Құқық нормаларын қолданудың тәжірибелік ерекшелігі

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:

Құқық нормаларын қолданудың тәжірибелік ерекшелігі

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Мамандығы 5В030100-Құқықтану

Қостанай 2015

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: «Құқық нормаларын қолданудың тәжірибелік ерекшелігі»

5В030100 - Құқықтану мамандығы бойынша

Орындаған Ж. Еркинов, күндізгі оқу

бөлімінің 4 курс студенті

Ғылыми жетекшісі Г. Мукашева, аға оқытушы

Қостанай 2015

Мазмұны

Кіріспе . . . 4

1 Құқықты реттеудің тетігіндегі - құқықты қолдану . . . 7

1. 1 Құқықты реттеудің тетігінің ұғымы және әдістері . . . 7

1. 2 Құқықты реттеудің әдістерінің ұғымы және жүйесі . . . 16

1. 3 Құқықты реттеудегі құқықты қолданудың тиімді жолдары . . . 25

2 Құқық нормаларын қолдану құқықты жүзеге асырудың ерекше нысаны . . . 37

2. 1 Құқықты жүзеге асырудың ұғымы және нысандары . . . 37

2. 2 Құқық нормаларын қолданудың ұғымы, белгілері және кезеңдері . . . 40

2. 3 Құқықтық нормаларды қолдану актілері . . . … . . . 44

2. 4 Заңды қарама-қайшылықтар мен құқықтағы олқылықтар . . . 48

3 Еліміздегі заң актісіне талдау жасау және оны қолдау тәжірибесінің ерекшелігі . . . 53

Қорытынды . . . 59

Пайдаланылған дерек көздер тізімі . . . 62

Кіріспе

Тақырып өзектілігі. Қоғамдық қатынастар өзінен-өзі тәртіп, заңдылық шеңберінде, құлықтылы және гуманистік талаптар негізінде біржүйелік мағынадағы азамат құндылықтары аясында реттелмейді.

Қоғамдық қарым қатынастардың өмір сүру формалары индивидтердің сан-қырлы әрекеттері қалыптастыратын қарама-қайшылықтар мен күрделі шиеленістен, мүдде қақтығыстарынан тұрады. Мұндай процесстерді бір жүйелі тәртіпке келтіру, индивидтердің мінез-құлықтарына реттік сипат беру көптеген әлеуметтік нормалармен іс жүзіне асырылады, реттеледі және құқықтық мемлекет орнату үшін құқықты сауатты қолдану да маңызды Таңдалып алынған тақырыптың өзектілігі де осы айтылғанмен анықталады

Атап айтқанда діни, әдет-ғұрып, дәстүрлік сияқты нормалар қоғамдық қатынастарды реттеуде үлкен рөл атқарады. Бірақ, жеке адамдардың саналық, тәрбиелік, генетикалық жөне психологиялық ерекшеліктеріне байланысты олардың бәрінен бір мағынадағы, талаптағы мінез-құлықты талап ету мүмкін емес. Әр түрліліктің өзі қоғамдық қатынастарды дамытудың, жетілдірудің айқын көрінісі.

Құқық - бұл қоғамдық құбылыс. Ол қоғамның туындысы ретінде оның дамуының белгілі сатасында пайда болады. Құқық - адам тәртібінің әлеуметтік маңызды реттеутіші, әлеуметтік нормалардың бір түрі. Ол өзіне әлеуметтік аяны қосып алады: а) адамдарды; б) адамдар арасындағы қарым-қатынасты; в) қоғамдық қатынастардағы субъектілердің тәртібін. [1, 45б] .

Құқықтың мазмұны қоғамдық дамудың қажеттілігіне, қоғамдық үдірістерге қатысушылармен белгіленеді. Құқық өзінің табиғатына байланысты қоғамдағы әлеуметтік келісімділіктің құралы әлеуметтік қызығушылықтың теңдігін белгілеу, игілікті адал бөлу, жеке адамның әлеуметтік бостандығының өлшемі.

Азаматтық қоғамдық сананың тетігі және ұжымның еркі арқылы саяси күштің бөлінуіне байланысты шын мәнісіндегі теңдік, азды көпті құқықтың формальды қайнар көзінде ретінде көрсетіледі. Мұндай жағдай құқықтың өз идеалына жақындауы не болмаса одан, өзінің негізінен шегіну болып табылады.

Жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Құқықтық реттеу тетігін толыққанды түрде ашып көрсетіп, талдау жасау арқылы, құқықты қолдану құқықты жүзеге асырудың ерекше формасы ретінде ашып көрсету.

Алға қойылған мақсаттарға сәйкес дипломдық жұмыста мынадай міндеттер алға қойылды:

- Құқықты реттеу тетігіндегі - құқықты қолдануға сипаттама беру;

- Құқықты реттеу тетігінің ұғымы және әдістерін анықтап, сипаттау;

- Құқықты реттеу әдістерінің ұғымы және жүйесіне сипаттама беру;

- Құқықты реттеуде құқықты қолданудың тиімді жолдарынкөрсету;

- Құқықты қолдану құқықты жүзеге асырудың ерекше формасы болып табылатындығын ашу;

- Құқықты жүзеге асырудың түсінігі және нысандарын анықтау;

- Құқық нормаларын қолданудың түсінігі, белгілері және кезеңдерін көрсету;

- Құқықтық нормаларды қолдану актілерінің сипатын беру;

- Заңды коллизиялар мен құқықтағы олқылықтар орнын қарастыру;

- Еліміздегі заң актісіне талдау жасау және оны қолдау тәжірибесіне де тоқталу.

Жұмыстың зерттелу деңгейі. Құқықты қолдану құқықты жүзеге асырудың ерекше формасы болып табылатындығын ашуға деген талпыныс, бұл ғылым саласында зертеулер жасауға әкелді. Елімізде құқықты қолдану арқылы құқықты жүзеге асыру нысанын зерттеу барысы бірнеше жылдардың дамуын басынан өткерді. Зерттеу жұмысын жазу барысында ізденуші теоретик заң ғылым саласындағы белгілі ғалымдар Ғ. Сапарғалиев, Т. Ағдарбеков, Д. Жоламан, Рене Давид, Г. Марченко және т. б. қоғамдағы құқық жүйелері мен заң жүйелері туралы сөз еткен болатын. Осы ғалымдар өз еңбектерде құқық жүйесі мен заң жүйесін өзіндік ерекше құқықтық институт ретінде қарастырды.

Бұл орайда зерттеудің теориялық негізін Қазақстан Республикасының Конституциялық құқығы, Мемлекет және құқық теориясы, Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының тархы, халықаралық құқық, тарих және тағы да басқа ғылыми идеялар құрды.

Зерттеудің объектісі және пәні. Зерттеудің объектісі құқықты қолдану құқықты жүзеге асырудың ерекше формасы ретіндегі орны табылады.

Пәніне құқықты қолдану құқықты жүзеге асырудың ерекше формасы болып табылатындығын ашып көрсету, жалпы сипаттамасын бере отырып оның ұғымы, белгілері, әдістері, құқықты қолданудың тиімді жолдарын, құықтың маңызы, құқықты жүзеге асырудың түсінігі және нысандары, құқық нормаларын қолданудың түсінігі, белгілері және кезеңдері, құқықтық нормаларды қолдану актілері мен заңды коллизиялар жатады.

Жұмыстың теориялық- әдіснамалық негізін өркениеттік көзқарас құрайды. Жұмысты зерттеу барысында бақылау, сипаттау, салыстыру сияқты таным әдістері; талдау, синтездеу, ұқсату, тарихи, ұсынды, сондай-ақ жалпы ғылыми диалектикалық, метафизикалық таным әдістері қолданылды.

Тәжірбиелік маңыздылығы және негізгі қағидасы.

Жұмыстың барысында құқықты қолдану құқықты жүзеге асырудың ерекше формасы болып табылатындалығы оқытып, беру кезде әдістемелік тірек болатын мағлұматтар жиналды; бұл екеуінің арақатынасын оқытуда теориялық маңызды орын алған ерекше белгілері ұсынылған.

Жұмыстың ғылыми жаңашылдығы құқықты жүзеге асыру және құқықты қолдану құқықты жүзеге асырудың ерекше формасы болып табылатындығын көрсету сипаты монографиялық деңгейде қарастырудан көрінеді.

Тақырыптың жаңашылдығы құқықты жүзеге асырудың нысандарын жан- жақты сипаттап беруден көрінеді. Жұмыс барысында құқық нормаларын қолданудың түсінігі, белгілері және кезеңдері айырмашылығы болмысына беру жаңашылдық көзқарас.

Құқықтық нормаларды қолдану актілерінің маңызын анықтап, сипаттама беруде тарихи, дәстүрлік материалдарға сүйеніп мемлекеттік тілде зерделеніп жазылған.

Қазақстан республикасындағы заңды коллизиялар мен құқықтағы олқылықтардың алатын орны тиянақталған.

Еліміздегі заң актісіне талдау жасау және оны қолдау тәжірибесі көрсетіліп, оны зерттеуге талпыныс жасалған.

Жұмыстың ерекшелігі Қазақстан мемлекетін нығайту - сауатты құқықты қолдану нәтижесі болып табылатын жақтарына назар аударады.

Дипломдық жұмыс құрлымы жағынан, ол кіріспеден, үш тараудан, жұмыс бойынша соңғы қорытындыдан, пайдаланған дерек көздер тізімінен тұрады.

1 Құқықты реттеудің тетігіндегі - құқықты қолдану

1. 1 Құқықты реттеудің тетігінің ұғымы және әдістері

Құқықтық реттеу механизмі деп құқық нормалары реттейтін қоғамдық қатынастардың құқықтық құралдар көмегімен жүйелі, тиімді әрі нәтижелі жинақталуын айтамыз.

Қоғамдық қатынастар өзінен-өзі тәртіп, заңдылық аясында, құлықтылык және гуманистік талаптар негізінде біржүйелік түсіктегі азамат құндылықтары шеңберінде қарастырлмайды.

Қоғамдық қатынастардың ғұмыр кеші нысандары индивидтердің алуан түрлі іс-әрекеттері қалыптастыратын қайшылықтар мен күрделі қақтығыстардан, мүдде шиеленістерінен қалыптасады. Осындай процесстерді бір жүйелі тәртіпке бағындыру, тұлғалардың мінез-құлықтарына реттік сипат беру біршама әлеуметтік нормалармен іске асырылады, қарастырылады.

Атап көрсеткенде діни, әдет-ғұрып, дәстүрлік екілді нормалар қоғамдық қатынастарды реттеуде көп рөл атқарады. Дегенмен де, жеке тұлғалардың саналық, тәрбиелік, генетикалық және психологиялық айырмашылықтарына қатысты олардың бәрінен бір мағынадағы, талаптағы мінез-құлықты талап ету мүмкін болмайды. Алуан түрліліктің өзі қоғамдық қатынастарды жетілдірудің, дамутудың айқын бейнесі.

Осыған байланысты қоғамдық қатынастарды тиімді реттеу әлеуметтік нормалардың арасынан айрықша орын алатын құқық нормаларына берілген.

Алғашқыдан , құкық нормалары қоғамдық қатынастардың бүкіл салаларына өзінің реттеу функциясымен ықпал етеді.

Екіншіден , құкық нормалары реттеу қызметін керек болған кезде мемлекеттің күш көрсету көмегімен, мәжбүрлеу тетігін қолданады.

Үшіншіден , құқық нормалар реттеу, пайдалану кезіде индивидтердің қол сұғылған мүдделерін, бұзылған құқықтары мен бостандықтарын қалпына келтіреді. Ал, өзге әлеуметтік нормалар осындай сипаттардан мүлдем жұрдай болып табылады. Сол себепті де құқықтық реттеудің мәні де, мазмұны да, аясы да өте ауқымды, мемлекеттің тиімді билік жүргізуінің кепілі болып табылады.

Қоғамдық қатынастар тиімді реттелген жағдайда құқықтық шиеленістер азаяды, биліктің беделі көбейеді, әділеттілік идеясының салтанат кұруы халықтың санасына біртіндеп кіреді. Осылайша, сол себепті құқықтық реттеу тетіктерін тану, оларды жан-жақты зерттеу және дамытудың жаңа идеясын ұсыну, құқықтық тәжірибеге кіргізу қазіргі заманның мақсаты.

Құқықтық реттеу механизмі деп құқық нормалары реттейтін қоғамдық қатынастардың құқықтық құралдар көмегімен жүйелі, тиімді және нәтижелі реттелуін айтады.

Құқықтық реттеудің тетіктері арқасында құқықтық норма, құқықтық қатынастар және құқық пайдалану кесімдерінен пайда болады.

Қосымша айтатын болсақ құқықтық норма субъектілердің өмірде, қоғамдық қатынастарда келешекте болатын, істелетін әрекеттерінің, мінез-құлықтарының мемлекет қалыптастырған, формалды-айқын үлгісі болып табылады.

Құқықтық қатынастара түскен субъект өзінің іс-әрекеттері арқылы құкық нормаларында анықталған диспозицияға сәйкес мінез-құлық танытуы тиіс. Мәселен, неке бұзылса, әкесі балаларына 18 жасқа толғанша алимент телеуге міндетті болып табылады. Ажырасу ете көп, дегенмен кұқыктық норма осылардың барлығын сипаттамайды, тек қана үлгісін ғана бекітеді. [2, 57б] .

Құқықтық норма кұқықтық реттеу механизмдерінің алғашқы клеткасы. Сол себепті жалпы құқықтык реттеудің пайдалылығы кұкық нормалардың тиімділігіне, ғылыми негізде көрегенділікпен кисындап мазмұндалуына тікелей қатысты. Қисынсыз, мәтіні түсініксіз, мазмұны өмір тәжірибесінен алыс абст-ракциялық, каучук секілді илеуге келе беретін кұқық нормалары құқықтық реттеуге өте үлкен зиян тигізеді, заңсыздық пен бассыздықка тікелей жол береді.

Сол себепті құқық шығаратын мемлекеттік органдар нормативтік-құқықтық шішемдерді қабылдағанда оның нормаларын калыптастырып, мәтінін құрастырғада бірнеше мәрте ойланып, мың толғанып, ірі заңгер мамандардың сараптамаларынан өткізу керек.

Құқықтық реттеудегі тиімсіздік мемлекетке өте үлкен материалдық нұқсан келтірумен бірге, адам факторына да өлшеусіз, орны толмас моральдык әрі материалдық зиянды кесірін тигізеді.

Құқықтық реттеудің маңызды механизмдердің бірі құқықтық қатынастар. Баяндалғандай кұкыктық катынастар құқық нормаларын іс жүзіне асырудың, қолданудың, ең басты маңызды тетіктерінің бірі.

Құқықтық қатынастар субъектілердің құқықтары мен міндеттерін тудырады, оның көмегімен құқық нормалары «тіріліп» қоғамдық қатынастарды реттейді.

Құқықтық белгілеріне келесілерді жатқызуға болады:

Құқық - ол қоғамдық құбылыс. Ол қоғамның туындысы есебінде оның жетілуінің белгілі сатасында туған болатын.
Құқық - азаматтардың тәртібінің әлеуметтік маңызды реттеушісі, әлеуметтік нормалардың бір түрі болып табылады. Ол өзіне әлеуметтік саланы да қосып алады:

а) адамдарды;

б) адамдар арасындағы қарым-қатынасты (қоғамдық қатынастарды) ;

в) қоғамдық қатынастардағы субъектілердің тәртібін.

Құқықтың мазмұны қоғамдық жетілудің керектігіне, қоғамдық процесстерге қатынасушылардың белгіленеді.
Құқық өзінің табиғатына қарай (негізіне) қоғамдағы әлеуметтік келісімділіктің құралы (саймандар, нысандар) әлеуметтік қызығушылықтың теңдігін көрсету, игілікті адал бөлу, жеке тұлғалардың әлеуметтік егемендігінің мөлшері.
Қоғамдық сананы тетігі және коллективтің еркі көмегімен саяси күштің бөлінуіне қарай шын мәнісіндегі теңдік, азды көпті құқықтың формальды бастау көзінде ірдей көрсетіледі. Осындай жағдай құқықтың өз идеалына жақындауы не болмаса одан, өзінің негізінен алыстау болып келеді.
Құқық әлеуметтік нормалардың бір түрі есебінде нормативтік қасиетке сүйенеді, ол кейіпті реттеуші есебінде бағыты нақты белгісіз атаусыз іс-әрекет істей, жалпы белгілерге (жасы; есі дұрыстығы, заңды тұлғаның жалпы белгілеріне) сәйкес іс-әрекет жасайды.
Құқықтың әрекеті қоғамдық қатынастардың субъектілеріне олардың жекелеген айрықшалықтарына тәуелсіз бірдей шара пайдалану қағидаларына негізделген, шын негізінде тең емес субъектілерге (формальды қағида) .
Құқық нормалары сырттай объективті болуы қажет, әлеуметтік және белгілі ресми формада бектілуі міндетті (құқықтың қайнар көзінде формальды мағынада) : нормативті-құқықтық актілерде, құқықтық дәстүрде, заңды прецеденттерде т. б.
Құқық ішкі ұйымдастыру көз қарасына қатысты (біртұтас) бір-бірімен мақсатқа сәйкес қатынастардағы элементтердің жүйесі болып табылады.
Құқық бәріне міндетті болады. Оның ерекшелігі өзге әлеуметтік нормалармен салыстырғанда жалпымемлекеттік нормативтік жүйені түзеді және өзінің іс-әрекетін қоғамның бүкіл мүшелеріне жүргізеді.
Құқыққа процедуралық тән болады. Процедураны мерзімінде талдайтын тәртіп есебінде өз көлемінде бүкіл әлеуметтік реттеушілер қолданады. Дегенмен құқықты процедура (нормативті ретінде) тереңірек көрініс табады: құқық жүйесінде біраз процедуралық салалар бар (азаматтық процессуальдық, қылмыстық процессуальдық) . Процедура іске асыру есебінде және заң нормаларын басып шығаруға пайдаланылады.
Құқық интелектуальды - еріктегі реттеуші есебінде қызмет атқарады. Құқық арнайы - заңдылықтағы таза құқықтық тетік ғана емес, сондай-ақ, психологиялық тетік: ол адамның еркін, тек оның санасына сәйкес реттейді. Белгілі уақытта, құқықты билік сипаты бар ақпарат жүйесі есебінде қарауға болады, өйткені, субъектілердің еркін, тәртібін саналы түрде басқара алады.
Құқық мемлекетпен тығыз байланыста жұмыс атқарады. Өйткені, мемлекет қоғамды нормативтік-құқықтық актыларды шығару көмегімен реттейді (сондай-ақ, нормативті - құқықтық актылар шығару үшін өз өкілдігін беру көмегімен, белгілі дәстүрлерге санкция беру, заңды прецеденттер жасау), демек «заңға айналдыру».
Құқық мемлекеттің күштеуімен қорғалады. Өзге әлеуметтік нормалар осындай мемлекеттік - күштеу көмегімен жүзеге асыру мүмкіндігімен қамтамасыз етілмеген (бұл жерде әңгіме мемлекет жағынан оны пайдалану жөнінде болып отыр) .
Құқықтық түсінігі құқық бұзу түсінігіне енгізіледі: Құқықтың керектігі, сонда қажет, егер адам құқықпен көрсетілген тәртіптің қоғамға қауіпті деген жерін бұзса. Демек, құқықтың белгісі есебінде оның әрдайым тәртіп нормасынан асып кендік жағдайға кез болу мүмкіндігін атауға келеді. Құқықтың түсінігін анықтайтын теориялар жеткілікті. Осының өзі заңдылыққа жатады. Өйткені, ешқандай анықтама толығымен түсініктің бүкіл белгілерін қамти алмайтындығы түсінікті.

Жоғарыдағы аталған белгілерге қарай, құқық деп, ресми қайнар көздерде расталған, мемлекетпен кепілдінген қоғамның ішіндегі іс әрекеттерге қатынасушылардың әлеуметтік маңызды тәртіптерін қызығушылық теңдіктің есебінде қоғамның бүкіл салаларындағы құқықтық қинауды келісілген ерікке сай реттейді. [3, 56-68б]

Жалпы осы бағыттағы ең нәтижелі жұмысқа, әрбір анықтамаларды қалыптастыру емес, құқықтың қасиетін терең зерттеу көмегімен құқықтық түсінікті дамыту.

Құқықтың әлеуметтік реттеуші есебіндегі объективтік сипатына формальды белгілік (определенность), демек формадағы белгілік. Құқықтық нормалар міндетті объективті болуы қажет, сырттан көрініп, әртүрлі нысандардың мазмұнында болуы қажет, өйткені өмір сүрудің жолы, өмірдің нысандары. Осыларсыз құқық нормаларының барлығын жекелігін мойындауға келмейді, олардың сырттай объектиленбесе өзінің тәртіпті реттеу қызметін істей алмайтындығын айтпасақта болады.

Мәселені былай қойсақ, табиғи құқықтың бүкіліне, адам құқығының бөлінбейтіндігіне қайшы шыққандық болып танылуы мүмкін, өйткені осындай жағдай, бұрынан позитивті (жазба) құқыққа қарсы келген. Дегенмен дүниежүзілік тәжирибе адам құқығының дамуы мен толыққандылығы олардың жазба құқығында бекітіліп нормативті құқықтық - актылар көмегімен жүзеге асырылу мүмкіндігі белгіленген. Профессор А. Б. Венгеровтың түсіндіруі бойынша, ХХ ғасырда құқықтың белгісіне байланысты табиғи-құқықтық ережелер мен адамның өмір сүруінен туындайтын (оның басты құқығы мен бостандығымен) ; және өзге құқықтық ережелердің арасындағы айрықшалық жоғалады. Бүкіл құқық шеңберіндегі нысан біреу ғана болады - объективті бекітуді барлық тәртіп құқығы актыларды және өзге қайнар көздерде көрініс табатын болады. [4, 56-68б]

Бұрынғы табиғи құқық аталатын жағдай, бүгінгі көзқарасқа, ойларға сәйкес құқықтың объективтік негізін, қоғамның құқықтық талабын құрастырды. Ал мемлекеттің міндеті - бұл мазмұнды ресми актыларға енгізу.

Құқықты сырттан объективтікке айналдыру проблемасымен біршама түсініктер және терминдердің байланыстылығына сай соны талдап білу керек. Мәселен, «құқық нысаны» мен «құқықтық нысанды» ажырата білу керек. Құқықтық нысан деп негізінен құқықтық құралды атайды, егер олар мәселен, мәселелерді шешу мақсатында жанама түрде қолданылса. Мәселен, экономиканы құқықтық реттеу формасы.

Құқықты объективтілікке айналдыру нысанымен бірге бұл кезде оны, сыртқы нысан деп көрсетеді, құқықтық ішкі формасынан және ұйымдастырылуын түсініп, элементтердің байланысу жолдарын (жүйелі келу теориясындағы құрылымды) зерделейміз.

Құқық нормаларының сыртқы бейнесін құқықтың қайнар көзі деп айтамыз. Алайда, осы термин көп мағынада қолданылады. Құқықтың қайнар көзін формальді мағынада (құқық нысаны) келесідей жіктеледі:

а) материальды мағынада (қоғамның өмірінің материалдық жағдайы, әрдайым объективті формада, құқықтың пайда болуын, құқықтық реттеудің керектілігін талап етеді) .

б) құқықтық ғылыми қайнар көзі (өткен дәуердегі заңдардың текстілері, жалнамасын, тарихи хроникалар т. б. )

в) құқықтық қайнар көзі идеологиялық мағынада - қоғамның құқық санасы, көзқарастар, идеалар, заңды доктриналар болып табылады.

I. Тарихи бірінші құқық формасына - (құқықтың қайнар көзі формальды мағнада) құқықтық дәстүр - мемлекет санкция берген дәстүр жатады. Мазмұны бойынша ол шын мәніндегі тәртіптерін жолы, алайда мемлекеттің - қыстау көмегімен жүзеге асыратын мүмкіндігімен қолданады: егер үйреншікті күш қызмет істемесе, оған мемлекет кіріседі. Әдет-ғұрыптарға мемлекеттік санкция беру екі жолмен іске асады:

а) нормативті-құқықтық актыда (әдетке сілтеу) әдет-ғұрыптың негізгі нормаларын бекіту көмегімен.

б) әдет-ғұрыпты сот шешімдерінің нормативтік негізі есебінде қолдану көмегімен. Егер, норма (тәртіп) әдет-ғұрып түгелімен нормативті-құқықтық актының теке түсінді толығымен қайталанса, құқықтық қайнар көзі (құқықтық әдет) әдет-ғұрып дербестік қасиеттілікті қабылдамайды: әдет-ғұрып нормалары казірде нормативті заңды түрде не сот преценденті есебінде қолданылады.

Әдет-ғұрып құқығы бұрынғы кездегі құқықтық жүйесінің жетілу кезеңдерінде үстемділік етті. Алайда ол бүгінгі таңдағы АҚШ-тың, Англияның, ФРГ құқықтық жүйеде және мұсылман құқығында қолданылады. Әдет-ғұрыптың маңызы Азияның, Африканың және Океандағы жетілу үстінде мемлекеттерде жоғары дәріптеледі. Әдет-ғұрып халықаралық құқықтың қайнар көзі есебінде БҰҰ-ның 1980 жылғы товарларды халықаралық сатып алу-сату Конвенциясында мойындалған.

II. Құқықтың қайнар көзінің екінші бір түрі - сот прецеденті. Сот прецеденті құқықтың қайнар көзі есебінде Көне Римде (преторлық құқық) қолданылған. Осындай мойындау орта ғасырда да кездескен. Құқықтың қайнар көзі сот прецеденті бүгінгі таңда англо-саксандық жалпы құқықққа да таралды (Англия, АҚШ, Канада, Австралия) . Бүкіл елдерде сот есебі жарияланады, одан прецендеттен жөніндегі ақпарат алуға болады. Прецедентті құқықтың қайнар көзі есебінде мойындау соттағы құқықтық шығармашылық қызметін мойындау, бұл кезде - шын мәнінде жоғарғы құқықтық мәдениет, сот жүйесі секілді жетілген құқықтық сана, демократиялық традиция дұрыс ақпарат жүйесі және әлеуметтік бақылаудың нәтижелері болып келеді.

Соттар прецедентті «тудырмайды» оларды жасап шығармайды. Прецеденттір арқылы соттар қоғамда бұрын құрылған нормаларды бекітеді. Сот прецедентті керекті заңның жоқтығынан не, сол секілді бар уақытта да құрады.

Прецеденттер бүкіл соттармен істелмейді, тек жоғарғы инстанциядағы соттармен көрсетіледі. Англияда осындай инстанциядағы соттарға Жоғарғы және сот апппеляциялық және лорд палатасының соттары кіреді.

Ресейдің құқықтық жүйесінде сот прецеденті арнайы түрде құқықтың қайнар көзі есебінде мойындалмаған.

Мемлекеттің басқару шеңберінде қызыметінде құқықтың қайнар көзі әкімшілік прецеденті болуы керек.

Осылайша, заң прецеденті (сот не әкімшілік) - сот және әкімшілік шешімдері осындай жұмыстарды қарағанда үлгі (эталон, үлгі алатын) қолданылады және заңды тәртіпке өзгерді. Сот прецеденті - ол соттың шешімі, онда сот ізденіп өз жұмысын шешу мақсатында жаңа заң нормаларын табады және қолданады, демек прецедент болып аталуы мақсатында бірегей ғана сот шешімі болуы керек. Сондай-ақ, «жалпы құқық елдерінде прецедент - бірнеше соттардың шешімімен құрылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.