Қазіргі кезеңдегі жергілікті биліктің қалыптасуының ағымдық жағдайы және оны жетілдіру
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І Жергілікті биліктің қалыптасумен құрылымының теориялық аспектілері
1.1. Жергілікті биліктің қалыптасуының жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2. Қ.Р. жергілікті атқарушы органдардың құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
ІІ Қазіргі кезеңдегі жергілікті биліктің қалыптасуының ағымдық жағдайы және оны жетілдіру
2.1. Қазақстан Республикасындағы жергілікті өкілді органдар және оның ағымдық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.2. Жергілікті әкімдер, әкімшіліктерді құру, құзыреті және қызметінің ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
ІІІ Қ.Р. жергілікті биліктің құрылымы және оны тиімді басқару жүйесі
3.1. Қ.Р. жергілікті билікті тиімді басқаруды жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І Жергілікті биліктің қалыптасумен құрылымының теориялық аспектілері
1.1. Жергілікті биліктің қалыптасуының жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2. Қ.Р. жергілікті атқарушы органдардың құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
ІІ Қазіргі кезеңдегі жергілікті биліктің қалыптасуының ағымдық жағдайы және оны жетілдіру
2.1. Қазақстан Республикасындағы жергілікті өкілді органдар және оның ағымдық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.2. Жергілікті әкімдер, әкімшіліктерді құру, құзыреті және қызметінің ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
ІІІ Қ.Р. жергілікті биліктің құрылымы және оны тиімді басқару жүйесі
3.1. Қ.Р. жергілікті билікті тиімді басқаруды жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
Кіріспе
Кіріспеге тоқталар болсақ Қ. Р-да Жергілікті биліктің атқарушы органы болып (әкімият) — облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың), немесе ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) әкімі басқаратын, өз құзыреті шегінде тиісті аумақта жергілікті мемлекеттік басқаруды жүзеге асыратын алқалы атқарушы орган. Бұл Қазақстан Республикасының атқарушы органдарының бірыңғай жүйесіне кіреді, тиісті аумақтық мүддесі мен даму қажеттілігін ұштастыра отырып, атқарушы биліктің жалпы мемлекеттік саясатын жүргізуді қамтамасыз етеді. Аудандық (облыстық маңызы бар қалалық) әкімият өзіне жүктелген міңдеттерді іске асыруда аудаңдық (облыстық маңызы бар қалалық) мәслихат алдында, жауапты болады.
Осыған орай айта кететін бір жайт — республикалық маңызы бар қаладағы (астанадағы) аудандық, аудаңдық маңызы бар қалалық, кенттік, ауылдық (селолық) округтік әкімияттар құрылмайды,
Әкімшілік-аумақтық бөліністі басқарудың өзіндік схемасы бар, ол тиісті аумақта орналасқан тиісті әкімшілік—аумақтық бөліністің бюджетімен қаржыландыратын атқарушы органдар жүйесі. Ал еңді орталық атқарушы органның аумақтық бөлімшесі дегеніміз-бұл тиісті әкімшілік-аумақтык: бөлініс шегінде орталық атқарушы орган міндеттерін жүзеге асыратын орталық атқарушы органның құрылымдық бөлімшесі.
Әкім-Қазақстан Республикасының Президенті мен Үкіметінін тиісті аумақтағы жергілікті атқарушы органы (оны құрған жағдайда) басқаратын және өзіне сеніп тапсырылған аумақта мемлекеттік саясаттың жүргізілуін, бүкіл орталық атқарушы органдарынын аумақтық бөлімшелерінің келісімді жұмыс істеуін, тиісті бюджеттен қаржыландырылатын атқарушы органдардың қызметіне басшылықты қамтамасыз ететін және өзіне сеніп тапсырылған аумақта мемлекеттік басқару өкілетгігі берілген, тиісті аумақтағы істің жай-күйіне әрі оның әлеуметтік-экономикалық дамуына жауапты өкілі. Ол, әрине, әрбір облыстарда, республикалык маңызы бар қалада және астанада ірі лауазымды тұлға болып табылады, оны Премер министрдің ұсынуы бойьнша Республика Президенті қызметке тағайындайды және босатады. Өзге әкімшілік-аумақтық бөліністердің әкімі (облыстық, республикалық маңызы бар қаланың және астананың әкімдерінен төменгілерін) Президент айқындаған тәртіппен қызметке тағайындалады немесе сайланады (Конституцияның 87 — бабы, 4-тармағы). Демек бұл туралы Президенттің Жарлығы не әкімі қабылдануы тиіс.
Облыс (республикалық маңызы бар қала, астана) әкімінің өкілеттігі Республиканың жаңадан сайланған Президенті қызметіне кіріскен кезде тоқтатылады. Бұл ретте әкім республика Президенті тиісті әкімді тағайындалғанға дейін өз міндетін атқаруды жалғастырады.
Жергілікті биліктің атқарушы органы болып облыстық әкімият республикада біртұтас атқару жүйесіне кіреді. Облыстық әкімият әкімнен, оның орынбасарларынан әкім аппаратының жетекшілерінен, атқару органдарының І-ші жетекшісінен тұрады. Облыс әкімі ақпаратпен ұйымдастырушылық, сараптама, құқықтық және материалдық базамен әкім аппараты қамтамасыз етеді. Орталық атқарушы органдарының аймақтык бөлімшесі орталық атқарушы органның функциясының аймақтық-әкімшілік деңгейдегі құрылымы болып табылады. Аймақтық бөлімшесінің бастығы тиісті орталық органның басшысы әкімнің келісімінсіз тағайындайды. Бұл аймақтық деңгейді кадр мәселесін шешуге үкімет мүшелерінің персоналды жауапкершіліктерін жоғарылатады. Жергілікті бюджеттің қаржыларын атқарушы орган облыс әкімінің қалауымен құрылады. Ол ұйымдық іс-әрекеттерімен құзыреттерін анықтайды. ҚР-ң жеке және заңды тұлғаларының шаларын жүзеге асырады, өзінің құқықтық шеңберінде жерді реттейді, құрылысты ұйымдастырады және жөндеуден өткізеді. Сонымен бірге тұрғын үй қорын ұйымдастыруға, жолды жөндеуге, шаруа қожалықтарын ұйымдастыруға, кәсіпкерлікті дамытуға ықпал етеді, әскери борыш туралы заңның жүзеге асыуын қамтамасыз етуді, азаматтық тұрмысы туралы актіні тіркеуден өткізуді, тарихи және мәдени ошақтарын қорғауда іс-шараларын ұйымдастырады, жергілікті жердің әлеуметтік құрылымын дамытуды қоғамдық көлік қатынасын ұйымдастыруда, жергілікті басқару органдарын бірге жұмыс жасауды қарастырады.
Кіріспеге тоқталар болсақ Қ. Р-да Жергілікті биліктің атқарушы органы болып (әкімият) — облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың), немесе ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) әкімі басқаратын, өз құзыреті шегінде тиісті аумақта жергілікті мемлекеттік басқаруды жүзеге асыратын алқалы атқарушы орган. Бұл Қазақстан Республикасының атқарушы органдарының бірыңғай жүйесіне кіреді, тиісті аумақтық мүддесі мен даму қажеттілігін ұштастыра отырып, атқарушы биліктің жалпы мемлекеттік саясатын жүргізуді қамтамасыз етеді. Аудандық (облыстық маңызы бар қалалық) әкімият өзіне жүктелген міңдеттерді іске асыруда аудаңдық (облыстық маңызы бар қалалық) мәслихат алдында, жауапты болады.
Осыған орай айта кететін бір жайт — республикалық маңызы бар қаладағы (астанадағы) аудандық, аудаңдық маңызы бар қалалық, кенттік, ауылдық (селолық) округтік әкімияттар құрылмайды,
Әкімшілік-аумақтық бөліністі басқарудың өзіндік схемасы бар, ол тиісті аумақта орналасқан тиісті әкімшілік—аумақтық бөліністің бюджетімен қаржыландыратын атқарушы органдар жүйесі. Ал еңді орталық атқарушы органның аумақтық бөлімшесі дегеніміз-бұл тиісті әкімшілік-аумақтык: бөлініс шегінде орталық атқарушы орган міндеттерін жүзеге асыратын орталық атқарушы органның құрылымдық бөлімшесі.
Әкім-Қазақстан Республикасының Президенті мен Үкіметінін тиісті аумақтағы жергілікті атқарушы органы (оны құрған жағдайда) басқаратын және өзіне сеніп тапсырылған аумақта мемлекеттік саясаттың жүргізілуін, бүкіл орталық атқарушы органдарынын аумақтық бөлімшелерінің келісімді жұмыс істеуін, тиісті бюджеттен қаржыландырылатын атқарушы органдардың қызметіне басшылықты қамтамасыз ететін және өзіне сеніп тапсырылған аумақта мемлекеттік басқару өкілетгігі берілген, тиісті аумақтағы істің жай-күйіне әрі оның әлеуметтік-экономикалық дамуына жауапты өкілі. Ол, әрине, әрбір облыстарда, республикалык маңызы бар қалада және астанада ірі лауазымды тұлға болып табылады, оны Премер министрдің ұсынуы бойьнша Республика Президенті қызметке тағайындайды және босатады. Өзге әкімшілік-аумақтық бөліністердің әкімі (облыстық, республикалық маңызы бар қаланың және астананың әкімдерінен төменгілерін) Президент айқындаған тәртіппен қызметке тағайындалады немесе сайланады (Конституцияның 87 — бабы, 4-тармағы). Демек бұл туралы Президенттің Жарлығы не әкімі қабылдануы тиіс.
Облыс (республикалық маңызы бар қала, астана) әкімінің өкілеттігі Республиканың жаңадан сайланған Президенті қызметіне кіріскен кезде тоқтатылады. Бұл ретте әкім республика Президенті тиісті әкімді тағайындалғанға дейін өз міндетін атқаруды жалғастырады.
Жергілікті биліктің атқарушы органы болып облыстық әкімият республикада біртұтас атқару жүйесіне кіреді. Облыстық әкімият әкімнен, оның орынбасарларынан әкім аппаратының жетекшілерінен, атқару органдарының І-ші жетекшісінен тұрады. Облыс әкімі ақпаратпен ұйымдастырушылық, сараптама, құқықтық және материалдық базамен әкім аппараты қамтамасыз етеді. Орталық атқарушы органдарының аймақтык бөлімшесі орталық атқарушы органның функциясының аймақтық-әкімшілік деңгейдегі құрылымы болып табылады. Аймақтық бөлімшесінің бастығы тиісті орталық органның басшысы әкімнің келісімінсіз тағайындайды. Бұл аймақтық деңгейді кадр мәселесін шешуге үкімет мүшелерінің персоналды жауапкершіліктерін жоғарылатады. Жергілікті бюджеттің қаржыларын атқарушы орган облыс әкімінің қалауымен құрылады. Ол ұйымдық іс-әрекеттерімен құзыреттерін анықтайды. ҚР-ң жеке және заңды тұлғаларының шаларын жүзеге асырады, өзінің құқықтық шеңберінде жерді реттейді, құрылысты ұйымдастырады және жөндеуден өткізеді. Сонымен бірге тұрғын үй қорын ұйымдастыруға, жолды жөндеуге, шаруа қожалықтарын ұйымдастыруға, кәсіпкерлікті дамытуға ықпал етеді, әскери борыш туралы заңның жүзеге асыуын қамтамасыз етуді, азаматтық тұрмысы туралы актіні тіркеуден өткізуді, тарихи және мәдени ошақтарын қорғауда іс-шараларын ұйымдастырады, жергілікті жердің әлеуметтік құрылымын дамытуды қоғамдық көлік қатынасын ұйымдастыруда, жергілікті басқару органдарын бірге жұмыс жасауды қарастырады.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Баянов Е. ред. "Мемлекеттік және құқық негіздері", Оқулық, Алматы, "Жеті жарғы", - 2001ж.
2. "Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін" Президенттің Қазақстан халқына Жолдау / Егемен Қазақстан, 19.03.2004ж.
3. Көшім Д., "Жергілікті өзін-өзі басқару - азаматтық қоғамның алғашқы баспалдағы", - Алматы, 2000ж.
4. Қазақстан Республикасының Конституциясы., Алматы, 1995 ж. 89, 95 баптар.
5. Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы. №23 желтоқсан, 2003 ж.
6. "Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару туралы" Қазақстан Республикасының заңы., "Заң", №3, 2001ж. 9-26 бет.
7. Мәдинов Р. "Сағым" идеядан сақтанған абзал немесе билікті орталық пен аймақтар арасында бөлуді жеделдеткісі келетіндердің көксегені не?/ "Егемен Қазақстан", 16.04.2002ж.
8. Медведева Н.П. "Местное самоуправление в зарубежных странах" (Информационный обзор) М., 1994г.
9. Никифорова Н. Предпосылки новой стратегии государственного управления национальной экономикой/ АльПари, №3, 2001ж.
10. Нүкенов А.: "Жергілікті басқаруды жетілдіру мәселелері". "Саясат" №7., 2003ж., 26-31 бет.
11. Танкиева А.: "Жергілікті басқаруда экономикалық механизмдерді қолдану жолдары". "Саясат" №4, 2004ж, 62-67 бет.
12. Тоқтыбеков Ә.: "Мемлекеттік басқарудың жетілдірудің жолдары: тұжырымдамалар мен әдістер". "Ақиқат", №1 қаңтар, 2003 ж. 30 - 36 бет.
1. Баянов Е. ред. "Мемлекеттік және құқық негіздері", Оқулық, Алматы, "Жеті жарғы", - 2001ж.
2. "Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін" Президенттің Қазақстан халқына Жолдау / Егемен Қазақстан, 19.03.2004ж.
3. Көшім Д., "Жергілікті өзін-өзі басқару - азаматтық қоғамның алғашқы баспалдағы", - Алматы, 2000ж.
4. Қазақстан Республикасының Конституциясы., Алматы, 1995 ж. 89, 95 баптар.
5. Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы. №23 желтоқсан, 2003 ж.
6. "Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару туралы" Қазақстан Республикасының заңы., "Заң", №3, 2001ж. 9-26 бет.
7. Мәдинов Р. "Сағым" идеядан сақтанған абзал немесе билікті орталық пен аймақтар арасында бөлуді жеделдеткісі келетіндердің көксегені не?/ "Егемен Қазақстан", 16.04.2002ж.
8. Медведева Н.П. "Местное самоуправление в зарубежных странах" (Информационный обзор) М., 1994г.
9. Никифорова Н. Предпосылки новой стратегии государственного управления национальной экономикой/ АльПари, №3, 2001ж.
10. Нүкенов А.: "Жергілікті басқаруды жетілдіру мәселелері". "Саясат" №7., 2003ж., 26-31 бет.
11. Танкиева А.: "Жергілікті басқаруда экономикалық механизмдерді қолдану жолдары". "Саясат" №4, 2004ж, 62-67 бет.
12. Тоқтыбеков Ә.: "Мемлекеттік басқарудың жетілдірудің жолдары: тұжырымдамалар мен әдістер". "Ақиқат", №1 қаңтар, 2003 ж. 30 - 36 бет.
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Жергілікті биліктің қалыптасуымен құрылымы
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І Жергілікті биліктің қалыптасумен құрылымының теориялық аспектілері
1.1. Жергілікті биліктің қалыптасуының жалпы
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2. Қ.Р. жергілікті атқарушы органдардың
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
ІІ Қазіргі кезеңдегі жергілікті биліктің қалыптасуының ағымдық жағдайы
және оны жетілдіру
2.1. Қазақстан Республикасындағы жергілікті өкілді органдар және оның
ағымдық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.2. Жергілікті әкімдер, әкімшіліктерді құру, құзыреті және қызметінің
ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
ІІІ Қ.Р. жергілікті биліктің құрылымы және оны тиімді басқару жүйесі
1. Қ.Р. жергілікті билікті тиімді басқаруды
жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... .24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
Пайдаланылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .32
Кіріспе
Кіріспеге тоқталар болсақ Қ. Р-да Жергілікті биліктің атқарушы органы
болып (әкімият) — облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың),
немесе ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) әкімі басқаратын, өз құзыреті
шегінде тиісті аумақта жергілікті мемлекеттік басқаруды жүзеге асыратын
алқалы атқарушы орган. Бұл Қазақстан Республикасының атқарушы органдарының
бірыңғай жүйесіне кіреді, тиісті аумақтық мүддесі мен даму қажеттілігін
ұштастыра отырып, атқарушы биліктің жалпы мемлекеттік саясатын жүргізуді
қамтамасыз етеді. Аудандық (облыстық маңызы бар қалалық) әкімият өзіне
жүктелген міңдеттерді іске асыруда аудаңдық (облыстық маңызы бар қалалық)
мәслихат алдында, жауапты болады.
Осыған орай айта кететін бір жайт — республикалық маңызы бар қаладағы
(астанадағы) аудандық, аудаңдық маңызы бар қалалық, кенттік, ауылдық
(селолық) округтік әкімияттар құрылмайды,
Әкімшілік-аумақтық бөліністі басқарудың өзіндік схемасы бар, ол тиісті
аумақта орналасқан тиісті әкімшілік—аумақтық бөліністің бюджетімен
қаржыландыратын атқарушы органдар жүйесі. Ал еңді орталық атқарушы органның
аумақтық бөлімшесі дегеніміз-бұл тиісті әкімшілік-аумақтык: бөлініс шегінде
орталық атқарушы орган міндеттерін жүзеге асыратын орталық атқарушы
органның құрылымдық бөлімшесі.
Әкім-Қазақстан Республикасының Президенті мен Үкіметінін тиісті
аумақтағы жергілікті атқарушы органы (оны құрған жағдайда) басқаратын және
өзіне сеніп тапсырылған аумақта мемлекеттік саясаттың жүргізілуін, бүкіл
орталық атқарушы органдарынын аумақтық бөлімшелерінің келісімді жұмыс
істеуін, тиісті бюджеттен қаржыландырылатын атқарушы органдардың қызметіне
басшылықты қамтамасыз ететін және өзіне сеніп тапсырылған аумақта
мемлекеттік басқару өкілетгігі берілген, тиісті аумақтағы істің жай-күйіне
әрі оның әлеуметтік-экономикалық дамуына жауапты өкілі. Ол, әрине, әрбір
облыстарда, республикалык маңызы бар қалада және астанада ірі лауазымды
тұлға болып табылады, оны Премер министрдің ұсынуы бойьнша Республика
Президенті қызметке тағайындайды және босатады. Өзге әкімшілік-аумақтық
бөліністердің әкімі (облыстық, республикалық маңызы бар қаланың және
астананың әкімдерінен төменгілерін) Президент айқындаған тәртіппен қызметке
тағайындалады немесе сайланады (Конституцияның 87 — бабы, 4-тармағы).
Демек бұл туралы Президенттің Жарлығы не әкімі қабылдануы тиіс.
Облыс (республикалық маңызы бар қала, астана) әкімінің өкілеттігі
Республиканың жаңадан сайланған Президенті қызметіне кіріскен кезде
тоқтатылады. Бұл ретте әкім республика Президенті тиісті әкімді
тағайындалғанға дейін өз міндетін атқаруды жалғастырады.
Жергілікті биліктің атқарушы органы болып облыстық әкімият республикада
біртұтас атқару жүйесіне кіреді. Облыстық әкімият әкімнен, оның
орынбасарларынан әкім аппаратының жетекшілерінен, атқару органдарының І-ші
жетекшісінен тұрады. Облыс әкімі ақпаратпен ұйымдастырушылық, сараптама,
құқықтық және материалдық базамен әкім аппараты қамтамасыз етеді. Орталық
атқарушы органдарының аймақтык бөлімшесі орталық атқарушы органның
функциясының аймақтық-әкімшілік деңгейдегі құрылымы болып табылады.
Аймақтық бөлімшесінің бастығы тиісті орталық органның басшысы әкімнің
келісімінсіз тағайындайды. Бұл аймақтық деңгейді кадр мәселесін шешуге
үкімет мүшелерінің персоналды жауапкершіліктерін жоғарылатады. Жергілікті
бюджеттің қаржыларын атқарушы орган облыс әкімінің қалауымен құрылады. Ол
ұйымдық іс-әрекеттерімен құзыреттерін анықтайды. ҚР-ң жеке және заңды
тұлғаларының шаларын жүзеге асырады, өзінің құқықтық шеңберінде жерді
реттейді, құрылысты ұйымдастырады және жөндеуден өткізеді. Сонымен бірге
тұрғын үй қорын ұйымдастыруға, жолды жөндеуге, шаруа қожалықтарын
ұйымдастыруға, кәсіпкерлікті дамытуға ықпал етеді, әскери борыш туралы
заңның жүзеге асыуын қамтамасыз етуді, азаматтық тұрмысы туралы актіні
тіркеуден өткізуді, тарихи және мәдени ошақтарын қорғауда іс-шараларын
ұйымдастырады, жергілікті жердің әлеуметтік құрылымын дамытуды қоғамдық
көлік қатынасын ұйымдастыруда, жергілікті басқару органдарын бірге жұмыс
жасауды қарастырады.
І Жергілікті биліктің қалыптасумен құрылымының теориялық аспектілері
1.1. Жергілікті биліктің қалыптасуының жалпы сипаттамасы
Жергілікті биліктің атқарушы органы болып облыстық әкімият республикада
біртұтас атқару жүйесіне кіреді. Облыстық әкімият әкімнен, оның
орынбасарларынан әкім аппаратының жетекшілерінен, атқару органдарының І-ші
жетекшісінен тұрады. Облыс әкімі ақпаратпен ұйымдастырушылық, сараптама,
құқықтық және материалдық базамен әкім аппараты қамтамасыз етеді. Орталық
атқарушы органдарының аймақтык бөлімшесі орталық атқарушы органның
функциясының аймақтық-әкімшілік деңгейдегі құрылымы болып табылады.
Аймақтық бөлімшесінің бастығы тиісті орталық органның басшысы әкімнің
келісімінсіз тағайындайды. Бұл аймақтық деңгейді кадр мәселесін шешуге
үкімет мүшелерінің персоналды жауапкершіліктерін жоғарылатады. Жергілікті
бюджеттің қаржыларын атқарушы орган облыс әкімінің қалауымен құрылады. Ол
ұйымдық іс-әрекеттерімен құзыреттерін анықтайды.
Жергілікті атқарушы органдарының аудандық деңгейі. Аудандық әкімиятты
ауданның әкімі құрады. Оның құрамында әкім орынбасарлары, әкім аппаратының
тиісті атқару органдарының І-ші басшылары болады. Сонымен катар атқарушы
органның аймақтық бөлімшелерінің І-ші жетекшілері де болуы мүмкін.Аудан
әкімиятының жұмыстарына орталық атқарушы органның аймақтық бөлімшелерінің
басшылары қатыса алады. Аудан әкімі өзінің маслихатының функцияларын жүзеге
асыруға міндетті. Өзінің және аудан әкімиятыныңқұзыреті бойынша ҚР-ң
Президенті және облыс әкімі алдында жауапты.Аудандық органдарға мыналар
жатады:
1. аудандық әкім аппараты;
2. бөлімдер;
3. ішкі істер;
4. білім;
5. басқару;
6. коммуналды шаруашылық;
7. ауыл шаруашылыгы;
8. әлеуметтік саясат;
9. қаржы саласы;
10. діни басқармалар;
11. экономика саласы жатады.
Республикалык маңыздылыққа немесе қала (Астана) аудандағы қала, поселка,
ауылдар.
Республикалық маңызы бар қала (Астана) қалалық, аудандық, поселка,
ауылдық жерлерде әкімият болмайды. Олар заңға сәйкес азаматтық шағымдарын,
азаматтық еркіндігі мен қүқықтары бойынша шешім қабылдайды. Салық және
басқа да бюджетке түсетін төлемдерді жинайды, сметаларды дайындап
маслихаттың бекіту үшін әкім аппаратына ұсынады, ҚР-ң жеке және заңды
тұлғаларының шаларын жүзеге асырады, өзінің құқықтық шеңберінде жерді
реттейді, құрылысты ұйымдастырады және жөндеуден өткізеді. Сонымен бірге
тұрғын үй қорын ұйымдастыруға, жолды жөндеуге, шаруа қожалықтарын
ұйымдастыруға, кәсіпкерлікті дамытуға ықпал етеді, әскери борыш туралы
заңның жүзеге асыуын қамтамасыз етуді, азаматтық тұрмысы туралы актіні
тіркеуден өткізуді, тарихи және мәдени ошақтарын қорғауда іс-шараларын
ұйымдастырады, жергілікті жердің әлеуметтік құрылымын дамытуды қоғамдық
көлік қатынасын ұйымдастыруда, жергілікті басқару органдарын бірге жұмыс
жасауды қарастырады. Олар жоғары тұрған әкім алдында жауап береді,
республиканың маңызы бар қаладан аудан әкімін, аудандағы қала әкімі,
поселкі, ауыл, ауылдық округтегі әкімдердің ҚР-ң Президентінің анықтаумен
тағайындалады немесе сайланады. Жергілікті өзіндік басқару туралы зан
жергілікті өзіндік басқару органдарының және ондағы қызметтегі тұлғалардың
шешімі міндетті түрде орындалуының қамтамасыз етеді. Бұл заңдарды орындамау
немесе толық орындамау тиісті заңмен қудаланады.
ҚР-сы мемелекеттік үкімет органдарының өкілеттілігіне жататындар:
1. Жергілікті өзіндік басқаруды ұйымдастырудың жалпы принциптері
туралы заңды қабылдау, өзгерту және оның орындалуын бақылау.
2. Республикалық меншіктегі объектілерді муниципалды меншікке беру тәртібін
заңмен реттеу.
3. Төменгі әлеуметтік-меншіктік стандарттарды орнату.
4. Республикалық және жергілікті бюджет арасындағы арақатынасты реттеу.
5. Жергілікті өзіндік басқаруды дамыту туралы мемлекеттік бағдарламаларды
қабылдау.
6. Мемлекеттік үкімет органдар қабылданған шешімдер нәтижесінде
пайда болатын косымша шығындарға жергілікті өзіндік басқару органдарына
бөлу.
7. Шекаралас территорияда жабық әкімшілік - территориялық құрылымдардағы
жергілікті өзіндік басқаруды ұйымдастыру ерекшеліктерін реттеу.
8. Мемлекеттік өзіндік басқару оргадарының қаржылық дербестігіне
мемлекеттік кепелдемені қамтамасыз ету.
Мемлекеттік басқару органдарының аты және ондағы депуттартар санын
облыстық мемлекеттік үкімет органдары анықтайды. Атқарушы
үкімет органдарының аты мен олардың басшылары тарихи, ұлттық жағдайлар
мен дәстүрлерін есепке алып, тағайындалады.
Муницпалды құрылым - жергілікті өзіндік баскаруды іске асыратын өзінің
муниципалды меншігі, жергілікті бюджеті және сайланған жергілікті басқару
органы бар, жалпы территориямен біріктірілген қалалық, селолық елді мекен.
Жергілікті өзіндік басқару органдарының өкілеттілігі 1992 жылдың басталған
жекешелендіру процесін бастауымен айтарлықтай өсті. Мемлекеттік меншік
объектілерін муниципалды меншікке беруімен байланысты жанжалдар, келісім
процедуралары және сот тәртібі арқылы шешіледі.
Мемлекеттік- ,жекешелендіру бағдарламаларына сәйкес аудандық және
калалық мүлікті басқару комитеттері жергілікті жекешелендіру
бағдарламаларын әзірлейді. Муниципалды кәсіпорындарды сатушылар болып мүлік
қорлар табылады. Кәсіпорындардың жекешелендірудің нақты тәсілі
-жекешелендіру бойынша жұмыс комиссиясымен анықталынады.
Жекешелендіруден жергілікті бюджетке түскен қаржылар келесі
бағыттарға жұмсалады:
Жекешелендірген кәсіпорындардың мүліктік кешеніне кірмеген әлеуметтік -
мәдени және коммуналды - тұрмыстық бағыттағы объектілерді ұстап тұруға;
халықты әлеуметтік қорғау бойынша іс - шараларды қаржыландыруға;
тиісті инвестициялық бағдарламаларды іске асыруға.
Сонымен муниципалды қызмет - өкілеттіктерді орындау бойынша жергілікті
басқару органдарындағы тұрақтылық негізіндегі кәсіби қызмет. Муниципалды
қызметтің негізгі міндеттері:
мемлекеттік қызметпен қатар муниципалды құрылым мен еркіндігін қамтамасыз
ету.
жергілікті маңыздағы сұрақтарды халықтың дербес шешуі қамтамасыз етеді.
Жергілікті өзіндік басқару органдарының өкілеттілік шеңберінде шешімдерді
дайындау, қабылдау, орындау және басқару.
4. Муниципалды құрылымның құқықтық және заңды мүдделерін қорғау.
Муниципалды қызмет келесі принциптерге негізделеді:
Заңдылық.
Кәсіби дайындық қабілеттілігі, қызмет бойынша жетістіктеріне сәйкес
муниципалды қызметтегі бос орындарға азаматтардың тең құқылы қол
жетімділігі.
Муниципалды қызметті іске асырудағы жариялылық.
Муниципалды қызметкерлердің кәсіптілігі мен біліктілігі.
1.2. Қазақстан Республикасындағы жергілікті атқарушы органдар
Жергілікті атқарушы орган (әкімият) — облыстың (республикалық маңызы
бар қаланың, астананың), немесе ауданның (облыстық маңызы бар қаланың)
әкімі басқаратын, өз құзыреті шегінде тиісті аумақта жергілікті мемлекеттік
басқаруды жүзеге асыратын алқалы атқарушы орган. Бұл Қазақстан
Республикасының атқарушы органдарының бірыңғай жүйесіне кіреді, тиісті
аумақтық мүддесі мен даму қажеттілігін ұштастыра отырып, атқарушы биліктің
жалпы мемлекеттік саясатын жүргізуді қамтамасыз етеді.
Жергілікті атқарушы органдардың қарауына ҚР Конституциясының 87 бабынын
2-тармағына сәйкес, мыналар жатады:
1) аумақты дамыту жоспарларын, экономикалық және әлеуметтік бағдармаларын,
жергілікті бюджетті әзірлеу және олардың атқаруын қамтамасыз ету;
1) комуналдық меншікті басқару;
2) жергілікті атқарушы органдардың басшыларын қызметке тағайындау және
қызметтен босату, жергілікті атқарушы органдардың жұмысын ұйымдастыруға
байланысты өзге де мәселелерді шешу;
жергілікті мемлекеттік басқару мүддесіне сай Республика заңдарымен
жергілікті атқарушы органдарға жүктелетін өзге де өкілеттіктерді жүзеге
асыру. Бұл жөнінде, мысал ретінде, облыс (республикалық маңызы бар қала,
Астана) әкімиятының құзыретін алсақ та жеткілікті. Осы әкімият заңнамаға
сәйкес өз аумағында кәсіпкерлік қызмет пен инвестнциялық ахуалды дамыту
үшін жағдай жасайды; аграрлық сектордың ұтымды және тиімді жұмыс істеуін
қамтамасыз етеді; Қазақстан Республикасының өндірістік күштерін орналастыру
схемасына сәйкес облыстан аудандық жоспарлану схемасын, облыс орталықтарын,
республикалық маңызы бар қаланы және Астананы салудың бас жоспарларын
әзірлейді, оларды облыстық (республикалық маңызы бар қалалық, астаналық)
мәслихаттың қарауына енгізеді. Сонымен қатар ол — облыстық (республикалық
маңызы бар қалалық, астаналық) коммуналдық меншік объектілері және
әлеуметтік-мәденй мақсаттағы объектілер құрылысы бойынша тапсырысшы болады,
коммуналдық желілер мен құрылыстарды салуға рұқсат береді, әкімшілік
аудандардың аудандық жоспарлану схемаларын, аудид орталықтарын, облыстық
маңызы бар қалаларды салудың бас жоспарларын әзірлейді және оларды облыстық
мәслихатқа бекітуге ұсынады; су құбырлары, тазарту құрылыстары электр беру,
байланыс желілері мен басқа да көліктік және инженерлік инфрақұрыльмдар
объектілерінің құрылысын салуды және пайдалануды ұйымдастырады; жер
қатынастарын реттеуді жүзеге асырады, сондай-ақ азаматтардың тегін білім
алу құқығын іске асыруды қатамасыз етеді; халықты жұмыспен қамтуға
жәрдемдесу және кедейшілікпен күрес бағдарламарын әзірлеп, мәслихаттың
бекітуіне ұсынады және оны іске асырады; халықтың әлеуметгік жағынан
дәрменсіз тоятарына қайрымдылық және әлеуметтік көрсетуді үйлестіреді Дәл
осындай өкілеттіктерді аудандық аумақтық ерекшеліктеріне қарай аудандық
(облыстық маңызы бар қалалық) әкімияттары да атқарады. Мысалы, оның тікелей
құзыретіне жататын мәселелері болып табылатындар: жоғарыдағы айтылғандардан
басқа, әскери тіркелу мен әскери қызметке шақыру жөніндегі, сондай-ақ
азаматтық қорғаныс мәселелері жөніндегі іс-шараларды ұйымдастыруын
қамтамасыз етеді; қоғамдық жолаушылар тасымалын ұйымдастырады; аудандық
(облыстық маңызы бар қала) маңызы бар жолдарды пайдалануды және ұстауды
ұйымдастырады; өз қарауындағы тұрғын үй құрып бөледі; халықты жұмыспен
қамтуға жәрдемдесу мен кедейлікпен күрес бағдарламасын іске асыруға
қатысады. Сонымен бірге, әл-халықты әлеуметтік қорғау, ана мен баланы
қорғау мәселелерін шешеді, халықтың әлеуметтік дәрменсіз топтарына атаулы
көмек көрсетеді, үйлестіреді; аудан (облыстық маңызы бар қала( аумағындағы
экологиялык, тарихи, мәдени немесе ғылыми құндылығы бар табиғат
объектілерін және өзге де объектілерді, табиғаттың, тарих пен мәдениеттің
қорғалаты ескерткіштері деп жариялау туралы ұсыныс енгізеді; қоғамдық
жерлерді көріктендіру және сыртқы безендіру мәселелерін шешеді және т.с.с.
Аудандық (облыстық маңызы бар қалалық) әкімият өзіне жүктелген
міңдеттерді іске асыруда аудаңдық (облыстық маңызы бар қалалық) мәслихат
алдында, жауапты болады.
Осыған орай айта кететін бір жайт — республикалық маңызы бар қаладағы
(астанадағы) аудандық, аудаңдық маңызы бар қалалық, кенттік, ауылдық
(селолық) округтік әкімияттар құрылмайды,
Әкімшілік-аумақтық бөліністі басқарудың өзіндік схемасы бар, ол тиісті
аумақта орналасқан тиісті әкімшілік—аумақтық бөліністің бюджетімен
қаржыландыратын атқарушы органдар жүйесі. Ал еңді орталық атқарушы органның
аумақтық бөлімшесі дегеніміз-бұл тиісті әкімшілік-аумақтык: бөлініс шегінде
орталық атқарушы орган міндеттерін жүзеге асыратын орталық атқарушы
органның құрылымдық бөлімшесі.
Әкім-Қазақстан Республикасының Президенті мен Үкіметінін тиісті
аумақтағы жергілікті атқарушы органы (оны құрған жағдайда) басқаратын және
өзіне сеніп тапсырылған аумақта мемлекеттік саясаттың жүргізілуін, бүкіл
орталық атқарушы органдарынын аумақтық бөлімшелерінің келісімді жұмыс
істеуін, тиісті бюджеттен қаржыландырылатын атқарушы органдардың қызметіне
басшылықты қамтамасыз ететін және өзіне сеніп тапсырылған аумақта
мемлекеттік басқару өкілетгігі берілген, тиісті аумақтағы істің жай-күйіне
әрі оның әлеуметтік-экономикалық дамуына жауапты өкілі. Ол, әрине, әрбір
облыстарда, республикалык маңызы бар қалада және астанада ірі лауазымды
тұлға болып табылады, оны Премер министрдің ұсынуы бойьнша Республика
Президенті қызметке тағайындайды және босатады. Өзге әкімшілік-аумақтық
бөліністердің әкімі (облыстық, республикалық маңызы бар қаланың және
астананың әкімдерінен төменгілерін) Президент айқындаған тәртіппен қызметке
тағайындалады немесе сайланады (Конституцияның 87 — бабы, 4-тармағы).
Демек бұл туралы Президенттің Жарлығы не әкімі қабылдануы тиіс.
Облыс (республикалық маңызы бар қала, астана) әкімінің өкілеттігі
Республиканың жаңадан сайланған Президенті қызметіне кіріскен кезде
тоқтатылады. Бұл ретте әкім республика Президенті тиісті әкімді
тағайындалғанға дейін өз міндетін атқаруды жалғастырады.
Әрбір әкім өз аумағыңда құқықтық денгейіне сай өкілеттіктерін
жүзеге асыру үшін белгілі бір құзыретке иелі болады. Мысалы облыстық
(республикалық маңызы бар қала, Астана) әкімінің құзыреті аудандық
(облыстық маңызы бар қала) әкімінің құзыретіне қарағанда ең ауқымды әрі
күрделі келетіні сөзсіз.
Облыс (республикалық маңызы бар қала, астана) әкімі:
-мемлекеттік органдармен, ұйымдармен және азаматтармен өзара қарым-
қатынастарда облыс (қала, астана) мүддесін білдіреді;
-тиісті адамдарды мемлекеттік наградалармен марапаттау, оларға құрметті
және өзге де атақтар беру туралы Қазақстан Республикасының Президентіне
ұсыныс енгізеді;
-мына лауазымды адамдарды:
-жоғары тұрған өкілетті мемлекеттік органдармен келісім бойынша, шекті
санын Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейтін облыс (республикалық
маңызы бар қала, астана) әкімнің орынбасарларын;
-облыс (қала, астана) әкімі ақпаратының басшысын және оның құрылымдық
бөлімшелерінің басшыларын;
-заңдарда белгіленген тәртіпте нысанды киім кию құқығы және әскери
немесе өзге де арнайы атақ берілетін басшыларды қоспағанда, облыстық
(қалалық, астаналық) бюджеттен қаржыландырылатын атқарушы органдар
басшыларын қызметке тағайындайды және қызметінен босатады. жергілікті
бюджеттерден қаржыландырылатын ішкі істер органдары құрылымдарының
басшыларын тағайындау және қызметінен босату заңға сәйкес жүзеге асырылады;
-облыстық (қалалық, астаналық) бюджеттен қаржыландырылатын атқарушы
органдар басшыларына, сондай-ақ аудандар (облыстық маңызы бар қалалар,
республикадаға маңызы бар қаладағы аудан, астанадағы аудан) әкімдеріне
заңға сәйкес тәртіптік жауапкершілік шараларын қолдану мәселелерін шешеді.
Жергілікті бюджеттерден қаржыландырылатын ішкі істер органдары
қызметкерлернің тәртіптік жаза қолдану тәртібі заңға сәйкес жүзеге
асырылады;
-аудандық (облыстық маңызы бар қаланың, республикалық маңызы бар
қаладаға аудандық, астанада аудандық) әкімияттар мен әкімдер жұмысын
үйлестіреді;
-аудандардың (оған теңестірілгендердің) әкімдері арқылы жергілікті өзін-
өзі басқару оргаңдарымен өзара іс-қимыл жасайды;
-әкімшілік-аумақтық бөліністі басқару схемасын (яғни тиісті аумақта
орналасқан, тиісті әкімшілік-аумақтық бөліністің бюджетінен
қаржылаңдырылатын атқарушы органдар жүйесі) тиісті мәслихаттардың бекітуіне
енгізеді;
-кәсіпкерлік қызметті лицензиялауды жүзеге асырады;
- құзыреті шегінде жалпыға бірдей әскери міндеттілік және әскери қызмет,
азаматтық қорғаныс, сондай-ақ жұмылдыру дайындығы және жұмылдыру мәселелері
жөніндегі зандардың орындауын ұйымдастырады және қамтамасыз етеді;
-кәсіпорынарды, кең орындарын және мемлекеттік меншіктің басқа да
обтьектілерін жекешелендіру, жалға беру, сату мәселелері бойынша Қазақстан
Республикасының уәкілетті мемлекеттік органымен тең дәрежеде келісім
шарттарға қол қоюға, соңдай-ақ олардың орындалуын бақылауға қатысады.
Әрине, облыс әкімдері (оған теңестірілген әкімдер) өз құзыретін жеке
дара немесе жекелеген өкілеттігін төменгі тұрған әкімдерге беру арқылы да
жүзеге асырады және де ҚР Президентінің, сондай-ақ ҚР Үкіметінің алдында
жауапты.
Аудан (облыстық маңызы бар қала) әкімі Қазақстан Республикасының
Президенті белгілейтін тәртіпте қызметке тағайындалады және сайланады,
сондай-ақ ол қызметінен босатылады, әрі өкілеттігін тоқтатады.
Өзінің құзыретіне аудандық әкім:
-мемлекеттік органдармен.-ұйымдармен және азаматтармен өзара қарым-
қатынастарда тиісті әкімшілік-аумақтық бөлініетін мүдделерін білдіреді;
-тиісті азаматтарды мемлекеттік наградалармен марапаттау, оларға
құрметті және өзге де атақтар беру туралы облыс әкіміне ұыныс енгізеді;
-мынадай лауазымды адамдарды:
-жоғаы тұрған уәкілетті мемлекеттік органдармен келісім бойынша, шекті
санын ҚР Үкіметі белгілейтін аудан (облыстық маңызы бар қала) әкімінің
орынбасарларын;
-әкім аппаратының басшысы мен оның құрылымдық бөлімшелерінін басшыларын
қызметке тағайындайтын және қызметінен босатады;
-азаматтардың құқықтары мен бостаңдықтарын қорғау жөнінде шаралар
қабылдайды;
-жергілікті өзін-өзі басқару органдарымен өзара іс-қимыл жасайды;
-көпшілік пайдаланатын орындардың (парктердің, саябақтардың,
бульварлардың, жағажайлардың, су тоғандарының, демалыс аймақтары мен өзге
де объектілердің) аумағын күтіп ұстау және абаттандыру жөніндегі жұмыстарды
ұйымдастырады;
-мектепке дейінгі, орта, бастауыш және орта кәсіптік білім беру
мекемелерін, әлеуметтік-мәдени сала мекемелерін қолдайды және оларды
материалдық-техникалық жағынан қамтамасыз етуге жәрдемдеседі;
-тиісті аумақта мал дәрігерлік көмек көрсетуді ұйымдастырады;
-салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді жйнауға
жәрдемдеседі;
-өз құзыреті шегінде жалпыға бірдей әскери міндеттілік және әскери
қызмет, азаматтық қорғаныс, сондай-ақ жұмылдыру дайыңдығы мен жұмылдыру
туралы мәселелер бойынша заңдардың орындалуын ұйымдастырады және қамтамасыз
етеді.
Бірақта, аудан (облыстық маңызы бар қала) әкімі өзінің жекелеген
өкілеттіктерін жүзеге асыруды төменгі тұрған әкімдерге беруге құқылы.
Ал енді республикалық маңызы бар қаладағы (астанадағы) аудан, аудандық
маңызы бар қала, кент, ауыл) село, ауылдық селолық) округ әкімі заңдарға
сәйкес:
-тиісті әкімшілік-аумақтық бөлініс аумағында тиісті аудандық (қалалық)
әкімияттың лауазымды адамы болып табылады, және мемлекеттік органдармен,
ұйымдармен және азаматтармен өзара қарым-қатынастарда, оның атынан
сенімхатсыз өкілдік етеді;
-азаматтардың өтініштерін, арыздарын, шағымдарын қарайды, олардың
құқықтары мен бостандықтарын қорғау жөнінде шаралар қолданады;
-салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді жинауға
жәрдемдеседі;
-тиісті әкімшілік-аумақтық бөліністі ұстауға арналған шығыстарды
қамтитын әкім аппараты сметасын әзірлеп, тиісті мәслихаттың бекітуі үшін
жоғары тұрған әкімияттың қарауына енгізеді;
-өз құзіреті шегінде жер қатынастарын реттеуді жүзеге асырады
-тұрғын үй қорының құрылысы мен жөнделуін, жолдарды пайдалану мен күтіп
ұстауды ұйымдастырады;
-шаруа (фермерлер) қожалықтарын ұйымдастыруға, кәсіпкерлік қызметті
дамытуға жәрдемдеседі;
-өз құзыреті шегінде жалпыға бірдей әскери міндеттілік және әскери
қызмет, азаматтық қорғаныс, сондай-ақ жұмылдыру дайындығы мен жұмылдыру
туралы мәселелер бойынша зандардың орындалуын ұйымдастырады және қамтамасыз
етеді;
-заңдарда белгіленген тәртіпте нотариалдық іс-әрекеттер жасауды,
азаматтық хал актілерін тіркеуді ұйымдастырады;
тарихды және мәдени мұраны сақтау жөніңдегі жұмысты ұйымдастырады;
-жоғары тұрған органдарға халықтың әлеуметтік жағынан дәрменсіз
таптарына қайырымдылық көмек көрсету жөніңде ұсыныстар енгізеді;
-жергілікті әлеуметтік инфрақұрылымның дамуына жәрдемдеседі; :
-қоғамдық көлік қозғалысын ұйымдастырады;
-жергілікті өзін-өзі басқару органдарымен өзара іс-қимыл
жасайды. -
Республикалық маңызы бар қаладағы (астанадағы) аудан, аудаңдық маңызы
бар қала, кешу ауыл (село), ауылдық (селолық). округ әкімдері ҚР
Президенті белгілейтін тәртіпте қызметке тағайындалады немесе сайланады,
қызметінен босатылады және өклеттігін тоқтатады. .
Әкім аппартты- бұл жергілікті атқарушы органның (ол құрылған жағдайда)
және әкімнің қызметін қамтамасыз ететін мемлекеттік мекеме. Оның қызметін
ақпараттық талдау тұрғысынан, ұйымдық-құқықтық және материалдық -техникалық
тұрғыдан қамтамсыз етуді әкім аппараты жүзеге асырады. Оны, әрине, әкім
құрады және де ол қайта құрады, таратады. Әкімнің өкілеттігін тоқтатылуы
жаңа әкімнің тағайындалуына байланысты. Әкім аппараты жергілікті бюджеттің
есебініен ұсталатын мемлекеттік мекеме болып табылады. Облыс әкімі
жергілікті бюджеттерден қаржыландарылатын атқарушы органдарды құрады,
таратады және қайта ұйымдастырады.
Қаулы- бұл, біріншідегі, әкімияттың конститутцияға, заңға, ҚР Президенті
мен Үкіметінің актілеріне, өзге де нормативтік құқықтық актілерге сай және
оларды орындау орайында шығарған қаулылары. Бұл акимияттың қаулысына әкім
қол қояды. нормативтік құқықтық сипаттағы шешімдері және әкімшілік-
баскарушылық, жедел және дербес сипаттағы мәселелер бойынша шығарған
әкімдері.
азаматтардың құқықтарына, бостандықтары мен міндеттеріне қатысты
актілері (ҚР мешекеттік қупиялары және заңмен қорғалатын өзге де құпиялары
бар актілерден басқа) міндетті ресми жариялауға жатады. Және де бұлардың
жал-пыға міндетті маңызы бар, ведомоствоаралық сипаттағы немесе
азаматтардың құқықтарына, бостаңдықтары мен міндеттеріне қатысты актілер
заңда белгіленген тәртіпте ҚР Әділет Министрлігінің аумақтық органдарының
мемлекеттік тіркеуіне жатады.
ІІ Қазіргі кезеңдегі жергілікті биліктің қалыптасуының ағымдық жағдайы
және оны жетілдіру
.1. Қазақстан Республикасындағы жергілікті өкілді органдар және оның
ағымдық жағдайы
Жергілікті өкілді орган (маслихат) салықтық өкілдік бірыңғай жүйелерінің
ажырамас бөлігі бола отырып, осы жүйеге тән белгілерін өз бойына сіңірген.
Айталық, жоғарыда сөз етілген "Қазақстан.Республикасындағы жергілікті
мемлекеттік басқару туралы заңның 3-бабының 8 тармақшасында: .жергілікті
өкілдік орган (мәслихат —бұл облыстың (республикалық маңызы бар қаланың,
астананың, ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) халқы сайлайтын, халықтың
еркін білдіретін және Қазақстан Республикасынын заңдарына сәйкес оны іске
асыру үшін қажетті шараларды белгілейтін және жүзеге асырылуын бақылайтын
сайланбалы орган делінген. Мұның өзі бұл орган халықтың өкілді органы
екендігін және мемлекеттің өкілді органдарының жүйесіне кірмегендіктен,
одан оқшауланып тұрғандығын аңғартудың қиындығы жоқ сияқты. Солай бола
тұрса да бұл органның жалпы мемлекеттік мүдделерді ескеретініне күмән
келтірмеуіміз қажет (ҚР Конституциясы, 86-бап, 1-тармақ). Сондықтанда болар
жергілікті өкілді органдардың (мәслихаттардың) өзіндік ерекшеліктерімен
оқшауланатындығы. Осыған көңіл аударалық
Мәслихат өзінің сипаты жағынан жергілікті тұрғындардың мұн-мұқтажына
байланысты келетін мәселелерді шешуге бел байлайтын кен тараған өкілді
органы, сондықтан да болар бір табан болса да халыққа жақын тұратындығы.
Өйткені
тиісті мәслихат депуттаттарының санын Қазақстан Республикасының Орталық
сайлау комиссиясы мынадай шектерде: 14 облыстық мәслихаттардың, Астана және
Алматы қалалық мәслихаттарының әрқайсысыңда 50-ге дейін; әр қалалық
мәслихатта 30-ға дейін; ер аудандық мәслихатта -25-ке дейін белгілейді.
Осының
өзінен біз, мәслихаттың жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінен де
оқшауланғандыған көрсетеді.
Мәслихаттар күнделікті кызметінде шаруашылық, тұрмыстық, мәдени,
меншікті, қоғамдық тәртіпті, заңдылықты, азаматтардың заңды құқықтарын
қорғау, еліміздің қауіпсіздігін күшейту мәселелерімен айналысады. Сөйтіп
Қазақстан Республикасының мемлекеттік функциясын іс жүзіне асыруға халықты
кеңінен қатыстырушы әкімшілік - аумақтық бөліністердегі өкілді орган болып
табылады. Әрине, осындай қыруар жұмысты мәслихат өз аппараттарымен жүзеге
асырады. Демек мәслихат аппараты дегеніміз, бұл тиісті мәслихаттың, оның
органдары мен депутаттарының қызметін қамтамасыз ететін, әрі жергілікті
бюджет есебінен ұсталатын мемлекеттік мекеме. Ол мәслихат пен оның
органдарын ұйымдастырушылық, құқықтық, материалдық-техникалык және өзге де
қамтамасыз етуді жүзеге асырады, депутаттарға өздерінің өкілеттігін жүзеге
асыруға көмектеседі.
Мәслихаттардың ең басты ерекшелігінің бірі- тиісті әкімшілік-аумақтық
бөліністерінің жергілікті шаруашлықты азаматтарынан тек маслихат
депутаттарың сайланып койылмайды. Өйткені, ҚР Конститутцйясының 51-бабының
4-тармағына сәйкес; Сенат депутаты болып тиісті облыстың, республикалық
маңызы бар қаланың не Республика астанасының аумағында кемінде 3 жыл
тұрақты тұрған азаматы сайлана алады. Оны, әрине, мәслихат сайлайды.
Қазақстан Рсспубликасындағы сайлау туралы заң бойынша сенат депутаттығына
кандадаттар ұсыну әрбір облыстық, қалалық, (республикалық маңызы бар
қалалар мен Республика астанасы), аудандық және қалалық мәслихаттар
сессияларында жүргізіледі. Бұл ретте бірнеше мәслихаттан бір кандидат
ұсынылуы мүмкін. Мұндай шешім тиісті мәслихат депутаттарының жалпы санының
көпшілік даусымен қабылданады. Сөйтіп, Сенат әр облыстан, республикалық
маңызы бар қаладан және Қазақстан Республикасының астанасынан екі адамнан,
тиісінше облыстың, республикалық маңызы бар қаланың және Республика
астанасының барлық өкілдікті органдары депуттарыньвд бірлескен отырысында
сайланатын депуттардан құралады (ҚР Консгитуциясы, 50-бап, 2-тармақ).
3. Мәслихатт тағы да бір ерекшелігі оның құзыретіне байланысты. Бұл тек
ҚР Конституциясымен (86-бап, 4-тармақ) және заңмен белгіленеді. Айталық,
Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару туралы Заңның б-
бабында мәслихаттардың құзыреті (яғни шешілетін мәселелер) тізбектелген.
Оларды былайша топтастыруға болады:
1). негізгі анықтайтын жалпы мәселелер;
тиісті аумақты дамытудың жоспарларын, экономикалық жеке әлеуметтік
бағдарламаларын, жергілікті бюджетті және олардың атқарылуы туралы
есептерді бекіту, соның ішінде республикалық маңызы бар қаладағы
(астанадағы) ауданды, кешті, ауылды (селоны), ауылдық (селолық) округті
ұстауға арналған шығастар системасын бекіту;
тиісті аумақтарда қоршаған ортаны қорғау мен табиғатты пайдалану жөніндегі
бағдардамаларды және қоршаған ортаны қорғау, сауықтыру жөніндегі шығыстарды
бекіту, сондай-ақ қоршаған ортаны қорғау саласындағы заңдарға сәйкес өзгеде
мәселерді шешу;
әкімшілік ұсынысы байынша әкімшілік аумақ бөліністі басқару схемасын
бекіту; , -
әкімнің ұсынысы. бойынша мәслихат сессиясының шешімімен тиісті әкимияттыңң
дербес құрамын бекіту;
халықтың жұмыспен қамтылуына жәрдемдесу мен кедейлікпен күрес
бағдарламаларын бекіту;
әкімнің ұсынуы бойынша ведомствоаралық сипаттағы мәселелер бойынша әкімият
жанындағы консультациялық кеңесші органдардың дербес құрамын бекіту;
2) мәслихаттардың айрықша өкілеттілігі:
- өздерінің карауына жатқызылған әкімшілік-аумақтық құры-
лыс және жергілікті қауымдастық ұйымының шекараларын ай-
қыңдау мәселелерін шешу;
1. атқарушы органдар басшыларының есептерін қарау және тиісті органдарға
мәслихат шешімдерін орындамағаны үшін мемлекеттік органдардың лауазымды
адамдарын, сондай-ақ ұйымдарды жауапқа тарту туралы ұсыныстар енгізу;
2. Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексіне
сәйкес, әкімшілік құқықты бұзғаны үшін әкімшілік жауаптылық белгіленетін
ережелерді бекіту;
3. тиісті әкімшілік-аумақтық бөліністі дамыту жоспарларынын, экономикалық
және әлеуметтік бағдарламаларының, жергілікті бюджеттің атқаруына бақылау
жасау; .
1. Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес азаматтардың құқықтары мен
заңды мүдделелерін қамтамасыз ету жөніндегі өкілеттіліктерді жүзеге асыру;
.
2. Мәслихаттың тұрақты комиссиялары мен өзге де оргаңдарын құру, олардың
қызметі туралы ссептерді тындау, мәслихаттың жұмысын ұйымдастыруға
байланысты өзге де мәселелерді шешу.
Мәслихаттар, сонымен қатар, Қазақстан Рсспубликасының Жер туралы
зандарына сәйкес жер қатынастарын реттеуді жүзеге асыруды және де азаматтар
мен ұйымдардың Қазақстан Республикасы Конституциясынын, заңдарының,
Қазакстан Республикасы Президенті мен Үкіметі актілерінің, орталық және
жергілікті мемлекеттік органдардың нормативтік құқықтық актілерінің нор-
маларын орындауына жәрдемдесу,. сондай-ақ, өзге де заң актілерінде
белгіленген басқа да өкітетгіктерді жүзеге асырады.
Жергілікті өкілді органдар (мәслихаттар) буындарының әртүрлігіне
қарамастан олардаң көптеген ортақ белгілеріне тән өзіндік өкілеттіктері
бар. Соған сәйкес олардың әр қайсысының атқаратын қызмет барысындағы
құқықтары мен міндеттері бөлектеу. Осыншама өзгешелену мынадай жағдайлармен
анықталынады: қандай да болмасын шаруашылық және әлеуметтік құрылыс
саладарының ерекшелігі мен өзіне бағынатын аумақтың көлемімен, тиісті
мәслихаттардың қарауыңдағы шаруашышықтың масштабымсн, олардың қызмет
түрлерінің әр алуандығымен жене т.б, Айталық, облыстық,- республикалық
маңызы бар қалалар мен астана мәслихаттарының құзыреті өзінен
төменгілерінен(яғни, аудандық мәслихаттардан) өзгешелеу болып келеді, оған
жататыңдар:
I) облыстың аудандық жоспарлану схемасын, облыс орталығын, республикалық
маңызы бар қаланы және астананы салудың бас жоспары жобасын бекіту туралы
Қазақстан Республикасының Үкімегіне ұсыныс енгізу; 2) әкімшілік аудандардың
аудандық жоспарлануы жобаларын, облыстық (облыс орталықтарынан басқа) және
аудандық маңызы бар қалаларды салудың бас жоспарларын бекіту; 3) тиісті
әкимияттардың ұсыныстары бойынша Қазақстан Республикасының заң актілеріне
сәйкес қарыз алу туралы шешімдер қабылдау.
Жоғарыда аталған мәслихаттардың өкілеттіліктерін басқаша да топтастыруға
болады. Мысалы, экономикалық, әлеуметтік, бюджеттік және қаржылық,
табиғатты пайдалану және қоршаған ортаны қорғау, заңдылықты, азаматтардың
құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету, қылмыстылармен күресу, т.б.
сфераларына қарай.Демек, мәслихаттардың қарауына жататын мәселер дегеніміз,
зандарда белгілі бір нысаңда белгіленген, қоғамдық қатынастарды құқықтық
реттеу (нысандарына қарай).
4. Мәслихаттың өз өкілеттік атқаруы оның жұмысты дұрыс ұйымдастыруына
байланысты. Жергілікті өкілдікті оргаңдардың қызметінің негізгі нысандары
болып: мәслихат сессияларының қызметі; мәслихаттың тұрақты комиссияларының
қызметі; депутаттық топтардың қызметі; сайлау округіндегі депутаттар
қызметі танылады. Осыларға көңіл аударалық:
Маслихат сессиясы — оның ұйымдастырушылық құқықтық қызметінің ең басты және
негізгі нысаны. Сессияда маслихаттың айрықша құзыретіне қатысты және
жергілікті шаруашылық, әлеуметтік —мәдени, т.б. маңызды мәселелер қаралып
шешіледі. Шешімдер мәслихаттың атынан тек сессияда ғана қабылданады, ол
үшін оның депутаттарының жалпы санының көпшілік даусы қажет. Ал еңді
мәслихат сессиясы заңды болуы үшін оған сайланған депутаттар саныньң
кемінде үштен екісі қатысса жеткілікті. Сессия жалпы отырыс нысанында
өткізіледі. Оның бірінші сессиясын тиісті сайлау комиссиясының төрағасы
ашады және ол сессияның төрағасы сайланғанға дейін жүргізеді. Одан әрі,
әрине, сессияның төрағасы жұмысты жалғастырады. Ал, ол болмаған жағдайда
оның өккеттілігін мәслихат хатшысы жүзеге асырады. Төрағаны мәслихат
депутаттарының арасынан ашық көпшілік дауыспен сайлайды. Демек, ол өз
қызметін басқа жұмыстан босатылмаған негізде атқарады. Алайда, төраға
күнтізбелік жыл ішінде екі реттен артық сайлануға құқығы жоқ. Оның
өкілеттілігі мынадан көрінеді: I) сессияны шақыру туралы шешім қабылдау; 2)
оны әзірлеуге басшылық жасап, күн тәртібін қалыптастыру; 3) сессияның
отырысын жүргізіп, регламентті сақталуын қамтамасыз ету; 4) сессияда
кабылданған немесе бекітілген мәслихаттың шешіміне, хаттамаларға, өзге де
құжаттарға қолды қою.
Сөйтіп, мәслихат сессиясының төрағасы деп, меслихат депутаттарының
арасынан сайланатын, оның сессиясында ұйымдастырушылық - билік қызметін
жүзеге асыратын, мәслихаттың лауазымды адамын айтамыз.
Бұған қарағанда мәслихаттың хатшысы тұрақты негізінде жұмыс істейтін
лауазымды адам. Оны сессияда депутаттардың арасынан ашық немесе жасырын
дауыс беру арқылы депутаттар жалпы санының көпшілік даусымен сайлайды және
қызметтен босата алады. Ол өз құзыреті шегінде:
- мәслихат сессиясын және оның қарауына енгізілетін мәселелерді
әзірлеуді ұйымдастырады, хаттама жасалуын қамтамасыз етеді және сессия
төрағасымен бірге сессияда қабылданған немесе бекітілген шешімдерге, өзге
де құжаттарға қол қояды;
-өз депутаттарының өкілеттіліктерін жүзеге асыруына жәрдемдеседі,
оларды қажетті ақпараттармен қамтамасыз етеді, депутаттарды мәслихат
сессияларына, оның тұрақты комиссияларының және өзге де органдарының
жұмысына және сайлау округтеріндегі жұмысқа қатысуы үшін қызметтік
міндеттерін орындаудан босатуға байланысты мәселелерді қарайды;
-мәслихат аппараттарының қызметіне басшылық жасайды, оның қызметшілерін
қызметке тағайындайды және қызметтенбосатады;
-сайлаушылар өтініштері туралы және олар бойынша қабылданған
шаралар туралы мәслихатқа ұдайы ақпарат беріп отырады;
-өз құзыретіндегі мәселелер бойынша өкімдер шығарады;
-мемлекеттік органдармен, ұйымдармен, жергілікті өзін-өзі
басқару органдарымен және қоғамдық бірлестіктермен қарым-қатынастарда
мәслихат атынан өкіл болады, т.б.
Алайда, мәслихат хатшысының оның тұрақты комиссияларында болуға құқығы
жоқ. Егер ол белгілі бір себептермен болмаған кезде оның қызметін сессия
төрағасының шешімімен тұрақты комиссиялардың бірінің төрағасы уақытша
атқара тұрады.
Мәслихаттың алдыңда тұрған міндеттерді жүзеге асыруда депутаттарды
қатыстыруды қамтамасыз етуші ұйымдастырушылық-құқықтық әдістемеліктің ең
маңыздысы, әрі мәслихаттың күнделікті қызметін жандандырушы жұмысшы
корпорациясы тұрақты комисссиялар болып табылады. Олардың құрылымдық саны
мәслихатта 7-ден аспауы тиіс. Қажет болған жағдайда, мәслихат тұрақты
комиссияларды қайтадан құруға, өзгертуге, таратып жіберуге хақылы. Әрине,
олардың төрағалары мен мүшелерін депутаттар өздерінің арасынан сайлайды.
Тұрақты комиссиялардың басты қызметі мен өкілсттілігіне жататындар:
сессияның күн тәртібі бойынша, сондай-ақ онда қаралатын кез келген мәселе
бойынша мәслихатқа, оның төрағасына, хатшысына ұсыныс енгізу; әр сессияның
қарауына енгізілген мәселелер бойынша қорытындылар беру; оған негізгі
баяндамалар мен қосымша баяндамалар ұсыну, сессияда жергілікті атқарушы
органдар басшыларының есептерін тындау туралы мәслихатқа ұсыныс енгізу;
комиссияның жұмысына өз депутаттарымен қатар мемлекеттік органдар, ұйымдар,
жергілікті өзін-өзі басқару органдары өкілдерін және азаматтарды тарту
құқығы.
Тұрақты комиссиялардың отырысы қажеттілігіне қарай шақырылады. Олардың
құрамына кіретін депутатар санының жартысынан астамы қатысса отырыс занды
болып есептеледі. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы: Жергілікті биліктің қалыптасуымен құрылымы
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І Жергілікті биліктің қалыптасумен құрылымының теориялық аспектілері
1.1. Жергілікті биліктің қалыптасуының жалпы
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2. Қ.Р. жергілікті атқарушы органдардың
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
ІІ Қазіргі кезеңдегі жергілікті биліктің қалыптасуының ағымдық жағдайы
және оны жетілдіру
2.1. Қазақстан Республикасындағы жергілікті өкілді органдар және оның
ағымдық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.2. Жергілікті әкімдер, әкімшіліктерді құру, құзыреті және қызметінің
ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
ІІІ Қ.Р. жергілікті биліктің құрылымы және оны тиімді басқару жүйесі
1. Қ.Р. жергілікті билікті тиімді басқаруды
жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... .24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
Пайдаланылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .32
Кіріспе
Кіріспеге тоқталар болсақ Қ. Р-да Жергілікті биліктің атқарушы органы
болып (әкімият) — облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың),
немесе ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) әкімі басқаратын, өз құзыреті
шегінде тиісті аумақта жергілікті мемлекеттік басқаруды жүзеге асыратын
алқалы атқарушы орган. Бұл Қазақстан Республикасының атқарушы органдарының
бірыңғай жүйесіне кіреді, тиісті аумақтық мүддесі мен даму қажеттілігін
ұштастыра отырып, атқарушы биліктің жалпы мемлекеттік саясатын жүргізуді
қамтамасыз етеді. Аудандық (облыстық маңызы бар қалалық) әкімият өзіне
жүктелген міңдеттерді іске асыруда аудаңдық (облыстық маңызы бар қалалық)
мәслихат алдында, жауапты болады.
Осыған орай айта кететін бір жайт — республикалық маңызы бар қаладағы
(астанадағы) аудандық, аудаңдық маңызы бар қалалық, кенттік, ауылдық
(селолық) округтік әкімияттар құрылмайды,
Әкімшілік-аумақтық бөліністі басқарудың өзіндік схемасы бар, ол тиісті
аумақта орналасқан тиісті әкімшілік—аумақтық бөліністің бюджетімен
қаржыландыратын атқарушы органдар жүйесі. Ал еңді орталық атқарушы органның
аумақтық бөлімшесі дегеніміз-бұл тиісті әкімшілік-аумақтык: бөлініс шегінде
орталық атқарушы орган міндеттерін жүзеге асыратын орталық атқарушы
органның құрылымдық бөлімшесі.
Әкім-Қазақстан Республикасының Президенті мен Үкіметінін тиісті
аумақтағы жергілікті атқарушы органы (оны құрған жағдайда) басқаратын және
өзіне сеніп тапсырылған аумақта мемлекеттік саясаттың жүргізілуін, бүкіл
орталық атқарушы органдарынын аумақтық бөлімшелерінің келісімді жұмыс
істеуін, тиісті бюджеттен қаржыландырылатын атқарушы органдардың қызметіне
басшылықты қамтамасыз ететін және өзіне сеніп тапсырылған аумақта
мемлекеттік басқару өкілетгігі берілген, тиісті аумақтағы істің жай-күйіне
әрі оның әлеуметтік-экономикалық дамуына жауапты өкілі. Ол, әрине, әрбір
облыстарда, республикалык маңызы бар қалада және астанада ірі лауазымды
тұлға болып табылады, оны Премер министрдің ұсынуы бойьнша Республика
Президенті қызметке тағайындайды және босатады. Өзге әкімшілік-аумақтық
бөліністердің әкімі (облыстық, республикалық маңызы бар қаланың және
астананың әкімдерінен төменгілерін) Президент айқындаған тәртіппен қызметке
тағайындалады немесе сайланады (Конституцияның 87 — бабы, 4-тармағы).
Демек бұл туралы Президенттің Жарлығы не әкімі қабылдануы тиіс.
Облыс (республикалық маңызы бар қала, астана) әкімінің өкілеттігі
Республиканың жаңадан сайланған Президенті қызметіне кіріскен кезде
тоқтатылады. Бұл ретте әкім республика Президенті тиісті әкімді
тағайындалғанға дейін өз міндетін атқаруды жалғастырады.
Жергілікті биліктің атқарушы органы болып облыстық әкімият республикада
біртұтас атқару жүйесіне кіреді. Облыстық әкімият әкімнен, оның
орынбасарларынан әкім аппаратының жетекшілерінен, атқару органдарының І-ші
жетекшісінен тұрады. Облыс әкімі ақпаратпен ұйымдастырушылық, сараптама,
құқықтық және материалдық базамен әкім аппараты қамтамасыз етеді. Орталық
атқарушы органдарының аймақтык бөлімшесі орталық атқарушы органның
функциясының аймақтық-әкімшілік деңгейдегі құрылымы болып табылады.
Аймақтық бөлімшесінің бастығы тиісті орталық органның басшысы әкімнің
келісімінсіз тағайындайды. Бұл аймақтық деңгейді кадр мәселесін шешуге
үкімет мүшелерінің персоналды жауапкершіліктерін жоғарылатады. Жергілікті
бюджеттің қаржыларын атқарушы орган облыс әкімінің қалауымен құрылады. Ол
ұйымдық іс-әрекеттерімен құзыреттерін анықтайды. ҚР-ң жеке және заңды
тұлғаларының шаларын жүзеге асырады, өзінің құқықтық шеңберінде жерді
реттейді, құрылысты ұйымдастырады және жөндеуден өткізеді. Сонымен бірге
тұрғын үй қорын ұйымдастыруға, жолды жөндеуге, шаруа қожалықтарын
ұйымдастыруға, кәсіпкерлікті дамытуға ықпал етеді, әскери борыш туралы
заңның жүзеге асыуын қамтамасыз етуді, азаматтық тұрмысы туралы актіні
тіркеуден өткізуді, тарихи және мәдени ошақтарын қорғауда іс-шараларын
ұйымдастырады, жергілікті жердің әлеуметтік құрылымын дамытуды қоғамдық
көлік қатынасын ұйымдастыруда, жергілікті басқару органдарын бірге жұмыс
жасауды қарастырады.
І Жергілікті биліктің қалыптасумен құрылымының теориялық аспектілері
1.1. Жергілікті биліктің қалыптасуының жалпы сипаттамасы
Жергілікті биліктің атқарушы органы болып облыстық әкімият республикада
біртұтас атқару жүйесіне кіреді. Облыстық әкімият әкімнен, оның
орынбасарларынан әкім аппаратының жетекшілерінен, атқару органдарының І-ші
жетекшісінен тұрады. Облыс әкімі ақпаратпен ұйымдастырушылық, сараптама,
құқықтық және материалдық базамен әкім аппараты қамтамасыз етеді. Орталық
атқарушы органдарының аймақтык бөлімшесі орталық атқарушы органның
функциясының аймақтық-әкімшілік деңгейдегі құрылымы болып табылады.
Аймақтық бөлімшесінің бастығы тиісті орталық органның басшысы әкімнің
келісімінсіз тағайындайды. Бұл аймақтық деңгейді кадр мәселесін шешуге
үкімет мүшелерінің персоналды жауапкершіліктерін жоғарылатады. Жергілікті
бюджеттің қаржыларын атқарушы орган облыс әкімінің қалауымен құрылады. Ол
ұйымдық іс-әрекеттерімен құзыреттерін анықтайды.
Жергілікті атқарушы органдарының аудандық деңгейі. Аудандық әкімиятты
ауданның әкімі құрады. Оның құрамында әкім орынбасарлары, әкім аппаратының
тиісті атқару органдарының І-ші басшылары болады. Сонымен катар атқарушы
органның аймақтық бөлімшелерінің І-ші жетекшілері де болуы мүмкін.Аудан
әкімиятының жұмыстарына орталық атқарушы органның аймақтық бөлімшелерінің
басшылары қатыса алады. Аудан әкімі өзінің маслихатының функцияларын жүзеге
асыруға міндетті. Өзінің және аудан әкімиятыныңқұзыреті бойынша ҚР-ң
Президенті және облыс әкімі алдында жауапты.Аудандық органдарға мыналар
жатады:
1. аудандық әкім аппараты;
2. бөлімдер;
3. ішкі істер;
4. білім;
5. басқару;
6. коммуналды шаруашылық;
7. ауыл шаруашылыгы;
8. әлеуметтік саясат;
9. қаржы саласы;
10. діни басқармалар;
11. экономика саласы жатады.
Республикалык маңыздылыққа немесе қала (Астана) аудандағы қала, поселка,
ауылдар.
Республикалық маңызы бар қала (Астана) қалалық, аудандық, поселка,
ауылдық жерлерде әкімият болмайды. Олар заңға сәйкес азаматтық шағымдарын,
азаматтық еркіндігі мен қүқықтары бойынша шешім қабылдайды. Салық және
басқа да бюджетке түсетін төлемдерді жинайды, сметаларды дайындап
маслихаттың бекіту үшін әкім аппаратына ұсынады, ҚР-ң жеке және заңды
тұлғаларының шаларын жүзеге асырады, өзінің құқықтық шеңберінде жерді
реттейді, құрылысты ұйымдастырады және жөндеуден өткізеді. Сонымен бірге
тұрғын үй қорын ұйымдастыруға, жолды жөндеуге, шаруа қожалықтарын
ұйымдастыруға, кәсіпкерлікті дамытуға ықпал етеді, әскери борыш туралы
заңның жүзеге асыуын қамтамасыз етуді, азаматтық тұрмысы туралы актіні
тіркеуден өткізуді, тарихи және мәдени ошақтарын қорғауда іс-шараларын
ұйымдастырады, жергілікті жердің әлеуметтік құрылымын дамытуды қоғамдық
көлік қатынасын ұйымдастыруда, жергілікті басқару органдарын бірге жұмыс
жасауды қарастырады. Олар жоғары тұрған әкім алдында жауап береді,
республиканың маңызы бар қаладан аудан әкімін, аудандағы қала әкімі,
поселкі, ауыл, ауылдық округтегі әкімдердің ҚР-ң Президентінің анықтаумен
тағайындалады немесе сайланады. Жергілікті өзіндік басқару туралы зан
жергілікті өзіндік басқару органдарының және ондағы қызметтегі тұлғалардың
шешімі міндетті түрде орындалуының қамтамасыз етеді. Бұл заңдарды орындамау
немесе толық орындамау тиісті заңмен қудаланады.
ҚР-сы мемелекеттік үкімет органдарының өкілеттілігіне жататындар:
1. Жергілікті өзіндік басқаруды ұйымдастырудың жалпы принциптері
туралы заңды қабылдау, өзгерту және оның орындалуын бақылау.
2. Республикалық меншіктегі объектілерді муниципалды меншікке беру тәртібін
заңмен реттеу.
3. Төменгі әлеуметтік-меншіктік стандарттарды орнату.
4. Республикалық және жергілікті бюджет арасындағы арақатынасты реттеу.
5. Жергілікті өзіндік басқаруды дамыту туралы мемлекеттік бағдарламаларды
қабылдау.
6. Мемлекеттік үкімет органдар қабылданған шешімдер нәтижесінде
пайда болатын косымша шығындарға жергілікті өзіндік басқару органдарына
бөлу.
7. Шекаралас территорияда жабық әкімшілік - территориялық құрылымдардағы
жергілікті өзіндік басқаруды ұйымдастыру ерекшеліктерін реттеу.
8. Мемлекеттік өзіндік басқару оргадарының қаржылық дербестігіне
мемлекеттік кепелдемені қамтамасыз ету.
Мемлекеттік басқару органдарының аты және ондағы депуттартар санын
облыстық мемлекеттік үкімет органдары анықтайды. Атқарушы
үкімет органдарының аты мен олардың басшылары тарихи, ұлттық жағдайлар
мен дәстүрлерін есепке алып, тағайындалады.
Муницпалды құрылым - жергілікті өзіндік баскаруды іске асыратын өзінің
муниципалды меншігі, жергілікті бюджеті және сайланған жергілікті басқару
органы бар, жалпы территориямен біріктірілген қалалық, селолық елді мекен.
Жергілікті өзіндік басқару органдарының өкілеттілігі 1992 жылдың басталған
жекешелендіру процесін бастауымен айтарлықтай өсті. Мемлекеттік меншік
объектілерін муниципалды меншікке беруімен байланысты жанжалдар, келісім
процедуралары және сот тәртібі арқылы шешіледі.
Мемлекеттік- ,жекешелендіру бағдарламаларына сәйкес аудандық және
калалық мүлікті басқару комитеттері жергілікті жекешелендіру
бағдарламаларын әзірлейді. Муниципалды кәсіпорындарды сатушылар болып мүлік
қорлар табылады. Кәсіпорындардың жекешелендірудің нақты тәсілі
-жекешелендіру бойынша жұмыс комиссиясымен анықталынады.
Жекешелендіруден жергілікті бюджетке түскен қаржылар келесі
бағыттарға жұмсалады:
Жекешелендірген кәсіпорындардың мүліктік кешеніне кірмеген әлеуметтік -
мәдени және коммуналды - тұрмыстық бағыттағы объектілерді ұстап тұруға;
халықты әлеуметтік қорғау бойынша іс - шараларды қаржыландыруға;
тиісті инвестициялық бағдарламаларды іске асыруға.
Сонымен муниципалды қызмет - өкілеттіктерді орындау бойынша жергілікті
басқару органдарындағы тұрақтылық негізіндегі кәсіби қызмет. Муниципалды
қызметтің негізгі міндеттері:
мемлекеттік қызметпен қатар муниципалды құрылым мен еркіндігін қамтамасыз
ету.
жергілікті маңыздағы сұрақтарды халықтың дербес шешуі қамтамасыз етеді.
Жергілікті өзіндік басқару органдарының өкілеттілік шеңберінде шешімдерді
дайындау, қабылдау, орындау және басқару.
4. Муниципалды құрылымның құқықтық және заңды мүдделерін қорғау.
Муниципалды қызмет келесі принциптерге негізделеді:
Заңдылық.
Кәсіби дайындық қабілеттілігі, қызмет бойынша жетістіктеріне сәйкес
муниципалды қызметтегі бос орындарға азаматтардың тең құқылы қол
жетімділігі.
Муниципалды қызметті іске асырудағы жариялылық.
Муниципалды қызметкерлердің кәсіптілігі мен біліктілігі.
1.2. Қазақстан Республикасындағы жергілікті атқарушы органдар
Жергілікті атқарушы орган (әкімият) — облыстың (республикалық маңызы
бар қаланың, астананың), немесе ауданның (облыстық маңызы бар қаланың)
әкімі басқаратын, өз құзыреті шегінде тиісті аумақта жергілікті мемлекеттік
басқаруды жүзеге асыратын алқалы атқарушы орган. Бұл Қазақстан
Республикасының атқарушы органдарының бірыңғай жүйесіне кіреді, тиісті
аумақтық мүддесі мен даму қажеттілігін ұштастыра отырып, атқарушы биліктің
жалпы мемлекеттік саясатын жүргізуді қамтамасыз етеді.
Жергілікті атқарушы органдардың қарауына ҚР Конституциясының 87 бабынын
2-тармағына сәйкес, мыналар жатады:
1) аумақты дамыту жоспарларын, экономикалық және әлеуметтік бағдармаларын,
жергілікті бюджетті әзірлеу және олардың атқаруын қамтамасыз ету;
1) комуналдық меншікті басқару;
2) жергілікті атқарушы органдардың басшыларын қызметке тағайындау және
қызметтен босату, жергілікті атқарушы органдардың жұмысын ұйымдастыруға
байланысты өзге де мәселелерді шешу;
жергілікті мемлекеттік басқару мүддесіне сай Республика заңдарымен
жергілікті атқарушы органдарға жүктелетін өзге де өкілеттіктерді жүзеге
асыру. Бұл жөнінде, мысал ретінде, облыс (республикалық маңызы бар қала,
Астана) әкімиятының құзыретін алсақ та жеткілікті. Осы әкімият заңнамаға
сәйкес өз аумағында кәсіпкерлік қызмет пен инвестнциялық ахуалды дамыту
үшін жағдай жасайды; аграрлық сектордың ұтымды және тиімді жұмыс істеуін
қамтамасыз етеді; Қазақстан Республикасының өндірістік күштерін орналастыру
схемасына сәйкес облыстан аудандық жоспарлану схемасын, облыс орталықтарын,
республикалық маңызы бар қаланы және Астананы салудың бас жоспарларын
әзірлейді, оларды облыстық (республикалық маңызы бар қалалық, астаналық)
мәслихаттың қарауына енгізеді. Сонымен қатар ол — облыстық (республикалық
маңызы бар қалалық, астаналық) коммуналдық меншік объектілері және
әлеуметтік-мәденй мақсаттағы объектілер құрылысы бойынша тапсырысшы болады,
коммуналдық желілер мен құрылыстарды салуға рұқсат береді, әкімшілік
аудандардың аудандық жоспарлану схемаларын, аудид орталықтарын, облыстық
маңызы бар қалаларды салудың бас жоспарларын әзірлейді және оларды облыстық
мәслихатқа бекітуге ұсынады; су құбырлары, тазарту құрылыстары электр беру,
байланыс желілері мен басқа да көліктік және инженерлік инфрақұрыльмдар
объектілерінің құрылысын салуды және пайдалануды ұйымдастырады; жер
қатынастарын реттеуді жүзеге асырады, сондай-ақ азаматтардың тегін білім
алу құқығын іске асыруды қатамасыз етеді; халықты жұмыспен қамтуға
жәрдемдесу және кедейшілікпен күрес бағдарламарын әзірлеп, мәслихаттың
бекітуіне ұсынады және оны іске асырады; халықтың әлеуметгік жағынан
дәрменсіз тоятарына қайрымдылық және әлеуметтік көрсетуді үйлестіреді Дәл
осындай өкілеттіктерді аудандық аумақтық ерекшеліктеріне қарай аудандық
(облыстық маңызы бар қалалық) әкімияттары да атқарады. Мысалы, оның тікелей
құзыретіне жататын мәселелері болып табылатындар: жоғарыдағы айтылғандардан
басқа, әскери тіркелу мен әскери қызметке шақыру жөніндегі, сондай-ақ
азаматтық қорғаныс мәселелері жөніндегі іс-шараларды ұйымдастыруын
қамтамасыз етеді; қоғамдық жолаушылар тасымалын ұйымдастырады; аудандық
(облыстық маңызы бар қала) маңызы бар жолдарды пайдалануды және ұстауды
ұйымдастырады; өз қарауындағы тұрғын үй құрып бөледі; халықты жұмыспен
қамтуға жәрдемдесу мен кедейлікпен күрес бағдарламасын іске асыруға
қатысады. Сонымен бірге, әл-халықты әлеуметтік қорғау, ана мен баланы
қорғау мәселелерін шешеді, халықтың әлеуметтік дәрменсіз топтарына атаулы
көмек көрсетеді, үйлестіреді; аудан (облыстық маңызы бар қала( аумағындағы
экологиялык, тарихи, мәдени немесе ғылыми құндылығы бар табиғат
объектілерін және өзге де объектілерді, табиғаттың, тарих пен мәдениеттің
қорғалаты ескерткіштері деп жариялау туралы ұсыныс енгізеді; қоғамдық
жерлерді көріктендіру және сыртқы безендіру мәселелерін шешеді және т.с.с.
Аудандық (облыстық маңызы бар қалалық) әкімият өзіне жүктелген
міңдеттерді іске асыруда аудаңдық (облыстық маңызы бар қалалық) мәслихат
алдында, жауапты болады.
Осыған орай айта кететін бір жайт — республикалық маңызы бар қаладағы
(астанадағы) аудандық, аудаңдық маңызы бар қалалық, кенттік, ауылдық
(селолық) округтік әкімияттар құрылмайды,
Әкімшілік-аумақтық бөліністі басқарудың өзіндік схемасы бар, ол тиісті
аумақта орналасқан тиісті әкімшілік—аумақтық бөліністің бюджетімен
қаржыландыратын атқарушы органдар жүйесі. Ал еңді орталық атқарушы органның
аумақтық бөлімшесі дегеніміз-бұл тиісті әкімшілік-аумақтык: бөлініс шегінде
орталық атқарушы орган міндеттерін жүзеге асыратын орталық атқарушы
органның құрылымдық бөлімшесі.
Әкім-Қазақстан Республикасының Президенті мен Үкіметінін тиісті
аумақтағы жергілікті атқарушы органы (оны құрған жағдайда) басқаратын және
өзіне сеніп тапсырылған аумақта мемлекеттік саясаттың жүргізілуін, бүкіл
орталық атқарушы органдарынын аумақтық бөлімшелерінің келісімді жұмыс
істеуін, тиісті бюджеттен қаржыландырылатын атқарушы органдардың қызметіне
басшылықты қамтамасыз ететін және өзіне сеніп тапсырылған аумақта
мемлекеттік басқару өкілетгігі берілген, тиісті аумақтағы істің жай-күйіне
әрі оның әлеуметтік-экономикалық дамуына жауапты өкілі. Ол, әрине, әрбір
облыстарда, республикалык маңызы бар қалада және астанада ірі лауазымды
тұлға болып табылады, оны Премер министрдің ұсынуы бойьнша Республика
Президенті қызметке тағайындайды және босатады. Өзге әкімшілік-аумақтық
бөліністердің әкімі (облыстық, республикалық маңызы бар қаланың және
астананың әкімдерінен төменгілерін) Президент айқындаған тәртіппен қызметке
тағайындалады немесе сайланады (Конституцияның 87 — бабы, 4-тармағы).
Демек бұл туралы Президенттің Жарлығы не әкімі қабылдануы тиіс.
Облыс (республикалық маңызы бар қала, астана) әкімінің өкілеттігі
Республиканың жаңадан сайланған Президенті қызметіне кіріскен кезде
тоқтатылады. Бұл ретте әкім республика Президенті тиісті әкімді
тағайындалғанға дейін өз міндетін атқаруды жалғастырады.
Әрбір әкім өз аумағыңда құқықтық денгейіне сай өкілеттіктерін
жүзеге асыру үшін белгілі бір құзыретке иелі болады. Мысалы облыстық
(республикалық маңызы бар қала, Астана) әкімінің құзыреті аудандық
(облыстық маңызы бар қала) әкімінің құзыретіне қарағанда ең ауқымды әрі
күрделі келетіні сөзсіз.
Облыс (республикалық маңызы бар қала, астана) әкімі:
-мемлекеттік органдармен, ұйымдармен және азаматтармен өзара қарым-
қатынастарда облыс (қала, астана) мүддесін білдіреді;
-тиісті адамдарды мемлекеттік наградалармен марапаттау, оларға құрметті
және өзге де атақтар беру туралы Қазақстан Республикасының Президентіне
ұсыныс енгізеді;
-мына лауазымды адамдарды:
-жоғары тұрған өкілетті мемлекеттік органдармен келісім бойынша, шекті
санын Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейтін облыс (республикалық
маңызы бар қала, астана) әкімнің орынбасарларын;
-облыс (қала, астана) әкімі ақпаратының басшысын және оның құрылымдық
бөлімшелерінің басшыларын;
-заңдарда белгіленген тәртіпте нысанды киім кию құқығы және әскери
немесе өзге де арнайы атақ берілетін басшыларды қоспағанда, облыстық
(қалалық, астаналық) бюджеттен қаржыландырылатын атқарушы органдар
басшыларын қызметке тағайындайды және қызметінен босатады. жергілікті
бюджеттерден қаржыландырылатын ішкі істер органдары құрылымдарының
басшыларын тағайындау және қызметінен босату заңға сәйкес жүзеге асырылады;
-облыстық (қалалық, астаналық) бюджеттен қаржыландырылатын атқарушы
органдар басшыларына, сондай-ақ аудандар (облыстық маңызы бар қалалар,
республикадаға маңызы бар қаладағы аудан, астанадағы аудан) әкімдеріне
заңға сәйкес тәртіптік жауапкершілік шараларын қолдану мәселелерін шешеді.
Жергілікті бюджеттерден қаржыландырылатын ішкі істер органдары
қызметкерлернің тәртіптік жаза қолдану тәртібі заңға сәйкес жүзеге
асырылады;
-аудандық (облыстық маңызы бар қаланың, республикалық маңызы бар
қаладаға аудандық, астанада аудандық) әкімияттар мен әкімдер жұмысын
үйлестіреді;
-аудандардың (оған теңестірілгендердің) әкімдері арқылы жергілікті өзін-
өзі басқару оргаңдарымен өзара іс-қимыл жасайды;
-әкімшілік-аумақтық бөліністі басқару схемасын (яғни тиісті аумақта
орналасқан, тиісті әкімшілік-аумақтық бөліністің бюджетінен
қаржылаңдырылатын атқарушы органдар жүйесі) тиісті мәслихаттардың бекітуіне
енгізеді;
-кәсіпкерлік қызметті лицензиялауды жүзеге асырады;
- құзыреті шегінде жалпыға бірдей әскери міндеттілік және әскери қызмет,
азаматтық қорғаныс, сондай-ақ жұмылдыру дайындығы және жұмылдыру мәселелері
жөніндегі зандардың орындауын ұйымдастырады және қамтамасыз етеді;
-кәсіпорынарды, кең орындарын және мемлекеттік меншіктің басқа да
обтьектілерін жекешелендіру, жалға беру, сату мәселелері бойынша Қазақстан
Республикасының уәкілетті мемлекеттік органымен тең дәрежеде келісім
шарттарға қол қоюға, соңдай-ақ олардың орындалуын бақылауға қатысады.
Әрине, облыс әкімдері (оған теңестірілген әкімдер) өз құзыретін жеке
дара немесе жекелеген өкілеттігін төменгі тұрған әкімдерге беру арқылы да
жүзеге асырады және де ҚР Президентінің, сондай-ақ ҚР Үкіметінің алдында
жауапты.
Аудан (облыстық маңызы бар қала) әкімі Қазақстан Республикасының
Президенті белгілейтін тәртіпте қызметке тағайындалады және сайланады,
сондай-ақ ол қызметінен босатылады, әрі өкілеттігін тоқтатады.
Өзінің құзыретіне аудандық әкім:
-мемлекеттік органдармен.-ұйымдармен және азаматтармен өзара қарым-
қатынастарда тиісті әкімшілік-аумақтық бөлініетін мүдделерін білдіреді;
-тиісті азаматтарды мемлекеттік наградалармен марапаттау, оларға
құрметті және өзге де атақтар беру туралы облыс әкіміне ұыныс енгізеді;
-мынадай лауазымды адамдарды:
-жоғаы тұрған уәкілетті мемлекеттік органдармен келісім бойынша, шекті
санын ҚР Үкіметі белгілейтін аудан (облыстық маңызы бар қала) әкімінің
орынбасарларын;
-әкім аппаратының басшысы мен оның құрылымдық бөлімшелерінін басшыларын
қызметке тағайындайтын және қызметінен босатады;
-азаматтардың құқықтары мен бостаңдықтарын қорғау жөнінде шаралар
қабылдайды;
-жергілікті өзін-өзі басқару органдарымен өзара іс-қимыл жасайды;
-көпшілік пайдаланатын орындардың (парктердің, саябақтардың,
бульварлардың, жағажайлардың, су тоғандарының, демалыс аймақтары мен өзге
де объектілердің) аумағын күтіп ұстау және абаттандыру жөніндегі жұмыстарды
ұйымдастырады;
-мектепке дейінгі, орта, бастауыш және орта кәсіптік білім беру
мекемелерін, әлеуметтік-мәдени сала мекемелерін қолдайды және оларды
материалдық-техникалық жағынан қамтамасыз етуге жәрдемдеседі;
-тиісті аумақта мал дәрігерлік көмек көрсетуді ұйымдастырады;
-салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді жйнауға
жәрдемдеседі;
-өз құзыреті шегінде жалпыға бірдей әскери міндеттілік және әскери
қызмет, азаматтық қорғаныс, сондай-ақ жұмылдыру дайыңдығы мен жұмылдыру
туралы мәселелер бойынша заңдардың орындалуын ұйымдастырады және қамтамасыз
етеді.
Бірақта, аудан (облыстық маңызы бар қала) әкімі өзінің жекелеген
өкілеттіктерін жүзеге асыруды төменгі тұрған әкімдерге беруге құқылы.
Ал енді республикалық маңызы бар қаладағы (астанадағы) аудан, аудандық
маңызы бар қала, кент, ауыл) село, ауылдық селолық) округ әкімі заңдарға
сәйкес:
-тиісті әкімшілік-аумақтық бөлініс аумағында тиісті аудандық (қалалық)
әкімияттың лауазымды адамы болып табылады, және мемлекеттік органдармен,
ұйымдармен және азаматтармен өзара қарым-қатынастарда, оның атынан
сенімхатсыз өкілдік етеді;
-азаматтардың өтініштерін, арыздарын, шағымдарын қарайды, олардың
құқықтары мен бостандықтарын қорғау жөнінде шаралар қолданады;
-салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді жинауға
жәрдемдеседі;
-тиісті әкімшілік-аумақтық бөліністі ұстауға арналған шығыстарды
қамтитын әкім аппараты сметасын әзірлеп, тиісті мәслихаттың бекітуі үшін
жоғары тұрған әкімияттың қарауына енгізеді;
-өз құзіреті шегінде жер қатынастарын реттеуді жүзеге асырады
-тұрғын үй қорының құрылысы мен жөнделуін, жолдарды пайдалану мен күтіп
ұстауды ұйымдастырады;
-шаруа (фермерлер) қожалықтарын ұйымдастыруға, кәсіпкерлік қызметті
дамытуға жәрдемдеседі;
-өз құзыреті шегінде жалпыға бірдей әскери міндеттілік және әскери
қызмет, азаматтық қорғаныс, сондай-ақ жұмылдыру дайындығы мен жұмылдыру
туралы мәселелер бойынша зандардың орындалуын ұйымдастырады және қамтамасыз
етеді;
-заңдарда белгіленген тәртіпте нотариалдық іс-әрекеттер жасауды,
азаматтық хал актілерін тіркеуді ұйымдастырады;
тарихды және мәдени мұраны сақтау жөніңдегі жұмысты ұйымдастырады;
-жоғары тұрған органдарға халықтың әлеуметтік жағынан дәрменсіз
таптарына қайырымдылық көмек көрсету жөніңде ұсыныстар енгізеді;
-жергілікті әлеуметтік инфрақұрылымның дамуына жәрдемдеседі; :
-қоғамдық көлік қозғалысын ұйымдастырады;
-жергілікті өзін-өзі басқару органдарымен өзара іс-қимыл
жасайды. -
Республикалық маңызы бар қаладағы (астанадағы) аудан, аудаңдық маңызы
бар қала, кешу ауыл (село), ауылдық (селолық). округ әкімдері ҚР
Президенті белгілейтін тәртіпте қызметке тағайындалады немесе сайланады,
қызметінен босатылады және өклеттігін тоқтатады. .
Әкім аппартты- бұл жергілікті атқарушы органның (ол құрылған жағдайда)
және әкімнің қызметін қамтамасыз ететін мемлекеттік мекеме. Оның қызметін
ақпараттық талдау тұрғысынан, ұйымдық-құқықтық және материалдық -техникалық
тұрғыдан қамтамсыз етуді әкім аппараты жүзеге асырады. Оны, әрине, әкім
құрады және де ол қайта құрады, таратады. Әкімнің өкілеттігін тоқтатылуы
жаңа әкімнің тағайындалуына байланысты. Әкім аппараты жергілікті бюджеттің
есебініен ұсталатын мемлекеттік мекеме болып табылады. Облыс әкімі
жергілікті бюджеттерден қаржыландарылатын атқарушы органдарды құрады,
таратады және қайта ұйымдастырады.
Қаулы- бұл, біріншідегі, әкімияттың конститутцияға, заңға, ҚР Президенті
мен Үкіметінің актілеріне, өзге де нормативтік құқықтық актілерге сай және
оларды орындау орайында шығарған қаулылары. Бұл акимияттың қаулысына әкім
қол қояды. нормативтік құқықтық сипаттағы шешімдері және әкімшілік-
баскарушылық, жедел және дербес сипаттағы мәселелер бойынша шығарған
әкімдері.
азаматтардың құқықтарына, бостандықтары мен міндеттеріне қатысты
актілері (ҚР мешекеттік қупиялары және заңмен қорғалатын өзге де құпиялары
бар актілерден басқа) міндетті ресми жариялауға жатады. Және де бұлардың
жал-пыға міндетті маңызы бар, ведомоствоаралық сипаттағы немесе
азаматтардың құқықтарына, бостаңдықтары мен міндеттеріне қатысты актілер
заңда белгіленген тәртіпте ҚР Әділет Министрлігінің аумақтық органдарының
мемлекеттік тіркеуіне жатады.
ІІ Қазіргі кезеңдегі жергілікті биліктің қалыптасуының ағымдық жағдайы
және оны жетілдіру
.1. Қазақстан Республикасындағы жергілікті өкілді органдар және оның
ағымдық жағдайы
Жергілікті өкілді орган (маслихат) салықтық өкілдік бірыңғай жүйелерінің
ажырамас бөлігі бола отырып, осы жүйеге тән белгілерін өз бойына сіңірген.
Айталық, жоғарыда сөз етілген "Қазақстан.Республикасындағы жергілікті
мемлекеттік басқару туралы заңның 3-бабының 8 тармақшасында: .жергілікті
өкілдік орган (мәслихат —бұл облыстың (республикалық маңызы бар қаланың,
астананың, ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) халқы сайлайтын, халықтың
еркін білдіретін және Қазақстан Республикасынын заңдарына сәйкес оны іске
асыру үшін қажетті шараларды белгілейтін және жүзеге асырылуын бақылайтын
сайланбалы орган делінген. Мұның өзі бұл орган халықтың өкілді органы
екендігін және мемлекеттің өкілді органдарының жүйесіне кірмегендіктен,
одан оқшауланып тұрғандығын аңғартудың қиындығы жоқ сияқты. Солай бола
тұрса да бұл органның жалпы мемлекеттік мүдделерді ескеретініне күмән
келтірмеуіміз қажет (ҚР Конституциясы, 86-бап, 1-тармақ). Сондықтанда болар
жергілікті өкілді органдардың (мәслихаттардың) өзіндік ерекшеліктерімен
оқшауланатындығы. Осыған көңіл аударалық
Мәслихат өзінің сипаты жағынан жергілікті тұрғындардың мұн-мұқтажына
байланысты келетін мәселелерді шешуге бел байлайтын кен тараған өкілді
органы, сондықтан да болар бір табан болса да халыққа жақын тұратындығы.
Өйткені
тиісті мәслихат депуттаттарының санын Қазақстан Республикасының Орталық
сайлау комиссиясы мынадай шектерде: 14 облыстық мәслихаттардың, Астана және
Алматы қалалық мәслихаттарының әрқайсысыңда 50-ге дейін; әр қалалық
мәслихатта 30-ға дейін; ер аудандық мәслихатта -25-ке дейін белгілейді.
Осының
өзінен біз, мәслихаттың жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінен де
оқшауланғандыған көрсетеді.
Мәслихаттар күнделікті кызметінде шаруашылық, тұрмыстық, мәдени,
меншікті, қоғамдық тәртіпті, заңдылықты, азаматтардың заңды құқықтарын
қорғау, еліміздің қауіпсіздігін күшейту мәселелерімен айналысады. Сөйтіп
Қазақстан Республикасының мемлекеттік функциясын іс жүзіне асыруға халықты
кеңінен қатыстырушы әкімшілік - аумақтық бөліністердегі өкілді орган болып
табылады. Әрине, осындай қыруар жұмысты мәслихат өз аппараттарымен жүзеге
асырады. Демек мәслихат аппараты дегеніміз, бұл тиісті мәслихаттың, оның
органдары мен депутаттарының қызметін қамтамасыз ететін, әрі жергілікті
бюджет есебінен ұсталатын мемлекеттік мекеме. Ол мәслихат пен оның
органдарын ұйымдастырушылық, құқықтық, материалдық-техникалык және өзге де
қамтамасыз етуді жүзеге асырады, депутаттарға өздерінің өкілеттігін жүзеге
асыруға көмектеседі.
Мәслихаттардың ең басты ерекшелігінің бірі- тиісті әкімшілік-аумақтық
бөліністерінің жергілікті шаруашлықты азаматтарынан тек маслихат
депутаттарың сайланып койылмайды. Өйткені, ҚР Конститутцйясының 51-бабының
4-тармағына сәйкес; Сенат депутаты болып тиісті облыстың, республикалық
маңызы бар қаланың не Республика астанасының аумағында кемінде 3 жыл
тұрақты тұрған азаматы сайлана алады. Оны, әрине, мәслихат сайлайды.
Қазақстан Рсспубликасындағы сайлау туралы заң бойынша сенат депутаттығына
кандадаттар ұсыну әрбір облыстық, қалалық, (республикалық маңызы бар
қалалар мен Республика астанасы), аудандық және қалалық мәслихаттар
сессияларында жүргізіледі. Бұл ретте бірнеше мәслихаттан бір кандидат
ұсынылуы мүмкін. Мұндай шешім тиісті мәслихат депутаттарының жалпы санының
көпшілік даусымен қабылданады. Сөйтіп, Сенат әр облыстан, республикалық
маңызы бар қаладан және Қазақстан Республикасының астанасынан екі адамнан,
тиісінше облыстың, республикалық маңызы бар қаланың және Республика
астанасының барлық өкілдікті органдары депуттарыньвд бірлескен отырысында
сайланатын депуттардан құралады (ҚР Консгитуциясы, 50-бап, 2-тармақ).
3. Мәслихатт тағы да бір ерекшелігі оның құзыретіне байланысты. Бұл тек
ҚР Конституциясымен (86-бап, 4-тармақ) және заңмен белгіленеді. Айталық,
Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару туралы Заңның б-
бабында мәслихаттардың құзыреті (яғни шешілетін мәселелер) тізбектелген.
Оларды былайша топтастыруға болады:
1). негізгі анықтайтын жалпы мәселелер;
тиісті аумақты дамытудың жоспарларын, экономикалық жеке әлеуметтік
бағдарламаларын, жергілікті бюджетті және олардың атқарылуы туралы
есептерді бекіту, соның ішінде республикалық маңызы бар қаладағы
(астанадағы) ауданды, кешті, ауылды (селоны), ауылдық (селолық) округті
ұстауға арналған шығастар системасын бекіту;
тиісті аумақтарда қоршаған ортаны қорғау мен табиғатты пайдалану жөніндегі
бағдардамаларды және қоршаған ортаны қорғау, сауықтыру жөніндегі шығыстарды
бекіту, сондай-ақ қоршаған ортаны қорғау саласындағы заңдарға сәйкес өзгеде
мәселерді шешу;
әкімшілік ұсынысы байынша әкімшілік аумақ бөліністі басқару схемасын
бекіту; , -
әкімнің ұсынысы. бойынша мәслихат сессиясының шешімімен тиісті әкимияттыңң
дербес құрамын бекіту;
халықтың жұмыспен қамтылуына жәрдемдесу мен кедейлікпен күрес
бағдарламаларын бекіту;
әкімнің ұсынуы бойынша ведомствоаралық сипаттағы мәселелер бойынша әкімият
жанындағы консультациялық кеңесші органдардың дербес құрамын бекіту;
2) мәслихаттардың айрықша өкілеттілігі:
- өздерінің карауына жатқызылған әкімшілік-аумақтық құры-
лыс және жергілікті қауымдастық ұйымының шекараларын ай-
қыңдау мәселелерін шешу;
1. атқарушы органдар басшыларының есептерін қарау және тиісті органдарға
мәслихат шешімдерін орындамағаны үшін мемлекеттік органдардың лауазымды
адамдарын, сондай-ақ ұйымдарды жауапқа тарту туралы ұсыныстар енгізу;
2. Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексіне
сәйкес, әкімшілік құқықты бұзғаны үшін әкімшілік жауаптылық белгіленетін
ережелерді бекіту;
3. тиісті әкімшілік-аумақтық бөліністі дамыту жоспарларынын, экономикалық
және әлеуметтік бағдарламаларының, жергілікті бюджеттің атқаруына бақылау
жасау; .
1. Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес азаматтардың құқықтары мен
заңды мүдделелерін қамтамасыз ету жөніндегі өкілеттіліктерді жүзеге асыру;
.
2. Мәслихаттың тұрақты комиссиялары мен өзге де оргаңдарын құру, олардың
қызметі туралы ссептерді тындау, мәслихаттың жұмысын ұйымдастыруға
байланысты өзге де мәселелерді шешу.
Мәслихаттар, сонымен қатар, Қазақстан Рсспубликасының Жер туралы
зандарына сәйкес жер қатынастарын реттеуді жүзеге асыруды және де азаматтар
мен ұйымдардың Қазақстан Республикасы Конституциясынын, заңдарының,
Қазакстан Республикасы Президенті мен Үкіметі актілерінің, орталық және
жергілікті мемлекеттік органдардың нормативтік құқықтық актілерінің нор-
маларын орындауына жәрдемдесу,. сондай-ақ, өзге де заң актілерінде
белгіленген басқа да өкітетгіктерді жүзеге асырады.
Жергілікті өкілді органдар (мәслихаттар) буындарының әртүрлігіне
қарамастан олардаң көптеген ортақ белгілеріне тән өзіндік өкілеттіктері
бар. Соған сәйкес олардың әр қайсысының атқаратын қызмет барысындағы
құқықтары мен міндеттері бөлектеу. Осыншама өзгешелену мынадай жағдайлармен
анықталынады: қандай да болмасын шаруашылық және әлеуметтік құрылыс
саладарының ерекшелігі мен өзіне бағынатын аумақтың көлемімен, тиісті
мәслихаттардың қарауыңдағы шаруашышықтың масштабымсн, олардың қызмет
түрлерінің әр алуандығымен жене т.б, Айталық, облыстық,- республикалық
маңызы бар қалалар мен астана мәслихаттарының құзыреті өзінен
төменгілерінен(яғни, аудандық мәслихаттардан) өзгешелеу болып келеді, оған
жататыңдар:
I) облыстың аудандық жоспарлану схемасын, облыс орталығын, республикалық
маңызы бар қаланы және астананы салудың бас жоспары жобасын бекіту туралы
Қазақстан Республикасының Үкімегіне ұсыныс енгізу; 2) әкімшілік аудандардың
аудандық жоспарлануы жобаларын, облыстық (облыс орталықтарынан басқа) және
аудандық маңызы бар қалаларды салудың бас жоспарларын бекіту; 3) тиісті
әкимияттардың ұсыныстары бойынша Қазақстан Республикасының заң актілеріне
сәйкес қарыз алу туралы шешімдер қабылдау.
Жоғарыда аталған мәслихаттардың өкілеттіліктерін басқаша да топтастыруға
болады. Мысалы, экономикалық, әлеуметтік, бюджеттік және қаржылық,
табиғатты пайдалану және қоршаған ортаны қорғау, заңдылықты, азаматтардың
құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету, қылмыстылармен күресу, т.б.
сфераларына қарай.Демек, мәслихаттардың қарауына жататын мәселер дегеніміз,
зандарда белгілі бір нысаңда белгіленген, қоғамдық қатынастарды құқықтық
реттеу (нысандарына қарай).
4. Мәслихаттың өз өкілеттік атқаруы оның жұмысты дұрыс ұйымдастыруына
байланысты. Жергілікті өкілдікті оргаңдардың қызметінің негізгі нысандары
болып: мәслихат сессияларының қызметі; мәслихаттың тұрақты комиссияларының
қызметі; депутаттық топтардың қызметі; сайлау округіндегі депутаттар
қызметі танылады. Осыларға көңіл аударалық:
Маслихат сессиясы — оның ұйымдастырушылық құқықтық қызметінің ең басты және
негізгі нысаны. Сессияда маслихаттың айрықша құзыретіне қатысты және
жергілікті шаруашылық, әлеуметтік —мәдени, т.б. маңызды мәселелер қаралып
шешіледі. Шешімдер мәслихаттың атынан тек сессияда ғана қабылданады, ол
үшін оның депутаттарының жалпы санының көпшілік даусы қажет. Ал еңді
мәслихат сессиясы заңды болуы үшін оған сайланған депутаттар саныньң
кемінде үштен екісі қатысса жеткілікті. Сессия жалпы отырыс нысанында
өткізіледі. Оның бірінші сессиясын тиісті сайлау комиссиясының төрағасы
ашады және ол сессияның төрағасы сайланғанға дейін жүргізеді. Одан әрі,
әрине, сессияның төрағасы жұмысты жалғастырады. Ал, ол болмаған жағдайда
оның өккеттілігін мәслихат хатшысы жүзеге асырады. Төрағаны мәслихат
депутаттарының арасынан ашық көпшілік дауыспен сайлайды. Демек, ол өз
қызметін басқа жұмыстан босатылмаған негізде атқарады. Алайда, төраға
күнтізбелік жыл ішінде екі реттен артық сайлануға құқығы жоқ. Оның
өкілеттілігі мынадан көрінеді: I) сессияны шақыру туралы шешім қабылдау; 2)
оны әзірлеуге басшылық жасап, күн тәртібін қалыптастыру; 3) сессияның
отырысын жүргізіп, регламентті сақталуын қамтамасыз ету; 4) сессияда
кабылданған немесе бекітілген мәслихаттың шешіміне, хаттамаларға, өзге де
құжаттарға қолды қою.
Сөйтіп, мәслихат сессиясының төрағасы деп, меслихат депутаттарының
арасынан сайланатын, оның сессиясында ұйымдастырушылық - билік қызметін
жүзеге асыратын, мәслихаттың лауазымды адамын айтамыз.
Бұған қарағанда мәслихаттың хатшысы тұрақты негізінде жұмыс істейтін
лауазымды адам. Оны сессияда депутаттардың арасынан ашық немесе жасырын
дауыс беру арқылы депутаттар жалпы санының көпшілік даусымен сайлайды және
қызметтен босата алады. Ол өз құзыреті шегінде:
- мәслихат сессиясын және оның қарауына енгізілетін мәселелерді
әзірлеуді ұйымдастырады, хаттама жасалуын қамтамасыз етеді және сессия
төрағасымен бірге сессияда қабылданған немесе бекітілген шешімдерге, өзге
де құжаттарға қол қояды;
-өз депутаттарының өкілеттіліктерін жүзеге асыруына жәрдемдеседі,
оларды қажетті ақпараттармен қамтамасыз етеді, депутаттарды мәслихат
сессияларына, оның тұрақты комиссияларының және өзге де органдарының
жұмысына және сайлау округтеріндегі жұмысқа қатысуы үшін қызметтік
міндеттерін орындаудан босатуға байланысты мәселелерді қарайды;
-мәслихат аппараттарының қызметіне басшылық жасайды, оның қызметшілерін
қызметке тағайындайды және қызметтенбосатады;
-сайлаушылар өтініштері туралы және олар бойынша қабылданған
шаралар туралы мәслихатқа ұдайы ақпарат беріп отырады;
-өз құзыретіндегі мәселелер бойынша өкімдер шығарады;
-мемлекеттік органдармен, ұйымдармен, жергілікті өзін-өзі
басқару органдарымен және қоғамдық бірлестіктермен қарым-қатынастарда
мәслихат атынан өкіл болады, т.б.
Алайда, мәслихат хатшысының оның тұрақты комиссияларында болуға құқығы
жоқ. Егер ол белгілі бір себептермен болмаған кезде оның қызметін сессия
төрағасының шешімімен тұрақты комиссиялардың бірінің төрағасы уақытша
атқара тұрады.
Мәслихаттың алдыңда тұрған міндеттерді жүзеге асыруда депутаттарды
қатыстыруды қамтамасыз етуші ұйымдастырушылық-құқықтық әдістемеліктің ең
маңыздысы, әрі мәслихаттың күнделікті қызметін жандандырушы жұмысшы
корпорациясы тұрақты комисссиялар болып табылады. Олардың құрылымдық саны
мәслихатта 7-ден аспауы тиіс. Қажет болған жағдайда, мәслихат тұрақты
комиссияларды қайтадан құруға, өзгертуге, таратып жіберуге хақылы. Әрине,
олардың төрағалары мен мүшелерін депутаттар өздерінің арасынан сайлайды.
Тұрақты комиссиялардың басты қызметі мен өкілсттілігіне жататындар:
сессияның күн тәртібі бойынша, сондай-ақ онда қаралатын кез келген мәселе
бойынша мәслихатқа, оның төрағасына, хатшысына ұсыныс енгізу; әр сессияның
қарауына енгізілген мәселелер бойынша қорытындылар беру; оған негізгі
баяндамалар мен қосымша баяндамалар ұсыну, сессияда жергілікті атқарушы
органдар басшыларының есептерін тындау туралы мәслихатқа ұсыныс енгізу;
комиссияның жұмысына өз депутаттарымен қатар мемлекеттік органдар, ұйымдар,
жергілікті өзін-өзі басқару органдары өкілдерін және азаматтарды тарту
құқығы.
Тұрақты комиссиялардың отырысы қажеттілігіне қарай шақырылады. Олардың
құрамына кіретін депутатар санының жартысынан астамы қатысса отырыс занды
болып есептеледі. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz