Ертегі мазмұны бойынша ересек балаларды сурет салуға үйрету
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
Негізгі бөлім:
І тарау. Балалар бақшасындағы бейнелеу өнері іс. әрекеті және маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
1.1.Балалар бақшасындағы бейнелеу өнері іс . әрекетін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
1.2.Әр түрлі жас топтарында бейнелеу іс . әрекетін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
ІІ тарау.Мектеп жасына дейінгі ересек балаларды сурет салуға үйрету жолдары
2.1 Бейнелеу өнерін меңгеруде суреттің атқаратын рөлі
2.2 Бейнелеу өнері сабағында ересек балаларға елестету арқылы сурет салдыру жолдары
2.3 Мектеп жасына дейінгі балаларды сурет салуға үйретуде әр түрлі әдістерді қолдану арқылы бейнелеу өнеріне баулу
ІІІ тарау. Практикалық бөлім. Ертегі желісі арқылы ересек балаларды сурет салуға үйрету жолдары
3.1 Ұйымдастырылған оқу іс. әрекетінің мазмұны: Түлкі мен тырна
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...37
Негізгі бөлім:
І тарау. Балалар бақшасындағы бейнелеу өнері іс. әрекеті және маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
1.1.Балалар бақшасындағы бейнелеу өнері іс . әрекетін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
1.2.Әр түрлі жас топтарында бейнелеу іс . әрекетін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
ІІ тарау.Мектеп жасына дейінгі ересек балаларды сурет салуға үйрету жолдары
2.1 Бейнелеу өнерін меңгеруде суреттің атқаратын рөлі
2.2 Бейнелеу өнері сабағында ересек балаларға елестету арқылы сурет салдыру жолдары
2.3 Мектеп жасына дейінгі балаларды сурет салуға үйретуде әр түрлі әдістерді қолдану арқылы бейнелеу өнеріне баулу
ІІІ тарау. Практикалық бөлім. Ертегі желісі арқылы ересек балаларды сурет салуға үйрету жолдары
3.1 Ұйымдастырылған оқу іс. әрекетінің мазмұны: Түлкі мен тырна
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...37
Зерттеудің өзектілігі. Балабақшаның күн тәртібінде түрған өзекті мәселе – баланың денсаулығы, тәртіпті де ақылды бала өсіру, алғашқы білім нәріне жол ашу.Осыған орай, бүгінгі қоғам мүддесіне лайықты, жан – жақты жетілген, бойында ұлттық сана қалыптасқан парасатты азамат тәрбиелеп өсіру – отбасының, балабақшаның, барша халықтың міндеті.
Кішкентай бүлдіршіндеріміздің алғашқы даму кезеңі, білім мен тәрбие берудің алғашқы сатысы - балабақша. Балалардың білім алуға, еңбекке, қоршаған ортаға бейімі, адамдармен қарым-қатынасы, сөз қорының, ойлау қабілетінің дамуы мектепке дейінгі кезеңде қалыптасады. Баланың жеке басының тұлға ретінде дамуы көптеген жағдайларға байланысты. Ол баланың өзін қоршаған ортасы, қарым-қатынасы (үлкендермен және құрбыластарымен) ойын, балабақшадағы іс-әрекеті баланың психикалық дамуына ықпал етеді. Бұл баланың айналадағы дүниеге, заттар мен құбылыстарға жауапкершілікпен қарауға деген түсініктерін дамытады.
Мектепке дейінгі балалардың бейнелеу қабілеттері мен шығармашылығын қалыптастару қазіргі таңда ең өзекті мәселелердің бірі болып отыр. Ғалым-педагогтар мектеп жасына дейінгі балалардың бейнелеу қабілетінің дамуын жан-жақты әлі де қарастыруды қажет етеді деген пікірлер айтуда.
Бала мектепке келгенде қабылдау, ойлау және есте сақтау қабілеті жоғары дәрежеде болуы тиіс. Сондықтан балаға мектепке дейін бейнелеу қабілетін дамыту маңызды. Ол үшін арнаулы дәлелденген, тәжірибе жүзінде еске асырылған нәтижелі іс-әрекеттер жасалынуда.
Осы жасқа лайықты ойлау, есте сақтау қабілеті мен ақыл-ой және ересек адамның парасатты қамқорлығынсыз баланың талабы толығымен ашылмай қалуы мүмкін. Мектепке дейінгі балалық шақта есте сақтау, бейнелеу қабілеті біршама дербестікке ие болады. Мектепке дейінгі балалардың есте сақтау қабілетін дамыту баланың ес процесінің қалыптасу өрісіне бір деңгейде көрініс бермейді, сондықтан да оны белсенді түрде ынталандыра білуіміз шарт. Мектепке дейінгі балалардың өмір сүру қалпы, оның есте сақтау және ойлай білу дәрежесімен тығыз байланысты. Сондықтан да есті дамыту – үлкен өзгеріс есті-бала алдында есте қалдыру, бейнелеу мақсатын қойып, тиісті тәсілдер қолдануды бастайтын (мысалы, есте қалдыру үшін іс-әрекетті бірнеше рет қайталайды) арнайы мнемикалық іс-әрекетің болуы дейді. Мектепке дейінгі балалардың есте сақтау, бейнелеу қабілетіне тән заңдылықтар да қазіргі таңда зерттелінуде.
Кішкентай бүлдіршіндеріміздің алғашқы даму кезеңі, білім мен тәрбие берудің алғашқы сатысы - балабақша. Балалардың білім алуға, еңбекке, қоршаған ортаға бейімі, адамдармен қарым-қатынасы, сөз қорының, ойлау қабілетінің дамуы мектепке дейінгі кезеңде қалыптасады. Баланың жеке басының тұлға ретінде дамуы көптеген жағдайларға байланысты. Ол баланың өзін қоршаған ортасы, қарым-қатынасы (үлкендермен және құрбыластарымен) ойын, балабақшадағы іс-әрекеті баланың психикалық дамуына ықпал етеді. Бұл баланың айналадағы дүниеге, заттар мен құбылыстарға жауапкершілікпен қарауға деген түсініктерін дамытады.
Мектепке дейінгі балалардың бейнелеу қабілеттері мен шығармашылығын қалыптастару қазіргі таңда ең өзекті мәселелердің бірі болып отыр. Ғалым-педагогтар мектеп жасына дейінгі балалардың бейнелеу қабілетінің дамуын жан-жақты әлі де қарастыруды қажет етеді деген пікірлер айтуда.
Бала мектепке келгенде қабылдау, ойлау және есте сақтау қабілеті жоғары дәрежеде болуы тиіс. Сондықтан балаға мектепке дейін бейнелеу қабілетін дамыту маңызды. Ол үшін арнаулы дәлелденген, тәжірибе жүзінде еске асырылған нәтижелі іс-әрекеттер жасалынуда.
Осы жасқа лайықты ойлау, есте сақтау қабілеті мен ақыл-ой және ересек адамның парасатты қамқорлығынсыз баланың талабы толығымен ашылмай қалуы мүмкін. Мектепке дейінгі балалық шақта есте сақтау, бейнелеу қабілеті біршама дербестікке ие болады. Мектепке дейінгі балалардың есте сақтау қабілетін дамыту баланың ес процесінің қалыптасу өрісіне бір деңгейде көрініс бермейді, сондықтан да оны белсенді түрде ынталандыра білуіміз шарт. Мектепке дейінгі балалардың өмір сүру қалпы, оның есте сақтау және ойлай білу дәрежесімен тығыз байланысты. Сондықтан да есті дамыту – үлкен өзгеріс есті-бала алдында есте қалдыру, бейнелеу мақсатын қойып, тиісті тәсілдер қолдануды бастайтын (мысалы, есте қалдыру үшін іс-әрекетті бірнеше рет қайталайды) арнайы мнемикалық іс-әрекетің болуы дейді. Мектепке дейінгі балалардың есте сақтау, бейнелеу қабілетіне тән заңдылықтар да қазіргі таңда зерттелінуде.
1. ҚР МЖМБС 1.001-2009. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту. Негізгі ережелер.
2. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты. «1 жастан 6 жасқа дейінгі балаларды мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жалпы білім беру бағдарламасының мазмұнының базалық минимумы». – Астана қ., 2004.
3. Грибовская А.А., Левченко Т:А. Народное искусство и детское творчество. Метод.пособие для воспитателей. – Алматы, Просвещение – Казахстан, 2007.
4. Психология и педагогика / Под ред. В.М.Николаенко. – М.: ИНФРА. – М., Новосибирск: НГАЭ иУ, 2001. – 345c.
5. Мұсаев С.А., Бегалиев Т.Б. Жас ерекшелік педагогикасы. Астана, 2006. –70б.
6. Ф.Н.Жұмабекова. «Мектепке дейінгі педагогика». Астана 2012жыл.
7. БолатбаевҚ.Қ. Бейнелеу өнеріне арналған дәптер.-Алматы. Атамұра 2000жыл.
8. Д.А.Кошанова.А.Г.Молдаханова. «Біздің балабақша» 2007жыл.
9. Ф.Ниязбекова. М. Сансызбайқызы. «Балабақшада баланы мектепке дайындау» Алматы «Шартарап» 2000жыл.
10. Швайко Г.С. Балабақшадағы бейнелеу өнері сабақтары.-М.: Валдос.2000
11. М. Мұқашев; А. Сейтімов; Н.Хамзин «Бейнелеу өнерін оқыту әдістемесі» «Фолиат» баспасы; Астана – 2008 жыл. /1.139/, /1,13/, /1,18/.
12. Е. Каменева «Кемпір қосақтың түсі қандай»; Алматы «Өнер» 1981 ж. / 3.144/, /3,144/.
13. Нүсіпбекова М.И.Бейнелеу өнері «Аруна» баспасы Алматы 2002ж.
14. Құрастырған: Сұлтанова Г.С. «Ағарту ісінен-қазіргі заманғы педагогикалық тиория мен практикаға дейін» Атырау 2007ж.
2. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты. «1 жастан 6 жасқа дейінгі балаларды мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жалпы білім беру бағдарламасының мазмұнының базалық минимумы». – Астана қ., 2004.
3. Грибовская А.А., Левченко Т:А. Народное искусство и детское творчество. Метод.пособие для воспитателей. – Алматы, Просвещение – Казахстан, 2007.
4. Психология и педагогика / Под ред. В.М.Николаенко. – М.: ИНФРА. – М., Новосибирск: НГАЭ иУ, 2001. – 345c.
5. Мұсаев С.А., Бегалиев Т.Б. Жас ерекшелік педагогикасы. Астана, 2006. –70б.
6. Ф.Н.Жұмабекова. «Мектепке дейінгі педагогика». Астана 2012жыл.
7. БолатбаевҚ.Қ. Бейнелеу өнеріне арналған дәптер.-Алматы. Атамұра 2000жыл.
8. Д.А.Кошанова.А.Г.Молдаханова. «Біздің балабақша» 2007жыл.
9. Ф.Ниязбекова. М. Сансызбайқызы. «Балабақшада баланы мектепке дайындау» Алматы «Шартарап» 2000жыл.
10. Швайко Г.С. Балабақшадағы бейнелеу өнері сабақтары.-М.: Валдос.2000
11. М. Мұқашев; А. Сейтімов; Н.Хамзин «Бейнелеу өнерін оқыту әдістемесі» «Фолиат» баспасы; Астана – 2008 жыл. /1.139/, /1,13/, /1,18/.
12. Е. Каменева «Кемпір қосақтың түсі қандай»; Алматы «Өнер» 1981 ж. / 3.144/, /3,144/.
13. Нүсіпбекова М.И.Бейнелеу өнері «Аруна» баспасы Алматы 2002ж.
14. Құрастырған: Сұлтанова Г.С. «Ағарту ісінен-қазіргі заманғы педагогикалық тиория мен практикаға дейін» Атырау 2007ж.
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
Ж.Досмұхамедов атындағы педагогикалық колледж
Педагогика және
психология кафедрасы
Курстық жұмыс
Тақырыбы:
Ертегі мазмұны бойынша ересек балаларды сурет салуға үйрету
Орындаған:
КДО тобының студенті
Жетекшісі:
Орал қаласы - 2015
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 3
Негізгі бөлім:
І тарау. Балалар бақшасындағы бейнелеу өнері іс- әрекеті және
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..20
1.1.Балалар бақшасындағы бейнелеу өнері іс – әрекетін
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...20
1.2.Әр түрлі жас топтарында бейнелеу іс – әрекетін
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...22
ІІ тарау.Мектеп жасына дейінгі ересек балаларды сурет салуға үйрету
жолдары
2.1 Бейнелеу өнерін меңгеруде суреттің атқаратын рөлі
2.2 Бейнелеу өнері сабағында ересек балаларға елестету арқылы сурет салдыру
жолдары
2.3 Мектеп жасына дейінгі балаларды сурет салуға үйретуде әр түрлі
әдістерді қолдану арқылы бейнелеу өнеріне баулу
ІІІ тарау. Практикалық бөлім. Ертегі желісі арқылы ересек балаларды сурет
салуға үйрету жолдары
3.1 Ұйымдастырылған оқу іс- әрекетінің мазмұны: Түлкі мен тырна
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...35
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.37
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі. Балабақшаның күн тәртібінде түрған өзекті мәселе
– баланың денсаулығы, тәртіпті де ақылды бала өсіру, алғашқы білім нәріне
жол ашу.Осыған орай, бүгінгі қоғам мүддесіне лайықты, жан – жақты жетілген,
бойында ұлттық сана қалыптасқан парасатты азамат тәрбиелеп өсіру –
отбасының, балабақшаның, барша халықтың міндеті.
Кішкентай бүлдіршіндеріміздің алғашқы даму кезеңі, білім мен тәрбие
берудің алғашқы сатысы - балабақша. Балалардың білім алуға, еңбекке,
қоршаған ортаға бейімі, адамдармен қарым-қатынасы, сөз қорының, ойлау
қабілетінің дамуы мектепке дейінгі кезеңде қалыптасады. Баланың жеке
басының тұлға ретінде дамуы көптеген жағдайларға байланысты. Ол баланың
өзін қоршаған ортасы, қарым-қатынасы (үлкендермен және құрбыластарымен)
ойын, балабақшадағы іс-әрекеті баланың психикалық дамуына ықпал етеді. Бұл
баланың айналадағы дүниеге, заттар мен құбылыстарға жауапкершілікпен
қарауға деген түсініктерін дамытады.
Мектепке дейінгі балалардың бейнелеу қабілеттері мен шығармашылығын
қалыптастару қазіргі таңда ең өзекті мәселелердің бірі болып отыр. Ғалым-
педагогтар мектеп жасына дейінгі балалардың бейнелеу қабілетінің дамуын жан-
жақты әлі де қарастыруды қажет етеді деген пікірлер айтуда.
Бала мектепке келгенде қабылдау, ойлау және есте сақтау қабілеті жоғары
дәрежеде болуы тиіс. Сондықтан балаға мектепке дейін бейнелеу қабілетін
дамыту маңызды. Ол үшін арнаулы дәлелденген, тәжірибе жүзінде еске
асырылған нәтижелі іс-әрекеттер жасалынуда.
Осы жасқа лайықты ойлау, есте сақтау қабілеті мен ақыл-ой және ересек
адамның парасатты қамқорлығынсыз баланың талабы толығымен ашылмай қалуы
мүмкін. Мектепке дейінгі балалық шақта есте сақтау, бейнелеу қабілеті
біршама дербестікке ие болады. Мектепке дейінгі балалардың есте сақтау
қабілетін дамыту баланың ес процесінің қалыптасу өрісіне бір деңгейде
көрініс бермейді, сондықтан да оны белсенді түрде ынталандыра білуіміз
шарт. Мектепке дейінгі балалардың өмір сүру қалпы, оның есте сақтау және
ойлай білу дәрежесімен тығыз байланысты. Сондықтан да есті дамыту – үлкен
өзгеріс есті-бала алдында есте қалдыру, бейнелеу мақсатын қойып, тиісті
тәсілдер қолдануды бастайтын (мысалы, есте қалдыру үшін іс-әрекетті бірнеше
рет қайталайды) арнайы мнемикалық іс-әрекетің болуы дейді. Мектепке дейінгі
балалардың есте сақтау, бейнелеу қабілетіне тән заңдылықтар да қазіргі
таңда зерттелінуде.
Мектеп жасына дейінгі балалардың бейнелеу қабілетінің рөлі, ойлау
процесіне қарағанда маңызды болмаса онан кем емес.
Мектепке дейінгі балалардың бейнелеу қабілетінің жоғары болатындығын
ғалымдар кеңінен қарастырды.
Балабақшада бейнелеу өнерімен шұғылдану болмысты танудың тиімді құралы
болып табылады және сонымен бірге көзбен көріп қабылдау, қиялдау,
кеңістікті елестете білу, есте сақтау, сезім және басқа психикалық
процестердің дамуы мен қалыптасуына жәрдемдеседі.
Мектеп жасына дейінгі балалардың бейнелеуі дегеніміз – олардың қиялынан
туындаған көріністердің және құлағымен естіп, қолымен ұстаған нәрселердің
және тағы да басқалары осы рецепторлардың бәрін біріктіре қалдырғанда ғана
тиісті мағұлматты есте қалдыруы.
Мектеп жасына дейінгі шақ өмірдің ерекше әлемі немесе жұмақ сынды
кезеңі емес. Балалар өмірінде де үлкендер сияқты күрделі шешілуі қиын,
кейде тіпті шешілмейтін проблемаларда қөп және олар мектеп жасына дейінгі
балаларды жастайыннан ренжуге, қапалануға, қиыншылықтарды жеңе білуге,
күресуге, қуануға мәжбүр етеді.
Мектепке дейінгі баланың бейнелеуінде және қайта жаңғыртуында адамның
немесе жануардың бейнесі белгілі бір атпен сақталады. Және де мектепке
дейінгі балалардың суреттерінде және олардың әсіресе жұмыстарында дайын
күйінде суреттерді қою сақталған бейненің салынуы және оның тапсырманы
орындай білуі негізгі орын алады. Арифметикалық тапсырмаларды шешу әдісін
игеруге қөмектесетін бағдарламада өңделді. Негізгі заңдылығы тапсырма сұрақ
жауап түрінде өтіледі.
Зерттеу пәні: мектепке дейінгі бейнелеу өнері іс- әрекеті
Зерттеу объектісі: мектепке дейінгі мекемелер
Зерттеудің мақсаты: ертегі желісі арқылы ересек топтағы балаларды сурет
салуға үйретудің тиімді жолдарын қарастыру;
Зерттеудің міндеттері:
а) балалар бақшасындағы бейнелеу өнері іс- әрекеті ерекшеліктерінің
теориялық негізін ашу, қарастыру;
ә) ертегі желісі арқылы ересек топтағы балаларды сурет салуға үйрету
ерекшеліктерін анықтау және оның тиімді жолдарын айқындау;
в) мектеп жасына дейінгі балалардың бейнелеу өнері іс- әрекеттері
негізінде бейнелеу қабілеттері мен шығармашылығын дамытатын әдіс-тәсілдерді
айқындау.
Зерттеудің теориялық маңызы:Педагогикалық іс-ертегі желісі арқылы
ересек топтағы балаларды сурет салуға үйрету ерекшеліктері теориялық және
тәжірибелік тұрғыдан тұтастық принципін басшылыққа ала талданды.
Зерттеудің әдістемелік маңызы: ертегі желісі арқылы ересек топтағы
балаларды сурет салуға үйрету деңгейін анықтайтын әдістемелер сарапталып
зерттеулер жүргізу негізінде талданды.
Зерттеу әдістері: Бейнелеужәне құрастыру әрекеттері негізінде бейнелеу
қабілеттері мен шығармашылығын даму деңгейін анықтаушы тестермен
қалыптастыруға арналған жаттығулар, философиялық, психологиялық,
педагогикалық және оқу-әдістемелік әдебиеттерге талдау жасау, педагогикалық
бақылау, педагогикалық тәжірибе жұмыстары.
Зерттеу көздері: педагогика, психология, философия, ғылымдарының
классиктерінің еңбектері, Қазақстан Республикасы үкіметінің ресми құжаттары
(заңдар, қаулылар, бағдарламалар, актілер, тұжырымдамалар, т.б.), жалпыға
міндетті білім берудің мемлекеттік стандарттары, оқу бағдарламалары.
Курстық жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, үш тараудан,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І- тарау. Балалар бақшасындағы бейнелеу өнері іс- әрекеті және маңызы
1.1.Балалар бақшасындағы бейнелеу өнері іс – әрекетін ұйымдастыру
Бейнелеу іс – әрекеті жұмыстарын жоспарлаудың негізгі
принциптері. Оның мектепке дейінгі ұйымның білімділік – тәрбиелік жұмыс
мазмұнымен байланыстылығы. Балалар жұмысын талдау және оны жинақтауды
ұйымдастыру. Сабақты жоспарлауда педагогтарға көрсетілетін күнделікті
көмек (жеке және топтық кеңес беру, семинарлар, практикумдар,
үйірмелер). Ата – аналармен жүргізілетін жұмыстар (жиналыстар,
кеңесулер, дөңгелек үстел). Мектеп жасына дейінгі және кіші
мектеп жасындағы балаларды бейнелеу өнері құралдарымен үйрету,
дамыту, тәрбиелеудің байланыстылығы. Балабақша және бастауыш сынып
оқушыларымен бейнелеу өнері сабақтарын ұйымдастырудың өзіндік
ерекшеліктері. Бейнелеу өнеріне үйретудің бүкіл жүйесі негізінде бақылау
әдісі жатады. Балалардын творчествалық қабілеттерін дамытудың табысты болуы
олардын айналасындағы бақылай білуі, болмыс құбылыстары арасындағы
байланыстарарды анықтап, жалпы және жеке белгілерді бөліп көрсете білу
қаншалықты дамитынына байланысты. Бірақ сабақ барысында бақылаулардың бір
өзі көргенді бейнелеу мүмкіндігін қамтамасыз ете алмайды.
Баланы арнаулы бейнелеу тәсілдеріне, түрлі бейнелеу материалдарын
пайдалану әдістеріне үйрету қажет. Тек сабақтарда жүйелі түрде үйрету
процесінде ғана балалардын қабілеттері қалыптасады. Сабақта бейнелеу
іс-әрекеті жөніндегі сабақтарда шартты түрде көрнекі және сөздік деп
бөлінетін әр түрлі тәсілдер пайдаланылады Ерекше сабаққа байланысты тән
тәсілдер тобы ойын тәсілдерін құрайды. Оларда көрнекілікті қолдану мен
сөзді пайдалану біріктіріледі
Педагогикада қабылданған анықтамаға сәйкес үйрету әдісі қойылған
міндетті шешуге бірдй көзқараста келуімен сипатталып, сол сабақтағы
баланыңда, оқытушыныңда бүкіл қызыметінің сипатын анықтайды. Үйрету
тәсілі – сабақтардағы іс- әректтің бүкіл спецификасын анықтамайтын, бар
болғаны тар көлемде үйрету маңызына ие, неғұрлым жеке көмекші құрал.
Кейде жекелеген әдіс тек тәсіл ретінде ғана еөрінуі және тұтас алғанда
сабақтардағы жұмыс бағытын белгілеп бермеуі мүмкін. Үйретудің көрнекі
әдістері мен тәсілдері. Үйретудің көрнекі әдістері мен тісілдері
пайдаланылған натуралар, картиналардың баспа машиналар арқылы жасалған
көшірмелері. үлгілері және басқа көрнекті құралдар; жекелеген заттарды
құрап көруге; Мұғалімнің бейнелеу тәсілдерін көрсету; балалардын жұмыстарын
сабақ аяғында, оларға баға берген кезде көрсету. Натураны пайдалану:
Бейнелеу өнерінде натура деп тікелей бақылау кезінде бейнеленетін затты
немесе құбылысты айтады. Үлгіні пайдалану: Натура сияқты, үлгі деп үйрету
әдісі және жекеленген тәсіл ретінде пайдаланылуы мүмкін. Картиналарды
пайдалану: Картиналар негізінен балалардың қоршаған болмыс туралы
түсініктерін нақтылау үшін және бейнелеу құралдары мен тәсілдерін
анықтау үшін қолданылады. Тәрбиешінің жұмыс тәсілдерін көрсету:
Балабақша бағдарламасы үйрету процесінде балалар меңгеруге тиісті
бейнелеу шеберліктері мен дағдыларының көлемін белгілейді. Салыстырмалы
түрде алғанда шағын шеңбердегі шеберліктерді игеру балаға барынша алуан
түрлі заттарды бейнелеуге мүмкіндік береді. Мысалы, үйдің суретін салу
үшін тік бұрышты форманы салу тәсілдерін білу, яғни тік бұрышты етіп
түзу сызықтарды біріктіре білу керек. Мұғалімнің бейнелеу әдістерін
көрсету көрнекі- ықпалды тәсіл болып табыады, бұл тәсіл балаларды өздерінің
нақты тәжірбиесі негізінде қажетті форманы саналы түрде жасауға
үйретеді. Көрсету екі түрлі болуы мүмкін: қимыл- ишарамен көрсету және
бейнелеу тәсілдерімен көрсету.Барлық жағдайларда көрсету сөзбен түсіндіру
арқылы жүреді. Балалардын жұмыстарын талдау: Аналитикалық ойлауды
дамыту балаларға жолдастары істеген жүмыстарды және өз жұмыстарын
обьективті бағалауға мүмкіндік береді.
Бырақ мұндай дәрежеге бала 6-7 жаста жетеді. Әрбір баланың жұмысын
мектепке келген кезінде талқылауға болады, бала бұл кезде жолдастарының
еңбегінің нәтижелерін білгісі келеді. Алты жастағы балаларға өзінің
жұмыстарын натурамен. үлгімен салыстыра отырып, талдауды ұсынуға болады.
Мұның өзі балаларда жолдастарының жұмыстарына ғана емес, сонымен бірге
өзінің меншікті жұмысына да сын көзбен қарауды тәрбиелеиді. Үйретудің
сөздік әдістері мен тәсілдері: Үйретудің сөздік әдістері мен
тәсілдеріне әңгімелесу, сабақ барысындағы және сабақ процесіндегі
мұғалімнің нұсқаулары, сөздік көркем образды пайдалану жатады. Сабақ
барысында әңгімелесу: Бейнелеу іс- әрекеті жөніндегі сабақтар, әдетте
мұғалімнің балалармен әңгімелесуімен басталады. Әңгімелесудің мақсаты -
бұрын қабылданған образдарды балалардын есіне түсіріп, сабаққа деген
ықыласын туғызу.Әсіресе балалар елестету негізінде, көрнекі құралдар
пайдаланбай, жұмыстар орындайтын сабақтарда әңгімелесудің маңызы орасан
зор. Әңгімелесу қысқа, бірақ мазмұндыда әсерлі болуы тиіс. Әңгімелесу
негізінен үйрету әдісі ретінде 6-7 жастағы балалармен жұмыс істеген кезде
жүргізіледі. Әңгімелесу әдіс ретінде де тәсіл ретінде де балаларың
түсініктері мен эмойиялары жанданып, ал творчествалық көңіл күйлері
суынбауы үшін 4-5 минуттан аспауы керек. Көркем әдебиет образын пайдалану:
Сөз ішінде өз бейнесін тапқан көркем образ( өлең, әңгіме, жұмбақ
және т.б.) өзіне тән көрнекілікке ие болады. Онда белгілі бір құбылысқа
тән, типтік бейне жатады да оны басқа құбылыстардан ерекше тіп көрсетеді.
Тәрбиешінің сабақ процесіндегі нұсқаулары мен түсіндірмелері.
Тәрбиешінің нұсқаулары барлық көрнекі тәсілдермен міндетті түрде қатар
жүреді, бірақ үйретудің дербестәсілі ретінде де пайдалануы мүмкін. Мұның
өзі балалардың жас мөлшнріне және сол сабақтың алдында тұрған
міндеттеріне байланысты. Әдетте тәрбиеші алға қойылған оқу міндеттерін
түсіндірумен байланысты нұсқаулар береді.
Үйретудің ойындық тәсілдері. Бейнелеу іс- әрекеті процесінде
ойын сәттерін пайдалану үйретудің көрнекі – ықпалды тәсілдеріне жатады.
Бала неғұрлым жас болған сайын, оны тәрбиелеу мен үйретуде ойын
соғұрлым көбірек алуы тиіс. Үйретудің ойындық тәсілдері алға қойылған
міндетке балалардың назарын аударуға жәрдемдесіп, ойлау мен қиялдау
жұмысын жеңілдетеді. Сонымен қандайда бір әдістер мен тәсілдерді
таңдау: сол сабақтың мазмұны мен алдында тұрған міндеттеріне және
бейнелеу іс- әрекетінің міндеттеріне; балалардың жасы мен дамуына;
Балалар әрекет жасайтын бейнелеу материалдарының түрлеріне
байланысты.Басты назарда айналадағылар туралы түсініктерді орнықтыру
міндеттері тұрған сабақтарда сөздік әдістер; әңгімелесу, балаларға
сұрақтар қою көргенін еске түсіруге көмектеседі.Алда тұрған міндеттерді,
сабақтың программалық материалын және сол топтағы балалар дамуының
ерекшеліктерін мұқият ойластырып алмайынша бірде- бір тәсілді
пайдалануға болмайды. Жекелеген - көрнекі және сөздік - әдістер мен
тәсілдер қатар қолданылып сабақта үйретудің біртұтас процесінде бірі
екіншісі мен серіктесіп отырады.
1.2.Әр түрлі жас топтарында бейнелеу іс – әрекетін ұйымдастыру
Жетіге аяқ басқан балалар 5 жастағы, балалардан едәуір ерекшелеу
келеді. Бұрынан алып келе жатқан қабілеттілерінің сапасы дами түседі.
Бәрінен бұрын балалардың өз бетінше заттарды қарай білулерін қадағалып,
қабілетін дамыту аса қажет. Бұл процестің ең бастысы - балалардың
қалыптасқан тәжірибесіне сүйену. Тәрбиеші балаларды заттардың, қоршаған
құбылыстардың шындығын суретте шешімін табатындай етіп талдай білуге
жетілдіруге тиіс. Педагог балаларды әрбір заттың тән қасиеттерін мүшелей
білуге үйрете келіп, затты немесе құбылысты толық қамти білуге көп мән
береді. Көктемнің ғажаптығына балалардың көңілін аудара отырып, алғашқы
гүлдердің айрықша нәзіктігін, көгілдір аспанның, көктердін түсін көрсетеді.
Бұл негізінен бояу түстерінің жас, қанық екендігін сезінуді арттырады.
Бұл топта натураға қарап сурет салу негізгі мақсат емес, дегенмен
кейбір өзгешеліктері бар. Бұрын балалар заттардың құрылысы мен түстерінің
тобын, белгілі бір формаларды меңгергн болса, енді оларға тән қасиеттерін
меңгереді. Мысалы: сурет саруға таңдап алынған бұтақтардың тармақтары және
көптеген жапырақтары, т.б. бар. Балалар осы қасиеттеріне байқап,
бейнелеулері керек. Сабақтың басында балаларды затты дұрыс талдап, қарап
алғанына қарамастан, жасалған бейнені салыстыру, оны қабылдауға қайтып
оркалу қажеттігі туады. Табиғатпен таныстыру сабақтарында сурет
салудың белгілі бір маңызы бар. Балалар табиғат құбылыстарын қадағалап
отырады, балабақша немесе топ учаскілерінде өсімдіктердің өскендігін,
бойларының ұзындығын байқайды да, соларды өздерінің суретіне енгізеді.
Педагог 6 жастағы балаларды әр түрлі тақырыптағы суреттерді, шағын
скульптураларды, декорияциялық –қолданбалы өнер бұйымдарын түсінуге
үйретеді. Балалар олардың эстетикалық қасиетін сезіне бастайды, қуаныш
сезімене бөленеді, толқуды бастан кешіреді, қобалжижы; сонан кейін
педагогтын кеңесімен немесе өз бетінше өзіне ерекше ұнаған бұйымды таңдап
алады.
Мектеп алды даярлық тобындағы балаларда үйренуге деген қабілет
анағұрлым алғыр келеді. Балалар тек тәрбиешісінің айтқанын істеп қоймай, өз
бетімен бірден орындала қоймайтын істі игеру үшін жаттығуға кіріседі, әрі
оларды қалай орындау керектігін сұрайды, сұрақтар қояды. Балалардың білуге
әуестігі белгілі бір бағытта дамиды, білуге құштарлығы артады, өз бетінше
қадағалауы мен бақылауы күшейеді. Тәрбиеші балалардың техникаға,
табиғатқа, өнердің әрбір түріне деген, білуге құштарлығын жеке –жеке даму
тиіс, өйткені бұл құштарлық олардың салған суреттеріне, мүсіндеріне,
аппликацияларына әсер етеді. Сурет салу кезінде педагог балаларды
өз жолдарының жұмысын әділ де жұмыла бағалай білуге бағыттайды, олардың өз
пікірлерін айтуын дамытады. Ол балаларды өз білгенін түгел өзгеге үйретуге,
өз жолдастарына көмектесуге үйретеді. Мәселен, сабақ үстінде балалар түрлі
элементтерді қолдана отырып, декоративті ою -өрнек жасады делік. Олардың
біреуі топқа тек жақында ғана келгендіктен өрнектін компазитциясын түсіне
алмады. Мұндай жаңадан келген балаға өрнекті салудың тәсілін педагог жақсы
сурет салатын бір балаға тапсырады.
Коллективті түрде жұмыс істеген кезде 6 жастағы балалар
тәрбиешісінің көрсеткен жұмысын ғана істей қоймай, осы жұмысты
тәрбиешәсәнәң таңдауына ықпал жасайды, оны жетіп қадағалай отырып,
жұмыстың дәл әрі көркем болуына бар күшіне салады. Кейбір жағдайларда бір
столда отырған балаларға тәрбиеші коллективтік жұмысты атқаруға келісуді,
өзара міндет бөлісуді ұсынады. Ол жұмыс барысына бақылап отырады, бірақ
олардың өз бетімен жұмыс жасауына көбірек еркіндік береді.
Тәрбиеші балаларды жұмыстың жоспарын өздері жасауға, яғни алдымен ойланып,
болашақ суреттің мазұмынын көз алдына келтіріп, содан кейін сурет сала
бастауға үйретеді. Сондай –ақ балаларға жұмысты орындау процесінде
жоспарлауды үйрету қажет: бұл баланың барлық іс -әрекетін жұмылдырады әрі
оның өзін -өзі қадағалауына игі әсерін тигізеді. Педагог балаға
оның өзі салған суретіне сын көзбен қарауы үйретеді. Бірақ әрқашан сынап
–мінеп отыру баланы қанағаттандырмауы, оның суретке деген ынтасын кемітуі,
өз жасаған дүниеге қуана алмауын тудыруы мүмкін. Сондықтан да балаларды өз
қатесін тек байқап қана қоймай, оны түзетуге ұмтылуын, бейнені көркем етіп
толықтыра білуін қалыптастыру керек, олардың қабілеті, іскерлігі мен
жасалып біткен жұмыс нәтижесінің арақатынасын байланыстыру керек., өздері
салған суреттін өзгеге түсінікті болуын, өзін қуанышқа бөлеуін қадағалау
керек. Мектеп алды даярлық тобындағылырды үйретудің міндеттері мен
мазмұны. 6 -7 жастағы балаларда мүсіндеу барысында мәнерлі образдар жасау
қабілеті айқын аңғарылады. Мұның өзі олардың өздеріне лайық ой -өрісінің
кеңеюіне байланысты. Олардың творчествалық қиялы бұрынғыдан да артып, дами
түседі. Қолдарының бұлшық еттері толысып, сонымен бірге саусақтарының
әрекетттері де қабат дамиды. Заттардың сапасын эстетикалық тұрғыдан
бағалауы, сондай –ақ айнала қоршаған заттар мен оқиғалар туралы өзінше
түсінік жасауы арта береді.
Бала заттың формасын, құрылымын ғана түсініп қоймай, сонымен қатар
заттың күйін де ұға бастайды. 6 -7 жастағы балалардың мүсіндеу
әрекеттеріне мектеп жасына дейінгі кішкентай сәбилердікінен мүлдем өзгеше
болып келеді. Оларда заттың формасын барынша дәл бейнелеуге, обрызды
қосымша детальдармен байытуға, оның қозғалысын көрсетуге құштаршлығы мол
болады. Олар өздерінің жұмысында мүсіндеудің көптеген тәсілдерін және
қосымша материалдарды пайдалана біледі. Бірақ, мектеп жасына дейінгі ересек
балалар тірі организмдерді мүсіндеген кезде солардың ерекше белгісін
көрсетеді де, ал негізгі бөліктерінің формулаларының барлығы әлі жалпылыма
күйінде қалып қояды. Мұның бұлайша болуы, балалардың күрделі
заттардың құрылымын, формасын әлі жетек түсіне алмауынан. Мектеп алды
даярлық тобындағы тәрбиешісінің алдында мүсіндеуге үйретудің мынандай
міндеттері тұрады; заттың формасын көзбен және бұлшық етпен қабылдауын
дамыту; мүсіндеу барысында мәнерлі образдар жасауға, әр алуан құралдарды
пайдалана алуға үйрету және творчестволық инициативаны дамытатын әр түрлі
бейнелеу және техникалық тәсілдері меңгеруді қалыптастыру.
Мектеп алды даярлық тобындағы балалардың шар, конус, дискі, цилиндр тәрізді
көлемді формулалармен жақсы таныс екені белгілі.
Осындай біліміне сүйенген мектеп алды даярлық тобындағы балар жеміс –
жидек, овощтарды мүсіндейді. Мүсіндеуге үйретудің осы кезеңінде балалардан
заттың формасы мен пропорциясын барынша дәл беруді, натурамен тыңғылықты
жұмыс істеуді, сол натураны әр қырынан қарап шыққан затын модельмен мұқият
салыстыруды талап ету керек. Мұнан соң оларға корзинадағы овощтар
тәрелкедегі жемістер, вазадағы жидектер деген тақырыптардағы композицияны
балалардың бояуына болады. Осындай композицияны бейнелеу үшін
түрлі түсті пластилинді беруге де болады. Өйткені, бұлардың түсі қосымша әр
береді. Саз балшықтан мүсіндеген кезде ұсақ детальдардың өзі де кең қиындық
келтіреді. Балалар жылдың басында халық шеберлері бойынша ат,
құс, қуыршақ тәрізді саз балшықты ойыншықтарды қалай мүсіндеуге еске
түсіреді. Жұмбаздалған тұтас саз балшықтан жекелеген бөлшектерді созып
жасаудың тәсілдерін анықтай түседі. Балаларға дымковтық қуыршақты
бейнелеудің жаңа амалдарын көрсету қажет., мәселен, қуыршақ қыздың юбкасы
қоңырау тәрізді болса, ал денесінің жоғары жағы және басы –конус тәрізді
саз балшықтан жасалады да өзара біріктіріледі. Қолдары бөлек – бөлек
күйінде бейнеленіп жалпы фйормаға жапсырылады. Міне, балалар адамдар мен
жануарларды осылайша бейнелеуге біртіндеп үйрене береді. Мектеп
алды даярлық тобындағы балалар қажетті заттарды бейнелеу барысында
мүсіндеудің тәсілдерін талғап, таңдап қолдануға қабілетті келеді. Заттарды
бейнелеу. Заттарды бейнелеу кезінде тәрбиеші балаларда заттардың және
олардың бөліктерінің формаларындағы өзіне тән ерекшеліктерді бере білуді
дамытады, жалпыдан жалқыға баруға үйретеді. Балалар заттың құрылысын бере
білуге, адамдар мен хайуанаттардың тыныш тұрған және қозғалыстағы қалпын
салуға үйретеді.
Бұлардың бәрі ересектер тобында өтетін сабақтарымен салыстырғанда
анағұрлым күрделі. Бізді қоршап тұрған ортадан ерекше, айқын, ашық
заттардытаңдай білуге үйрету керек. Тәрбиеші бөліктеріне дейін айқын
көрінетін заттарды таңдап алады. Балалардың осы бұйымдардың түрлі
варианттарын өздері ойлап салуы үшін тәрбиеші бұл бұйымдармен жете танысуы
әрі зеттеуді ұйымдастырады, ал сонан соң оларды бейнелеуде ұсынады.
Мектеп алды даярлық тобында балаларды алуан түрлі түстік гаммаларда өз
бетімен пайдалануға, оны дасай білуге үйрету қажет. Сонда балалар тек бір
түстін бірнеше реңке болатынын біледі, түстерді айыруға және оларды бере
білуге үйренеді, реңктерді алу үшін бірнеше түстерді араластыруға қажет
екендігін сезеді. Педагог балаларға түстердің атын өздері атауды ұсынады:
сұрғылт көгілдір, сарғыш көк және т.б. Ол балаларға заттар мен құбылыстар
түсінің құбылмалыллығын, өзгергіштігін түсіндіреді, әрі соларды суретте,
аппликацияда бере білуге үйретеді. Мысалы, балалармен күн
шұғыласына бөлінген ашық күнгі айналадағы заттарды бақылай отырып,
тәрбиеші назары түстердін қанықтылығына, контрактылығына аударады. Ал енді
бұлтқа жасырынғанда әлгі ашық түстердің барлығы күңгірт тартады.
Бір реңкі алу үшін түрлі түстерді араластыруға үйрену баланың түстік
палитраны еркін әрі әр қалай пайдалануына мүмкіндік береді. Тәрбиеші
мұндайда балаға көмектесуі тиіс.
Бала көбіне төнеріңкі аспанды бейнелейтін күңгірт түсті немесе нәзік
қызғылтым түсті, сондай –ақ ағаштың кұңгірт жапырағын, гүлдін көгілжімсұр
сабағын бейнелейтін түстерді іздейді. Ою -өрнекті салу. Мектеп
алды даярлық тобындағы тәрбиеші балаларға ою -өрнектің қазіргі декорациялық
өнер мен халықтың өнерге тән кейбір күрделі элементтерін меңгеруді
үйретеді. Балалар қазіргі және халықтың декорациялық өнердің үлгілерін
негізге ала отырып, түрлі формалы заттарға едәуір күрделі ою -өрнек сала
алады. (ағашқа таңба салу, керамика, маталар, ою, тоқыма ою және т.б.). Үй
тұрмысы бұйымдарын әшекейлеу балаларға ою -өрнектердің әрбір затқа тән
түрлі вриантттарымен танысуға мүмкіндік береді. Олар оюдың не үшін
ойылатындығында пайымдай бастайды. (мамамның, құуыршағымның көйлегі
жасалған ою немесе әдемі тымақ, тақия, бет орамалға арналған ою).
Тәрбиеші балаларға сурет пен аппликацияларды пкайдалана отырып декорациялық
композитция жасауға үйретеді. Балалар өнер шығармаларында қарауға, олардағы
нәзік ою - өрнекті түстерді талдауға, және оларды өз талғамдарына қарай
бағалауға үйретеді.
Мұндай түрлі материалдарды қолдану іс -әрекеті тек қана декорациялық
сурет салудың аясынан шығып кетеді, декорациялық –қолданбалы сипат алады.
Балаларға тек таблицаларды, қолданбалы өнер туындысы бейнеленген суреттерді
ғана көрсетінп қоймай, өнер туындыларының өздерін де жиірек көрсеткен жөн.
Сабақтас мазмұнды беру. Сюжетті сурет салу сабақтарында тәрбиеші балаларды,
салыстырмалы шамасын бере білуге, бейнені кеңстікке сай орналастыруға,
жерде тұрған заттарды бейнелеу үшін қағаздың бүкіл бетін түгел немесе тек
бір шетін ғана үйретеді. Жүйелі әр тыңғылықты жүргізілген жұмыстардан
кейін балалар жылдын аяғына таман суреттің кеңестік бере алады.: қағаздың
алдыңғы бөлігіне түсетін заттарды олар анық әрі үлкен етіп салады, ал алыс
қашықтықтағы заттарды шағын етіп салады. Қағаз бетіне салатын заттарды әр
түрлі орналастыруға болатынын көрсетуге балалар үшін аса маңызды болып
табылады. Техникалық дағдылар. Тәрбиеші балаларды сызықты сурет салу
қарандашты еркін ұстауға үйретуі қажет; сызық бойымен бір қалыпты сызықтар
жүргізе отырып алдымен бір жағына, сонан соң екінші жағына тік және
көлденең тұрған қос шығыршық салуға үйренуі керек, ұзын сызықтардың,үлкен
заттардың, немесе олардың бөліктерінің, ою элементтерінің суретіне салғанда
және суреттің ұсақ детальдарын бояғанда қолдың барлық саусақтарының
қозғалысын пайдалануды уйрену қажет. Кистің ұшымен барлық бағытта түрлі
нәзік свзықтарды салуға үйренуі керек. Балаларға сурет салған қарындашты
баса түсу мен жеңілдету ұстауды үйрету қажет; акварельмен сурет салу
техникасымен меңгеру керек; бояуды суға малып, оны палитраға тигізу қажет
және суреттің бір бөлігін бояп шығуы үшін жеткілікті мөлшерде ғана киістің
үшына бояу жағуы керек.
Балалар түрлы түсті балауыз бормен, көмір қарандашпен, сангинамен
сурет сала білуі тиіс. Тәрбиеші балаларды сызықтың, форманың, ою -өрнек
элементтерінің әдемі түсуін және кескіндердің ерекшелігін, түрлі сызықтарды
жеңіл түсіруді байқауға үйретуі тиіс. Суреттің мұндай эстетикалық сапасы
салу процесінің мазмұнын байыта түседі. Бала мұнымен бірте –бірте суретті
әдемілей, айшықтай, көркемдей түседі. Мектеп алды даярлық балаларын
үйретудегі ойын тәсілдері: Бейнелеу іс-әрекеті процесінде ойын сәттерін
пайдалану үйретудің көрнекі-ықпалды тәсілдеріне жатады. Бала неғұрлым жас
болған сайын, оны тәрбиелеу мен үйретуде ойын соғұрлым көбірек орын алуға
тиіс. Үйретудің ойындық тәсілдері алға қойылған міндетке балалардың назарын
аударуға жәрдемдесіпойлау мен қиялдау жұмысын жеңілдетеді. Балаларды
сурет салуға үйрету ойын жаттығуларынан басталады. Олардың мақсаты – аса
қарапайым сызықтық формаларды жасауға балаларды үйрету процесін де қол
қимылдарын дамытуды да неғұрлым тиімді ету. Балалар алдымен мұғалімнен сол
қолдарымен ауада түрлі сызықтар жүргізеді, содан кейін қимылын: Бұл жолмен
жүгіріп бара жатқан бала, Әжетай жіпті осылай шумақтайды және т.б. сол
сияқты түсіндірумен толықтыра отырып, саусақтарын қағаз бетімен жүргізеді.
Ойын жағдайында образ бен қимылды біріктіру сызықтар мен аса қарапайым
формаларды бейнелей білуді меңгеруді едәуір шапшңдатады. Ойындық
сәттерді пайдаланған кезде мұғалім үйретудің бүкіл процесін ойынға
айналдырмауы тиіс, өйткені ол балалардың көңілін оқу міндеттерін орындаудан
басқаға аударып, білім, іскерлік пен дағдыларға ие болудағы жүйені бұзуы
мүмкін. Сонымен қандай да бір әдістер мен тәсілдерді таңдау: сол
сабақтыңмазмұны мен міндеттеріне және бейнелеу іс-әрекетінің міндеттеріне,
балалардың жасы мен олардың дамуына, балалар әрекет жасайтын бейнелеу
материалдарының түрлеріне байланысты. Басты назарда айналадағылар туралы
түсніктерді орнықтыру міндеттері тұрған сабақтарда сөздік әдістер:
әңгімелесу, балаларға сұрақтар қою, көргенін еске түсіруге көмектеседі.
Алда тұрған міндеттерді сабақтың программалық материалын және сол топтағы
балалар дамуының ерекшеліктерін мұқият ойластырып алмайынша бірде бір
тәсілді пайдалануға болмайды.
Жекелеген – көрнекі және сөздік - әдістер мен тәсілдер қатар
қолданылып сабақта үйретудің біртұтас процесінде бірі екіншісімен
серіктесіп отырады. Көрнекілік балалаардың бейнелеу іс-әрекетінің
материалдық-сезімдік негізін жаңғыртады, сөз дұрыс түснікті қалыптастыруға,
қабылдау мен бейнелеуді талдап, жинақтауға көмектеседі.
Суреттердің негізгі орындалу тәсілі. Бәрінен бұрын балаларды қолда
қарындашты, қылқаламды, борларды дұрыс ұстауға үйрету қажет. Балалардың
өздері бұған үйрене алмайды. Қарандашты және қылқаламды дұрыс ұстай білмеу
сурет салу қимылдарының дамуын кешеуілдетеді және бейнелер жасауды
қиындатады. Балалар қылқалам мен қарындашты үш саусағымен ұстауды үйрену
керек (басбармақ пен ортан қолдың арасында үстінен сұқ саусақпен басып
ұстайды), қол бұл кезде шынтаққа дейін столда жатады немесе сурет салатын
қарындашқа сүйеніп, шамалы көтерілуі мүмкін. Қарындашты әр түрлі қысымда
ұстай отырып (бозғылт және жұқа реңктерді, жіңішке, нәзік сызықтарды алу
үшін қағазға жеңіл жанаса отырып, ашық түсті және қатты сызылған сызықтарды
алу үшін неғұрлым қаттарақ баса отырып) сурет салуға болады. Бұл сызықтар
мен бейнелердің әсерлігіне жетуге мүмкіндік береді, себебі – сызық суреттің
негізгі компоненттерінің бірі. Қылқаламмен сурет салу үстінде балаларға
жалпақ және жіңішке сызықтарды алу үшін қылқаламның барлық түгімен және
оның ұшымен сызық жүргізуді үйретеді. Балаларды бейнелерді дұрыс бояу
тәсілдеріне үйретеді (сызықтарды бір бағытта, бір контурдың шеңберінде оны
өзгертпей жүргізу, штрихтарды контурдың шегінен шығармау, тегіс фактураны
бере отырып, ашық жер қалдырмай, ал кедір-бұдырлысын – ашық жер қалдыра
отырып бояу.) Балалар заттарды олардың бөліктері мен фактураны бейнелеу
мақсатымен штрихтардың және сызықтардың ұзындығын реттей білуге ие болады.
Балалар қылқаламмен және бояулармен жұмыс жасаудың түрлі тәсілдерін: құрғақ
фонда дымқылдау әдісімен жұмыс жасауды үйренеді. Оларды түстердің түрлі
реңктерін алу үшін бояуларды ақ сырмен араластыруды және оларды сумен
ерітуді; сурет салудың және түс реңктерін алудыңтүрлі тәсілдерін
пайдалануды, бейнелер жасаған кезде түрлі техниканы қолдануды (жай қарындаш
және бояулар-гуашь, акварель, түрлі-түсті борлар және гуашь немесе акварель
және т.б.) үйретеді.Сурет салу техналогиясын меңгеру қол қимылын дамытады,
балаларға суретте өздерінің шығармашылық ойларын еркін бейнелеп
көрсетулеріне, қызықты, әсерлі суреттер жасауға мүмкіндік береді. Қарындаш
–сырты ағаштан, өзегі графиттен жасалған сызу құралы. Сурет салу үшін
суретшілердің алуан түрлі жабдықтар мен материалдарды пайдаланатыны
белгілі.Қандай да болмасын нақты суретпен жұмыс, заттың өзіне қарап
салудан, оның пластикалық қасиетін оқып-білуден басталады.Нақты бейненің
ерекшелігіне байланысты сурет қарындашпен, перомен, көмірмен, қылқаламмен
салынуы мүмкін.Олардың ішінде ең көп қолданылатыны - кәдімгі графиттік
қарындаш.Сурет салатын қарындаштар қатты-жұмсақтығына қарай мынадай
түрлерге бөлінеді: 6Т, 5Т, 4Т, ЗТ, 2Т, Т, ТМ, М, 2М, ЗМ, 6М, бұлар латынша
мыналарға сәйкес келеді: 6Н, Н, НВ, 2В, ЗВ, 4В т.т. Қарындашты жазуы бар
жағынан ұштамау керек. Жартысынан азы қалған қарындашпен сурет салу өте
қолайсыз болады, сондықтан оны арнаулы түтікке орнатып, ұзартып пайдаланған
жөн. Сурет салу үшін сызу және сурет қағазы деп аталатын жартылай ватман
қағазы қолданылады. Сурет салуға жылтыр, жұқа, жұмсақ немесе өте қалың,
бедерлі қағаздар мүлдем жарамайды. Қағаздың бедерлігі немесе жылтырлығы
суретті өңдеуге қолайсыздықты туғызады, ал жұмсақ қағаз тез сарғайып
кетеді. Бұл қағаздарға тек жұмсақ заттармен - сангинамен, көмірмен, ал
жылтыр қағазға тек қана тушьпен және қаламұшпен сурет салған ыңғайлы.
Суреттегі керексіз сызықтарды өшіру үшін жұмсақ ақ өшіргіш қолданылады.
Өшіргішті өте бір қажетті жағдайда болмаса, сирек пайдалануға дағдыланған
жөн. Сурет салынатын қағазды планшетке керіп бекіту үшін сызба
(архитектура) жапсырма шегесін (кнопка) қолданған жақсы немесе желімдеуге
де болады. Ол үшін қағазды шамалы сулап, планшетке қатты жапсыра нық ұстап
тұрып, шетін жапсырма шегемен бекітіп не желіммен желімдеп, планшет қырының
арт жағынан бекіту керек.
Сурет салуға кіріспес бүрын қағаз керілген планшетті жұмыс істеуге
ыңғайлап, дайындап алған дұрыс. Сурет салынғанда графитті қарындашпен
қатар, көмірді де пайдалануға болады. Ол анағұрлым жұмсақ материалдар
қатарына жатады. Көмір таяқшаларын ағаштардың жіңішке бұтақтарын отқа жағу
арқылы дайындап алуға болады. Ол үшін биіктігі - 20-25 см консерві қалбырын
тауып алып, оған құрғақ құм толтырады да ішіне қабығы аршылған, биіктігі
қалбырдың бойындай шыбықтарды шаншиды. Сонан соң қалбырдың бетін жауып отқа
қыздырады. Шыбықтар әбден күйген кезде оттан шығарып алып, оны суытады,
сосын сол күйінде пайдалануға болады. Фабрикада арнайы дайындалған көмірлер
де болады. Мәселен, қолдан дайындалған көмірге өсімдіктен жасалған желім
қосылады. Мұндай көмірлер беті бұдыр қағаздарға жақсы жұғады. Графитті
қарындашпен және көмірмен салынған суреттерді ұзақ сақтау қиын, сондықтан
көмескіленіп немесе өшіп кетпеуі үшін оларды фиксаторлар арқылы өңдеу
керек. Фиксаторларды жасау әдістері де әр түрлі. Мысалға, қаймағы айырылған
сиыр сүтін алып, оған соншама су қосады. Бұл тез еріту үшін керек. Мұндай
әдістермен дайындалған ерітіндіні қағаз бетіне бүріккіш арқылы бүркуге
болады.
Графитті қарындашпен және көмірмен салынған суреттерді фиксатиф арқылы
әбден қатырып тастайды. Әдетте мұндай әдістер салынған суреттерді ұзақ
мерзімге сақтау үшін өте қажет. Көбінесе суретшілер түрлі-түсті
қарындаштарды пайдалана бермейді. Олар суреттерді көмірмен, тушьпен, кара
қарындашпен, пастель деп аталатын әр түрлі борлармен салады. Сурет салуды
жетік игеруге күн сайын жүйелі жұмыс істеу арқылы ғана жетуге болады. Сонда
суретші тәжірибе жинақтап, техникалық білім мен тәсілдерді игереді. Өткен
және қазіргі заманғы шеберлердің сурет салу техникасын зерттеп, үйренген
жөн. Мұның өзі суретшінің ой-өрісін кеңейтіп, сурет салудың сан алуан
тәсілдерімен танысуына көмектеседі, сондай-ақ сурет салғанда қолданылатын
түрлі материалдарды игеруге, олардың мүмкіндіктері мен қасиеттерін іс
барысында танып білуге үйретеді. Сурет салу сауаттылығына үйрету:
Қарындашты үш саусақпен (бас бармақ, сүқ саусақ, ортаңғы саусақ) ғана
ұстау керек. Қағазға көлеңке түспеу үшін қарындашты суретте көрсетілгендей
етіп сәл алыстау ұстаған жөн. Сурет салған кезде ңолды қағаз бетіне
тигізбеу керек. Егер қажет болған жағдайда қолды сүйемелдеу үшін екі
саусақтың ұшын (аты жоқ саусақ пен шынашақ) қағаз бетіне ептеп тигізуге
болады. Сонда қолдың астындағы сурет былғанбайды, өшірілмейді.
Негізінен бұрынғы салынған пішінді кетірмей-ақ қарындашпен түзетеді.
Егер де алғашқы белгіні кетіретін болса жіберілген қателік қайталануы
мүмкін.Өшіргіштердің ақ және сүр жұмсақ түрлері қолданылады. Егер өшіргіш
қатты болса екі-үш күн бензинде ұстап жұмсартуға болады. Сонымен қатар
қолданғанда ыңғайлы болуы үшін шетін ұштап кеседі. Мұндай өшіргіштермен
жіңішке штрихтарды, кішкентай бөлшектерді кетіру оңай. Қылқаламмен бір
түсті сурет салу гризайль
Қылқалам –кескіндемеде, графикада, каллиграфияда негізге кенеп, қағаз
т.б. сырлы бояу қабатын жағу үшін қолданылатын құрал. Қылқаламды жануарлар
жүні немесе қылынан қалашапқа бекітіп жасайды. Сырлы бояулы кескіндемеде
қықаламның жаққышы (дөңгелек және жалпақ пішінді) қатты қылдан, желімді
кескіндеме мен фрескада ұзынша қылдан жасалады. Дөңгелек жаққышты, үшкір
жаққышты жұмсақ қылқаламдар (тиін, борсық жүнінен жасалады) акварель және
графикада қолданылады. Қылқалам –бояумен жұмыс істеуге арналған құрал.
Жалпақ акварель қылқаламымен 16-20 коңыр немесе қара түс арқылы нобай
суреттерді салады. Жалпақ акварель қылқаламымен салу себебі, жіңішке
қылқаламмен салған суреттің сызықпен салынған суреттен айырмашылығы болмай
қалады. Сондықтан да жалпақ қылқаламның мүмкіндігі мол, көлемді бөлшектерді
бояп, жіңішке сызықтарды да түсіре алады. Қылқаламмен жұмыс істеу сурет
салушыдан жинақтылықты, шығармашылық икемділікті талап етеді. Бүл
техникамен сурет салуды қылқаламды жеңіл тигізу арқылы бейненің көлемін,
пішіннің негізгі бөлшектерін белгілеуден бастайды. Содан соң күңгірт рең
арқылы көлеңке жерлерін көрсетеді, қылқаламның ұшы арқылы айқын көрінетін
шеткі сызықтарын шығарады. Өте тез салынатын нобайлар үшін планшетке әр
қағазды жеке-жеке бекітпей, бірнеше данасын шеге арқылы ұстатқан тиімді.
Өйткені дайын нобайды тез алып тастап, жаңасын бастау оңай. Гризайль
техникасымен тек қана нобайларды емес, сонымен қатар этюдтар мен ұзақ
мерзімді суреттерді де орындайды. Бұл әсіресе қандай да болмасын бояу
түрімен сурет салып үйренердің алдында тиімді. Балалар бояудың қасиетін,
ерекшелігін, мүмкіндігін түсініп біледі.
ІІ тарау.Мектеп жасына дейінгі ересек балаларды сурет салуға үйрету
жолдары
2.1 Бейнелеу өнерін меңгеруде суреттің атқаратын рөлі
Жалпы суреттің бейнелеу өнеріндегі алатын орны ерекше. Сурет – бейнелеу
өнерінің негізі деуге болады. Суретсіз бейнелеу өнерін кескіндеме, сәулет,
композиция, мүсін сияқты бейнелеу түрін суреттен тыс қарауға болмайды.
Өйткені кескіндемеші де, мүсінші де, сәулетші де суретке соқпай өте
алмайды. Қайта өрлеу дәуірінің алыбы Микеланджело былай деген болатын:
Нобай жасау өнері – басқаша таалып жүрген сурет-кескіндеменіңде, сәулеттің
де, мүсіннің де еңбек нүктесі, сурет-кез-келгген Нобай жасау өнері –
басқаша таалып жүрген сурет-кескіндеменіңде, сәулеттің де, мүсіннің де
еңбек нүктесі, сурет-кез-келгген ғылымның қайнар көзі мен түп тамыры.
Сонымен суретдеген сөзге анықтама берер болсақ, сурет дегеніміз қарындаш,
көмір, сангина, қаламыш, арқылы нобай ретінде жеңіл сызып салған шығармасын
атаймыз.
Атақты суретші – педагогтар сурет өнеріне үлкен баға беріп, сурет
кезкелген бейнелеу өнерінің фундаменті. Суретке баса назар аудару керек.,-
деп ескерткен, болатын. Әрине, бұл тезистің өміршілдігігі бүгінгі таңда да
анықталып отыр. Суретшінің кез келген жұмысы суреттен басталады. Ол болашақ
картинасын бастамас бұрын кенепке анық нобайын салып шығады. Сондықтан да
әйгілі де атақты шеберлердің қай-қайсы да суретке үлкен мән берген. Қайта
өрлеу дәуірінің атақты мүсіншісі Микеланджоло бейнелеу өнерінің барлық
түрлерінің қайнар бастауы мен жан жүрегі сурет деп санаған. Ал көркем өнер
академиясында Репинді, Суриковты және Серовты оқытқан профессор П.П.
Чистяков Қиял деңгейі төмен адам картина жаза алмайды,- деп есептеген.
Қайта өрлеу дәуірінің суретшілері бейнелеуді оқыту әлістеріне
байланысты біршама құнды пікірлер айттты. Олардың пікіренше бейнелеуді
оқытудың негізі заттан қарап бейнелеу болу керек деді. Мысалға, Чепнино
өзінің кескіндеме туралы трактатында Байқасаң салтанатты қақпа арқылы
жетелеп өнерге апаратын ең жетілген жетекші – ол заттан қарап бейнелеу деп
жазған.
Осыған байланысты тарихи деректер бойынша Ежелгі герек суретші –
педагогтары бейнелеу өнерінңі басты мәселелерін шешуге талпынып, өз
шәкірттерін бейнелеуге оқуды ғылым арқылы игеруге шақырып, бейнелеуге ұсаөқ
кәсіп ретінде емес үлкен шығармашылық Рим империясының суретші –
педагогтарын бейнелеу өнерін оқытуды одлан әрі дамыту мәселелері көп
алаңдатпады. Олар бейнелеу өнеріне ұсақ кәсіп ретінде қарап, бейнелеуге
дамытуда тек үлгіден көшіру әдісімен шектеліп, әйгілі грек шеберлерінің
жұмыс тәсілдерін қайталады.
Сөйтіп римдік суретшілер гректер жасаған бейнелеуді оқыту әдістемесін
одан әрі дамытып жетілдірмей кейбір оқыту әдістемелерін біртіндеп жоғалта
бастады.
Живопись туралы үш кітап еңбегінде Леон Баттист Альберти бірқатар
құнды әдістемелік ережелер ұсынды. Ол бейнелеуді маңызды ғылыми пән ретінде
қарастырды. Өнерге оқытудың нәтижесі болуы ғылыми биіктілікке байланысты
деп жазды.
Альберти оқыту әдістемесіне ғылыми негіздене бере отырып, сурет салу
тек қолды жаттықтыру емес, ақыл-ойды жаттықтыру деп қарастырды. Бұл
қағиданы басшылыққа алып кеәіннен Микиланджело суретті қолмен емес баспен
салады деген болатын. Қазіргі суретшілердің жұмыстарын талдау кезінде біз
негізіне мән бере қоймаймыз. ХХ ғасырдың басында швецария педагогі Иоганн
Генрих Песталоццидің ықпалымен бейнелеу өнері жалпы білім беретін
мектептерде пән ретінде енгізіле бастады. Песталоцци сурет салуға оқытудың,
әсіресе бастауыш сыныптарда маңызы зор екендігін айтты. Оның айтуынша
жазуға үйренбес бұрын сурет салуға үйрену керек, өйткені суре салу дағдысы
жазуды меңгеруді жеңілдетеді. Дұрыс ойлану үшін қоршаған ортадағы табиғатты
дұрыс көре білу керек. Ол биіктіліккі жетудің бірден бір тәсілі – сурет
салу дейді.
Қандайда болмасын нақты суретпен жұмыс, заттың өзіне қарап салудан,
оның платикалық қасиетін оқып білуден басталады.
Сурет салуға үйренудің алғашқы кезінде қарапайым бұйымдардың – шар,
цилиндр, пирамида т.б. сияқты заттардың суретін салып, көптеген жаттығу
жұмыстарын жасаған пайдалы. Мұндай қарапайым жаттығулар жазықтықта тұрған
заттардың кеңістікте орналасу заңдылықтарын дұрыс ұғынуға көмектеседі. Сол
себептен алдымен суретті жақсы меңгерген жөн. Суретшілердің менуарларын
оқып отырсақ, атақты суретшілер – Ә.Қастеев, Қ.Тельжанов, А.Ғалымбаева т.б.
суреттерін қыл қалам арқылы көп салған, арнайы уақыт бөліп, нобайлар
(наброскалар), жылдам салған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ж.Досмұхамедов атындағы педагогикалық колледж
Педагогика және
психология кафедрасы
Курстық жұмыс
Тақырыбы:
Ертегі мазмұны бойынша ересек балаларды сурет салуға үйрету
Орындаған:
КДО тобының студенті
Жетекшісі:
Орал қаласы - 2015
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 3
Негізгі бөлім:
І тарау. Балалар бақшасындағы бейнелеу өнері іс- әрекеті және
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..20
1.1.Балалар бақшасындағы бейнелеу өнері іс – әрекетін
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...20
1.2.Әр түрлі жас топтарында бейнелеу іс – әрекетін
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...22
ІІ тарау.Мектеп жасына дейінгі ересек балаларды сурет салуға үйрету
жолдары
2.1 Бейнелеу өнерін меңгеруде суреттің атқаратын рөлі
2.2 Бейнелеу өнері сабағында ересек балаларға елестету арқылы сурет салдыру
жолдары
2.3 Мектеп жасына дейінгі балаларды сурет салуға үйретуде әр түрлі
әдістерді қолдану арқылы бейнелеу өнеріне баулу
ІІІ тарау. Практикалық бөлім. Ертегі желісі арқылы ересек балаларды сурет
салуға үйрету жолдары
3.1 Ұйымдастырылған оқу іс- әрекетінің мазмұны: Түлкі мен тырна
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...35
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.37
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі. Балабақшаның күн тәртібінде түрған өзекті мәселе
– баланың денсаулығы, тәртіпті де ақылды бала өсіру, алғашқы білім нәріне
жол ашу.Осыған орай, бүгінгі қоғам мүддесіне лайықты, жан – жақты жетілген,
бойында ұлттық сана қалыптасқан парасатты азамат тәрбиелеп өсіру –
отбасының, балабақшаның, барша халықтың міндеті.
Кішкентай бүлдіршіндеріміздің алғашқы даму кезеңі, білім мен тәрбие
берудің алғашқы сатысы - балабақша. Балалардың білім алуға, еңбекке,
қоршаған ортаға бейімі, адамдармен қарым-қатынасы, сөз қорының, ойлау
қабілетінің дамуы мектепке дейінгі кезеңде қалыптасады. Баланың жеке
басының тұлға ретінде дамуы көптеген жағдайларға байланысты. Ол баланың
өзін қоршаған ортасы, қарым-қатынасы (үлкендермен және құрбыластарымен)
ойын, балабақшадағы іс-әрекеті баланың психикалық дамуына ықпал етеді. Бұл
баланың айналадағы дүниеге, заттар мен құбылыстарға жауапкершілікпен
қарауға деген түсініктерін дамытады.
Мектепке дейінгі балалардың бейнелеу қабілеттері мен шығармашылығын
қалыптастару қазіргі таңда ең өзекті мәселелердің бірі болып отыр. Ғалым-
педагогтар мектеп жасына дейінгі балалардың бейнелеу қабілетінің дамуын жан-
жақты әлі де қарастыруды қажет етеді деген пікірлер айтуда.
Бала мектепке келгенде қабылдау, ойлау және есте сақтау қабілеті жоғары
дәрежеде болуы тиіс. Сондықтан балаға мектепке дейін бейнелеу қабілетін
дамыту маңызды. Ол үшін арнаулы дәлелденген, тәжірибе жүзінде еске
асырылған нәтижелі іс-әрекеттер жасалынуда.
Осы жасқа лайықты ойлау, есте сақтау қабілеті мен ақыл-ой және ересек
адамның парасатты қамқорлығынсыз баланың талабы толығымен ашылмай қалуы
мүмкін. Мектепке дейінгі балалық шақта есте сақтау, бейнелеу қабілеті
біршама дербестікке ие болады. Мектепке дейінгі балалардың есте сақтау
қабілетін дамыту баланың ес процесінің қалыптасу өрісіне бір деңгейде
көрініс бермейді, сондықтан да оны белсенді түрде ынталандыра білуіміз
шарт. Мектепке дейінгі балалардың өмір сүру қалпы, оның есте сақтау және
ойлай білу дәрежесімен тығыз байланысты. Сондықтан да есті дамыту – үлкен
өзгеріс есті-бала алдында есте қалдыру, бейнелеу мақсатын қойып, тиісті
тәсілдер қолдануды бастайтын (мысалы, есте қалдыру үшін іс-әрекетті бірнеше
рет қайталайды) арнайы мнемикалық іс-әрекетің болуы дейді. Мектепке дейінгі
балалардың есте сақтау, бейнелеу қабілетіне тән заңдылықтар да қазіргі
таңда зерттелінуде.
Мектеп жасына дейінгі балалардың бейнелеу қабілетінің рөлі, ойлау
процесіне қарағанда маңызды болмаса онан кем емес.
Мектепке дейінгі балалардың бейнелеу қабілетінің жоғары болатындығын
ғалымдар кеңінен қарастырды.
Балабақшада бейнелеу өнерімен шұғылдану болмысты танудың тиімді құралы
болып табылады және сонымен бірге көзбен көріп қабылдау, қиялдау,
кеңістікті елестете білу, есте сақтау, сезім және басқа психикалық
процестердің дамуы мен қалыптасуына жәрдемдеседі.
Мектеп жасына дейінгі балалардың бейнелеуі дегеніміз – олардың қиялынан
туындаған көріністердің және құлағымен естіп, қолымен ұстаған нәрселердің
және тағы да басқалары осы рецепторлардың бәрін біріктіре қалдырғанда ғана
тиісті мағұлматты есте қалдыруы.
Мектеп жасына дейінгі шақ өмірдің ерекше әлемі немесе жұмақ сынды
кезеңі емес. Балалар өмірінде де үлкендер сияқты күрделі шешілуі қиын,
кейде тіпті шешілмейтін проблемаларда қөп және олар мектеп жасына дейінгі
балаларды жастайыннан ренжуге, қапалануға, қиыншылықтарды жеңе білуге,
күресуге, қуануға мәжбүр етеді.
Мектепке дейінгі баланың бейнелеуінде және қайта жаңғыртуында адамның
немесе жануардың бейнесі белгілі бір атпен сақталады. Және де мектепке
дейінгі балалардың суреттерінде және олардың әсіресе жұмыстарында дайын
күйінде суреттерді қою сақталған бейненің салынуы және оның тапсырманы
орындай білуі негізгі орын алады. Арифметикалық тапсырмаларды шешу әдісін
игеруге қөмектесетін бағдарламада өңделді. Негізгі заңдылығы тапсырма сұрақ
жауап түрінде өтіледі.
Зерттеу пәні: мектепке дейінгі бейнелеу өнері іс- әрекеті
Зерттеу объектісі: мектепке дейінгі мекемелер
Зерттеудің мақсаты: ертегі желісі арқылы ересек топтағы балаларды сурет
салуға үйретудің тиімді жолдарын қарастыру;
Зерттеудің міндеттері:
а) балалар бақшасындағы бейнелеу өнері іс- әрекеті ерекшеліктерінің
теориялық негізін ашу, қарастыру;
ә) ертегі желісі арқылы ересек топтағы балаларды сурет салуға үйрету
ерекшеліктерін анықтау және оның тиімді жолдарын айқындау;
в) мектеп жасына дейінгі балалардың бейнелеу өнері іс- әрекеттері
негізінде бейнелеу қабілеттері мен шығармашылығын дамытатын әдіс-тәсілдерді
айқындау.
Зерттеудің теориялық маңызы:Педагогикалық іс-ертегі желісі арқылы
ересек топтағы балаларды сурет салуға үйрету ерекшеліктері теориялық және
тәжірибелік тұрғыдан тұтастық принципін басшылыққа ала талданды.
Зерттеудің әдістемелік маңызы: ертегі желісі арқылы ересек топтағы
балаларды сурет салуға үйрету деңгейін анықтайтын әдістемелер сарапталып
зерттеулер жүргізу негізінде талданды.
Зерттеу әдістері: Бейнелеужәне құрастыру әрекеттері негізінде бейнелеу
қабілеттері мен шығармашылығын даму деңгейін анықтаушы тестермен
қалыптастыруға арналған жаттығулар, философиялық, психологиялық,
педагогикалық және оқу-әдістемелік әдебиеттерге талдау жасау, педагогикалық
бақылау, педагогикалық тәжірибе жұмыстары.
Зерттеу көздері: педагогика, психология, философия, ғылымдарының
классиктерінің еңбектері, Қазақстан Республикасы үкіметінің ресми құжаттары
(заңдар, қаулылар, бағдарламалар, актілер, тұжырымдамалар, т.б.), жалпыға
міндетті білім берудің мемлекеттік стандарттары, оқу бағдарламалары.
Курстық жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, үш тараудан,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І- тарау. Балалар бақшасындағы бейнелеу өнері іс- әрекеті және маңызы
1.1.Балалар бақшасындағы бейнелеу өнері іс – әрекетін ұйымдастыру
Бейнелеу іс – әрекеті жұмыстарын жоспарлаудың негізгі
принциптері. Оның мектепке дейінгі ұйымның білімділік – тәрбиелік жұмыс
мазмұнымен байланыстылығы. Балалар жұмысын талдау және оны жинақтауды
ұйымдастыру. Сабақты жоспарлауда педагогтарға көрсетілетін күнделікті
көмек (жеке және топтық кеңес беру, семинарлар, практикумдар,
үйірмелер). Ата – аналармен жүргізілетін жұмыстар (жиналыстар,
кеңесулер, дөңгелек үстел). Мектеп жасына дейінгі және кіші
мектеп жасындағы балаларды бейнелеу өнері құралдарымен үйрету,
дамыту, тәрбиелеудің байланыстылығы. Балабақша және бастауыш сынып
оқушыларымен бейнелеу өнері сабақтарын ұйымдастырудың өзіндік
ерекшеліктері. Бейнелеу өнеріне үйретудің бүкіл жүйесі негізінде бақылау
әдісі жатады. Балалардын творчествалық қабілеттерін дамытудың табысты болуы
олардын айналасындағы бақылай білуі, болмыс құбылыстары арасындағы
байланыстарарды анықтап, жалпы және жеке белгілерді бөліп көрсете білу
қаншалықты дамитынына байланысты. Бірақ сабақ барысында бақылаулардың бір
өзі көргенді бейнелеу мүмкіндігін қамтамасыз ете алмайды.
Баланы арнаулы бейнелеу тәсілдеріне, түрлі бейнелеу материалдарын
пайдалану әдістеріне үйрету қажет. Тек сабақтарда жүйелі түрде үйрету
процесінде ғана балалардын қабілеттері қалыптасады. Сабақта бейнелеу
іс-әрекеті жөніндегі сабақтарда шартты түрде көрнекі және сөздік деп
бөлінетін әр түрлі тәсілдер пайдаланылады Ерекше сабаққа байланысты тән
тәсілдер тобы ойын тәсілдерін құрайды. Оларда көрнекілікті қолдану мен
сөзді пайдалану біріктіріледі
Педагогикада қабылданған анықтамаға сәйкес үйрету әдісі қойылған
міндетті шешуге бірдй көзқараста келуімен сипатталып, сол сабақтағы
баланыңда, оқытушыныңда бүкіл қызыметінің сипатын анықтайды. Үйрету
тәсілі – сабақтардағы іс- әректтің бүкіл спецификасын анықтамайтын, бар
болғаны тар көлемде үйрету маңызына ие, неғұрлым жеке көмекші құрал.
Кейде жекелеген әдіс тек тәсіл ретінде ғана еөрінуі және тұтас алғанда
сабақтардағы жұмыс бағытын белгілеп бермеуі мүмкін. Үйретудің көрнекі
әдістері мен тәсілдері. Үйретудің көрнекі әдістері мен тісілдері
пайдаланылған натуралар, картиналардың баспа машиналар арқылы жасалған
көшірмелері. үлгілері және басқа көрнекті құралдар; жекелеген заттарды
құрап көруге; Мұғалімнің бейнелеу тәсілдерін көрсету; балалардын жұмыстарын
сабақ аяғында, оларға баға берген кезде көрсету. Натураны пайдалану:
Бейнелеу өнерінде натура деп тікелей бақылау кезінде бейнеленетін затты
немесе құбылысты айтады. Үлгіні пайдалану: Натура сияқты, үлгі деп үйрету
әдісі және жекеленген тәсіл ретінде пайдаланылуы мүмкін. Картиналарды
пайдалану: Картиналар негізінен балалардың қоршаған болмыс туралы
түсініктерін нақтылау үшін және бейнелеу құралдары мен тәсілдерін
анықтау үшін қолданылады. Тәрбиешінің жұмыс тәсілдерін көрсету:
Балабақша бағдарламасы үйрету процесінде балалар меңгеруге тиісті
бейнелеу шеберліктері мен дағдыларының көлемін белгілейді. Салыстырмалы
түрде алғанда шағын шеңбердегі шеберліктерді игеру балаға барынша алуан
түрлі заттарды бейнелеуге мүмкіндік береді. Мысалы, үйдің суретін салу
үшін тік бұрышты форманы салу тәсілдерін білу, яғни тік бұрышты етіп
түзу сызықтарды біріктіре білу керек. Мұғалімнің бейнелеу әдістерін
көрсету көрнекі- ықпалды тәсіл болып табыады, бұл тәсіл балаларды өздерінің
нақты тәжірбиесі негізінде қажетті форманы саналы түрде жасауға
үйретеді. Көрсету екі түрлі болуы мүмкін: қимыл- ишарамен көрсету және
бейнелеу тәсілдерімен көрсету.Барлық жағдайларда көрсету сөзбен түсіндіру
арқылы жүреді. Балалардын жұмыстарын талдау: Аналитикалық ойлауды
дамыту балаларға жолдастары істеген жүмыстарды және өз жұмыстарын
обьективті бағалауға мүмкіндік береді.
Бырақ мұндай дәрежеге бала 6-7 жаста жетеді. Әрбір баланың жұмысын
мектепке келген кезінде талқылауға болады, бала бұл кезде жолдастарының
еңбегінің нәтижелерін білгісі келеді. Алты жастағы балаларға өзінің
жұмыстарын натурамен. үлгімен салыстыра отырып, талдауды ұсынуға болады.
Мұның өзі балаларда жолдастарының жұмыстарына ғана емес, сонымен бірге
өзінің меншікті жұмысына да сын көзбен қарауды тәрбиелеиді. Үйретудің
сөздік әдістері мен тәсілдері: Үйретудің сөздік әдістері мен
тәсілдеріне әңгімелесу, сабақ барысындағы және сабақ процесіндегі
мұғалімнің нұсқаулары, сөздік көркем образды пайдалану жатады. Сабақ
барысында әңгімелесу: Бейнелеу іс- әрекеті жөніндегі сабақтар, әдетте
мұғалімнің балалармен әңгімелесуімен басталады. Әңгімелесудің мақсаты -
бұрын қабылданған образдарды балалардын есіне түсіріп, сабаққа деген
ықыласын туғызу.Әсіресе балалар елестету негізінде, көрнекі құралдар
пайдаланбай, жұмыстар орындайтын сабақтарда әңгімелесудің маңызы орасан
зор. Әңгімелесу қысқа, бірақ мазмұндыда әсерлі болуы тиіс. Әңгімелесу
негізінен үйрету әдісі ретінде 6-7 жастағы балалармен жұмыс істеген кезде
жүргізіледі. Әңгімелесу әдіс ретінде де тәсіл ретінде де балаларың
түсініктері мен эмойиялары жанданып, ал творчествалық көңіл күйлері
суынбауы үшін 4-5 минуттан аспауы керек. Көркем әдебиет образын пайдалану:
Сөз ішінде өз бейнесін тапқан көркем образ( өлең, әңгіме, жұмбақ
және т.б.) өзіне тән көрнекілікке ие болады. Онда белгілі бір құбылысқа
тән, типтік бейне жатады да оны басқа құбылыстардан ерекше тіп көрсетеді.
Тәрбиешінің сабақ процесіндегі нұсқаулары мен түсіндірмелері.
Тәрбиешінің нұсқаулары барлық көрнекі тәсілдермен міндетті түрде қатар
жүреді, бірақ үйретудің дербестәсілі ретінде де пайдалануы мүмкін. Мұның
өзі балалардың жас мөлшнріне және сол сабақтың алдында тұрған
міндеттеріне байланысты. Әдетте тәрбиеші алға қойылған оқу міндеттерін
түсіндірумен байланысты нұсқаулар береді.
Үйретудің ойындық тәсілдері. Бейнелеу іс- әрекеті процесінде
ойын сәттерін пайдалану үйретудің көрнекі – ықпалды тәсілдеріне жатады.
Бала неғұрлым жас болған сайын, оны тәрбиелеу мен үйретуде ойын
соғұрлым көбірек алуы тиіс. Үйретудің ойындық тәсілдері алға қойылған
міндетке балалардың назарын аударуға жәрдемдесіп, ойлау мен қиялдау
жұмысын жеңілдетеді. Сонымен қандайда бір әдістер мен тәсілдерді
таңдау: сол сабақтың мазмұны мен алдында тұрған міндеттеріне және
бейнелеу іс- әрекетінің міндеттеріне; балалардың жасы мен дамуына;
Балалар әрекет жасайтын бейнелеу материалдарының түрлеріне
байланысты.Басты назарда айналадағылар туралы түсініктерді орнықтыру
міндеттері тұрған сабақтарда сөздік әдістер; әңгімелесу, балаларға
сұрақтар қою көргенін еске түсіруге көмектеседі.Алда тұрған міндеттерді,
сабақтың программалық материалын және сол топтағы балалар дамуының
ерекшеліктерін мұқият ойластырып алмайынша бірде- бір тәсілді
пайдалануға болмайды. Жекелеген - көрнекі және сөздік - әдістер мен
тәсілдер қатар қолданылып сабақта үйретудің біртұтас процесінде бірі
екіншісі мен серіктесіп отырады.
1.2.Әр түрлі жас топтарында бейнелеу іс – әрекетін ұйымдастыру
Жетіге аяқ басқан балалар 5 жастағы, балалардан едәуір ерекшелеу
келеді. Бұрынан алып келе жатқан қабілеттілерінің сапасы дами түседі.
Бәрінен бұрын балалардың өз бетінше заттарды қарай білулерін қадағалып,
қабілетін дамыту аса қажет. Бұл процестің ең бастысы - балалардың
қалыптасқан тәжірибесіне сүйену. Тәрбиеші балаларды заттардың, қоршаған
құбылыстардың шындығын суретте шешімін табатындай етіп талдай білуге
жетілдіруге тиіс. Педагог балаларды әрбір заттың тән қасиеттерін мүшелей
білуге үйрете келіп, затты немесе құбылысты толық қамти білуге көп мән
береді. Көктемнің ғажаптығына балалардың көңілін аудара отырып, алғашқы
гүлдердің айрықша нәзіктігін, көгілдір аспанның, көктердін түсін көрсетеді.
Бұл негізінен бояу түстерінің жас, қанық екендігін сезінуді арттырады.
Бұл топта натураға қарап сурет салу негізгі мақсат емес, дегенмен
кейбір өзгешеліктері бар. Бұрын балалар заттардың құрылысы мен түстерінің
тобын, белгілі бір формаларды меңгергн болса, енді оларға тән қасиеттерін
меңгереді. Мысалы: сурет саруға таңдап алынған бұтақтардың тармақтары және
көптеген жапырақтары, т.б. бар. Балалар осы қасиеттеріне байқап,
бейнелеулері керек. Сабақтың басында балаларды затты дұрыс талдап, қарап
алғанына қарамастан, жасалған бейнені салыстыру, оны қабылдауға қайтып
оркалу қажеттігі туады. Табиғатпен таныстыру сабақтарында сурет
салудың белгілі бір маңызы бар. Балалар табиғат құбылыстарын қадағалап
отырады, балабақша немесе топ учаскілерінде өсімдіктердің өскендігін,
бойларының ұзындығын байқайды да, соларды өздерінің суретіне енгізеді.
Педагог 6 жастағы балаларды әр түрлі тақырыптағы суреттерді, шағын
скульптураларды, декорияциялық –қолданбалы өнер бұйымдарын түсінуге
үйретеді. Балалар олардың эстетикалық қасиетін сезіне бастайды, қуаныш
сезімене бөленеді, толқуды бастан кешіреді, қобалжижы; сонан кейін
педагогтын кеңесімен немесе өз бетінше өзіне ерекше ұнаған бұйымды таңдап
алады.
Мектеп алды даярлық тобындағы балаларда үйренуге деген қабілет
анағұрлым алғыр келеді. Балалар тек тәрбиешісінің айтқанын істеп қоймай, өз
бетімен бірден орындала қоймайтын істі игеру үшін жаттығуға кіріседі, әрі
оларды қалай орындау керектігін сұрайды, сұрақтар қояды. Балалардың білуге
әуестігі белгілі бір бағытта дамиды, білуге құштарлығы артады, өз бетінше
қадағалауы мен бақылауы күшейеді. Тәрбиеші балалардың техникаға,
табиғатқа, өнердің әрбір түріне деген, білуге құштарлығын жеке –жеке даму
тиіс, өйткені бұл құштарлық олардың салған суреттеріне, мүсіндеріне,
аппликацияларына әсер етеді. Сурет салу кезінде педагог балаларды
өз жолдарының жұмысын әділ де жұмыла бағалай білуге бағыттайды, олардың өз
пікірлерін айтуын дамытады. Ол балаларды өз білгенін түгел өзгеге үйретуге,
өз жолдастарына көмектесуге үйретеді. Мәселен, сабақ үстінде балалар түрлі
элементтерді қолдана отырып, декоративті ою -өрнек жасады делік. Олардың
біреуі топқа тек жақында ғана келгендіктен өрнектін компазитциясын түсіне
алмады. Мұндай жаңадан келген балаға өрнекті салудың тәсілін педагог жақсы
сурет салатын бір балаға тапсырады.
Коллективті түрде жұмыс істеген кезде 6 жастағы балалар
тәрбиешісінің көрсеткен жұмысын ғана істей қоймай, осы жұмысты
тәрбиешәсәнәң таңдауына ықпал жасайды, оны жетіп қадағалай отырып,
жұмыстың дәл әрі көркем болуына бар күшіне салады. Кейбір жағдайларда бір
столда отырған балаларға тәрбиеші коллективтік жұмысты атқаруға келісуді,
өзара міндет бөлісуді ұсынады. Ол жұмыс барысына бақылап отырады, бірақ
олардың өз бетімен жұмыс жасауына көбірек еркіндік береді.
Тәрбиеші балаларды жұмыстың жоспарын өздері жасауға, яғни алдымен ойланып,
болашақ суреттің мазұмынын көз алдына келтіріп, содан кейін сурет сала
бастауға үйретеді. Сондай –ақ балаларға жұмысты орындау процесінде
жоспарлауды үйрету қажет: бұл баланың барлық іс -әрекетін жұмылдырады әрі
оның өзін -өзі қадағалауына игі әсерін тигізеді. Педагог балаға
оның өзі салған суретіне сын көзбен қарауы үйретеді. Бірақ әрқашан сынап
–мінеп отыру баланы қанағаттандырмауы, оның суретке деген ынтасын кемітуі,
өз жасаған дүниеге қуана алмауын тудыруы мүмкін. Сондықтан да балаларды өз
қатесін тек байқап қана қоймай, оны түзетуге ұмтылуын, бейнені көркем етіп
толықтыра білуін қалыптастыру керек, олардың қабілеті, іскерлігі мен
жасалып біткен жұмыс нәтижесінің арақатынасын байланыстыру керек., өздері
салған суреттін өзгеге түсінікті болуын, өзін қуанышқа бөлеуін қадағалау
керек. Мектеп алды даярлық тобындағылырды үйретудің міндеттері мен
мазмұны. 6 -7 жастағы балаларда мүсіндеу барысында мәнерлі образдар жасау
қабілеті айқын аңғарылады. Мұның өзі олардың өздеріне лайық ой -өрісінің
кеңеюіне байланысты. Олардың творчествалық қиялы бұрынғыдан да артып, дами
түседі. Қолдарының бұлшық еттері толысып, сонымен бірге саусақтарының
әрекетттері де қабат дамиды. Заттардың сапасын эстетикалық тұрғыдан
бағалауы, сондай –ақ айнала қоршаған заттар мен оқиғалар туралы өзінше
түсінік жасауы арта береді.
Бала заттың формасын, құрылымын ғана түсініп қоймай, сонымен қатар
заттың күйін де ұға бастайды. 6 -7 жастағы балалардың мүсіндеу
әрекеттеріне мектеп жасына дейінгі кішкентай сәбилердікінен мүлдем өзгеше
болып келеді. Оларда заттың формасын барынша дәл бейнелеуге, обрызды
қосымша детальдармен байытуға, оның қозғалысын көрсетуге құштаршлығы мол
болады. Олар өздерінің жұмысында мүсіндеудің көптеген тәсілдерін және
қосымша материалдарды пайдалана біледі. Бірақ, мектеп жасына дейінгі ересек
балалар тірі организмдерді мүсіндеген кезде солардың ерекше белгісін
көрсетеді де, ал негізгі бөліктерінің формулаларының барлығы әлі жалпылыма
күйінде қалып қояды. Мұның бұлайша болуы, балалардың күрделі
заттардың құрылымын, формасын әлі жетек түсіне алмауынан. Мектеп алды
даярлық тобындағы тәрбиешісінің алдында мүсіндеуге үйретудің мынандай
міндеттері тұрады; заттың формасын көзбен және бұлшық етпен қабылдауын
дамыту; мүсіндеу барысында мәнерлі образдар жасауға, әр алуан құралдарды
пайдалана алуға үйрету және творчестволық инициативаны дамытатын әр түрлі
бейнелеу және техникалық тәсілдері меңгеруді қалыптастыру.
Мектеп алды даярлық тобындағы балалардың шар, конус, дискі, цилиндр тәрізді
көлемді формулалармен жақсы таныс екені белгілі.
Осындай біліміне сүйенген мектеп алды даярлық тобындағы балар жеміс –
жидек, овощтарды мүсіндейді. Мүсіндеуге үйретудің осы кезеңінде балалардан
заттың формасы мен пропорциясын барынша дәл беруді, натурамен тыңғылықты
жұмыс істеуді, сол натураны әр қырынан қарап шыққан затын модельмен мұқият
салыстыруды талап ету керек. Мұнан соң оларға корзинадағы овощтар
тәрелкедегі жемістер, вазадағы жидектер деген тақырыптардағы композицияны
балалардың бояуына болады. Осындай композицияны бейнелеу үшін
түрлі түсті пластилинді беруге де болады. Өйткені, бұлардың түсі қосымша әр
береді. Саз балшықтан мүсіндеген кезде ұсақ детальдардың өзі де кең қиындық
келтіреді. Балалар жылдың басында халық шеберлері бойынша ат,
құс, қуыршақ тәрізді саз балшықты ойыншықтарды қалай мүсіндеуге еске
түсіреді. Жұмбаздалған тұтас саз балшықтан жекелеген бөлшектерді созып
жасаудың тәсілдерін анықтай түседі. Балаларға дымковтық қуыршақты
бейнелеудің жаңа амалдарын көрсету қажет., мәселен, қуыршақ қыздың юбкасы
қоңырау тәрізді болса, ал денесінің жоғары жағы және басы –конус тәрізді
саз балшықтан жасалады да өзара біріктіріледі. Қолдары бөлек – бөлек
күйінде бейнеленіп жалпы фйормаға жапсырылады. Міне, балалар адамдар мен
жануарларды осылайша бейнелеуге біртіндеп үйрене береді. Мектеп
алды даярлық тобындағы балалар қажетті заттарды бейнелеу барысында
мүсіндеудің тәсілдерін талғап, таңдап қолдануға қабілетті келеді. Заттарды
бейнелеу. Заттарды бейнелеу кезінде тәрбиеші балаларда заттардың және
олардың бөліктерінің формаларындағы өзіне тән ерекшеліктерді бере білуді
дамытады, жалпыдан жалқыға баруға үйретеді. Балалар заттың құрылысын бере
білуге, адамдар мен хайуанаттардың тыныш тұрған және қозғалыстағы қалпын
салуға үйретеді.
Бұлардың бәрі ересектер тобында өтетін сабақтарымен салыстырғанда
анағұрлым күрделі. Бізді қоршап тұрған ортадан ерекше, айқын, ашық
заттардытаңдай білуге үйрету керек. Тәрбиеші бөліктеріне дейін айқын
көрінетін заттарды таңдап алады. Балалардың осы бұйымдардың түрлі
варианттарын өздері ойлап салуы үшін тәрбиеші бұл бұйымдармен жете танысуы
әрі зеттеуді ұйымдастырады, ал сонан соң оларды бейнелеуде ұсынады.
Мектеп алды даярлық тобында балаларды алуан түрлі түстік гаммаларда өз
бетімен пайдалануға, оны дасай білуге үйрету қажет. Сонда балалар тек бір
түстін бірнеше реңке болатынын біледі, түстерді айыруға және оларды бере
білуге үйренеді, реңктерді алу үшін бірнеше түстерді араластыруға қажет
екендігін сезеді. Педагог балаларға түстердің атын өздері атауды ұсынады:
сұрғылт көгілдір, сарғыш көк және т.б. Ол балаларға заттар мен құбылыстар
түсінің құбылмалыллығын, өзгергіштігін түсіндіреді, әрі соларды суретте,
аппликацияда бере білуге үйретеді. Мысалы, балалармен күн
шұғыласына бөлінген ашық күнгі айналадағы заттарды бақылай отырып,
тәрбиеші назары түстердін қанықтылығына, контрактылығына аударады. Ал енді
бұлтқа жасырынғанда әлгі ашық түстердің барлығы күңгірт тартады.
Бір реңкі алу үшін түрлі түстерді араластыруға үйрену баланың түстік
палитраны еркін әрі әр қалай пайдалануына мүмкіндік береді. Тәрбиеші
мұндайда балаға көмектесуі тиіс.
Бала көбіне төнеріңкі аспанды бейнелейтін күңгірт түсті немесе нәзік
қызғылтым түсті, сондай –ақ ағаштың кұңгірт жапырағын, гүлдін көгілжімсұр
сабағын бейнелейтін түстерді іздейді. Ою -өрнекті салу. Мектеп
алды даярлық тобындағы тәрбиеші балаларға ою -өрнектің қазіргі декорациялық
өнер мен халықтың өнерге тән кейбір күрделі элементтерін меңгеруді
үйретеді. Балалар қазіргі және халықтың декорациялық өнердің үлгілерін
негізге ала отырып, түрлі формалы заттарға едәуір күрделі ою -өрнек сала
алады. (ағашқа таңба салу, керамика, маталар, ою, тоқыма ою және т.б.). Үй
тұрмысы бұйымдарын әшекейлеу балаларға ою -өрнектердің әрбір затқа тән
түрлі вриантттарымен танысуға мүмкіндік береді. Олар оюдың не үшін
ойылатындығында пайымдай бастайды. (мамамның, құуыршағымның көйлегі
жасалған ою немесе әдемі тымақ, тақия, бет орамалға арналған ою).
Тәрбиеші балаларға сурет пен аппликацияларды пкайдалана отырып декорациялық
композитция жасауға үйретеді. Балалар өнер шығармаларында қарауға, олардағы
нәзік ою - өрнекті түстерді талдауға, және оларды өз талғамдарына қарай
бағалауға үйретеді.
Мұндай түрлі материалдарды қолдану іс -әрекеті тек қана декорациялық
сурет салудың аясынан шығып кетеді, декорациялық –қолданбалы сипат алады.
Балаларға тек таблицаларды, қолданбалы өнер туындысы бейнеленген суреттерді
ғана көрсетінп қоймай, өнер туындыларының өздерін де жиірек көрсеткен жөн.
Сабақтас мазмұнды беру. Сюжетті сурет салу сабақтарында тәрбиеші балаларды,
салыстырмалы шамасын бере білуге, бейнені кеңстікке сай орналастыруға,
жерде тұрған заттарды бейнелеу үшін қағаздың бүкіл бетін түгел немесе тек
бір шетін ғана үйретеді. Жүйелі әр тыңғылықты жүргізілген жұмыстардан
кейін балалар жылдын аяғына таман суреттің кеңестік бере алады.: қағаздың
алдыңғы бөлігіне түсетін заттарды олар анық әрі үлкен етіп салады, ал алыс
қашықтықтағы заттарды шағын етіп салады. Қағаз бетіне салатын заттарды әр
түрлі орналастыруға болатынын көрсетуге балалар үшін аса маңызды болып
табылады. Техникалық дағдылар. Тәрбиеші балаларды сызықты сурет салу
қарандашты еркін ұстауға үйретуі қажет; сызық бойымен бір қалыпты сызықтар
жүргізе отырып алдымен бір жағына, сонан соң екінші жағына тік және
көлденең тұрған қос шығыршық салуға үйренуі керек, ұзын сызықтардың,үлкен
заттардың, немесе олардың бөліктерінің, ою элементтерінің суретіне салғанда
және суреттің ұсақ детальдарын бояғанда қолдың барлық саусақтарының
қозғалысын пайдалануды уйрену қажет. Кистің ұшымен барлық бағытта түрлі
нәзік свзықтарды салуға үйренуі керек. Балаларға сурет салған қарындашты
баса түсу мен жеңілдету ұстауды үйрету қажет; акварельмен сурет салу
техникасымен меңгеру керек; бояуды суға малып, оны палитраға тигізу қажет
және суреттің бір бөлігін бояп шығуы үшін жеткілікті мөлшерде ғана киістің
үшына бояу жағуы керек.
Балалар түрлы түсті балауыз бормен, көмір қарандашпен, сангинамен
сурет сала білуі тиіс. Тәрбиеші балаларды сызықтың, форманың, ою -өрнек
элементтерінің әдемі түсуін және кескіндердің ерекшелігін, түрлі сызықтарды
жеңіл түсіруді байқауға үйретуі тиіс. Суреттің мұндай эстетикалық сапасы
салу процесінің мазмұнын байыта түседі. Бала мұнымен бірте –бірте суретті
әдемілей, айшықтай, көркемдей түседі. Мектеп алды даярлық балаларын
үйретудегі ойын тәсілдері: Бейнелеу іс-әрекеті процесінде ойын сәттерін
пайдалану үйретудің көрнекі-ықпалды тәсілдеріне жатады. Бала неғұрлым жас
болған сайын, оны тәрбиелеу мен үйретуде ойын соғұрлым көбірек орын алуға
тиіс. Үйретудің ойындық тәсілдері алға қойылған міндетке балалардың назарын
аударуға жәрдемдесіпойлау мен қиялдау жұмысын жеңілдетеді. Балаларды
сурет салуға үйрету ойын жаттығуларынан басталады. Олардың мақсаты – аса
қарапайым сызықтық формаларды жасауға балаларды үйрету процесін де қол
қимылдарын дамытуды да неғұрлым тиімді ету. Балалар алдымен мұғалімнен сол
қолдарымен ауада түрлі сызықтар жүргізеді, содан кейін қимылын: Бұл жолмен
жүгіріп бара жатқан бала, Әжетай жіпті осылай шумақтайды және т.б. сол
сияқты түсіндірумен толықтыра отырып, саусақтарын қағаз бетімен жүргізеді.
Ойын жағдайында образ бен қимылды біріктіру сызықтар мен аса қарапайым
формаларды бейнелей білуді меңгеруді едәуір шапшңдатады. Ойындық
сәттерді пайдаланған кезде мұғалім үйретудің бүкіл процесін ойынға
айналдырмауы тиіс, өйткені ол балалардың көңілін оқу міндеттерін орындаудан
басқаға аударып, білім, іскерлік пен дағдыларға ие болудағы жүйені бұзуы
мүмкін. Сонымен қандай да бір әдістер мен тәсілдерді таңдау: сол
сабақтыңмазмұны мен міндеттеріне және бейнелеу іс-әрекетінің міндеттеріне,
балалардың жасы мен олардың дамуына, балалар әрекет жасайтын бейнелеу
материалдарының түрлеріне байланысты. Басты назарда айналадағылар туралы
түсніктерді орнықтыру міндеттері тұрған сабақтарда сөздік әдістер:
әңгімелесу, балаларға сұрақтар қою, көргенін еске түсіруге көмектеседі.
Алда тұрған міндеттерді сабақтың программалық материалын және сол топтағы
балалар дамуының ерекшеліктерін мұқият ойластырып алмайынша бірде бір
тәсілді пайдалануға болмайды.
Жекелеген – көрнекі және сөздік - әдістер мен тәсілдер қатар
қолданылып сабақта үйретудің біртұтас процесінде бірі екіншісімен
серіктесіп отырады. Көрнекілік балалаардың бейнелеу іс-әрекетінің
материалдық-сезімдік негізін жаңғыртады, сөз дұрыс түснікті қалыптастыруға,
қабылдау мен бейнелеуді талдап, жинақтауға көмектеседі.
Суреттердің негізгі орындалу тәсілі. Бәрінен бұрын балаларды қолда
қарындашты, қылқаламды, борларды дұрыс ұстауға үйрету қажет. Балалардың
өздері бұған үйрене алмайды. Қарандашты және қылқаламды дұрыс ұстай білмеу
сурет салу қимылдарының дамуын кешеуілдетеді және бейнелер жасауды
қиындатады. Балалар қылқалам мен қарындашты үш саусағымен ұстауды үйрену
керек (басбармақ пен ортан қолдың арасында үстінен сұқ саусақпен басып
ұстайды), қол бұл кезде шынтаққа дейін столда жатады немесе сурет салатын
қарындашқа сүйеніп, шамалы көтерілуі мүмкін. Қарындашты әр түрлі қысымда
ұстай отырып (бозғылт және жұқа реңктерді, жіңішке, нәзік сызықтарды алу
үшін қағазға жеңіл жанаса отырып, ашық түсті және қатты сызылған сызықтарды
алу үшін неғұрлым қаттарақ баса отырып) сурет салуға болады. Бұл сызықтар
мен бейнелердің әсерлігіне жетуге мүмкіндік береді, себебі – сызық суреттің
негізгі компоненттерінің бірі. Қылқаламмен сурет салу үстінде балаларға
жалпақ және жіңішке сызықтарды алу үшін қылқаламның барлық түгімен және
оның ұшымен сызық жүргізуді үйретеді. Балаларды бейнелерді дұрыс бояу
тәсілдеріне үйретеді (сызықтарды бір бағытта, бір контурдың шеңберінде оны
өзгертпей жүргізу, штрихтарды контурдың шегінен шығармау, тегіс фактураны
бере отырып, ашық жер қалдырмай, ал кедір-бұдырлысын – ашық жер қалдыра
отырып бояу.) Балалар заттарды олардың бөліктері мен фактураны бейнелеу
мақсатымен штрихтардың және сызықтардың ұзындығын реттей білуге ие болады.
Балалар қылқаламмен және бояулармен жұмыс жасаудың түрлі тәсілдерін: құрғақ
фонда дымқылдау әдісімен жұмыс жасауды үйренеді. Оларды түстердің түрлі
реңктерін алу үшін бояуларды ақ сырмен араластыруды және оларды сумен
ерітуді; сурет салудың және түс реңктерін алудыңтүрлі тәсілдерін
пайдалануды, бейнелер жасаған кезде түрлі техниканы қолдануды (жай қарындаш
және бояулар-гуашь, акварель, түрлі-түсті борлар және гуашь немесе акварель
және т.б.) үйретеді.Сурет салу техналогиясын меңгеру қол қимылын дамытады,
балаларға суретте өздерінің шығармашылық ойларын еркін бейнелеп
көрсетулеріне, қызықты, әсерлі суреттер жасауға мүмкіндік береді. Қарындаш
–сырты ағаштан, өзегі графиттен жасалған сызу құралы. Сурет салу үшін
суретшілердің алуан түрлі жабдықтар мен материалдарды пайдаланатыны
белгілі.Қандай да болмасын нақты суретпен жұмыс, заттың өзіне қарап
салудан, оның пластикалық қасиетін оқып-білуден басталады.Нақты бейненің
ерекшелігіне байланысты сурет қарындашпен, перомен, көмірмен, қылқаламмен
салынуы мүмкін.Олардың ішінде ең көп қолданылатыны - кәдімгі графиттік
қарындаш.Сурет салатын қарындаштар қатты-жұмсақтығына қарай мынадай
түрлерге бөлінеді: 6Т, 5Т, 4Т, ЗТ, 2Т, Т, ТМ, М, 2М, ЗМ, 6М, бұлар латынша
мыналарға сәйкес келеді: 6Н, Н, НВ, 2В, ЗВ, 4В т.т. Қарындашты жазуы бар
жағынан ұштамау керек. Жартысынан азы қалған қарындашпен сурет салу өте
қолайсыз болады, сондықтан оны арнаулы түтікке орнатып, ұзартып пайдаланған
жөн. Сурет салу үшін сызу және сурет қағазы деп аталатын жартылай ватман
қағазы қолданылады. Сурет салуға жылтыр, жұқа, жұмсақ немесе өте қалың,
бедерлі қағаздар мүлдем жарамайды. Қағаздың бедерлігі немесе жылтырлығы
суретті өңдеуге қолайсыздықты туғызады, ал жұмсақ қағаз тез сарғайып
кетеді. Бұл қағаздарға тек жұмсақ заттармен - сангинамен, көмірмен, ал
жылтыр қағазға тек қана тушьпен және қаламұшпен сурет салған ыңғайлы.
Суреттегі керексіз сызықтарды өшіру үшін жұмсақ ақ өшіргіш қолданылады.
Өшіргішті өте бір қажетті жағдайда болмаса, сирек пайдалануға дағдыланған
жөн. Сурет салынатын қағазды планшетке керіп бекіту үшін сызба
(архитектура) жапсырма шегесін (кнопка) қолданған жақсы немесе желімдеуге
де болады. Ол үшін қағазды шамалы сулап, планшетке қатты жапсыра нық ұстап
тұрып, шетін жапсырма шегемен бекітіп не желіммен желімдеп, планшет қырының
арт жағынан бекіту керек.
Сурет салуға кіріспес бүрын қағаз керілген планшетті жұмыс істеуге
ыңғайлап, дайындап алған дұрыс. Сурет салынғанда графитті қарындашпен
қатар, көмірді де пайдалануға болады. Ол анағұрлым жұмсақ материалдар
қатарына жатады. Көмір таяқшаларын ағаштардың жіңішке бұтақтарын отқа жағу
арқылы дайындап алуға болады. Ол үшін биіктігі - 20-25 см консерві қалбырын
тауып алып, оған құрғақ құм толтырады да ішіне қабығы аршылған, биіктігі
қалбырдың бойындай шыбықтарды шаншиды. Сонан соң қалбырдың бетін жауып отқа
қыздырады. Шыбықтар әбден күйген кезде оттан шығарып алып, оны суытады,
сосын сол күйінде пайдалануға болады. Фабрикада арнайы дайындалған көмірлер
де болады. Мәселен, қолдан дайындалған көмірге өсімдіктен жасалған желім
қосылады. Мұндай көмірлер беті бұдыр қағаздарға жақсы жұғады. Графитті
қарындашпен және көмірмен салынған суреттерді ұзақ сақтау қиын, сондықтан
көмескіленіп немесе өшіп кетпеуі үшін оларды фиксаторлар арқылы өңдеу
керек. Фиксаторларды жасау әдістері де әр түрлі. Мысалға, қаймағы айырылған
сиыр сүтін алып, оған соншама су қосады. Бұл тез еріту үшін керек. Мұндай
әдістермен дайындалған ерітіндіні қағаз бетіне бүріккіш арқылы бүркуге
болады.
Графитті қарындашпен және көмірмен салынған суреттерді фиксатиф арқылы
әбден қатырып тастайды. Әдетте мұндай әдістер салынған суреттерді ұзақ
мерзімге сақтау үшін өте қажет. Көбінесе суретшілер түрлі-түсті
қарындаштарды пайдалана бермейді. Олар суреттерді көмірмен, тушьпен, кара
қарындашпен, пастель деп аталатын әр түрлі борлармен салады. Сурет салуды
жетік игеруге күн сайын жүйелі жұмыс істеу арқылы ғана жетуге болады. Сонда
суретші тәжірибе жинақтап, техникалық білім мен тәсілдерді игереді. Өткен
және қазіргі заманғы шеберлердің сурет салу техникасын зерттеп, үйренген
жөн. Мұның өзі суретшінің ой-өрісін кеңейтіп, сурет салудың сан алуан
тәсілдерімен танысуына көмектеседі, сондай-ақ сурет салғанда қолданылатын
түрлі материалдарды игеруге, олардың мүмкіндіктері мен қасиеттерін іс
барысында танып білуге үйретеді. Сурет салу сауаттылығына үйрету:
Қарындашты үш саусақпен (бас бармақ, сүқ саусақ, ортаңғы саусақ) ғана
ұстау керек. Қағазға көлеңке түспеу үшін қарындашты суретте көрсетілгендей
етіп сәл алыстау ұстаған жөн. Сурет салған кезде ңолды қағаз бетіне
тигізбеу керек. Егер қажет болған жағдайда қолды сүйемелдеу үшін екі
саусақтың ұшын (аты жоқ саусақ пен шынашақ) қағаз бетіне ептеп тигізуге
болады. Сонда қолдың астындағы сурет былғанбайды, өшірілмейді.
Негізінен бұрынғы салынған пішінді кетірмей-ақ қарындашпен түзетеді.
Егер де алғашқы белгіні кетіретін болса жіберілген қателік қайталануы
мүмкін.Өшіргіштердің ақ және сүр жұмсақ түрлері қолданылады. Егер өшіргіш
қатты болса екі-үш күн бензинде ұстап жұмсартуға болады. Сонымен қатар
қолданғанда ыңғайлы болуы үшін шетін ұштап кеседі. Мұндай өшіргіштермен
жіңішке штрихтарды, кішкентай бөлшектерді кетіру оңай. Қылқаламмен бір
түсті сурет салу гризайль
Қылқалам –кескіндемеде, графикада, каллиграфияда негізге кенеп, қағаз
т.б. сырлы бояу қабатын жағу үшін қолданылатын құрал. Қылқаламды жануарлар
жүні немесе қылынан қалашапқа бекітіп жасайды. Сырлы бояулы кескіндемеде
қықаламның жаққышы (дөңгелек және жалпақ пішінді) қатты қылдан, желімді
кескіндеме мен фрескада ұзынша қылдан жасалады. Дөңгелек жаққышты, үшкір
жаққышты жұмсақ қылқаламдар (тиін, борсық жүнінен жасалады) акварель және
графикада қолданылады. Қылқалам –бояумен жұмыс істеуге арналған құрал.
Жалпақ акварель қылқаламымен 16-20 коңыр немесе қара түс арқылы нобай
суреттерді салады. Жалпақ акварель қылқаламымен салу себебі, жіңішке
қылқаламмен салған суреттің сызықпен салынған суреттен айырмашылығы болмай
қалады. Сондықтан да жалпақ қылқаламның мүмкіндігі мол, көлемді бөлшектерді
бояп, жіңішке сызықтарды да түсіре алады. Қылқаламмен жұмыс істеу сурет
салушыдан жинақтылықты, шығармашылық икемділікті талап етеді. Бүл
техникамен сурет салуды қылқаламды жеңіл тигізу арқылы бейненің көлемін,
пішіннің негізгі бөлшектерін белгілеуден бастайды. Содан соң күңгірт рең
арқылы көлеңке жерлерін көрсетеді, қылқаламның ұшы арқылы айқын көрінетін
шеткі сызықтарын шығарады. Өте тез салынатын нобайлар үшін планшетке әр
қағазды жеке-жеке бекітпей, бірнеше данасын шеге арқылы ұстатқан тиімді.
Өйткені дайын нобайды тез алып тастап, жаңасын бастау оңай. Гризайль
техникасымен тек қана нобайларды емес, сонымен қатар этюдтар мен ұзақ
мерзімді суреттерді де орындайды. Бұл әсіресе қандай да болмасын бояу
түрімен сурет салып үйренердің алдында тиімді. Балалар бояудың қасиетін,
ерекшелігін, мүмкіндігін түсініп біледі.
ІІ тарау.Мектеп жасына дейінгі ересек балаларды сурет салуға үйрету
жолдары
2.1 Бейнелеу өнерін меңгеруде суреттің атқаратын рөлі
Жалпы суреттің бейнелеу өнеріндегі алатын орны ерекше. Сурет – бейнелеу
өнерінің негізі деуге болады. Суретсіз бейнелеу өнерін кескіндеме, сәулет,
композиция, мүсін сияқты бейнелеу түрін суреттен тыс қарауға болмайды.
Өйткені кескіндемеші де, мүсінші де, сәулетші де суретке соқпай өте
алмайды. Қайта өрлеу дәуірінің алыбы Микеланджело былай деген болатын:
Нобай жасау өнері – басқаша таалып жүрген сурет-кескіндеменіңде, сәулеттің
де, мүсіннің де еңбек нүктесі, сурет-кез-келгген Нобай жасау өнері –
басқаша таалып жүрген сурет-кескіндеменіңде, сәулеттің де, мүсіннің де
еңбек нүктесі, сурет-кез-келгген ғылымның қайнар көзі мен түп тамыры.
Сонымен суретдеген сөзге анықтама берер болсақ, сурет дегеніміз қарындаш,
көмір, сангина, қаламыш, арқылы нобай ретінде жеңіл сызып салған шығармасын
атаймыз.
Атақты суретші – педагогтар сурет өнеріне үлкен баға беріп, сурет
кезкелген бейнелеу өнерінің фундаменті. Суретке баса назар аудару керек.,-
деп ескерткен, болатын. Әрине, бұл тезистің өміршілдігігі бүгінгі таңда да
анықталып отыр. Суретшінің кез келген жұмысы суреттен басталады. Ол болашақ
картинасын бастамас бұрын кенепке анық нобайын салып шығады. Сондықтан да
әйгілі де атақты шеберлердің қай-қайсы да суретке үлкен мән берген. Қайта
өрлеу дәуірінің атақты мүсіншісі Микеланджоло бейнелеу өнерінің барлық
түрлерінің қайнар бастауы мен жан жүрегі сурет деп санаған. Ал көркем өнер
академиясында Репинді, Суриковты және Серовты оқытқан профессор П.П.
Чистяков Қиял деңгейі төмен адам картина жаза алмайды,- деп есептеген.
Қайта өрлеу дәуірінің суретшілері бейнелеуді оқыту әлістеріне
байланысты біршама құнды пікірлер айттты. Олардың пікіренше бейнелеуді
оқытудың негізі заттан қарап бейнелеу болу керек деді. Мысалға, Чепнино
өзінің кескіндеме туралы трактатында Байқасаң салтанатты қақпа арқылы
жетелеп өнерге апаратын ең жетілген жетекші – ол заттан қарап бейнелеу деп
жазған.
Осыған байланысты тарихи деректер бойынша Ежелгі герек суретші –
педагогтары бейнелеу өнерінңі басты мәселелерін шешуге талпынып, өз
шәкірттерін бейнелеуге оқуды ғылым арқылы игеруге шақырып, бейнелеуге ұсаөқ
кәсіп ретінде емес үлкен шығармашылық Рим империясының суретші –
педагогтарын бейнелеу өнерін оқытуды одлан әрі дамыту мәселелері көп
алаңдатпады. Олар бейнелеу өнеріне ұсақ кәсіп ретінде қарап, бейнелеуге
дамытуда тек үлгіден көшіру әдісімен шектеліп, әйгілі грек шеберлерінің
жұмыс тәсілдерін қайталады.
Сөйтіп римдік суретшілер гректер жасаған бейнелеуді оқыту әдістемесін
одан әрі дамытып жетілдірмей кейбір оқыту әдістемелерін біртіндеп жоғалта
бастады.
Живопись туралы үш кітап еңбегінде Леон Баттист Альберти бірқатар
құнды әдістемелік ережелер ұсынды. Ол бейнелеуді маңызды ғылыми пән ретінде
қарастырды. Өнерге оқытудың нәтижесі болуы ғылыми биіктілікке байланысты
деп жазды.
Альберти оқыту әдістемесіне ғылыми негіздене бере отырып, сурет салу
тек қолды жаттықтыру емес, ақыл-ойды жаттықтыру деп қарастырды. Бұл
қағиданы басшылыққа алып кеәіннен Микиланджело суретті қолмен емес баспен
салады деген болатын. Қазіргі суретшілердің жұмыстарын талдау кезінде біз
негізіне мән бере қоймаймыз. ХХ ғасырдың басында швецария педагогі Иоганн
Генрих Песталоццидің ықпалымен бейнелеу өнері жалпы білім беретін
мектептерде пән ретінде енгізіле бастады. Песталоцци сурет салуға оқытудың,
әсіресе бастауыш сыныптарда маңызы зор екендігін айтты. Оның айтуынша
жазуға үйренбес бұрын сурет салуға үйрену керек, өйткені суре салу дағдысы
жазуды меңгеруді жеңілдетеді. Дұрыс ойлану үшін қоршаған ортадағы табиғатты
дұрыс көре білу керек. Ол биіктіліккі жетудің бірден бір тәсілі – сурет
салу дейді.
Қандайда болмасын нақты суретпен жұмыс, заттың өзіне қарап салудан,
оның платикалық қасиетін оқып білуден басталады.
Сурет салуға үйренудің алғашқы кезінде қарапайым бұйымдардың – шар,
цилиндр, пирамида т.б. сияқты заттардың суретін салып, көптеген жаттығу
жұмыстарын жасаған пайдалы. Мұндай қарапайым жаттығулар жазықтықта тұрған
заттардың кеңістікте орналасу заңдылықтарын дұрыс ұғынуға көмектеседі. Сол
себептен алдымен суретті жақсы меңгерген жөн. Суретшілердің менуарларын
оқып отырсақ, атақты суретшілер – Ә.Қастеев, Қ.Тельжанов, А.Ғалымбаева т.б.
суреттерін қыл қалам арқылы көп салған, арнайы уақыт бөліп, нобайлар
(наброскалар), жылдам салған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz