрылады. Он алтыншы арна (64 кбит/с) - “уақытша терезе”. Арнайы сигнализация ақпаратын тарату үшін бөлініп алынып, көбінесе SS №7 немесе LAPD трафигін қамтиды. Басқа арнада да X. 25 МККТТ хаттамасымен үйлескен мәлімет пакеттері берілуі мүмкін.

EIR - құрылғыны идентификация регистрі. Ол қозғалмалы станцияның құрылғының халықаралық идентефикациялық номерінің (IMEI) дұрыстығын растау үшін керекті мәліметтер базасынан тұрады.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс