Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстыруда дидактикалық ойындарды қолдану
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
Негізгі бөлім:
І. Мектеп жасына дейінгі балалардың табиғатпен танысу ерекшелігі
1.1. Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғат туралы ұғымдарын қалыптастырудың теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2. Табиғат мектепке дейінгі балалардың ақыл ойын дамыту құралы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
ІІ.бөлім. Қоршаған ортамен танысу бөлімінде дидактикалық ойындарды қолдану тәсілдері
2.1. Қоршаған ортамен танысу бөлімінде дидактикалық ойындарды қолдану тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
2.2. Дидактикалық ойын ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.3. Дидактикалық ойын түрлерін практикада қолдануы ... ... ... ...24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
Негізгі бөлім:
І. Мектеп жасына дейінгі балалардың табиғатпен танысу ерекшелігі
1.1. Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғат туралы ұғымдарын қалыптастырудың теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2. Табиғат мектепке дейінгі балалардың ақыл ойын дамыту құралы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
ІІ.бөлім. Қоршаған ортамен танысу бөлімінде дидактикалық ойындарды қолдану тәсілдері
2.1. Қоршаған ортамен танысу бөлімінде дидактикалық ойындарды қолдану тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
2.2. Дидактикалық ойын ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.3. Дидактикалық ойын түрлерін практикада қолдануы ... ... ... ...24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
Зерттеудің өзектілігі. Тәрбие - қоғамның негізгі қызметтерінің бірі, жеке адамды мақсатты, жүйелі қалыптастыру процесі, аға ұрпақтың тәжірибесін кейінгі буынға меңгертіп, олардың сана-сезімін, жағымды мінез-құлқын дамытушы. Ересек буын қоғамды тарихи өмірде жинақталған тәжірибені, білімді жас буынға тәрбие процесі арқылы береді.
Еліміздің Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауын және Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыру жөніндегі міндеттер туралы баяндамасында «Білім берудің нақты деңгейлерін дамытуда мынадай шаралар атқарылады.
Мектепке дейінгі тәрбие – екі басты міндеттен тұрады. Бірінші міндет – мектепке дейінгі білім беру ұйымдарының санын күрт өсіру. Екінші міндет – тәрбие жұмысын жаңа мазмұнмен толықтыру. Ол үшін барлық бағдарламалар мен әдістемелерді қайта қарап, мамандар даярлауды қамтамасыз ету қажет» делінген.
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасында: «... Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың сапасын қоғамның өзекті және перспективалы қажеттіліктеріне сәйкес ғылыми-әдістемелік тұрғыдан қамтамасыз ету мәселесі қарастырылған. Республиканың 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың негізгі міндеті: «Бала бойында білімді меңгеруге қажетті жеке қасиеттерді қалыптастыру» - делінген.
Еліміздің Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауын және Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыру жөніндегі міндеттер туралы баяндамасында «Білім берудің нақты деңгейлерін дамытуда мынадай шаралар атқарылады.
Мектепке дейінгі тәрбие – екі басты міндеттен тұрады. Бірінші міндет – мектепке дейінгі білім беру ұйымдарының санын күрт өсіру. Екінші міндет – тәрбие жұмысын жаңа мазмұнмен толықтыру. Ол үшін барлық бағдарламалар мен әдістемелерді қайта қарап, мамандар даярлауды қамтамасыз ету қажет» делінген.
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасында: «... Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың сапасын қоғамның өзекті және перспективалы қажеттіліктеріне сәйкес ғылыми-әдістемелік тұрғыдан қамтамасыз ету мәселесі қарастырылған. Республиканың 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың негізгі міндеті: «Бала бойында білімді меңгеруге қажетті жеке қасиеттерді қалыптастыру» - делінген.
1. Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан – 2030» Жолдау.
2. Н.Ә Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы.
3. Әлімбеков. Табиғатты пайдалану және оны қорғау негіздері
4. Артемова Л.В. Дидактикалық ойындар. 1992.
5. Богуславская З.М., Смирнова Е.О. Мектепке дейінгі жастағы балаларға арналған дамыту ойындары. – М., 1991.
6. Никитин Б.П. Дамытушы ойындар. – М., 1994.
7. Дидактикалық ойындар А.В.Фарков
8. Қазақстан Республикасы бастауыш білімінің мемлекеттік стандарты. – Алматы, 2003ж.
9. Тұрғынбаев Б.А. Кіші жастағы оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту. Алматы, 2005ж.
10. Ж.Шайхина. Ойын арқылы бала тілін дамыту. Отбасы және балабақша.2009 №2
11. Қисықова Б. Ойындардың оқу процесінде алатын орны . Ұлағат 2004 №4
12. Қалменова Г. Мектепалды даярлық тобы. ХХІ ғасыр мектебі. 2001 № 4
13. Момбекова Р Ойын түрлері Бастауыш мектеп 2011 №4
14. Егенисова А. Мектепалды даярлық тобы. Бастауыш мектеп. 2008 №5
15. «Отбасы және балабақша» журналы, 2004ж №4
16. «Отбасы және балабақша» журналы, 2009ж №1
17. Қазақ бала – бақшаларындағы тәрбиелеу, оқыту мазмұнын жаңарту тұжырымдамасы – Алматы, 1991.
18. Балалар ұйымдарының білім кеңістігіндегі алатын орны. Бала тәрбиесі. 2011ж №7.
19. «Қазақстан мектебі» журналы 2005 ж. № 9-10.
20. Сансызбайқызы М., Рысбайқызы Б «Ойна да ойлан».
21. Байтекова Г.С. Әсем сөйлеп үйренейік. Астана, 2003.
22. «Қазақстандағы Мектепке дейінгі білім» 2012ж №1
23. Алты жасар балаларды оқытып-тәрбиелеуде дидактикалық ойындардың рөлі: әдістемелік нұсқау. Алматы 2004ж.
24. Е.Бекболғанов. Ойлау қабілетін қалыптастырудың дидактикалық аспектілері. Қазақстан мектебі. 2005ж №5.
2. Н.Ә Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы.
3. Әлімбеков. Табиғатты пайдалану және оны қорғау негіздері
4. Артемова Л.В. Дидактикалық ойындар. 1992.
5. Богуславская З.М., Смирнова Е.О. Мектепке дейінгі жастағы балаларға арналған дамыту ойындары. – М., 1991.
6. Никитин Б.П. Дамытушы ойындар. – М., 1994.
7. Дидактикалық ойындар А.В.Фарков
8. Қазақстан Республикасы бастауыш білімінің мемлекеттік стандарты. – Алматы, 2003ж.
9. Тұрғынбаев Б.А. Кіші жастағы оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту. Алматы, 2005ж.
10. Ж.Шайхина. Ойын арқылы бала тілін дамыту. Отбасы және балабақша.2009 №2
11. Қисықова Б. Ойындардың оқу процесінде алатын орны . Ұлағат 2004 №4
12. Қалменова Г. Мектепалды даярлық тобы. ХХІ ғасыр мектебі. 2001 № 4
13. Момбекова Р Ойын түрлері Бастауыш мектеп 2011 №4
14. Егенисова А. Мектепалды даярлық тобы. Бастауыш мектеп. 2008 №5
15. «Отбасы және балабақша» журналы, 2004ж №4
16. «Отбасы және балабақша» журналы, 2009ж №1
17. Қазақ бала – бақшаларындағы тәрбиелеу, оқыту мазмұнын жаңарту тұжырымдамасы – Алматы, 1991.
18. Балалар ұйымдарының білім кеңістігіндегі алатын орны. Бала тәрбиесі. 2011ж №7.
19. «Қазақстан мектебі» журналы 2005 ж. № 9-10.
20. Сансызбайқызы М., Рысбайқызы Б «Ойна да ойлан».
21. Байтекова Г.С. Әсем сөйлеп үйренейік. Астана, 2003.
22. «Қазақстандағы Мектепке дейінгі білім» 2012ж №1
23. Алты жасар балаларды оқытып-тәрбиелеуде дидактикалық ойындардың рөлі: әдістемелік нұсқау. Алматы 2004ж.
24. Е.Бекболғанов. Ойлау қабілетін қалыптастырудың дидактикалық аспектілері. Қазақстан мектебі. 2005ж №5.
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
Ж.Досмұхамедов атындағы педагогикалық колледж
Педагогика және
психология кафедрасы
Курстық жұмыс
Тақырыбы:
Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстыруда дидактикалық
ойындарды қолдану
Орындаған:
тобының студенті
Жетекшісі:
Орал қаласы - 2014
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 3
Негізгі бөлім:
І. Мектеп жасына дейінгі балалардың табиғатпен танысу ерекшелігі
1.1. Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғат туралы ұғымдарын
қалыптастырудың теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..7
1.2. Табиғат мектепке дейінгі балалардың ақыл ойын дамыту
құралы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..14
ІІ-бөлім. Қоршаған ортамен танысу бөлімінде дидактикалық ойындарды қолдану
тәсілдері
2.1. Қоршаған ортамен танысу бөлімінде дидактикалық ойындарды қолдану
тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
2.2. Дидактикалық ойын
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..23
2.3. Дидактикалық ойын түрлерін практикада қолдануы ... ... ... ...24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...31
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі. Тәрбие - қоғамның негізгі қызметтерінің бірі,
жеке адамды мақсатты, жүйелі қалыптастыру процесі, аға ұрпақтың тәжірибесін
кейінгі буынға меңгертіп, олардың сана-сезімін, жағымды мінез-құлқын
дамытушы. Ересек буын қоғамды тарихи өмірде жинақталған тәжірибені, білімді
жас буынға тәрбие процесі арқылы береді.
Еліміздің Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауын және
Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік
бағдарламасын іске асыру жөніндегі міндеттер туралы баяндамасында Білім
берудің нақты деңгейлерін дамытуда мынадай шаралар атқарылады.
Мектепке дейінгі тәрбие – екі басты міндеттен тұрады. Бірінші міндет –
мектепке дейінгі білім беру ұйымдарының санын күрт өсіру. Екінші міндет –
тәрбие жұмысын жаңа мазмұнмен толықтыру. Ол үшін барлық бағдарламалар мен
әдістемелерді қайта қарап, мамандар даярлауды қамтамасыз ету қажет
делінген.
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға
арналған Мемлекеттік бағдарламасында: ... Мектепке дейінгі тәрбие мен
оқытудың сапасын қоғамның өзекті және перспективалы қажеттіліктеріне сәйкес
ғылыми-әдістемелік тұрғыдан қамтамасыз ету мәселесі қарастырылған.
Республиканың 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында
мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың негізгі міндеті: Бала бойында білімді
меңгеруге қажетті жеке қасиеттерді қалыптастыру - делінген.
Тәрбиеші балаға түрлі әсерді құлық көзімен салыстырып, үйретуге
міндетті. Бала салыстырып, сынап үйренсе, адамгершілік туралы белгілі бір
ұғымға ие болады. Ол уақытта алдағы өмірінде дұрыс пен терісті, ізгі мен
жауызды, ақ пен қараны дұрыс һәм жеңіл айыратын болады, - деп атап
көрсеткен М.Жұмабаев. Бұдан балаларды адамгерішілікке тәрбиелеу мәселесі
қай заманның болса да ғалымдарын терең ойландырғаны байқалады.
Болашақта ел тізгінін ұстар азаматтар – бүгінгі балалар. Елбасымыз
Н.Ә.Назарбаевтың Ұлт болашағы білімді ұрпақ қолында деп айтқан сөзі бізге
жарқын болашаққа апарар жолды меңзеп тұрғандай. Шын мәнінде бүгінгі жас -
ертеңгі елдің мызғымас тірегі, келешек келбеті. Сол себепті олардың
білімді, бәсекеге қабілетті, жан-жақты әлеуметтенуі ел дамуындағы аса
маңызды фактор болып табылатыны анық.
Қазіргі Қазақстан балабақшасындағы жаңа өзгерістер әлемдік білім беру
тәжірибелерін пайдалана отырып, баланың жеке-дара күшінің дамуын қамтамасыз
ететін жаңа технологияларды іздестіру және оларды қолдануға бағытталған.
Мектепке дейінгі балаларды оқытып-тәрбиелеу мәселесі барлық кезеңдерде
де өзектілігін жоймай, үнемі педагогика ғылымының зерттеу нысаны болудан
тайған емес.
Тез өзгермелі әлем және ақпарат ағымдарының артуы жағдайында
фундаментальды пәндік білім міндетті болып табылады, алайда бұл білім
берудің жеткілікті мақсаты емес. Білім алушылар қазақстандық білім беру
жүйесі бағыты болып табылатын білімнің, біліктер мен дағдылардың қажетті
мөлшерін меңгеріп қана қоймауы тиіс. Барынша өзін-өзі таныту және қоғам
өміріне қатысу құзыреттілігі үшін ақпаратты өз бетімен табу, талдау,
құрылымдау және тиімді пайдалануды білім алушыларға үйрету бұдан да маңызды
және қиын болып табылады.
Жаңа кезеңдегі білім берудің өзекті мәселесі жас ұрпаққа
-адамгершілік - рухани тәрбие беру. Құнды қасиеттерге ие болу, рухани бай
адамды қалыптастыру оның туған кезінен басталуы керек. Халықта Ағаш түзу
өсу үшін оған көшет кезінде көмектесуге болады, ал үлкен ағаш болғанда оны
түзете алмайсың деп бекер айтылмаған. Сондықтан баланың бойына жастайынан
ізгілік, мейірімділік, қайырымдылық, яғни адамгершілік құнды қасиеттерді
сіңіріп, өз-өзіне сенімділікті тәрбиелеуде отбасы мен педагогтар шешуші рөл
атқарады.
Тәрбие - екі жақты процесс. Бір жағынан ол үлкендердің, ата-аналардың,
педагогтардың балаларға белсенді ықпалын, екінші жағынан-
тәрбиеленушілердің белсенділігін қамтитын қылықтарынан, сезімдері мен қарым-
қатынастарынан көрінеді. Сондықтан белгілі бір мазмұнды іске асыра,
адамгершілік ықпалдың әр түрлі әдістерін пайдалана отырып, педагог істелген
жұмыстардың нәтижелерін, тәрбиелеушілерінің жетістіктерін зер салып талдауы
керек.
Баланың өмірге белсенді көзқарасының бағыты ата-ана арқылы
тәрбиеленеді. Тәрбиелеу, білім беру жұмысының мазмұны мен формалары
балалардың мүмкіндігін ескеру арқылы нақтыланады. Адамгершілікке, еңбекке
тәрбиелеу күнделікті өмірде, үлкендердің қолдан келетін жұмысты ұйымдастыру
процесінде, ойын және оқу ісінде жоспарлы түрде іске асады. Тәрбиешінің ең
бастапқы формалары педагогтың балалармен мазмұнды қатынасында, жан-жақты іс
әрекетінде, қоғамдық өмірдің құбылыстарымен танысу кезінде, балаларға
арналған шығармаларымен, суретшілер туындыларымен танысу негізінде іске
асады. Мұндай мақсатқа бағытталған педагогтық жұмыс еңбек сүйгіштікке,
ізгілікке, ұжымдық пен патриотизм бастамасына тәрбиелеуге, көп дүниені өз
қолымен жасай алуды және жасалған дүниеге қуана білуді дамытуға, үлкендер
еңбегінің нәтижесін бағалауға тәрбиелеуге мүмкіндік жасайды. Балаларда
ортақ пайдалы жұмысты істеуге тырысу, бірге ойнау, бір нәрсемен шұғылдану,
ортақ мақсат қою және оны жүзеге асыру ісіне өздері қатысуға талпыныс пайда
болады. Мұның бәрі де баланың жеке басының қоғамдық бағытын анықтайды, оның
өмірге белсенді ұстанымын бірте-бірте қалыптастырады.
Балалар бақшасындағы тәрбие бағдарламасы мектепке дейінгі балалардың
жан-жақты дамуын, олардың мектепке дайындығын қарастырады. Бұл бағдарламаны
жүзеге асыруда тәрбиеші басты рөл атқарады. Оның тәртібі, іс-қимылы,
балалар және үлкендермен қарым-қатынасы балалар үшін үлгі бола отыра,
педагогтың ықпалы әсерлі енеді, баланың жеке басы қалыптасады. Оның ықпалы
неғұрлым белсендірек болса, баланың сезімдерін жан-жақты қамтыған сайын,
олардың ерік күшін жұмылдырып, санасына ықпал етеді.
Мектепке дейінгі жастағы баланың рухани-адамгершілік дамуы балабақша
мен отбасы арасындағы қарым-қатынастың тығыздығы артқан сайын ойдағыдай
жүзеге асады. Әрбір бала қандай да болмасын бір міндетті орындау үшін,
өзіндік ерекше жағдайлар жасалады. Мәселен, ойында ұнамды әдеттер, өзара
қарым-қатынастар, адамгершілік сезімдер қалыптасады, еңбекте-еңбек
сүйгіштік, үлкендер еңбегін құрметтеу, сондай-ақ ұйымшылдық, жауапкершілік,
парыздың сезімі сияқты қасиеттер, патриоттық сезімдер жайлы мағлұматтар.
т.б. қалыптасады.
Тәрбиенің негізгі мақсаты - дені сау, ұлттық сана сезімі оянған,
рухани ойлау дәрежесі биік, мәдениетті, парасатты, ар-ожданы мол, еңбекқор,
іскер, бойында басқа да игі қасиеттер қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеу.
Мектепке дейінгі тәрбие — балалардың сана-сезімін, мінез - құлқын
қалыптастыруды қамтиды. Дәлірек айтқанда, адалдық пен шыншылдық,
адамгершілік, кішіпейілдік, қоғамдағы және өмірдегі қарапайымдылық пен
сыпайылық, үлкенді сыйлау мен ибалық адамгершілік тәрбиесінің жүйелі
сатылап қамтитын мәселелері. Тәрбиенің әрқайсысының ерекшеліктерін жетік
білетін ұстаз халық педагогикасын ғасырлар бойы қалыптасқан салт-
дәстүрлерді, әдет-ғұрыпты жан-жақты терең білумен қатар, өркениетті өмірмен
байланыстыра отырып, білім берудің барлық кезеңдерінде пайдаланғаны дұрыс.
Ата-ананың болашақ тәрбиесі үшін жауапкершілігі ұрпақтан ұрпаққа жалғасуда.
Балапан ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі дегендей, ата-ананың күн
сайын атқарып жүрген жұмысы - балаға үлкен сабақ. Жас балалардың үлкендер
айтса, соны айтатынын, не істесе соны істегісі келетінін бәріміз де
білеміз.
Зерттеу пәні: табиғаттану
Зерттеу объектісі: мектепке дейінгі мекемелер
Зерттеудің мақсаты: Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен
таныстыруда дидактикалық ойындарды қолдану әдіс- тәсілдерін көрсету
Зерттеудің міндеттері:
✓ Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстыруда дидактикалық
ойындарды қолдану әдіс- тәсілдерін көрсету;
✓ Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстыруда дидактикалық
ойындарды қолдану әдіс- тәсілдеріның критерийлері мен мүмкіндіктерін
анықтау;
Зерттеудің теориялық маңызы: Педагогикалық іс-әрекетте мектеп жасына
дейінгі балаларды табиғатпен таныстыруда дидактикалық ойындарды қолдану
әдіс- тәсілдері теориялық және тәжірибелік тұрғыдан тұтастық принципін
басшылыққа ала талданды;
Зерттеудің әдістемелік маңызы: Мектеп жасына дейінгі балаларды
табиғатпен таныстыруда дидактикалық ойындарды қолдану әдіс- тәсілдерін
анықтайтын әдістемелер сарапталып зерттеулер жүргізу негізінде талданды;
Зерттеу әдістері: психологиялық, педагогикалық, ғылыми-әдістемелік
материалдар мен әдебиеттердегі табиғатты таныстыруда дидактикалық ойындарды
қолдану туралы ғылыми деректерді кешенді жүйемен салыстырмалы талдау,
зерттеу нысаны мен пәніне байланысты негізгі ұғымдарды сараптау,
эксперименталды-диагностикалау әдістемелері.
Зерттеу көздері: педагогика, психология, философия, ғылымдарының
классиктерінің еңбектері, жалпыға міндетті білім берудің мемлекеттік
стандарттары, оқу бағдарламалары;
Курстық жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады;
І. Мектеп жасына дейінгі балалардың табиғатпен танысу ерекшелігі
1. Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғат туралы ұғымдарын
қалыптастырудың теориялық негіздері
Әлем бала өміріне біртіндеп кіреді. Бала ең алдымен оны үйде,
балабақшада не қоршап тұрғанын ұғынады. Біртіндеп өмірден алған тәжірибесі
көбейеді. Мектеп жасына дейінгі балалар өзінің айналасындағы қоршаған
ортамен танысуға өте құштар.
Мектепке дейінгі балаларды қоршаған ортамен таныстыру – бұл олардың
санасына қоршаған орта, табиғат туралы сезілетін тәжірибесіне негізделген
шындық тұрғысындағы білім қалыптастыру және оған деген дұрыс қарым-
қатынасқа тәрбиелеу әдісі.
Балалар ересектердің әсері арқылы адамгершілік қарым-қатынаста бола
отырып, қоршаған ортаны, ондағы табиғат құбылыстарын және басқа өмірді тани
біледі. Қоршаған ортамен таныстыру барысында кеңістік, уақыт, заттың
пішіні, т.с, сапасы, салыстырмалы түрде үлкен-кіші, қатты, сұйық деген
ұғымдар қалыптасады.
Қоршаған ортамен және оның түрлерімен таныстыра отырып, балалардың
ұғымын кеңейтеміз.
Қоршаған ортамен таныстыруда мына ұғымдарды қалыптастырамыз: Мен –
адаммын түсінігі және өзі, өзінің жағдайы туралы түсініктерін кеңейтеміз.
Өзін-өзі танудағы талаптарын мадақтауға, дене мүшелері (қол, аяқ, бас және
т.б.), көру, есту, дәм сезу, сипап сезу мүшелері не үшін қажеттігін білуге,
мен қандай көңіл күйде боламын (қуанамын, ренжимін, ашуланамын және т.б.),
өзін-өзі дұрыс бағалау қажеттілігін қолдауға, өзіне, өз күшіне сенімін
нығайтып, өзіне құрметі мен дербестігін дамытуға мүмкіндік туғызуға, өзінің
қолынан келетіні, жақсы көретіні, не сезетіні, жақын әлеуметтік ортасы,
қарапайым қарым-қатынастар туралы ойлап, өз ойын айта білуге үйретуге,
құрдастарының арасында өз жағдайын, басқа балалардың өзіне қарым-қатынасын
білуге үйретеміз.
Адам - тіршілік иесі. Өзін адам әлемінің өкілі ретіндегі алғашқы
түсініктерін қалыптастыру. Жақын әлеуметтік ортасы, қарапайым туыстық және
қоғамдық қарым-қатынастар туралы білімдерін қалыптастыру.
Адамдардың дем алатыны, қозғалатыны, тамақтанатыны, өсетіні,
әңгімелесетіні туралы түсінік беру. Адамдардың бір-біріне ұқсастығы мен
айырмашылығын сыртқы белгілеріне қарап ажырата білуге үйрету: басы, қолы
мен аяқтары, тері және шаш қабаты, көздері мен шаштарының әр түрлілігі.
Адамдардың бірдей ішкі құрылыстары (жүрек, асқазан, өкпе) бар екендігі
туралы ақпарат беру.
Адамдардың бір-бірімен айырмашылықтары мен ұқсастықтары бар (сырт
келбеті, әдеттері, түрлі сезімдер мен көңіл күйлерді сезінеді). Адамның
өсуі үшін қажетті шарттар - су, жарық, жылу, тағам, қозғалыс пен демалыс,
күтім мен махаббат. Адамдар бірдей сезімдерді сезінеді: қуаныш, ауру,
өкініш. Өзінің дене бөліктері мен мүшелерінің кейбір қызметтерін түсінуге
үйрету: көз, құлақ, ауыз, тіс, тіл, қол, аяқ. Отбасы бейнеленген суреттерді
қарастырып, отбасы мүшелерін, қызметтері мен қарым-қатынастарын (немен
айналысады, бір-біріне қандай қамқорлық жасайды, қайда баруы мүмкін және
т.б.) атауға ынталандыру.
Ойын жағдайларында отбасы үшін бөлмені жабдықтау: жиһаздар мен ыдыс-
аяқтарды орналастыру, отбасылық қарым-қатынастар мен үлкендердің еңбегін
ойын әрекеттерінде көрсету. Балаларды өзінің отбасы, жақсы көретін
адамдары, олардың жақсылығы мен қайырымдылығы туралы әңгімелеуге
ынталандыру. Өзінің отбасы мен бір-біріне қалай көмектесетіндері жайлы
сұрақтарға жауап беру. Басқа балалардың да өз отбасы, ата-аналары, олардың
өз балаларын жақсы көріп қамқорлық жасайтыны туралы түсіну.
Ересектердің еңбегі мен олардың қызметтері (тәрбиеші, аспаз, сатушы,
дәрігер, құрылысшы) туралы түсініктерін кеңейту. Түрлі мамандық иелері
(жүргізуші, ұшқыш, машинист, капитан) әртүрлі көлік құралдарын басқаратыны
туралы білім беру.
Заттарды, кабинеттерді бір-бірімен салыстыруға (кең, тар, жарық,
үлкен, т.б.) үйрету. Заттардың мөлшерін (ұзындығы, ені, биіктігі, жуандығы)
шартты белгілердің көмегімен салыстыруға үйрету.
Бөлме өсімдіктері мен жануарлардың тіршілігі және олардың өсуі мен
дамуына қолайлы жағдайларын туғызу қажеттілігі туралы нақты ұғымдарын
қалыптастыру.
Өсімдіктердің көптүрлілігі мен оларға әртүрлі күтім керектігі (суару,
жапырақтарды сүрту) туралы білімдерін бекіту.
Тірі табиғат бұрышын мекендеушілер мен өсімдіктердің белгілерін
білдіретін сөздерді қолдануға үйрету. Бейнелеу өнеріндегі қол еңбек бұрышы,
көркем шығармашылық, музыка бөлмесіндегі ұлттық музыка аспаптары (домбыра,
қобыз) туралы түсінік беріп, олармен таныстыру. Домбыраның сыртқы бейнесін
сызуға, суретін салуға үйрету.
Алаңмен, аумақпен таныстыру. Балабақша ауласын көгалдандыру, гүлзарлар
балабақша келбетін көркейтетіні туралы түсіндіру. Ағаштар, гүлдер және
құстардың белгілеріне қарай анықтап және ажырату іскерліктерін дамыту.
Маусымдық өзгерістерді байқауға, балабақшаның сыртқы және ішкі
безендірулеріне көңіл аударуға үйрету.
Ұлттық педагогика негіздеріне сүйене отырып өзін-өзі ұстау мәдениеті
дағдыларын меңгерту. Құрдастарымен келіспеушілік болған жағдайда,
татуласуға, өзіне ұнамайтын теріс қылықты өзгеге жасамау керектігін
түсіндіру, ортақ шешімге келіп, бір-бірімен татуласу дағдыларын үйрету.
Әрқашан ізеттілік көрсетіп, сәлемдесу, алғыс білдіру, көмегін ұсыну сияқты
жағымды әрекеттер жасауға дағдыландыру. Қарапайым әдептілікті сақтауға
әдеттендіру. Үлкеннің алдын кеспеу, сөзін бөлмеу, кішілерге қамқор болу,
ойыншыққа таласпау, қоғамдық орындарда өзін мәдениетті ұстау, т.б. Кішіге -
ізет, үлкенге - құрмет көрсетуге тәрбиелеу. Өзінің тегінің шежіресіне
қызығушылығын ояту. Ата-анасы, отбасы мүшелері мен өзінің аты-жөнін дұрыс
айтуға үйрету. Отбасылық мерекелер мен оны өткізуге дайындыққа
белсенділігін мадақтау. Құрдастарымен жақсы қарым-қатынас орнатуға, олардың
бір-бірімен қарым-қатынасын бағалауға, кім кіммен жақын дос, олар не үшін
бір-біріне жақын деген мәселелер туралы көзқарастарын білу дағдыларын
қалыптастыру. Әрқашан, қандай жағдай болмасын өз-өзін мәдениетті ұстау
керек екендігін ұғындыру. Өзінің жақындарына, балабақшасына, еліне, жеріне,
достарына, елімізді мекендейтін басқа ұлт өкілдеріне сүйіспеншілігі мен
сыйластығын қалыптастыру. Өзін, өзінің қадір-қасиетін бағалауға тәрбиелеу.
Ересектердің балаға әрі - сыншы, әрі - қолдаушы екендігін ұғындыру. Әрбір
бала өзінің қоршаған ортасын айналадағы құбылыстарды тану арқылы жетіледі.
Қоршаған ортамен танысу арқылы баланың тілі дамиды. Қоршаған ортаны
таныстыру бойынша балалар өздерінің аты-жөнін, жасын, жанұясын,
балабақшадағы тәрбиешілер мен топтағы балалардың аты –жөнін тани бастайды.
Балабақшаның ішкі құрылысымен таныстырылып, топ бөлме, асхана, дәрігер
бөлмесі, т.б. айырмашылықтарын ажырата бастайды. Сонымен қатар әр бөлмеде
жұмыс түрін, қажетті құралдарды, олардың аты, не үшін қажет, неден
жасалғаны, қайда? кімде? қандай? кім не істейді? деген сұрақтарға дұрыс
жауап беруге балабақшада өздері немен шұғылданатыны туралы әңгімелейді.
Балалар, әсіресе ұл балалар жағының қызығы көлік түрлері, яғни ұшақ,
поезд, жеңіл, жүк машиналардың түрлі көлік түрлерінің міндеттерін жақсы
біледі. Балалар бос уақыттарында жүк машинасымен ойнағанды жақсы көреді.
Қарапайым экологиялық түсініктерді меңгерту баланың қоршаған ортамен
таныса отырып, танымдық қызығушылығын арттырумен тығыз байланысты болып
табылады.
Таным білім беру саласының базалық мазмұнында үш жастағы бала
ересектерге еліктей отырып ойын образдарын жасай келе, белсенді түрде
қимылдап, қоршаған әлемімен танысады. Айналысында болып жатқан барлық
оқиғаларға назар аударып, мән беріп, ересектің соңынан сөйлемдер мен сөздер
қайталап отырады. Мысалы: заттардың қасиеттеріне, табиғатқа, жан –
жануарлар әлеміне деген қызығушылығын қалыптастыру. Мазмұны: заттардың
температурасын сезіне білуге: қар суық, салқын, шай ыстық. Сыртқы
белгілеріне қарай жыл мезгілдерін ажырата білуге және атауға үйрету.
Заттармен іс-әрекеттерді орындау: қуыршақты киіндіру, ойыншықтарды
жинастыру, киімін тазалау, қоршаған ортадағы тәртіпсіздікті бақылау.
Киімдердің атауын атай білуін жетілдіру. Заттардың не үшін, неге
арналғандықтарын түсіну.
Баланың танымдық дамуы ойын барысында, табиғат пен құбылыстарға
бақылау жасау, заттарды қарап, зерттеу кезінде, табиғат күн тізбесіндегі
ауа-райы жағдайын бақылау нәтижелерін айта білу, еңбек және басқа да
әрекеттер барысында жүзеге асады.
Мектепке дейінгі балалық шақ кезеңінде баланың танымдық дамуы
эмоционалдық қызығушылықпен қабылдайтын қарым-қатынастар арқылы
қалыптасады. Әрбір жеке бала - қоршаған ортаны кішкентай зерттеуші. Бала
белсенді әрекеттерге талпынады. Сондықтан да серуен арқылы бақылау мен
зерттеу сияқты әдістер балаға неғұрлым жақын болып табылады.
Серуен: тәрбиешінің көмегімен атқарылатын іс-әрекет. Серуен барысында
балалардың табиғатқа қызығушылықтарын арттыра отырып, бақылау жұмыстарын
өткізу.
Біріншіден, арнайы бағдарламаны пайдалану оқу-тәрбие жұмысын жоспарлау
кезінде жеңілдік туғызса, екіншіден, бақылауды жүргізуге қойылатын талаптар
сақталады. Балалардың танымдық құзіреттілікті меңгеруі, бақылау нәтижесі
тәрбиешінің қолданатын әдіс-тәсілдері мен бақылауды ұйымдастыруына тікелей
байланысты болып келеді.
Қоршаған ортамен таныстыру сабағын балалардың бір-біріне деген ыстық
лебіздерін, ойларын, алақандарының жылуын, жылы тілектерін бір – біріне
беру, айтудан бастауға болады. Мәселен:
- Сәлеметсіз бе балақайлар!, Қайырлы таң, балалар!, Бүгін күн қандай
тамаша!
деген жылы сөздер бала жүрегіне әсер етіп, көңіл-күйін бір сергітіп
тастайды.
Табиғатты күтіп баптау ертеңгілік қабылдаудан басталады. Ертеңгілік
балалармен топтағы өсімдіктерді күтіп баптау туралы жұмыс жүргізеді.
Балаларға гүлдердің шаңын сүртіп, су құйып тұрса оның әдемі болып өсетінін,
ал күтіп баптамаса оның солып, өліп қалатынын әңгімелейді.
Балалар аулада құстардың тіршілігін, жазды күндері жердегі құрт-
құмырсқаларды да бақылап оларға тиіспеуді үнемі айтып отырамыз. Мысалы:
ағаштардағы құрт–құмырсқаны құстардың жейтінін, сөйтіп ағаштардың әдемі
болып өсуіне жағдай жасайтындығы туралы түсінік беріледі. Кейбір балалар
суды ағызып ойнағанды ұнатады. Бірақ балаларға судың да шектеулі екендігі,
ол бітіп қалса, сусыз қандай жағдай болатындығын айтып түсіндіреміз және
үйде де, топта да суды ластамау, таза суды пайдалану қажеттілігін айтып
отырамыз.
Ауа туралы балаларға түсінік бере отырып, оның көзге көрінбейтіні,
бірақ онымен біздің, басқа да тіршілік иелерінің дем алатындығын айту
қажет. Ауа таза болмаса ауыратынымызды айтып, оны таза ұстау үшін топтың,
үйдің таза болуы, топта ойыншықтарын ойнап болғасын жинау керектігі, кез
–келген нәрсені жерге тастап үйді шашпау, кез келген нәрсені жерден алмау
керектігі туралы айтылып, ескеріп отырылады. Ауамен дем алатынымызды,
қандай дене мүшелерімізбен дем ала-алатынымызды, мысалы: ауызды басса
мұрынмен, мұрынды басса ауызбен дем алатынымызды тәжірибе жасау арқылы
көрсету қажет. Мұндай жаттығуды балалар өте қызыға орындайды.
Заттарды қолдану дағдыларын дамыту. Заттардың тағайындалуын түсінуге
қалыптастыру. Заттардың құрылысымен өздеріне тән белгілері арқылы білу және
есте сақтауға үйрету: киім, ойыншықтар, ыдыстар, жануарлар, құстар.
Қоршаған ортадағы құбылыстар, заттар мен нысандарды зерттеуде, ойыншықтарды
жуу және жинаумен айналысқанды баланың өзіндік тілегін қолдау қажет.
Баланың жан-жақты дамуы, оның қоршаған ортамен белсенді қарым-қатынасы
негізінде қалыптасады. Бұл тұрғыда Сезіну - танып білу - жүзеге асыру -
осы үш бағытта жұмысты ұйымдастыру қажет. Ол үшін тиімді әдіс-тәсілдерді
таңдап алудың маңызы зор.
Табиғат дегенiмiз – бұл бiздiң санамыздан тыс, бiзге бағынбайтын,
бiздiң өмiрiмiздiң тiрегi болып тұрған болмыс, әсем дүние.
Табиғат адамға қажет, баға жетпес байлық. Ол - ырыс пен мол қазынаның
қайнар көзi. Сондықтан, халқымыз “Табиғат адамзаттың өмiр нәрi, қажетiнiң
табылар содан бәрi” деп дәрiптеген. Табиғат адам бойына адамгершiлiк абзал
қасиеттердi қалыптастыратын ұлағатты ұстаз, тәлiмi мол тәрбиешi.
Қазіргі уақытта жас ұрпақтың жеке тұлға болып қалыптасуына ізгілік,
ғылымилық, жүйелілік ұстанымдарына негізделген үздіксіз экологиялық білім
беру жүйесін құру, оның тәрбиелік мүмкіндіктерін саралау өзекті
мәселелердің бірі болып саналады. Сондықтан да соңғы республика көлеміндегі
мектепке дейінгі мекемелерде экологиялық тәрбие жұмысы бұрынғы қалыптасқан
бағдарламадағы Балаларды табиғатпен таныстыру бөлімінен бастау алады.
Ал табиғатпен таныстыру – балалардың танымын дамытудың басты
құралдардың бірі. Мұнда балалардың қоршаған орта жөніндегі ұғым
түсініктерін байытатын жалпы және нақты ғылыми мәліметтер алуының маңызы
зор. Табиғатпен таныстыру барысында Табиғат – бүкіл тіршілік атаулының
алтын ұясы, тал бесігі, өсіп-өнер мекені екендігі жөнінде нақты түсініктер
беріледі. Кейінгі он жылдықта мектепке дейінгі балалардың тірі және өлі
табиғатқа деген сүйіспеншілік қарым-қатынасын тәрбиелеу мақсатында
табиғатпен таныстыру, яғни табиғатты қорғау – экологиялық тәрбие жұмысымен
ұштастырылды.
Экологиялық тәрбие жаңа категория, ол экология ғылымымен және оның
тармақтарымен тікелей байланысты. Ал классикалық экологиядағы негізгі
түсініктер мыналар:
а) жеке алынған ағзаның өзінің өмір сүру ортасына ие болған бір
аймақтағы экожүйелердің қызметі;
ә) өмір сүретін тірі ағзалардың қоғамдастығы және олардың өзара бір-
бірімен қарым-қатынаста болуы.
Бұл екі ұғым мектеп жасына дейінгі балалардың қоршаған орта, табиғат
жайындағы түсінігін дамыту арқылы көзқарасын қалыптастыруға мүмкіндік
береді. Қоршаған ортаға деген жағымды қарым-қатынасты айқындаудың бір
формасы баланың күнделікті іс-әрекеті. Демек, экологиялық тәрбие үрдісінде
көрініс табатын іс-әрекеттің мынадай түрлерін атауға болады:
❖ табиғаттағы әр түрлі оқиғаларды бейнелейтін немесе табиғатты қорғау,
көркейту іс-әрекетін білдіретін сюжетті-рөлді ойын;
❖ балабақша алаңында (табиғаттағы еңбек) тіршілік объектілері үшін
немесе оларды күтіп-баптауды жүзеге асыру, сондай-ақ, заттарды қайта
өңдеу (ойыншықтарды, кітаптарды және т.б. жөндеу) іс-әрекеті;
❖ табиғаттан алған әсерлерін және адамдардың табиғаттағы іс-әрекеттері
негізінде бейнелеу өнерінің туындыларын жасау;
❖ табиғатпен тілдесу, өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің
объектілерімен еркін түрде байланыс жасау – бақылау, оларды еркелету,
күтіп-баптау іс-әрекеті, қолға үйрету мен белгілі-бір жағдайға
бағындырып үйретуді қамтитын кешенді іс-әрекет;
❖ тәжірибе жасау – бақылау нәтижесіндегі өз пікірін айтумен сабақтасып
келген іс жүзіндегі танымдық іс-әрекет;
❖ тіл, сөйлесу іс-әрекеті, сұрақтар, хабарламалар, әңгіме, диалогқа
қатысу;
❖ табиғатқа байланысты кейбір мәліметтер мен қызықты да құпия әсерлер
жөнінді пікір алмасу, әңгімелесу арқылы табиғат жайындағы түсініктерін
айқындау;
❖ бақылау - өз бетінше дамытумен бірге табиғат туралы және табиғаттағы
адамдардың іс-әрекеттері жөнінде мәліметтерді алуды қамтамасыз ету;
❖ табиғат жайлы мазмұндағы телехабарларды, суреттерді көріп тамашалау,
балалардың табиғат жөніндегі қалыптасқан түсініктерін айқындайтын және
жаңа ықпал ететін іс-әрекет түрлері.
Баланың табиғаттан алған әсерін әңгімелеп, суреттеп беруі оның қиялына
қанат бітіріп, табиғат жөніндегі түсінігін айқындауға ықпалын тигізеді.
Табиғаттағы әдемілікті сезініп, қабылдау дағдысы өзінен-өзі келе қоймайды,
оны дамыту, жағымды іс-әрекет түріне айналдыру ата-аналардың және тәрбиеші-
ұстаздардың көмегімен жүзеге асырылады. Демек, оларды өз бетінше әрекет
жасауын бақылау, оның мазмұнын талдау балалардың жеке басы ерекшеліктерінің
экологиялық тәрбиелілігінің деңгейін анықтауға мүмкіндік береді. Мұндай іс-
әрекет түрлері арқылы баланың жеке тұлға ретіндегі дамуын оның экологиялық
тәрбиесімен тікелей сабақтастықта байланыстыруға болады.
Балалармен табиғатпен таныстыру бағытындағы іс-әрекет түрлері кезінде
нақты нәтижелерге қол жеткізу тәрбиеші-ұстаздың кәсіби шеберлігін танып,
тәрбие жұмысы кезінде тиімді әдіс-тәсілдерді игеруін қамтамасыз етеді. Сол
себепті балалардың табиғатты қорғау деңгейін көтеруге олардың тұлға
ретіндегі табиғат туралы білімін дамытуда пайдалануға болатын мынадай әдіс
түрлерін ұсынамыз.
Тіршілік иелерінің өміріне қажеттілік туғызу және қолдау әдісі
балаларға экологиялық тәрбие берудегі басты әдіс түрі болып саналады. Ол
балалардың тәжірибе жасау дағдыларын, икемділіктерін айқындауға
бағытталған. Табиғатты қорғау арқылы жақсы нәтижеге жету – осы әдіс түрінің
тәжірибе мен моделденген іс-әрекетінің бір-бірімен байланыста болуында.
Сондай-ақ, заттарды күтіп-баптауда, оларды жөндеуде және жаңартуға қатысу
балаларға қажетті тәжірибелік дағдыларын қалыптастыруға септігін тигізеді.
Бақылау - табиғаттағы сезімдік тұрғыда тану әдісі, мақсатқа
бағытталған қабылдау, сезім мен тиімділіктің бірлігі көрінетін танымдық
күрделі үрдіс. Ол табиғатпен, тіршілік объектілерімен, қоршаған ортамен
тікелей байланыста болуды қамтамасыз етеді. Табиғи объектілер мен табиғат
құбылыстарын бақылауды ұйымдастыру балаларды табиғатпен таныстырудың
негізгі тәсілі болып табылады. Ұзақ мерзімді бақылауларды ұйымдастыру -
өсімдіктер мен жануарлардың өмір сүру ортасымен өзара байланыста болу,
балалардың сол ортаға деген бейімділігін танудың алғы шарты. Бақылау
балаларға табиғат жөніндегі нақты түсініктерді меңгертіп, ойлау қабілетін,
тілін дамытады. Өсімдіктерді, жәндіктерді, құстарды бақылау арқылы бала
көптеген жаңалықтарға тап болады. Ал жүйелі бақылау баланың жеке басының
байқампаздығын аңғартады, осының әсерінен баланың дүниетанымы кеңейіп,
қоршаған ортаға деген өзіндік көзқарасы пайда болып, білуге деген ынтасы
арта түседі.
Табиғатты бейнелеу әдісі – экологиялық тәрбие жүйесіндегі өзіндік орны
бар әдіс түрі. Мұнда балалар табиғат көрінісін, кәсіби шеберлер дайындаған
көркемдік суреттерді, музыкалық және әдеби шығармаларды тамашалап, табиғат
күнтізбесімен жұмыс істеп, бейнелеу өнері туындыларымен таныса алады.
Табиғатпен тікелей байланыста алынған халқымыздың ұлттық тұрмыс бұйымдары
балалардың ол жөніндегі түсініктерін кеңейтіп, олармен жақын танысуға
мүмкіндік береді. Сондай-ақ, бұл әдіс түрі арқылы табиғат адамдарға жоғары
дәрежедегі рухани байлық, көтеріңкі көңіл-күй сыйлап, олардың сезімдеріне
әсер ету арқылы әсемдікті сақтай білуге итермелейтіні жөнінде ұғым
қалыптастырады.
Мектепке дейінгі кезеңде бала қоршаған ортаны танып біледі. Баланың
табиғатты танып білуге деген қызығушылығын оята отырып, тәрбиеші оны
табиғатпен таныстырып қана қоймай, оны түсінуге, өсімдіктер мен құстарға
қамқор болуға, табиғаттың сұлулығын сезіне білуге үйретеді.
Табиғат әлеміне қамқорлық жасау мақсатында таным білім саласы,
қоршаған орта бойынша: 1.Судың маңызы 2. Құстар тіршілігі. 3. Ағаштар
неге ашуланды. 4. Үй жануарлары. 5. Жыл мезгілдері. тақырыптарында
ұйымдасқан ойын іс –әрекеттері өткізу керек.
2. Табиғат мектепке дейінгі балалардың ақыл ойын дамыту құралы
Қазіргі таңда адамзат ауасын жұтып, суын ішіп отырған табиғат Ананы
қорғап, аялау барша жұртқа тіршілік қамы, табиғи қажеттілік. Сондыктан да
бүлдіршіндерді айналадағы табиғи ортамен үнемі қарым-қатынаста болуға
үйрету, олардың ұғымдарын қалыптастыру, табиғатқа деген жанашырлыққа
тәрбиелеу қазіргі балабақшадағы тәрбие ісінің өзекті тармақтарының бірі
болып табылады.
Балабақшадағы тәрбиенің мақсаты-табиғатты аялап, оны қамқорлыққа алып
күту, табиғат жөнінде қарапайым білім бере отырып,
тірі және өлі табиғаттағы құбылыстар жөнінде қарапайым ұғымдар
қалыптастыру. Балаларға жануарлар дүниесіндегі ғажайып құбылыстар, анасынан
тірі туылғанмен, жетілмеген, дәрменсіз, әлжуаз халде
болғандықтан енелерінің қарнындағы тері қатпарларынан түзілген
қалтада сүтін еміп, өсіп жетілетін Австралияның қалталы қасқыры,
ағашқа өрмелеп тіршілік ететін қалталы кішкентай аю, тиін, кенгурудің
суретін көрсете отырып әңгімелеу арқылы балалардың қиялына қанат
бітіру.
Ежелгі грек аңыздарының бірінде соғысқа аттанушы Марстың жорыққа киетін
дулығасына кептер ұя салып, соның себебінен соғысқа бөгет болған сүйкімді
құс-ықылым заманнан бері бейбітшілік белгісі болып келген кептердің бірнеше
түрінің пошта кептері, таласқыш кептер, т.б. суретіне қарай ажырату
арқылы дидактикалық жұптау ойындарын ойнату.
Балабақшадағы экологиялық тәрбие жұмысы, тәрбиешінің негізгі салалары
болып есептелетін адамгершілік, эстетикалық, еңбек тәрбиелерінің желісінде
және халықтық педагогиканың қайнар бұлағын пайдалана отырып жүргізсе,
айналадағы орта, табиғат жайындағы жалпылама ұғымдар нақтыланып, қалыптаса
береді. Экологиялық тәрбие жұмысына орай көрнекіліктерді қолдана отырып,
табиғат бұрышының жабдықталуына байланысты сайыстар ұйымдастырылып экология
мәселелері туралы, жағымды-жағымсыз әрекеттер бейнеленген суретте
пайдаланылғаны, ата-аналар мен тәрбиешілердің бірлескен жұмысының
нәтижесінде табиғат туралы шағын кітапхананы өлі және тірі табиғатпен
жабдықтау
арқылы көрме ұйымдастырылғаны дұрыс. Алтын күз, Кұстар күні,
Табиғатты сүйеміз, т.б. ертеңгіліктер бала еңбегімен ұштасып, әр
педагогтің ізденімпаз әрекеті ғана болашақ табиғат жанашырын тәрбиелей
алады дей келіп, тәрбие жұмысын жүргізудің мынадай екі
нысанасына назар аударамыз: а) балалардың айналадағы табиғатқа деген
сүйіспеншілігін оятып, ұғымын кеңейту, оның әсемдігін нәзік сезінуге,
өсімдіктер мен жануарлар дүниесін қамқорлыққа алуға баулу. ә) балабақшада
табиғат жайында алғашқы ұғымды қалыптастыра отырып қарапайым білім беріп,
осының негізінде тірі және өлі табиғаттағы құбылыстар жөнінде нақты
және жалпылама таным-түйсік қалыптастыру.
Табиғат туралы бүлдіршіндердің ой-өрісін кеңейтіп, осы түйсіктер арқылы
бүлдіршіндерге табиғат сырларын ұғындыру жөніндегі экологиялық тәрбиенің
ересектер тобына арналған жоба-бағдарламасын ұсынып отырмыз: Бұл топтағы
балаларда ортаны танудың физиологиялық механизмдері өзінің жоғары даму
деңгейіне жетеді. Іштей ойлау, ой түю пайда болады. Баладағы ой-сана мен
жүйкенің қозғалуы мен тежелуі ширығып, күшейеді, тепе-теңдік сипаталады.
Абстракты ойлау біршама дамиды, айналадағы орта туралы талдау, ой түю
әжептеуір жетіледі, табиғат туралы кәдімгідей түйсік таным қалыптасады. Ол
енді табиғаттың өзіне тән кейбір құбылыстары мен қасиеттері жайында білетін
болады. Ойын мен еңбек әрекеті
ұштаса жүреді. Табиғат құбылыстарының кейбір заңдылықтары, бұл
құбылыстардың мерзімді қайталануымен таныстырылады, осының негізінде
табиғат құбылыстарын реалистік тұрғыда ұғынуы, білуге құлшынысы, байкап-
көре білуі, логикалық ойлауы, табиғатқа эстетикалық тұрғыдан қарау сезімі
қалыптаса береді.
Өсімдіктер туралы ұғымдары кеңейтіліп, оның ішінде күнбағысқа т.б.
өсімдіктерге тоқтала, оның күнге қарап өсуіне байланысты аталатын және
дәнінен май сығып алып, күнделікті өмірде пайдаланатындығын айтып
әңгімелеу, олардың сондай-ақ өсуі үшін белгілі бір жағдайлар - топырақ,
ылғал, күннің нұры, жылуы керек екені түсіндіріледі. Кейбір жануарлардың
өсіп дамуы жөнінде балалардың білімі толықтырылады, құстар жұмыртқалайды,
балапан басып шығарады, оларды азықтандырып асырайды және түйе ботасын,
сиыр бұзауын, ит күшігін, мысық баласын өз сүтімен асырайтындығы
түсіндіріледі. Балалардың жабайы хайуандар (қасқыр, аю, түлкі, қоян, кірпі)
олардың тіршілігі, қорек табу әрекеті жөніндегі ұғымдары кеңейтіледі.
Күзде: Балалардың өлі табиғаттағы, өсімдіктердің құстар мен аңдардың
тіршілігіндегі күзгі өзгерістері туралы накты түсініктерін кеңейту,
балаларға бұрыннан таныс кейбір кұбылыстар мен ауа райының жағдайы және
өсімдіктер мен жануарлар тіршілігі арасындағы байланыстың реттілігін
анықтап күз ұғымының мәнісін айқындап, қорытындылауға бағыттау.
Балалардың жансыз табиғаттағы, құстардың хайуандардың өмірінде бірте-бірте
болатын өзгерістер: жапырақтардың түсуі, құстардың жылы жаққа ұшып кетуі
жайындағы ұғымдарын бекіту. Күзде балабақша егістігіндегі көкөніс жинау,
қазып алу, ауланы тазарту (жапырақтарды жинап бір жерге үю) т. б.
жұмыстарға көмектесіп, пайдалы еңбекке араластырылады, әңгімелесулерде күз
туралы түсініктері нақтылана толықтырылып бекітіледі, фильмдер көрсетіледі.
Қыста: Балалардың қысқы ауа-райының сипатты белгілері
ағаштардың, ормандағы құстар мен аңдардың тіршілігі туралы білімдерін
кеңейту және қорытындылау мақсаты көзделеді. Еңбек дағдыларын қалыптастыру,
жанды нәрселерге ұқыптылықпен қарау сезімін тәрбиелеуді жалғастыра беру.
Қар жауып тұрған кезде балаларға қара қоңыр қағаз қиындысын беріп, оған қар
ұшқынын тосып алып, оны анықтап қарап, соңынан суретін салуды ұсыну, бала
қиялын ұштау. Қыс туралы ұғымын толықтыра отырып, күнделікті байқау, кештің
ерте түсуі, ай мен жұлдыздардың шығуы, ауа-райы құбылыстарына қардың жаууы,
аяз, боранның болуы назар аудару. Қыс қызығын тамашалап, жүздері суықтан
бал-бұл жанған балалардың ақ қар, жалтыраған көк мұзда шана, шаңғымен
сырғанап ойнап жатқан суреттері бейнеленген суреттер арқылы Қыс қызығы,
Ортақ шана атты қимылды ойындарын ойнату. Адамдардың еңбегімен көшені,
жолды тазарту, қарды күреу балалардың өз аулаларының қарын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ж.Досмұхамедов атындағы педагогикалық колледж
Педагогика және
психология кафедрасы
Курстық жұмыс
Тақырыбы:
Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстыруда дидактикалық
ойындарды қолдану
Орындаған:
тобының студенті
Жетекшісі:
Орал қаласы - 2014
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 3
Негізгі бөлім:
І. Мектеп жасына дейінгі балалардың табиғатпен танысу ерекшелігі
1.1. Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғат туралы ұғымдарын
қалыптастырудың теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..7
1.2. Табиғат мектепке дейінгі балалардың ақыл ойын дамыту
құралы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..14
ІІ-бөлім. Қоршаған ортамен танысу бөлімінде дидактикалық ойындарды қолдану
тәсілдері
2.1. Қоршаған ортамен танысу бөлімінде дидактикалық ойындарды қолдану
тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
2.2. Дидактикалық ойын
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..23
2.3. Дидактикалық ойын түрлерін практикада қолдануы ... ... ... ...24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...31
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі. Тәрбие - қоғамның негізгі қызметтерінің бірі,
жеке адамды мақсатты, жүйелі қалыптастыру процесі, аға ұрпақтың тәжірибесін
кейінгі буынға меңгертіп, олардың сана-сезімін, жағымды мінез-құлқын
дамытушы. Ересек буын қоғамды тарихи өмірде жинақталған тәжірибені, білімді
жас буынға тәрбие процесі арқылы береді.
Еліміздің Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауын және
Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік
бағдарламасын іске асыру жөніндегі міндеттер туралы баяндамасында Білім
берудің нақты деңгейлерін дамытуда мынадай шаралар атқарылады.
Мектепке дейінгі тәрбие – екі басты міндеттен тұрады. Бірінші міндет –
мектепке дейінгі білім беру ұйымдарының санын күрт өсіру. Екінші міндет –
тәрбие жұмысын жаңа мазмұнмен толықтыру. Ол үшін барлық бағдарламалар мен
әдістемелерді қайта қарап, мамандар даярлауды қамтамасыз ету қажет
делінген.
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға
арналған Мемлекеттік бағдарламасында: ... Мектепке дейінгі тәрбие мен
оқытудың сапасын қоғамның өзекті және перспективалы қажеттіліктеріне сәйкес
ғылыми-әдістемелік тұрғыдан қамтамасыз ету мәселесі қарастырылған.
Республиканың 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында
мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың негізгі міндеті: Бала бойында білімді
меңгеруге қажетті жеке қасиеттерді қалыптастыру - делінген.
Тәрбиеші балаға түрлі әсерді құлық көзімен салыстырып, үйретуге
міндетті. Бала салыстырып, сынап үйренсе, адамгершілік туралы белгілі бір
ұғымға ие болады. Ол уақытта алдағы өмірінде дұрыс пен терісті, ізгі мен
жауызды, ақ пен қараны дұрыс һәм жеңіл айыратын болады, - деп атап
көрсеткен М.Жұмабаев. Бұдан балаларды адамгерішілікке тәрбиелеу мәселесі
қай заманның болса да ғалымдарын терең ойландырғаны байқалады.
Болашақта ел тізгінін ұстар азаматтар – бүгінгі балалар. Елбасымыз
Н.Ә.Назарбаевтың Ұлт болашағы білімді ұрпақ қолында деп айтқан сөзі бізге
жарқын болашаққа апарар жолды меңзеп тұрғандай. Шын мәнінде бүгінгі жас -
ертеңгі елдің мызғымас тірегі, келешек келбеті. Сол себепті олардың
білімді, бәсекеге қабілетті, жан-жақты әлеуметтенуі ел дамуындағы аса
маңызды фактор болып табылатыны анық.
Қазіргі Қазақстан балабақшасындағы жаңа өзгерістер әлемдік білім беру
тәжірибелерін пайдалана отырып, баланың жеке-дара күшінің дамуын қамтамасыз
ететін жаңа технологияларды іздестіру және оларды қолдануға бағытталған.
Мектепке дейінгі балаларды оқытып-тәрбиелеу мәселесі барлық кезеңдерде
де өзектілігін жоймай, үнемі педагогика ғылымының зерттеу нысаны болудан
тайған емес.
Тез өзгермелі әлем және ақпарат ағымдарының артуы жағдайында
фундаментальды пәндік білім міндетті болып табылады, алайда бұл білім
берудің жеткілікті мақсаты емес. Білім алушылар қазақстандық білім беру
жүйесі бағыты болып табылатын білімнің, біліктер мен дағдылардың қажетті
мөлшерін меңгеріп қана қоймауы тиіс. Барынша өзін-өзі таныту және қоғам
өміріне қатысу құзыреттілігі үшін ақпаратты өз бетімен табу, талдау,
құрылымдау және тиімді пайдалануды білім алушыларға үйрету бұдан да маңызды
және қиын болып табылады.
Жаңа кезеңдегі білім берудің өзекті мәселесі жас ұрпаққа
-адамгершілік - рухани тәрбие беру. Құнды қасиеттерге ие болу, рухани бай
адамды қалыптастыру оның туған кезінен басталуы керек. Халықта Ағаш түзу
өсу үшін оған көшет кезінде көмектесуге болады, ал үлкен ағаш болғанда оны
түзете алмайсың деп бекер айтылмаған. Сондықтан баланың бойына жастайынан
ізгілік, мейірімділік, қайырымдылық, яғни адамгершілік құнды қасиеттерді
сіңіріп, өз-өзіне сенімділікті тәрбиелеуде отбасы мен педагогтар шешуші рөл
атқарады.
Тәрбие - екі жақты процесс. Бір жағынан ол үлкендердің, ата-аналардың,
педагогтардың балаларға белсенді ықпалын, екінші жағынан-
тәрбиеленушілердің белсенділігін қамтитын қылықтарынан, сезімдері мен қарым-
қатынастарынан көрінеді. Сондықтан белгілі бір мазмұнды іске асыра,
адамгершілік ықпалдың әр түрлі әдістерін пайдалана отырып, педагог істелген
жұмыстардың нәтижелерін, тәрбиелеушілерінің жетістіктерін зер салып талдауы
керек.
Баланың өмірге белсенді көзқарасының бағыты ата-ана арқылы
тәрбиеленеді. Тәрбиелеу, білім беру жұмысының мазмұны мен формалары
балалардың мүмкіндігін ескеру арқылы нақтыланады. Адамгершілікке, еңбекке
тәрбиелеу күнделікті өмірде, үлкендердің қолдан келетін жұмысты ұйымдастыру
процесінде, ойын және оқу ісінде жоспарлы түрде іске асады. Тәрбиешінің ең
бастапқы формалары педагогтың балалармен мазмұнды қатынасында, жан-жақты іс
әрекетінде, қоғамдық өмірдің құбылыстарымен танысу кезінде, балаларға
арналған шығармаларымен, суретшілер туындыларымен танысу негізінде іске
асады. Мұндай мақсатқа бағытталған педагогтық жұмыс еңбек сүйгіштікке,
ізгілікке, ұжымдық пен патриотизм бастамасына тәрбиелеуге, көп дүниені өз
қолымен жасай алуды және жасалған дүниеге қуана білуді дамытуға, үлкендер
еңбегінің нәтижесін бағалауға тәрбиелеуге мүмкіндік жасайды. Балаларда
ортақ пайдалы жұмысты істеуге тырысу, бірге ойнау, бір нәрсемен шұғылдану,
ортақ мақсат қою және оны жүзеге асыру ісіне өздері қатысуға талпыныс пайда
болады. Мұның бәрі де баланың жеке басының қоғамдық бағытын анықтайды, оның
өмірге белсенді ұстанымын бірте-бірте қалыптастырады.
Балалар бақшасындағы тәрбие бағдарламасы мектепке дейінгі балалардың
жан-жақты дамуын, олардың мектепке дайындығын қарастырады. Бұл бағдарламаны
жүзеге асыруда тәрбиеші басты рөл атқарады. Оның тәртібі, іс-қимылы,
балалар және үлкендермен қарым-қатынасы балалар үшін үлгі бола отыра,
педагогтың ықпалы әсерлі енеді, баланың жеке басы қалыптасады. Оның ықпалы
неғұрлым белсендірек болса, баланың сезімдерін жан-жақты қамтыған сайын,
олардың ерік күшін жұмылдырып, санасына ықпал етеді.
Мектепке дейінгі жастағы баланың рухани-адамгершілік дамуы балабақша
мен отбасы арасындағы қарым-қатынастың тығыздығы артқан сайын ойдағыдай
жүзеге асады. Әрбір бала қандай да болмасын бір міндетті орындау үшін,
өзіндік ерекше жағдайлар жасалады. Мәселен, ойында ұнамды әдеттер, өзара
қарым-қатынастар, адамгершілік сезімдер қалыптасады, еңбекте-еңбек
сүйгіштік, үлкендер еңбегін құрметтеу, сондай-ақ ұйымшылдық, жауапкершілік,
парыздың сезімі сияқты қасиеттер, патриоттық сезімдер жайлы мағлұматтар.
т.б. қалыптасады.
Тәрбиенің негізгі мақсаты - дені сау, ұлттық сана сезімі оянған,
рухани ойлау дәрежесі биік, мәдениетті, парасатты, ар-ожданы мол, еңбекқор,
іскер, бойында басқа да игі қасиеттер қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеу.
Мектепке дейінгі тәрбие — балалардың сана-сезімін, мінез - құлқын
қалыптастыруды қамтиды. Дәлірек айтқанда, адалдық пен шыншылдық,
адамгершілік, кішіпейілдік, қоғамдағы және өмірдегі қарапайымдылық пен
сыпайылық, үлкенді сыйлау мен ибалық адамгершілік тәрбиесінің жүйелі
сатылап қамтитын мәселелері. Тәрбиенің әрқайсысының ерекшеліктерін жетік
білетін ұстаз халық педагогикасын ғасырлар бойы қалыптасқан салт-
дәстүрлерді, әдет-ғұрыпты жан-жақты терең білумен қатар, өркениетті өмірмен
байланыстыра отырып, білім берудің барлық кезеңдерінде пайдаланғаны дұрыс.
Ата-ананың болашақ тәрбиесі үшін жауапкершілігі ұрпақтан ұрпаққа жалғасуда.
Балапан ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі дегендей, ата-ананың күн
сайын атқарып жүрген жұмысы - балаға үлкен сабақ. Жас балалардың үлкендер
айтса, соны айтатынын, не істесе соны істегісі келетінін бәріміз де
білеміз.
Зерттеу пәні: табиғаттану
Зерттеу объектісі: мектепке дейінгі мекемелер
Зерттеудің мақсаты: Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен
таныстыруда дидактикалық ойындарды қолдану әдіс- тәсілдерін көрсету
Зерттеудің міндеттері:
✓ Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстыруда дидактикалық
ойындарды қолдану әдіс- тәсілдерін көрсету;
✓ Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстыруда дидактикалық
ойындарды қолдану әдіс- тәсілдеріның критерийлері мен мүмкіндіктерін
анықтау;
Зерттеудің теориялық маңызы: Педагогикалық іс-әрекетте мектеп жасына
дейінгі балаларды табиғатпен таныстыруда дидактикалық ойындарды қолдану
әдіс- тәсілдері теориялық және тәжірибелік тұрғыдан тұтастық принципін
басшылыққа ала талданды;
Зерттеудің әдістемелік маңызы: Мектеп жасына дейінгі балаларды
табиғатпен таныстыруда дидактикалық ойындарды қолдану әдіс- тәсілдерін
анықтайтын әдістемелер сарапталып зерттеулер жүргізу негізінде талданды;
Зерттеу әдістері: психологиялық, педагогикалық, ғылыми-әдістемелік
материалдар мен әдебиеттердегі табиғатты таныстыруда дидактикалық ойындарды
қолдану туралы ғылыми деректерді кешенді жүйемен салыстырмалы талдау,
зерттеу нысаны мен пәніне байланысты негізгі ұғымдарды сараптау,
эксперименталды-диагностикалау әдістемелері.
Зерттеу көздері: педагогика, психология, философия, ғылымдарының
классиктерінің еңбектері, жалпыға міндетті білім берудің мемлекеттік
стандарттары, оқу бағдарламалары;
Курстық жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады;
І. Мектеп жасына дейінгі балалардың табиғатпен танысу ерекшелігі
1. Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғат туралы ұғымдарын
қалыптастырудың теориялық негіздері
Әлем бала өміріне біртіндеп кіреді. Бала ең алдымен оны үйде,
балабақшада не қоршап тұрғанын ұғынады. Біртіндеп өмірден алған тәжірибесі
көбейеді. Мектеп жасына дейінгі балалар өзінің айналасындағы қоршаған
ортамен танысуға өте құштар.
Мектепке дейінгі балаларды қоршаған ортамен таныстыру – бұл олардың
санасына қоршаған орта, табиғат туралы сезілетін тәжірибесіне негізделген
шындық тұрғысындағы білім қалыптастыру және оған деген дұрыс қарым-
қатынасқа тәрбиелеу әдісі.
Балалар ересектердің әсері арқылы адамгершілік қарым-қатынаста бола
отырып, қоршаған ортаны, ондағы табиғат құбылыстарын және басқа өмірді тани
біледі. Қоршаған ортамен таныстыру барысында кеңістік, уақыт, заттың
пішіні, т.с, сапасы, салыстырмалы түрде үлкен-кіші, қатты, сұйық деген
ұғымдар қалыптасады.
Қоршаған ортамен және оның түрлерімен таныстыра отырып, балалардың
ұғымын кеңейтеміз.
Қоршаған ортамен таныстыруда мына ұғымдарды қалыптастырамыз: Мен –
адаммын түсінігі және өзі, өзінің жағдайы туралы түсініктерін кеңейтеміз.
Өзін-өзі танудағы талаптарын мадақтауға, дене мүшелері (қол, аяқ, бас және
т.б.), көру, есту, дәм сезу, сипап сезу мүшелері не үшін қажеттігін білуге,
мен қандай көңіл күйде боламын (қуанамын, ренжимін, ашуланамын және т.б.),
өзін-өзі дұрыс бағалау қажеттілігін қолдауға, өзіне, өз күшіне сенімін
нығайтып, өзіне құрметі мен дербестігін дамытуға мүмкіндік туғызуға, өзінің
қолынан келетіні, жақсы көретіні, не сезетіні, жақын әлеуметтік ортасы,
қарапайым қарым-қатынастар туралы ойлап, өз ойын айта білуге үйретуге,
құрдастарының арасында өз жағдайын, басқа балалардың өзіне қарым-қатынасын
білуге үйретеміз.
Адам - тіршілік иесі. Өзін адам әлемінің өкілі ретіндегі алғашқы
түсініктерін қалыптастыру. Жақын әлеуметтік ортасы, қарапайым туыстық және
қоғамдық қарым-қатынастар туралы білімдерін қалыптастыру.
Адамдардың дем алатыны, қозғалатыны, тамақтанатыны, өсетіні,
әңгімелесетіні туралы түсінік беру. Адамдардың бір-біріне ұқсастығы мен
айырмашылығын сыртқы белгілеріне қарап ажырата білуге үйрету: басы, қолы
мен аяқтары, тері және шаш қабаты, көздері мен шаштарының әр түрлілігі.
Адамдардың бірдей ішкі құрылыстары (жүрек, асқазан, өкпе) бар екендігі
туралы ақпарат беру.
Адамдардың бір-бірімен айырмашылықтары мен ұқсастықтары бар (сырт
келбеті, әдеттері, түрлі сезімдер мен көңіл күйлерді сезінеді). Адамның
өсуі үшін қажетті шарттар - су, жарық, жылу, тағам, қозғалыс пен демалыс,
күтім мен махаббат. Адамдар бірдей сезімдерді сезінеді: қуаныш, ауру,
өкініш. Өзінің дене бөліктері мен мүшелерінің кейбір қызметтерін түсінуге
үйрету: көз, құлақ, ауыз, тіс, тіл, қол, аяқ. Отбасы бейнеленген суреттерді
қарастырып, отбасы мүшелерін, қызметтері мен қарым-қатынастарын (немен
айналысады, бір-біріне қандай қамқорлық жасайды, қайда баруы мүмкін және
т.б.) атауға ынталандыру.
Ойын жағдайларында отбасы үшін бөлмені жабдықтау: жиһаздар мен ыдыс-
аяқтарды орналастыру, отбасылық қарым-қатынастар мен үлкендердің еңбегін
ойын әрекеттерінде көрсету. Балаларды өзінің отбасы, жақсы көретін
адамдары, олардың жақсылығы мен қайырымдылығы туралы әңгімелеуге
ынталандыру. Өзінің отбасы мен бір-біріне қалай көмектесетіндері жайлы
сұрақтарға жауап беру. Басқа балалардың да өз отбасы, ата-аналары, олардың
өз балаларын жақсы көріп қамқорлық жасайтыны туралы түсіну.
Ересектердің еңбегі мен олардың қызметтері (тәрбиеші, аспаз, сатушы,
дәрігер, құрылысшы) туралы түсініктерін кеңейту. Түрлі мамандық иелері
(жүргізуші, ұшқыш, машинист, капитан) әртүрлі көлік құралдарын басқаратыны
туралы білім беру.
Заттарды, кабинеттерді бір-бірімен салыстыруға (кең, тар, жарық,
үлкен, т.б.) үйрету. Заттардың мөлшерін (ұзындығы, ені, биіктігі, жуандығы)
шартты белгілердің көмегімен салыстыруға үйрету.
Бөлме өсімдіктері мен жануарлардың тіршілігі және олардың өсуі мен
дамуына қолайлы жағдайларын туғызу қажеттілігі туралы нақты ұғымдарын
қалыптастыру.
Өсімдіктердің көптүрлілігі мен оларға әртүрлі күтім керектігі (суару,
жапырақтарды сүрту) туралы білімдерін бекіту.
Тірі табиғат бұрышын мекендеушілер мен өсімдіктердің белгілерін
білдіретін сөздерді қолдануға үйрету. Бейнелеу өнеріндегі қол еңбек бұрышы,
көркем шығармашылық, музыка бөлмесіндегі ұлттық музыка аспаптары (домбыра,
қобыз) туралы түсінік беріп, олармен таныстыру. Домбыраның сыртқы бейнесін
сызуға, суретін салуға үйрету.
Алаңмен, аумақпен таныстыру. Балабақша ауласын көгалдандыру, гүлзарлар
балабақша келбетін көркейтетіні туралы түсіндіру. Ағаштар, гүлдер және
құстардың белгілеріне қарай анықтап және ажырату іскерліктерін дамыту.
Маусымдық өзгерістерді байқауға, балабақшаның сыртқы және ішкі
безендірулеріне көңіл аударуға үйрету.
Ұлттық педагогика негіздеріне сүйене отырып өзін-өзі ұстау мәдениеті
дағдыларын меңгерту. Құрдастарымен келіспеушілік болған жағдайда,
татуласуға, өзіне ұнамайтын теріс қылықты өзгеге жасамау керектігін
түсіндіру, ортақ шешімге келіп, бір-бірімен татуласу дағдыларын үйрету.
Әрқашан ізеттілік көрсетіп, сәлемдесу, алғыс білдіру, көмегін ұсыну сияқты
жағымды әрекеттер жасауға дағдыландыру. Қарапайым әдептілікті сақтауға
әдеттендіру. Үлкеннің алдын кеспеу, сөзін бөлмеу, кішілерге қамқор болу,
ойыншыққа таласпау, қоғамдық орындарда өзін мәдениетті ұстау, т.б. Кішіге -
ізет, үлкенге - құрмет көрсетуге тәрбиелеу. Өзінің тегінің шежіресіне
қызығушылығын ояту. Ата-анасы, отбасы мүшелері мен өзінің аты-жөнін дұрыс
айтуға үйрету. Отбасылық мерекелер мен оны өткізуге дайындыққа
белсенділігін мадақтау. Құрдастарымен жақсы қарым-қатынас орнатуға, олардың
бір-бірімен қарым-қатынасын бағалауға, кім кіммен жақын дос, олар не үшін
бір-біріне жақын деген мәселелер туралы көзқарастарын білу дағдыларын
қалыптастыру. Әрқашан, қандай жағдай болмасын өз-өзін мәдениетті ұстау
керек екендігін ұғындыру. Өзінің жақындарына, балабақшасына, еліне, жеріне,
достарына, елімізді мекендейтін басқа ұлт өкілдеріне сүйіспеншілігі мен
сыйластығын қалыптастыру. Өзін, өзінің қадір-қасиетін бағалауға тәрбиелеу.
Ересектердің балаға әрі - сыншы, әрі - қолдаушы екендігін ұғындыру. Әрбір
бала өзінің қоршаған ортасын айналадағы құбылыстарды тану арқылы жетіледі.
Қоршаған ортамен танысу арқылы баланың тілі дамиды. Қоршаған ортаны
таныстыру бойынша балалар өздерінің аты-жөнін, жасын, жанұясын,
балабақшадағы тәрбиешілер мен топтағы балалардың аты –жөнін тани бастайды.
Балабақшаның ішкі құрылысымен таныстырылып, топ бөлме, асхана, дәрігер
бөлмесі, т.б. айырмашылықтарын ажырата бастайды. Сонымен қатар әр бөлмеде
жұмыс түрін, қажетті құралдарды, олардың аты, не үшін қажет, неден
жасалғаны, қайда? кімде? қандай? кім не істейді? деген сұрақтарға дұрыс
жауап беруге балабақшада өздері немен шұғылданатыны туралы әңгімелейді.
Балалар, әсіресе ұл балалар жағының қызығы көлік түрлері, яғни ұшақ,
поезд, жеңіл, жүк машиналардың түрлі көлік түрлерінің міндеттерін жақсы
біледі. Балалар бос уақыттарында жүк машинасымен ойнағанды жақсы көреді.
Қарапайым экологиялық түсініктерді меңгерту баланың қоршаған ортамен
таныса отырып, танымдық қызығушылығын арттырумен тығыз байланысты болып
табылады.
Таным білім беру саласының базалық мазмұнында үш жастағы бала
ересектерге еліктей отырып ойын образдарын жасай келе, белсенді түрде
қимылдап, қоршаған әлемімен танысады. Айналысында болып жатқан барлық
оқиғаларға назар аударып, мән беріп, ересектің соңынан сөйлемдер мен сөздер
қайталап отырады. Мысалы: заттардың қасиеттеріне, табиғатқа, жан –
жануарлар әлеміне деген қызығушылығын қалыптастыру. Мазмұны: заттардың
температурасын сезіне білуге: қар суық, салқын, шай ыстық. Сыртқы
белгілеріне қарай жыл мезгілдерін ажырата білуге және атауға үйрету.
Заттармен іс-әрекеттерді орындау: қуыршақты киіндіру, ойыншықтарды
жинастыру, киімін тазалау, қоршаған ортадағы тәртіпсіздікті бақылау.
Киімдердің атауын атай білуін жетілдіру. Заттардың не үшін, неге
арналғандықтарын түсіну.
Баланың танымдық дамуы ойын барысында, табиғат пен құбылыстарға
бақылау жасау, заттарды қарап, зерттеу кезінде, табиғат күн тізбесіндегі
ауа-райы жағдайын бақылау нәтижелерін айта білу, еңбек және басқа да
әрекеттер барысында жүзеге асады.
Мектепке дейінгі балалық шақ кезеңінде баланың танымдық дамуы
эмоционалдық қызығушылықпен қабылдайтын қарым-қатынастар арқылы
қалыптасады. Әрбір жеке бала - қоршаған ортаны кішкентай зерттеуші. Бала
белсенді әрекеттерге талпынады. Сондықтан да серуен арқылы бақылау мен
зерттеу сияқты әдістер балаға неғұрлым жақын болып табылады.
Серуен: тәрбиешінің көмегімен атқарылатын іс-әрекет. Серуен барысында
балалардың табиғатқа қызығушылықтарын арттыра отырып, бақылау жұмыстарын
өткізу.
Біріншіден, арнайы бағдарламаны пайдалану оқу-тәрбие жұмысын жоспарлау
кезінде жеңілдік туғызса, екіншіден, бақылауды жүргізуге қойылатын талаптар
сақталады. Балалардың танымдық құзіреттілікті меңгеруі, бақылау нәтижесі
тәрбиешінің қолданатын әдіс-тәсілдері мен бақылауды ұйымдастыруына тікелей
байланысты болып келеді.
Қоршаған ортамен таныстыру сабағын балалардың бір-біріне деген ыстық
лебіздерін, ойларын, алақандарының жылуын, жылы тілектерін бір – біріне
беру, айтудан бастауға болады. Мәселен:
- Сәлеметсіз бе балақайлар!, Қайырлы таң, балалар!, Бүгін күн қандай
тамаша!
деген жылы сөздер бала жүрегіне әсер етіп, көңіл-күйін бір сергітіп
тастайды.
Табиғатты күтіп баптау ертеңгілік қабылдаудан басталады. Ертеңгілік
балалармен топтағы өсімдіктерді күтіп баптау туралы жұмыс жүргізеді.
Балаларға гүлдердің шаңын сүртіп, су құйып тұрса оның әдемі болып өсетінін,
ал күтіп баптамаса оның солып, өліп қалатынын әңгімелейді.
Балалар аулада құстардың тіршілігін, жазды күндері жердегі құрт-
құмырсқаларды да бақылап оларға тиіспеуді үнемі айтып отырамыз. Мысалы:
ағаштардағы құрт–құмырсқаны құстардың жейтінін, сөйтіп ағаштардың әдемі
болып өсуіне жағдай жасайтындығы туралы түсінік беріледі. Кейбір балалар
суды ағызып ойнағанды ұнатады. Бірақ балаларға судың да шектеулі екендігі,
ол бітіп қалса, сусыз қандай жағдай болатындығын айтып түсіндіреміз және
үйде де, топта да суды ластамау, таза суды пайдалану қажеттілігін айтып
отырамыз.
Ауа туралы балаларға түсінік бере отырып, оның көзге көрінбейтіні,
бірақ онымен біздің, басқа да тіршілік иелерінің дем алатындығын айту
қажет. Ауа таза болмаса ауыратынымызды айтып, оны таза ұстау үшін топтың,
үйдің таза болуы, топта ойыншықтарын ойнап болғасын жинау керектігі, кез
–келген нәрсені жерге тастап үйді шашпау, кез келген нәрсені жерден алмау
керектігі туралы айтылып, ескеріп отырылады. Ауамен дем алатынымызды,
қандай дене мүшелерімізбен дем ала-алатынымызды, мысалы: ауызды басса
мұрынмен, мұрынды басса ауызбен дем алатынымызды тәжірибе жасау арқылы
көрсету қажет. Мұндай жаттығуды балалар өте қызыға орындайды.
Заттарды қолдану дағдыларын дамыту. Заттардың тағайындалуын түсінуге
қалыптастыру. Заттардың құрылысымен өздеріне тән белгілері арқылы білу және
есте сақтауға үйрету: киім, ойыншықтар, ыдыстар, жануарлар, құстар.
Қоршаған ортадағы құбылыстар, заттар мен нысандарды зерттеуде, ойыншықтарды
жуу және жинаумен айналысқанды баланың өзіндік тілегін қолдау қажет.
Баланың жан-жақты дамуы, оның қоршаған ортамен белсенді қарым-қатынасы
негізінде қалыптасады. Бұл тұрғыда Сезіну - танып білу - жүзеге асыру -
осы үш бағытта жұмысты ұйымдастыру қажет. Ол үшін тиімді әдіс-тәсілдерді
таңдап алудың маңызы зор.
Табиғат дегенiмiз – бұл бiздiң санамыздан тыс, бiзге бағынбайтын,
бiздiң өмiрiмiздiң тiрегi болып тұрған болмыс, әсем дүние.
Табиғат адамға қажет, баға жетпес байлық. Ол - ырыс пен мол қазынаның
қайнар көзi. Сондықтан, халқымыз “Табиғат адамзаттың өмiр нәрi, қажетiнiң
табылар содан бәрi” деп дәрiптеген. Табиғат адам бойына адамгершiлiк абзал
қасиеттердi қалыптастыратын ұлағатты ұстаз, тәлiмi мол тәрбиешi.
Қазіргі уақытта жас ұрпақтың жеке тұлға болып қалыптасуына ізгілік,
ғылымилық, жүйелілік ұстанымдарына негізделген үздіксіз экологиялық білім
беру жүйесін құру, оның тәрбиелік мүмкіндіктерін саралау өзекті
мәселелердің бірі болып саналады. Сондықтан да соңғы республика көлеміндегі
мектепке дейінгі мекемелерде экологиялық тәрбие жұмысы бұрынғы қалыптасқан
бағдарламадағы Балаларды табиғатпен таныстыру бөлімінен бастау алады.
Ал табиғатпен таныстыру – балалардың танымын дамытудың басты
құралдардың бірі. Мұнда балалардың қоршаған орта жөніндегі ұғым
түсініктерін байытатын жалпы және нақты ғылыми мәліметтер алуының маңызы
зор. Табиғатпен таныстыру барысында Табиғат – бүкіл тіршілік атаулының
алтын ұясы, тал бесігі, өсіп-өнер мекені екендігі жөнінде нақты түсініктер
беріледі. Кейінгі он жылдықта мектепке дейінгі балалардың тірі және өлі
табиғатқа деген сүйіспеншілік қарым-қатынасын тәрбиелеу мақсатында
табиғатпен таныстыру, яғни табиғатты қорғау – экологиялық тәрбие жұмысымен
ұштастырылды.
Экологиялық тәрбие жаңа категория, ол экология ғылымымен және оның
тармақтарымен тікелей байланысты. Ал классикалық экологиядағы негізгі
түсініктер мыналар:
а) жеке алынған ағзаның өзінің өмір сүру ортасына ие болған бір
аймақтағы экожүйелердің қызметі;
ә) өмір сүретін тірі ағзалардың қоғамдастығы және олардың өзара бір-
бірімен қарым-қатынаста болуы.
Бұл екі ұғым мектеп жасына дейінгі балалардың қоршаған орта, табиғат
жайындағы түсінігін дамыту арқылы көзқарасын қалыптастыруға мүмкіндік
береді. Қоршаған ортаға деген жағымды қарым-қатынасты айқындаудың бір
формасы баланың күнделікті іс-әрекеті. Демек, экологиялық тәрбие үрдісінде
көрініс табатын іс-әрекеттің мынадай түрлерін атауға болады:
❖ табиғаттағы әр түрлі оқиғаларды бейнелейтін немесе табиғатты қорғау,
көркейту іс-әрекетін білдіретін сюжетті-рөлді ойын;
❖ балабақша алаңында (табиғаттағы еңбек) тіршілік объектілері үшін
немесе оларды күтіп-баптауды жүзеге асыру, сондай-ақ, заттарды қайта
өңдеу (ойыншықтарды, кітаптарды және т.б. жөндеу) іс-әрекеті;
❖ табиғаттан алған әсерлерін және адамдардың табиғаттағы іс-әрекеттері
негізінде бейнелеу өнерінің туындыларын жасау;
❖ табиғатпен тілдесу, өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің
объектілерімен еркін түрде байланыс жасау – бақылау, оларды еркелету,
күтіп-баптау іс-әрекеті, қолға үйрету мен белгілі-бір жағдайға
бағындырып үйретуді қамтитын кешенді іс-әрекет;
❖ тәжірибе жасау – бақылау нәтижесіндегі өз пікірін айтумен сабақтасып
келген іс жүзіндегі танымдық іс-әрекет;
❖ тіл, сөйлесу іс-әрекеті, сұрақтар, хабарламалар, әңгіме, диалогқа
қатысу;
❖ табиғатқа байланысты кейбір мәліметтер мен қызықты да құпия әсерлер
жөнінді пікір алмасу, әңгімелесу арқылы табиғат жайындағы түсініктерін
айқындау;
❖ бақылау - өз бетінше дамытумен бірге табиғат туралы және табиғаттағы
адамдардың іс-әрекеттері жөнінде мәліметтерді алуды қамтамасыз ету;
❖ табиғат жайлы мазмұндағы телехабарларды, суреттерді көріп тамашалау,
балалардың табиғат жөніндегі қалыптасқан түсініктерін айқындайтын және
жаңа ықпал ететін іс-әрекет түрлері.
Баланың табиғаттан алған әсерін әңгімелеп, суреттеп беруі оның қиялына
қанат бітіріп, табиғат жөніндегі түсінігін айқындауға ықпалын тигізеді.
Табиғаттағы әдемілікті сезініп, қабылдау дағдысы өзінен-өзі келе қоймайды,
оны дамыту, жағымды іс-әрекет түріне айналдыру ата-аналардың және тәрбиеші-
ұстаздардың көмегімен жүзеге асырылады. Демек, оларды өз бетінше әрекет
жасауын бақылау, оның мазмұнын талдау балалардың жеке басы ерекшеліктерінің
экологиялық тәрбиелілігінің деңгейін анықтауға мүмкіндік береді. Мұндай іс-
әрекет түрлері арқылы баланың жеке тұлға ретіндегі дамуын оның экологиялық
тәрбиесімен тікелей сабақтастықта байланыстыруға болады.
Балалармен табиғатпен таныстыру бағытындағы іс-әрекет түрлері кезінде
нақты нәтижелерге қол жеткізу тәрбиеші-ұстаздың кәсіби шеберлігін танып,
тәрбие жұмысы кезінде тиімді әдіс-тәсілдерді игеруін қамтамасыз етеді. Сол
себепті балалардың табиғатты қорғау деңгейін көтеруге олардың тұлға
ретіндегі табиғат туралы білімін дамытуда пайдалануға болатын мынадай әдіс
түрлерін ұсынамыз.
Тіршілік иелерінің өміріне қажеттілік туғызу және қолдау әдісі
балаларға экологиялық тәрбие берудегі басты әдіс түрі болып саналады. Ол
балалардың тәжірибе жасау дағдыларын, икемділіктерін айқындауға
бағытталған. Табиғатты қорғау арқылы жақсы нәтижеге жету – осы әдіс түрінің
тәжірибе мен моделденген іс-әрекетінің бір-бірімен байланыста болуында.
Сондай-ақ, заттарды күтіп-баптауда, оларды жөндеуде және жаңартуға қатысу
балаларға қажетті тәжірибелік дағдыларын қалыптастыруға септігін тигізеді.
Бақылау - табиғаттағы сезімдік тұрғыда тану әдісі, мақсатқа
бағытталған қабылдау, сезім мен тиімділіктің бірлігі көрінетін танымдық
күрделі үрдіс. Ол табиғатпен, тіршілік объектілерімен, қоршаған ортамен
тікелей байланыста болуды қамтамасыз етеді. Табиғи объектілер мен табиғат
құбылыстарын бақылауды ұйымдастыру балаларды табиғатпен таныстырудың
негізгі тәсілі болып табылады. Ұзақ мерзімді бақылауларды ұйымдастыру -
өсімдіктер мен жануарлардың өмір сүру ортасымен өзара байланыста болу,
балалардың сол ортаға деген бейімділігін танудың алғы шарты. Бақылау
балаларға табиғат жөніндегі нақты түсініктерді меңгертіп, ойлау қабілетін,
тілін дамытады. Өсімдіктерді, жәндіктерді, құстарды бақылау арқылы бала
көптеген жаңалықтарға тап болады. Ал жүйелі бақылау баланың жеке басының
байқампаздығын аңғартады, осының әсерінен баланың дүниетанымы кеңейіп,
қоршаған ортаға деген өзіндік көзқарасы пайда болып, білуге деген ынтасы
арта түседі.
Табиғатты бейнелеу әдісі – экологиялық тәрбие жүйесіндегі өзіндік орны
бар әдіс түрі. Мұнда балалар табиғат көрінісін, кәсіби шеберлер дайындаған
көркемдік суреттерді, музыкалық және әдеби шығармаларды тамашалап, табиғат
күнтізбесімен жұмыс істеп, бейнелеу өнері туындыларымен таныса алады.
Табиғатпен тікелей байланыста алынған халқымыздың ұлттық тұрмыс бұйымдары
балалардың ол жөніндегі түсініктерін кеңейтіп, олармен жақын танысуға
мүмкіндік береді. Сондай-ақ, бұл әдіс түрі арқылы табиғат адамдарға жоғары
дәрежедегі рухани байлық, көтеріңкі көңіл-күй сыйлап, олардың сезімдеріне
әсер ету арқылы әсемдікті сақтай білуге итермелейтіні жөнінде ұғым
қалыптастырады.
Мектепке дейінгі кезеңде бала қоршаған ортаны танып біледі. Баланың
табиғатты танып білуге деген қызығушылығын оята отырып, тәрбиеші оны
табиғатпен таныстырып қана қоймай, оны түсінуге, өсімдіктер мен құстарға
қамқор болуға, табиғаттың сұлулығын сезіне білуге үйретеді.
Табиғат әлеміне қамқорлық жасау мақсатында таным білім саласы,
қоршаған орта бойынша: 1.Судың маңызы 2. Құстар тіршілігі. 3. Ағаштар
неге ашуланды. 4. Үй жануарлары. 5. Жыл мезгілдері. тақырыптарында
ұйымдасқан ойын іс –әрекеттері өткізу керек.
2. Табиғат мектепке дейінгі балалардың ақыл ойын дамыту құралы
Қазіргі таңда адамзат ауасын жұтып, суын ішіп отырған табиғат Ананы
қорғап, аялау барша жұртқа тіршілік қамы, табиғи қажеттілік. Сондыктан да
бүлдіршіндерді айналадағы табиғи ортамен үнемі қарым-қатынаста болуға
үйрету, олардың ұғымдарын қалыптастыру, табиғатқа деген жанашырлыққа
тәрбиелеу қазіргі балабақшадағы тәрбие ісінің өзекті тармақтарының бірі
болып табылады.
Балабақшадағы тәрбиенің мақсаты-табиғатты аялап, оны қамқорлыққа алып
күту, табиғат жөнінде қарапайым білім бере отырып,
тірі және өлі табиғаттағы құбылыстар жөнінде қарапайым ұғымдар
қалыптастыру. Балаларға жануарлар дүниесіндегі ғажайып құбылыстар, анасынан
тірі туылғанмен, жетілмеген, дәрменсіз, әлжуаз халде
болғандықтан енелерінің қарнындағы тері қатпарларынан түзілген
қалтада сүтін еміп, өсіп жетілетін Австралияның қалталы қасқыры,
ағашқа өрмелеп тіршілік ететін қалталы кішкентай аю, тиін, кенгурудің
суретін көрсете отырып әңгімелеу арқылы балалардың қиялына қанат
бітіру.
Ежелгі грек аңыздарының бірінде соғысқа аттанушы Марстың жорыққа киетін
дулығасына кептер ұя салып, соның себебінен соғысқа бөгет болған сүйкімді
құс-ықылым заманнан бері бейбітшілік белгісі болып келген кептердің бірнеше
түрінің пошта кептері, таласқыш кептер, т.б. суретіне қарай ажырату
арқылы дидактикалық жұптау ойындарын ойнату.
Балабақшадағы экологиялық тәрбие жұмысы, тәрбиешінің негізгі салалары
болып есептелетін адамгершілік, эстетикалық, еңбек тәрбиелерінің желісінде
және халықтық педагогиканың қайнар бұлағын пайдалана отырып жүргізсе,
айналадағы орта, табиғат жайындағы жалпылама ұғымдар нақтыланып, қалыптаса
береді. Экологиялық тәрбие жұмысына орай көрнекіліктерді қолдана отырып,
табиғат бұрышының жабдықталуына байланысты сайыстар ұйымдастырылып экология
мәселелері туралы, жағымды-жағымсыз әрекеттер бейнеленген суретте
пайдаланылғаны, ата-аналар мен тәрбиешілердің бірлескен жұмысының
нәтижесінде табиғат туралы шағын кітапхананы өлі және тірі табиғатпен
жабдықтау
арқылы көрме ұйымдастырылғаны дұрыс. Алтын күз, Кұстар күні,
Табиғатты сүйеміз, т.б. ертеңгіліктер бала еңбегімен ұштасып, әр
педагогтің ізденімпаз әрекеті ғана болашақ табиғат жанашырын тәрбиелей
алады дей келіп, тәрбие жұмысын жүргізудің мынадай екі
нысанасына назар аударамыз: а) балалардың айналадағы табиғатқа деген
сүйіспеншілігін оятып, ұғымын кеңейту, оның әсемдігін нәзік сезінуге,
өсімдіктер мен жануарлар дүниесін қамқорлыққа алуға баулу. ә) балабақшада
табиғат жайында алғашқы ұғымды қалыптастыра отырып қарапайым білім беріп,
осының негізінде тірі және өлі табиғаттағы құбылыстар жөнінде нақты
және жалпылама таным-түйсік қалыптастыру.
Табиғат туралы бүлдіршіндердің ой-өрісін кеңейтіп, осы түйсіктер арқылы
бүлдіршіндерге табиғат сырларын ұғындыру жөніндегі экологиялық тәрбиенің
ересектер тобына арналған жоба-бағдарламасын ұсынып отырмыз: Бұл топтағы
балаларда ортаны танудың физиологиялық механизмдері өзінің жоғары даму
деңгейіне жетеді. Іштей ойлау, ой түю пайда болады. Баладағы ой-сана мен
жүйкенің қозғалуы мен тежелуі ширығып, күшейеді, тепе-теңдік сипаталады.
Абстракты ойлау біршама дамиды, айналадағы орта туралы талдау, ой түю
әжептеуір жетіледі, табиғат туралы кәдімгідей түйсік таным қалыптасады. Ол
енді табиғаттың өзіне тән кейбір құбылыстары мен қасиеттері жайында білетін
болады. Ойын мен еңбек әрекеті
ұштаса жүреді. Табиғат құбылыстарының кейбір заңдылықтары, бұл
құбылыстардың мерзімді қайталануымен таныстырылады, осының негізінде
табиғат құбылыстарын реалистік тұрғыда ұғынуы, білуге құлшынысы, байкап-
көре білуі, логикалық ойлауы, табиғатқа эстетикалық тұрғыдан қарау сезімі
қалыптаса береді.
Өсімдіктер туралы ұғымдары кеңейтіліп, оның ішінде күнбағысқа т.б.
өсімдіктерге тоқтала, оның күнге қарап өсуіне байланысты аталатын және
дәнінен май сығып алып, күнделікті өмірде пайдаланатындығын айтып
әңгімелеу, олардың сондай-ақ өсуі үшін белгілі бір жағдайлар - топырақ,
ылғал, күннің нұры, жылуы керек екені түсіндіріледі. Кейбір жануарлардың
өсіп дамуы жөнінде балалардың білімі толықтырылады, құстар жұмыртқалайды,
балапан басып шығарады, оларды азықтандырып асырайды және түйе ботасын,
сиыр бұзауын, ит күшігін, мысық баласын өз сүтімен асырайтындығы
түсіндіріледі. Балалардың жабайы хайуандар (қасқыр, аю, түлкі, қоян, кірпі)
олардың тіршілігі, қорек табу әрекеті жөніндегі ұғымдары кеңейтіледі.
Күзде: Балалардың өлі табиғаттағы, өсімдіктердің құстар мен аңдардың
тіршілігіндегі күзгі өзгерістері туралы накты түсініктерін кеңейту,
балаларға бұрыннан таныс кейбір кұбылыстар мен ауа райының жағдайы және
өсімдіктер мен жануарлар тіршілігі арасындағы байланыстың реттілігін
анықтап күз ұғымының мәнісін айқындап, қорытындылауға бағыттау.
Балалардың жансыз табиғаттағы, құстардың хайуандардың өмірінде бірте-бірте
болатын өзгерістер: жапырақтардың түсуі, құстардың жылы жаққа ұшып кетуі
жайындағы ұғымдарын бекіту. Күзде балабақша егістігіндегі көкөніс жинау,
қазып алу, ауланы тазарту (жапырақтарды жинап бір жерге үю) т. б.
жұмыстарға көмектесіп, пайдалы еңбекке араластырылады, әңгімелесулерде күз
туралы түсініктері нақтылана толықтырылып бекітіледі, фильмдер көрсетіледі.
Қыста: Балалардың қысқы ауа-райының сипатты белгілері
ағаштардың, ормандағы құстар мен аңдардың тіршілігі туралы білімдерін
кеңейту және қорытындылау мақсаты көзделеді. Еңбек дағдыларын қалыптастыру,
жанды нәрселерге ұқыптылықпен қарау сезімін тәрбиелеуді жалғастыра беру.
Қар жауып тұрған кезде балаларға қара қоңыр қағаз қиындысын беріп, оған қар
ұшқынын тосып алып, оны анықтап қарап, соңынан суретін салуды ұсыну, бала
қиялын ұштау. Қыс туралы ұғымын толықтыра отырып, күнделікті байқау, кештің
ерте түсуі, ай мен жұлдыздардың шығуы, ауа-райы құбылыстарына қардың жаууы,
аяз, боранның болуы назар аудару. Қыс қызығын тамашалап, жүздері суықтан
бал-бұл жанған балалардың ақ қар, жалтыраған көк мұзда шана, шаңғымен
сырғанап ойнап жатқан суреттері бейнеленген суреттер арқылы Қыс қызығы,
Ортақ шана атты қимылды ойындарын ойнату. Адамдардың еңбегімен көшені,
жолды тазарту, қарды күреу балалардың өз аулаларының қарын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz