Оқу залының жұмысын жеңілдететін автоматты басқару жүйесін жасау атты дипломдық жұмысқа арналған патенттік-ақпараттық зерттеулер
Дипломдық жоба тақырыбы: Оқу залының жұмысын жеңілдететін автоматты басқару жүйесін жасау
Ізденістің басталуы 3.04.2008 ж,. аяқталуы 29.04.2008 ж.
Жетілдірілетін нысанның қысқаша сипаттамасы.
Көп жүйелілік. Мәліметтер базасында пациенттермен жұмыс жүргізуге арналған әр түрлі салалы жүйе болуы қажет.
Есепке алу модулі құрлыс компаниясының жұмысшылары мен қызметкерлерінің барлық мәліметтерін бір жүйеге біріктіріп, бүртұтас программалық жүйе құра алуы және осы аталған мәліметтер жөнінде есептер жүргізе алуы тиіс.
Жүйенің максималды икемділігі және конфигурациялау жылдамдығы.
Басқа программалық жабдықтармен бірге жұмыс жасай алуы.
Есептерді құрастырудың тиімді жүйесі. Есептер шаблондарын қолданушының өздігінен енгізуіне мүмкіндік беруі.
Осы сферадағы ұқсас программалар туралы мағлұматтар:
2002 жылдың 5 қарашасында Ресейдің жеке ой, патент және тауарлық таңбалар жөніндегі федеральды қызметі Автоматтандырылған ақпараттық- кітапханалық жүйе MAРК-SQL программасын заңды түрде тіркеп, сәйкес куәлік берді.
Томск аумағында қалалық кітапханалар АЖО «Кітапхана», АЖО «Абономент» программаларын жетістікпен қолданып келеді.
Программаның кемшіліктері – сертификаты жоқ, авторлық куәлігі тіркелмеген. Артықшылықтары программаны ақысыз жаңарту, жұмыстың тиімділігі.
Осы дипломдық жобада істелген жұмысқа қарап, біз бұл программаның тек қана бухгалтерлік есептеулер ғана жүргізбейтінін, яғни оның конфигурациясын өзгерте отырып, қоғамның әр түрлі салаларына арналған программалар құруға болатынына көз жеткізуге болады.
Ізденістің басталуы 3.04.2008 ж,. аяқталуы 29.04.2008 ж.
Жетілдірілетін нысанның қысқаша сипаттамасы.
Көп жүйелілік. Мәліметтер базасында пациенттермен жұмыс жүргізуге арналған әр түрлі салалы жүйе болуы қажет.
Есепке алу модулі құрлыс компаниясының жұмысшылары мен қызметкерлерінің барлық мәліметтерін бір жүйеге біріктіріп, бүртұтас программалық жүйе құра алуы және осы аталған мәліметтер жөнінде есептер жүргізе алуы тиіс.
Жүйенің максималды икемділігі және конфигурациялау жылдамдығы.
Басқа программалық жабдықтармен бірге жұмыс жасай алуы.
Есептерді құрастырудың тиімді жүйесі. Есептер шаблондарын қолданушының өздігінен енгізуіне мүмкіндік беруі.
Осы сферадағы ұқсас программалар туралы мағлұматтар:
2002 жылдың 5 қарашасында Ресейдің жеке ой, патент және тауарлық таңбалар жөніндегі федеральды қызметі Автоматтандырылған ақпараттық- кітапханалық жүйе MAРК-SQL программасын заңды түрде тіркеп, сәйкес куәлік берді.
Томск аумағында қалалық кітапханалар АЖО «Кітапхана», АЖО «Абономент» программаларын жетістікпен қолданып келеді.
Программаның кемшіліктері – сертификаты жоқ, авторлық куәлігі тіркелмеген. Артықшылықтары программаны ақысыз жаңарту, жұмыстың тиімділігі.
Осы дипломдық жобада істелген жұмысқа қарап, біз бұл программаның тек қана бухгалтерлік есептеулер ғана жүргізбейтінін, яғни оның конфигурациясын өзгерте отырып, қоғамның әр түрлі салаларына арналған программалар құруға болатынына көз жеткізуге болады.
Пән: Автоматтандыру, Техника
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:
Кіріспе
Дамудың әрбір кезеңінде адамзаттың алдында ақпаратты жинақтау,
өңдеу және тарату мәселелері тұрды. Көп уақыт бойы осы мәселені шешудің
негізгі құралдары ретінде адам миы, тіл және есту мүшелері қолданылып
келді. Ең алғашқы өзгеріс жазу өнерінің келуімен, одан соң кітап басудың
шығуымен болды. Осы кезеңдегі ақпарат тасығыш құралы ретінде қағаз
қолданылды.
Осы жағдай ЭЕМ-нің келуімен түбірімен өзгерді. Алғашқы ЭЕМ-ры
үлкен автоматты арифмометрлер ретінде қолданылды. Бұл қадам адам қызметінің
ақпаратты өңдеудегі негізгі бөлім болып табылатын кешенді автоматтандыруға
ауысты.
ЭЕМ-рын жүйелік қолданудың әлемдік тәжірибедегі бір мысалына
мәлеметтерді өңдеу жүйесін, мысалы банктік операцияларды, бухгалтерлік
есептерді, билеттерді өңдеуді автоматтандыру жатады. Осындай операциялардың
тиімділігі автоматтандырылған ақпараттық базаларға сүйенеді. Бұл дегеніміз,
ЭЕМ-ң жадысында жүйенің жұмысына қажетті ақпарат сақталады.
Кезекті есепті шешу кезінде жүйе көп емес қосымша ақпаратты еңгізуді
ғана қажет етеді, ал қалғаны ақпараттық базаның өзінен алынады. Жаңа
еңгізілген ақпараттың әр бір бөлігі жүйенің ақпараттық базасын өзгертеді.
Ақпараттың ЭЕМ-ң жадысында сақталуы оған жаңа динамамикалық сапа
береді. Жаңашыл ЭЕМ-ғы автоматты баспаға шығару қызметі қажетті жағдайда
осы ақпараттан таңдау бойынша кез-келген мәліметті қағазға шығарып береді.
Адамзат дамуының XXI ғасырында ақпарат негізгі қызметтік өнім болып
табылады. Сондықтан кітапханалық қызметтердің автоматтандыруының кешенді
программаларын жасау негізгі мәселе деп ойлаймын.
Әдетте кітапхана оқырмандары кітапханадан кез-келген ақпаратты алуға
үйренген. Қазір, кітапханада негізгі қызметтерді орындау, яғни қорды
толықтыру, ақпараттық – библиографиялық және абонементік қамтамасыз ету
күрделене түсуде. Кітапхана қорындағы ақпаратты толық түрде жинау, сақтау
және қамтамасыз ету үшін, ол бір ақпараттық база ретінде құрылуы тиіс. Яғни
ақпаратты іздеу жылдамдығы жоғарылауы қажет.
Автоматтандырылған кітапханалық ақпараттық жүйелердің негізгі
мүмкідіктері:
• Мәліметтерді бір-ақ рет енгізу және құжаттарды іздеуге жиі қолдану,
таңдалған ақпаратты баспаға шығару,басқа мекемелермен ,ұйымдармен
мәліметтерді алмасу т .б;
• Қосымша картотекалар мен нұсқаларды қолданбай мәліметерді әр түрлі
жағдайда іздестіру;
• Кітапханада өтетін барлық процестерді, библиографиялық басылымдардың
материалдарын, фактографиялық жазбаларды дайындау;
• Басылым экземплярының қолда екенін көрсететін мәліметтерді шығару;
• Оқулық авторларының және ұйымдардың нормативті жазбалары туралы
ізденістер;
• Оқырманға басылымдарды іздестіру үстінде туындаған қиындықтарға арналған
анықтамалық текстердің болуы;
• Жанадан тапсырыс берілетін оқулықтар жөнінде және олардың кітапханаға
түсуі туралы жазбаларды еңгізу;
• Іздестіру нәтижелерін қабылдаған формада экрканға және принтерге шығару;
• Бөгде қолданушылардан мәліметтер базасын қорғау;
• Авариялық жағдайлардан мәлеметтер базасын қалпына келтіру.
Берілген дипломдық жұмыстың мақсаты білім беру саласындағы кітапханалық
бөлімдердің, оқу залдарының істері бойынша, мамандандырылған ДББЖ
қанағаттандыратын, алдын-ала анықталған информация құрылымымен басқаруға
және оқу бөлімі үшін анықталған және шектелген аймақтағы есептерді шешуге
арналған, сонымен қатар келешекте қолданушыларға деректер базасымен және
олармен басқару жүйелерін зерттеуге көңілін алаңдатпауға мүмкіндік беретін,
деректер базасын әзірлеу болып табылады.
Дипломдық жобаның актуалды тақырыбынің құрылымы казіргі кезде
студенттерге, кітапхана қызметкерлеріне нақты, жылдам ақпарат беретін,
оқушылар контингентінің жылжуын қадағалайтын, анықталған түрдегі
бұйырықтарды, ведомостерді құрастыру жұмыстарын жеңілдететін, қағазсыз
технологияға көшіретін жүйе өте маңызды болатындығын кірістіреді.
Мәселенің мағынасы- ол студенттердің үлкен контингенті кезінде оқу бөлімі
секретарінің автоматтандырылған жұмыс орны студенттердің іс қағаздарын
сақтаудың пайдалы және қағазсыз жұмыс істеудің ыңғайлы құралы болып
табылады. Жоғарыда көрсетілген талаптарды әзірлеу үшін қандай да бір
универсалды ДББЖ-нің құралдарын пайдалынбай,Windows-та жұмыс істейтін,
интерфейсі ыңғайлы жұмыс істеу үшін максималды икемденген, қосымша білімді
талап етпейтін, орындалтын файл түрде жүктелетін, жеке тәуелсіз
бағдарламаны әзірлеу. Осы талаптарға сәйкес мына дипломдық жобаның
қажеттілігі туады.
Қойылған мақсатқа жету келесі есептерді шешуге мүмкіндік береді:
- студенттердің жеке кәртешкелерін толтыру;
- оқытушылардың және оқытылатын пәндер аттарының тізімін толтыру;
- топтар, мамандықтар, оқу түрін, үлттар аттауларын толтыру;
- студенттерді оқуға тіркеу, оқудан шығару құжаттарын жүргізу;
- сынақ, емтихан бағалары туралы құжаттарын жүргізу;
- есеп беру құжаттарын баспаға шығару: сынақ бағаларының, емтихан
бағаларының ведомостерін, оқушының құрама ведомосін, оқушылар тізімін,
оқушылардың кәртешкелерін.
Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні, негізі информациялық және компьютерлік
технология аймағындағы казіргі кездегі жетулерді енгізу болатын процестерді
автоматизациялау болып табылады.
1 Сұрақтың қойылуы
Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті
“Автоматтандыру және басқару” кафедрасы
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңг. ___________ А.Д.Золотов
___ _________________ 2008 ж.
(дата) (айы)
ТАПСЫРМА
Дипломдық жобалау барысындағы патенттік-ақпараттық зерттеулер жүргізуге
арналған
Дипломдық жоба тақырыбы: Оқу залының жұмысын жеңілдететін автоматты басқару
жүйесін жасау
Ізденістің басталуы 3.04.2008 ж,. аяқталуы 29.04.2008 ж.
Жетілдірілетін нысанның қысқаша сипаттамасы.
← Көп жүйелілік. Мәліметтер базасында пациенттермен жұмыс жүргізуге
арналған әр түрлі салалы жүйе болуы қажет.
← Есепке алу модулі құрлыс компаниясының жұмысшылары мен қызметкерлерінің
барлық мәліметтерін бір жүйеге біріктіріп, бүртұтас программалық жүйе
құра алуы және осы аталған мәліметтер жөнінде есептер жүргізе алуы тиіс.
← Жүйенің максималды икемділігі және конфигурациялау жылдамдығы.
← Басқа программалық жабдықтармен бірге жұмыс жасай алуы.
← Есептерді құрастырудың тиімді жүйесі. Есептер шаблондарын қолданушының
өздігінен енгізуіне мүмкіндік беруі.
Осы сферадағы ұқсас программалар туралы мағлұматтар:
2002 жылдың 5 қарашасында Ресейдің жеке ой, патент және тауарлық таңбалар
жөніндегі федеральды қызметі Автоматтандырылған ақпараттық- кітапханалық
жүйе MAРК-SQL программасын заңды түрде тіркеп, сәйкес куәлік берді.
Томск аумағында қалалық кітапханалар АЖО Кітапхана, АЖО Абономент
программаларын жетістікпен қолданып келеді.
Программаның кемшіліктері – сертификаты жоқ, авторлық куәлігі
тіркелмеген. Артықшылықтары программаны ақысыз жаңарту, жұмыстың
тиімділігі.
Осы дипломдық жобада істелген жұмысқа қарап, біз бұл программаның тек
қана бухгалтерлік есептеулер ғана жүргізбейтінін, яғни оның конфигурациясын
өзгерте отырып, қоғамның әр түрлі салаларына арналған программалар құруға
болатынына көз жеткізуге болады.
Операциялар журналына өткізулерді енгізген соң, өткізулерді
мәліметтер қорына қабылдау үшін журналдарды өңдеу қажет. Бұл бағдарламаның
тағы бір ерекше қасиеті – бірнеше бухгалтерия жоспарларын жүргізу
мүмкіндігі. Бухгалтерия жоспары – бұл күйлеу түрлері (кәсіпорын, көрінетін
журналдар, бланкілер, типтік операциялар, аналитикалық белгілері және
т.б.), яғни әртүрлі бірнеше кәсіпорындарды бір компьютерде бір мәліметтер
қорында жүргізу үшін бағдарламаны күйлеуімізге болады. Бұл мәліметтердің
артуына әкелмейді, себебі әртүрлі фирмалар, мысалы: ортақ бланкілерді,
аналитикалық белгілерді қолдануы мүмкін.
Қортынды
Диплом жобасын орындау барысында жүргізілген
патенттік зерттеулер бойынша
Диплом жобасының тақырыбы – Оқу залының жұмысын жеңілдететін
автоматты басқару жүйесін жасау
Іздеу тереңдігі: 2001 жылдан 2006 жылға дейін
1. Патенттік зерттеулер жүргізу алдында қойылған мақсаттарға
қол жетті ме? Жетпесе қандай себептерден?
- Мақсатқа қол жетті, ізденіске сай келетін ақпарат яғни аналогтар табылды.
2. Табылған аналогтардың қайсысы прогрессивтік болады? № А12 патенті
бойынша Ресей Патент № С 45 D 4525, 112 патенті бойынша анықталды.
Табылған аналогтарының қайсысын жобаланатын техника объектісінде
қолдану пайдалы болады?!
- Патент № Ғ 98 K 100, 112 бойынша , оқу залдарының жұмысын
автоматтандыратын программалау жүйесі анықталды
Диплом жобасында жобаланылатын техника объектісіне ұқсас техника
объектілерді сериялап шығаратын қандай еліміздегі және шет елдердегі
фирмалар табылды? Ғылыми-техникалық және патенттік құжаттарды зерттеу
кезінде программалау жабдықтарын шығаратын Қазақстан фирмалары табылған
жоқ.
Тапсырма берілді ______ _____________2008ж.
(уақыты)
(айы)
Орындаушы ____________ Темиртасов А.
(қолы)
(аты-жөні)
Дипломдық жоба жетекшісі ____________ Р.С. Бекбаева
(қолы) (аты-жөні)
2 Техникалық- экономикалық негіздеме
Осы дипломдық жобада оқу залы жүйесінің автоматтандырылуы
қарастырылды. Осыған сәйкес сол программалық қамсыздандыруға кеткен,
жұмсалған техника бұйымдарының технологиялық және экономикалық
параметрлері туралы ақпараттар коммерциялық құпия болғандықтан базалық
нұсқа ретінде жасалынатын өлшеу жүйелерінің біреуін таңдау керек. Оптималды
еңбек жағдайын құру кезінде орындалатын жұмыстардың қолайлылығын
қанағаттандыратын, энергияны және оператор уақытын үнемдейтін жұмыс орнын
дұрыс жоспарлау үлкен мәнге ие.
Кез-келген кітапханада ақпараттық-басқарушы жүйені құрудың маңызын
арттыру үшін, оны құруға арналған еңбектік, материалдық және қаржылық
шығындардың алдын-ала жоспарланғаны дұрыс. Бұл жағдайда жүйенің ақпараттық-
басқарушы жүйесін құруға кеткен шығындар программисттің жұмысына және
желіні жүктеуге кеткен машиналық уақыттың ақысына жұмсалған шығындардан
тұрады.
Шжалп=Шпр + Шмаш (адамсағ)
мұнда: Шжалп – құруға кеткен жалпы шығындар,
Шпр – программаны құрушының еңбек ақысына кеткен шығындар,
Шмаш – машиналық уақыт ақысына кеткен шығындар.
Сондықтан да жобаланушы бұйымның өзіндік құнын есептеу кезінде дәлме-
дәл есептеу әдісі қолдануы керек.
Өндірісте калькуляциялаудың (дәлме-дәл есептеу) әртүрлі әдістерін
қолданылады:
- тура
- есептеу-аналитикалық
- параметрлік
- комбинацияланған
- қайта бөлу
Бұлардың ішінде кеңінен таралғаны - есептеу-аналитикалық әдісі. Бұл
әдіс калькуляция статьялары бойынша интерфейсті программаның өзіндік құнын
есептеу үшін қолданылуы керек.
Бізге белгілі шығындар классификациясы бойынша калькуляция
статьясының келесі құрамы қабылдануы керек:
1. Материалдар
2. Қайтарылмалы қалдық (алынып тасталынады)
3. Сатып алынатын комплектеуші бұйымдар, жартылай фабрикаттар және қызмет
көрсетулер
4. Өндіріс жұмысшыларының негізгі еңбек ақысы (еңбек ақы қорынан алынатын
сыйақыларды қоса есептегенде)
5. Өндіріс жұмысшыларының қосымша еңбек ақысы
6. Өндіріс жұмысшыларының еңбек ақысынан әлеуметтік сақтандыруға кететін
салымдар
7. Өндірісті дайындауға және игеруге кететін шығындар
8. Мақсатық қолданылымдағы құралдар мен құрылғылардың тозуы және арнайы
шығындар
Зерттелетін жүйе программалық қамсыздандыруының өзіндік құны
жобалаудың соңғы кезеңінде анықталады. Бұл уақытта өзіндік құнын дәлме-дәл
өлшеуге қажетті бастапқы мәліметтердің біразы болады Сондықтан да
жобаланушы программаның өзіндік құнын есептеу кезінде дәлме-дәл есептеу
әдісі қолдануы керек.
3 Автоматтандырылған жұмыс орны туралы
мәліметтер және оларды талдау
Автоматты басқару жабдықтарын қызметтік салаға енгізудің жанашыл
түрлері кешенді түрде басқаруға, реттеуге мәлімет, алмасуға мүмкіндік
береді.
Кейінгі кезде әртүрлі қызмет салаларын жан-жақты басқару жүйелері,
яғни ақпаратты локальды өңдеу қолданады. Жан-жақты басқару тәсілін
жетілдіру үшін әрбір басқарылатын деңгейге арнайы жеке ЭЕМ-ң базасында
автоматтандырылған жұмыс орнын құру қажет.
Мамандар автоматтандырылған жұмыс орнын талдай отырып, оларды
қажетті жұмыс орнының өзіне автоматтандыру мақсатында орналастырылған
арнайы кіші есептеу жүйелері ретінде қарастырады.
Әрбір басқару нысаны үшін олардың функционалдық қолданылуына сәйкес
автоматтандырылған жұмыс орнын құрастырады. Бірақ автоматтандырылған жұмыс
орнын (АЖО ) құру принциптері жалпы болуы қажет: жүйелі, икемді, тиімді.
АЖО-ның жүйелік принципін қүрылымы функционалдық түрде анықталатын
жүйе ретінде қарастырады.
Икемділік принципі жүйенің мүмкін болатын өзгерістерге бейімделе
алуын білдіреді.
Тұрақтылық принципі АЖО жүйесі оған әсер ететін ішкі және сыртқы
факторларға қарамастан негізгі функцияларды орындаумен негіделеді. Бұл
дегеніміз оны жекелеген бөліктеріндегі ақаулар жылдам жөнделіп, ал жүйенің
жұмыс қабілеттілігі тез қалпына келтірілуі болып табылады.
Автоматтандырылған жұмыс орнының тиімділігін жүйені құру және
эксплуатациялық шығындарына жататын, жоғарыда аталған принциптердің таралу
деңгейінің интегралды көрсеткіші ретінде қарастырады.
Енді ЭЕМ-ң базасындағы АЖО-ң даму перспиктивасын және жағдайын, содан
соң АЖО-ң техникалық программалық қамтамасыз етілуін қарастырайық.
Электрониканың дамуы есептеу машиналарының жаңа класының жеке ЭЕМ-ң
дамуына әкелді. Жеке ЭЕМ-ң басты артықшылығы – құнының төменділігі және
жоғары өнімділігі. Осы күні әр түрлі мамандықты мамандарды ой және басқару
енбегіне баулу үшін жеке ЭЕМ-ң базасында құрылған АЖО-ны жасау кең
қолданылды.
Сурет 3.1 Жеке ЭЕМ-ң жалпыланған сұлбасы
1–микропроцессор, 2–негізгі жады, 3–СЕСҚ, 4–дисплей, 5–клавиатура,
6–баспаға шығарушы құрылғы, 7–жүйелік магистраль
Қыметкерлердің АЖО-н құрайтын негізгі элеметтерді қарастырайық 3.1–
суретте АЖО-ң техникалық негізін құрайтын жалпы сұлбасы көрсетілген.
Жеке ЭЕМ-ң негізгі құрылғысы программадағы әртүрлі операцияларды
орндайтын микропроцессор болып табылады. Микропоцессордың разрядтығы екілік
кодтағы сөздің ұзындығын білдіреді. Сонымен қатар, олар тактілік
жиіліктеріне қарай бөлінеді. Процессордың тактілік жилігіне разрядтығы
неғұрлым жоғары болса, өнімділігі де жоғары болады. Жеке ЭЕМ-да секундына
бірнеше ондаған миллион операцияларды орындау үйреншікті жағдай болып
табылады.
ЖЭЕМ-ң өнімділігі ол жұмыс істейтін жады мөлшеріне де байланысты. Жады
негізгі және сыртқы болады . Негізгі жады екі компоненттен тұрады: тұрақты
есте сақтау құрылғысы (ROM немесе ТЕСҚ) және жедел есте сақтау құрылғысы
(RАM немесе ЖЕСҚ).ЖЕСҚ-да программаның динамикалық ақпараты және өңделетін
мәліметтер сақталады .Қорек ажырағанда ЖЕСҚ-дағы мәліметтер жоғалады .ТЕСҚ
жедел ЕСҚ –на қарағанда кішірек, ондағы ақпарат тұрақты сақталады. Осы
өзгерту тек ТЕСҚ-ң программа-торларымен іске асырылады.Жадының көлемі 8
разрядты ЭЕМ-да 64Кб –640Кб,16 разрядтыда-1Мб,32 разрядтыда –4МБ және одан
жоғары.Сыртқы есте сақтау құрылғыларында әр түрлі типті болады.Ленталық
жинақтағышта ақпаратт магниттік лентада сақтау үшін қажет.Қазір олар
бірнеше гигабайт (1Гб(1024Мб) ақпаратты сақтайды.Бұл құрылғылар өте ертеде
пайда болғанымен,қазіргі уақытта да үлкен сұранысқа ие.Дисктік
жинақтағыштарды бірнеше топқа бөлуге болады:
1 Иілгіш дисктердегі жинағыштар (флоппи дисктер). Дискеталар
сыйымдылығы аз болса да құнының арзандығынан үлкен сұранысқа ие.
2 Қатаң дисктердегі жинағыштар(винчестерлер). Олар да кең таралған,
мәліметтерді беру жылдамдығы өте жоғары,сыйымдылығы жоғары, ақпаратты
сақтау тұрақтылығы үлкен.Винчестерлердің бағасы төмендеп, ал
жылдамдығы,тұрақтылығы,сыйымдылығы жоғарылап барады.
3 Лазерлік дисктердегі (СD-ROM)жинақтағыштар.Бірқатар кемшіліктеріне
қарамастан (мәліметтерді алмау) СD-ROM-да ақпаратты сақтау жабдығы ретінде
көп пайдаланылады.Артықшылығы: көп көлемді ақпаратты (600Мб)сақтайды.
Дисплей – ақпаратты кескіндеуге арналған негізгі құрылғы.
Клавиатура – ақпаратты еңгізуге арналған негізгі құрылғы.
Жинақталған тәжірибелер АЖО– ң келесі талаптарға сәйкес болуын
көрсетеді:
• Маманның ақпараттық және есептеу қабілеттерін өз уақытында
қанағаттандыру;
• Қолданушы сұранысына аз уақытта жауап беру;
• Қолданушының дайындық деңгейіне және кәсіби сұраныстарға бейімделуі;
• АЖО-ң жұмыс тәсілдерін меңгеру қарапайымдылығы және қамтамасыз ету
оңайлығы;
• Есептеу желісінде жұмыс істеу мүмкіндігі.
3.2–суретте АЖО –ң жалпыланған сұлбасы көрсетілген.
Сурет 3.2 Автоматтандырылған жұмыс орнының сұлбасы
Жалпы программалық қамсыздандыру (ПҚ) есептеу техникасының
қызметтерін, жаңа программаларды жасау және қосуды қамтиды.
АЖО-ң кәсіби бағдары ПҚ –ң функционадық бөлімімен анықталады. Осы
бөлімде нақты бір маманға бағдар жасалып, нақты бір есептер шешіледі.
Функционалдық ПҚ-ды жасау кезінде “адам мен машина” арасындағы
байланыстар ұйымдастырылады. Қолданушыға ЭЕМ-да жұмыс істеудің қызықты әрі
тартымды болуы оның пайдалы, қажетті іспен айналасуына байланысты.
АЖО – н ұйымдастыру мақсатында диологтық жүейелерді талдау оларды
қолданушы мен машина арасындағы байланыс принципіне қарай келесі топтарға
бөлінеді:
1. Командалық тілді жүйелер
2. Адам нысандар әлемінде
3. Меню формасындағы диалог
Қолданбалы жүйелерді командалық тілді қодану – мини - және микро ЭЕМ –
ры үшін командалар интерпретаторларын құрастыру. Оның артықшылығы – құру
және тарату оңайлығы, кемшлігі – командалар мен оның параметрлерін сақтау
қажеттігі, қате егізудің қайталануы, әр түрлі деңгейдегі командаларға
енудің шектелуі. Адам нысандар әлемінде тобында арнайы командалар жоқ,
мұнда адам жұмыс процесінде қажетті нысанға курсорды клавиша арқылы
басқарып немесе арнайы құрылғылармен (тышқан, перо) барады. Меню
формасындағы, диалог тұтынушыға бірнеше альтернативті таңдау (әрекет)
береді, ол осыдан қажеттісін таңдай алады. Қазіргі уақытта соңғы екі топтан
тұратын қолданушы интерфейсі кең қолданылады. Мұнда жұмыс кеңістігі үш
бөлікке бөлінеді. Біріншісі (әдетте экранның үстіңгі жағында орналасады)
жол немесе меню жолағы деп аталады. Оның көмегімен менюдің әр түрлі
бөлімдеріне кіруге болады. Екінші бөлік (төменде орналасады немесе кейбір
программаларда оның болмауы мүмкін) жағдай жолы деп аталады. Үшінші бөлік
жұмыс беттігі деп аталады. Адам мен машина арасында осындай диалогты
ұйымдастыру формасы барлық жаңашыл программаларда қолданылады.
Қазіргі кезде текстік редакторлардың,кестелердің, графикалық
редакторлардың мүмкіндіктерінен тұратын программалық пакеттерді көп көңіл
бөлінеді. Сондықтан , текістік және графикалықақпарат түрлерін бір түрге
біріктіру үшін мәліметтер базасын басқару жүйесі ( МББЖ ) қолданылады .
Сондықтан кәсіби бағыттағы АБО-н құруға көшу қарастырылып жатыр .Ол
келесілерден тұрады :
• Шешілетін есептерді белгілеу
• Басқа қызметкерлермен байланыс
• Кәсіби қызығушылықты белгілеу
• Арнайы техникалық жабдықтарды қолдану (тышқан, желі, телефон
номерлерін автоматты түрде алу т.б.)
Мамандарды мұндай АЖО-мен жабдықтау мекеме қызметкерлерінің еңбек
өнімділігін жоғарылатады, санын азайтады , сонымен қатар тиімді басқаруға
және жоспарлауға қажетті экономикалық ақпаратты өңдеу жылдамдығын,
сенімділігін арттырады.
Енді Қазақстандық нарықтағы кітапханаларға арналған программалық
комплекстерді қарастырайық.
4 АЖО-н жасауға арналған оптималды бағыттарды таңдау
4.1 Жасалатын АЖО-ң қолданылуы
Жасалатын АЖО кітапханалық басылымдар туралы ақпаратты өңдеу, енгізу,
сақтау үшін қолданылады. Осындай АЖО-н жасау кітапхана қызметкерлерінің
жұмысын көп оңайлатады:
• Қажетті ақпаратты жылдам және жедел түрде алуға мүмкіндік береді.
• Мәліметтерді енгізуді оңайлатады.
• Есептерді тез алуға көмектеседі.
• Оқырманға басылым туралы ақпаратты жылдам әрі дәл табуға көмектеседі.
Программалық қамсыздандыру 1С программасында жасалғандықтан ең алдымен
Қазақстан нарығындағы осы программаның алатын орны мен маңызды жақтарына
тоқтала кеткенді жөн көріп отырмын. Сондықтан бір-екі бөлімді осы
программаның нарықтағы рөліне арнаймын.
4.1.1 Қазақстан нарығындағы бухгалтерияға шолу жасау
4.1.1.1 1С – 1С:7.7 Бухгалтерлік шешімі
1С фирмасының бірден–бір кең таралған шешімдерінің бірі 1С:7.7
Бухгалтерлік болып табылады, ол коммерциялық қызметтің кез келген түрін:
көтерме және бөлшектік сауда, комиссиялық сауда, қызмет көрсету, өндірісті
орындайтын ұйымдардың міндетті түрдегі есептілікпен (регламенттелген) қоса,
бухгалтерлік және салықтық есептіліктерін автоматтандыруға арналған.
Бухгалтерлік есептің әдістемесі шаруашылық операцияның әр бір
жазбасының бухгалтерлік есептің шоттары бойынша сияқты, аналитикалық
есептің қажетті кесімі бойынша бір уақытта тіркелуін қамтамасыз етеді.
Қолданушылар есепті саясатты қалыптандыру шегінде есептің әдістемесін
басқара алады, жаңа субшоттар аша алады және аналитикалық есептің кесімін
жасай алады [19].
Егер бухгалтерлік қызмет кәсіпорындағы есепке толық жауапты болса,
мысалы, алғашқы құжаттарды жазу және сатудың себін қосқанда, онда
1С:7.7Бухгалтерлік кәсіпорынның бухгалтерлік қызметінің алдында тұрған
барлық мәселелерідің шешімін қамтамасыз етеді. 1С:Бухгалтерлікпен
автоматтандырылған облыс келесі схемамен көрсетілген.
1С:7.7 Бухгалтерлікте Сауданы басқару және Персоналды басқару
және олардың еңбек ақысы деген қолданбалы шешімдермен бірлесіп қолданылу
мүмкіндігі жасалынған, сонымен қатар мүмкіндік 1С:Кәсіпорын 8.0
платформасында да жасалған.
Есепте шаруашылық операцияларды көрсетудің негізгі әдісі бухгалтерлік
есептің алғашқы құжаттарына сәйкес келетін конфигурация құжаттарын енгізу
болып табылады. Одан басқа, жеке проводкаларды енгізу рұқсат етіледі.
Проводкаларды топтастырып енгізу үшін типтік операцияларды қолданылуға
болады – қолданушымен тез және оңай қалыпқа келтірілетін автоматтандырудың
қарапайым құралы.
Құжаттарды қолданылу кезінде бухгалтерлік проводкалар құралады,
оларды тек қана проводкаларға арнналған журналдан көруге болады. Әрбір
проводканың құрылуын журналдан білу өте оңай: проводка жазуының үстінен
тышқанмен екі рет басып, берілген проводканы құруға негіз болған құжаттың
немесе операцияның формасын ашуға болады. Ол А қосымшасында, А.2 –
суретінде көрсетілген.
Бухгалтер проводкалардың журналын қолданыла отырып және
операциялардың немесе құжаттардың формасын шақыру жолымен осы немес басқа
проводкаларды түзете отырып бухгалтерлік есептің берілгендерімен жұмыс
істей алады. Бірақ, жақсы жұмыс істеп тұрған кәсіпорында кез келген
есептілік периодының ұзақтығында проводкалардың үлкен саны тіркеледі,
бухгалтерлік мәліметтермен жұмыстың бұндай әдісі рентабельді болмай
шығады.
Тауарлық – материалды құндылықтардың есебі (ТМҚ) ережеге сай,
ақпараттың үлкен көлемде өңделуін талап етеді. Сондықтан,
1С:7.7Бухгалтерлік конфигурациясы мәліметтерді алудың автоматты
механизмінің және басқа құжаттардың негізінде екінші бір құжатты енгізу
мүмкіндігінің (А.3 – сурет), басқа қабылдаулардың (А.4 және А.5 -
суреттері) көмегімен қолданушының жұмысын максималды түрде жеңілдетеді.
Тауарлардың, материалдардың және дайын өнімнің есебі қарастырылып
отырған конфигурацияда ПБУ 501 Материалды - өндірістік запастардың
есебіне және оны қолданылудың әдістемелік нұсқауларына сәйкес жасалған
[19].
Тауарлық – материалды құндылықтардың түсуінің, ауысуының және
шығуының шаруашылық құбылыстары ақпараттық базаға сәйкесінше құжаттардың
енгізілуі арқылы тіркеледі. Осы жағдайда бухгалтерлік проводкалар автоматы
түрде қалыптасады, проводкалардың реквизиттері құжаттағы ақпараттар
негізінде толтырылады.
Тауарлардың және қызметтің түсуі құжатын енгізу арқылы ТМҚ түсуін
тіркеген кезде, түсіп жатқан ТМҚ номенклатурасы Тауарлар қосымшасындағы
құжаттың кестелік бөлігіне саналады. (А.7 – суреті). Сонымен қатар,
кестелік бөлікті толтыру процесінде, қолданушыға әрбір номенклатуралы
позиция үшін конфигурация автоматты түрде бухгалтерлік есептің шоттарын,
салық есебінің шоттарын және кейбір басқа мәліметтерді бере алады. Бұл
мәліметтер конфигурациямен проводкаларды автоматты түрде қалыптастыру үшін
қолданылады.
Проводка Тауарлар қосымшасының кестелік бөлігінің әрбір жазбасы
бойынша қалыптасады. Проводканың дебетінің субконты (аналитикалық есеп
объектісі) ретінде Номенклатура анықтамалығынан Тауарлар кестелік
бөлігінің бір атаулы бағанасының элементі көрсетіледі. Осылайша, ТМҚ
аналитикалық есебі Номенклатура анықтамалығының негізінде жүргізіледі.
Бұл анықтамалықта тауарлық – материалды құндылықтардың атаулары және
басқада реквизиттары сақталған.
ТМҚ есебінің бухгалтерлік шоттарын орын бойынша автоматты турде алу
кезінде конфигурация ақпараттық базада сақталатын арнайы тізімнен сәйкес
келетін жазуды таңдайды. Есептің шотын көрсету үшін орын бойынша проводкада
конртагент болып басқада ұқсас сізімнен сәйкес келетін жазу таңдалады. Орны
бойынша принципін қолданылуға сәйкес ТМҚ есебі бойынша кәсіпорынның
бухгалтерлері мен жұмысшылары арасында жұмысты келесі түрде бөлуге
болады.Бухгалтерлер жалпы әдістемелік басқаруды жүргізеді, ТМҚ қозғалыс
есебінің құжаттарына бухгалтерлік шоттарды қою үшін қолданылатын тізімдерді
толтырады және бақылау жүргізеді. (Және де конфигурацияда алдын – ала
толтырылған тізімдер бар). Ал, ТМҚ қозғалысының тіркелуіне жауапты
жұмысшылар (материалды – техникалық қаруландыру бөлімшелерінің
қызметшілері, өндірістік бөлімшелер және т.б) құжаттарды енгізеді, оларды
ТМҚ атауларымен және басқада реквизиттармен толтырады, одан кейін
бухгалтерлік проводкалар ережеге сай автоматты түрде қалыптасады [20].
Бухгалтерлік есептердің шоттарында ТМҚ синтетикалық есептерінен
басқа, конфигурация олардың түрлері бойынша аналитикалық есепті жүргізуді
қамтамасыз етеді – номенклатура позициясы (яғни Номенклатура
анықтамалығының элементі) және сақталу орны бойынша (қоймалар). Бұл ТМҚ
қозғалысын және бар болуан көрсететін бухгалтерлік есепті қалыптастыруға
көмектеседі.
Контрагентпен келісім туралы мәліметтер және есеп – қисаптың шарттары
ақпараттық базаға енгізілуі тиіс. Және де бір контрагентпен әр түрлі
есептесу шарты бар бірнеше келісім жасалуы мүмкін.
Ақпараттық базада есеп–қисап құжатын тіркеген кезде
бухгалтерлік проводкалар автоматты түрде қалыптасады. Осы кезде
аналитикалық есеп мақсатында контрагент проводкада дебет немесе кредиттің
субконты ретінде көрсетіледі. Проводканың екінші субконты ретінде –
келісім, ал үшіншісі ретінде – есеп – қисап құжаты көрсетіле алады.
Конфигурация аналитикалық есепті есеп – қисап құжаттары бойынша
қолданушыларға оның қатысы жоқ кезінде де жүргізе алады, яғни келісімнің
сипаттамасында келісім бойынша есеп – қисап бүтінге детальдана алады. Егер
келісім үшін есеп – қисаптың нұсқауы шартты бірліктермен таңдалса, онда
курстық айырмашылықтарды анықтау үшін нақты бір есеп – қисапты құжаттқа
тіркелу қажет, осы кезде есеп - қисапты құжат ақпараттық базадан автоматты
түрде ФИФО әдісі бойынша алынады [18].
Құжаттардың соммасы автоматты түрде қарыздарды өтеуге және аванстарға
бөлінеді, өйткені бұл соммалар бухгалтерлік есепте бөлек көрсетілуі керек.
Конфигурация бухгалтерлік есепте өндірістік процестердің толығымен
көрсетілуіне есептелген. Ақпараттық базада кәсіпорынның бөлімшелері мен
материалды – жауапты адамдар арысандағы материалдық құндылықтардың орын
ауыстырулары, дайын өнімді және жартылай фабрикаттарды дайындау, өндірістік
қызмет көрсетулер, қондырғылардың тозуы, өндіріске кеткен тура және жанама
шығындар тіркеледі. Бухгалтерлік есепте өндірістік процестердің көрсетілуі
үшін қолданушылар құжаттарды енгізуі керек және әрбір құжат бойынша
автоматты түрде проводкалар қалыптастырылуы керек. Проводкалардың
реквизиттары құжаттардың реквизиттарына тәуелді көрсетіледі.
Құжаттардың көмегімен автоматты түрде қалыптасқан
проводкаларды проводкаларға арналған журналдың фрагментін ашып қарауға
болады.
Өндірісте материалдардың берілуі Талаптар – қосымшалар құжаттарының
көмегімен дайындалуы мүмкін, ал жұмыс күнінің ұзақтығында шығарылған дайын
өнім Бір сменадағы өндіріс есебі құжатында тіркелуі мүмкін (А.11 –
суреті).
Шығарылған өнімнің нақты өзіндік құнын анықтау үшін айдың аяғында
аяқталмаған өндірістің инвентаризациясы жүргізіледі, оның нәтижесі
ақпараттық базаға құжатпен енгізіледі, құжаттың атауы да солай –
Аяқталмаған өндірістің инвентаризациясы (А.12 – суреті). Бұл құжаттың
проводкалары бухгалтерлік есеп бойынша инвентаризациялау мәліметтеріне
сәйкес және ай бойына дайын өнім өндірісіне автоматты түрде сызылған
сәйкесінше материалдар туралы мәліметтерді түзетіп, аяқталмаған өндірістің
қалдықтарын әкеледі.
Егер кәсіпорынның құрамына бірнеше өндірістік бөлімшелер кіретін
болса, онда Бір сменадағы өндіріс есебі және Аяқталмаған өндірістің
инвентаризациясы құжаттары әрбір өндірістік бөлімше үшін енгізіледі.
Негізгі құралдардың есебі бойынша операциялар – түсуі, есепке
қабылдануы, модернизациясы, берілуі, сызылуы – сәйкес құжаттармен
тіркеледі. Алдын – ала қарастырылғандай, негізгі құралдар кәсіпорында әр
түрлі әдіспен пайда болуы мүмкін: оны сатып алу және ары қарай
эксплуатацияға енгізу нәтижесінде, құрылыс нәтижесінде, монтаж нәтижесінде.
Негізгі құралдарды сатып алу және монтажбен байланысты қосымша шығындарды
тіркеу мүмкіндіктері жасалған.
Негізгі құралдарды есепке алу кезінде ақпараттық базаға бухгалтерлік
есеп үшін және ары қарай амортизацияны санау үшін қажетті мәліметтер
енгізіледі. Көп жағдайда бухгалтерлердің негізгі құралдардың есебін жүргізу
мәселесі осымен аяқталады. Негізгі құралдар туралы мәліметтерді қарау
арнайы экрандық формада жүргізіледі (А.13 – суреті).
Негізгі құралдарды тіркеу кезінде оның бухгалтерлік есеп шоты және
амортизация шоты, материалды жауапты адам (МЖА), амортизация әдісі және
негізгі құралды тиімді пайдалану мерзімі көрсетіледі. Амортизацяның күрделі
әдістері қолданыла алады, ай бойына есептелген амортизайия соммасын бірнеше
шот арасында немесе аналитикалық есептің объектілері арасында бөлуге
болады. Маусымына байланысты қолданылатын негізгі құралдар үшін
амортизацияны есептеу графигін көрсетуге болады.
Негізгі құралдардың түсуімен, шығарылуымен және қалыпының
өзгеруімен байланысты шаруашылық операциялар сәйкес құжаттармен енгізіледі.
Материалды емес актив ғылыми – зерттеу жұмыстарының (НИОКР) соңғы нәтижесі
ретінде тіркелуі мүмкін, осы кезде осы жұмысқа кеткен шығындар объектінің
бастапқы құнында ескерілуі мүмкін. Материалды емес активті есепке алған
кезде, ақпараттық базаға материалды емес активтердің бухгалтерлік есеп
шоттарында көрінуі үшін және ары қарай амортизацияны есептеу үшін қажетті
ақпараттар енгізіледі (А.14 – суреті).
Еңбек ақыны және онымен байланысты санауларды есептеу ақпараттық
базаға сәйкес құжаттарды енгізу жолымен еңбек ақыны есептеудің
автоматтандырылған механизмінің көмегімен орындалады.
Еңбек ақыны есептеу функционалы автономдылықтың мәнді дәрежесіне ие.
Бұл бухгалтерлік және басқа да есептерде ақпараттың детальдану дәрежесі
талап етілмеуімен байланысты. Сондықтан, конфигурацияның басқа жүйелеріне
қарағанда еңбек ақыны есептеу жүйелерінің құжаттары бухгалтерлік
проводкаларды қалыптастырмайды, және сәйкесінше бухгалтерлік есепте
көрінбейді. Бухгалтерлік есепте жұмысшылардың санаулары мен ұстап қалулары
туралы мәліметтердің көрінуі үшін Регламенттелген есепте еңбек ақының
көрінісі құжаты арналған (А.15 – суреті).
Ұйымның қызметкерлеріне еңбек ақыны төлеу және салықтар мен
жарналарды бюджеттың шотына санау ақшалы құралдарды басқару жүйесінің
ақшалы құжаттарымен тіркеледі. Бұл жүйенің құжаттары үшін проводкалардың
автоматты түрде қалыптастырылуы алдын – ала қарастырылған, бұл бухгалтерлік
есепте жұмысшылар мен бюджет алдындағы қарыздарының өтелгені туралы
көріністі қамтамасыз етеді. Және де бухгалтерлік есепте нақты жұмысшылармен
өзара есептесудің қалпының өзгерісінің дұрыс көрінісі үшін төлеу
құжаттарында Төленуге қатысты еңбек ақы жүйесінің құжаттарына сілтеме
жасалуы керек, өйткені осы құжатта жұмысшылардың саны және оларға тиесілі
еңбек ақы мөлшері көрсетіледі (А.16 – суреті).
Бір ақпараттық базада бірнеше ұймның қызметінің есебін жүргізу
мүмкіндігіне байланысты 1С:7.7Бухгалтерлік кішігірім ұйымдарда
қолданылатындай, сонымен қатар күрделі ұйымдасқан құрылымы бар холдингтарда
да қолданыста бола алады.
4.1.1.2 1С – 1С:7.7 ӨКБ шешімі
Өндірістік кәсіпорынды басқару (ӨКБ) қолданбалы шешімі
кәсіпорынның негізгі бизнес – процестерін есепке ала отырып, қаржылы –
шаруашылық қызметінің көрінісі үшін бір ақпараттық кеңістік құрады.
Сонымен қатар бұл шешім сақталатын мәліметтерге кірісті шектейді.
Қолданбалы шешім (Б.1 – суреті) топтастырылған есептерді шешуге
жауапты жеке жүйелерге бөлінеді: ақшалаай құралдарды басқару жүйесі,
бухгалтерлік есеп жүйесі және т.б. (Б.2 – суреті). Осындай бөлінудің
өзіндік шарттары болады, ол осы қолданбалы шешімді түсінуді оңайлатады.
Қолданушылардың ағымдағы жұмысында жүйелер арасындағы айырмашылық
байқалмайды.
Холдингтік құрылымды кәсіпорындарда жалпы ақпараттық база,
холдингке кіретін барлық ұйымдарды өзіне кірістіре алады. Бұл есепті
жүргізудің еңбек сыйымдылығын, ақпараттың жалпы массивтерін әр түрлі
ұйымдармен қайта қолданылу есебінен түсіреді. Сондықтан барлық ұймдарда
басқарушылық және регламенттелген (бухгалтерлік және салықтық) есеп
жүргізіледі, бірақ регламенттелген есептілік ұйымдар бойынша жеке жасалады
[13].
Шаруашылық операцияны орындау факті бір рет тіркеледі және
басқарушылық, регламенттелген есептерде көрінісін табады. Ақпаратты
қайталап енгізу қажеттілігі жоқ. Шаруашылық операцияны тіркеу құралы болып
құжат табылады, және де жұмысты тездету үшін орын бойынша мәліметтерді
қою механизмі қолданылады, жаңа құжаттар алдында енгізілген құжаттардың
негізінде енгізіледі.
Қолданбалы шешімде әр түрлі есептердің мәліметтерінің
қатынасының келесідей принциптері қабылданған:
• басқарушылық, бухгалтерлік және салықтық мәліметтердің тәуелсіздігі;
• басқарушылық, бухгалтерлік және салықтық мәліметтердің
салыстырмалылығы;
• басқарушылық, бухгалтерлік және салықтық мәліметтер бойынша
міндеттердің және активтердің соммалық және сандық бағалануларының
сәйкестігі;
Ұйымдар бойынша регламенттелген (бухгалтерлік және салықтық) есеп
ұлттық валютамен жүргізіледі, бірақ басқарушылық есеп үшін ол уақытта жалпы
кез келген валюта таңдалып алына алады. Әр түрлі ұйымда бір ақпараттық
базада салық салудың әр түрлі жүйесі қолданылады: бір ұйымда – салық
салудың жалпы жүйесі, басқасында – оңайлатылғаны, салықтық және
бухгалтерлік есептің әртүрлі саясаты да қолданыла алады. Одан басқа,
ұйымның қызметінің жеке түрлеріне салық салудың жүйесі уақытша табысқа
бірлік салық ретінде қолданыла алады.
Басқарушылық және регламенттелген есептерді қосымша қаржылық
есептіліктің халықаралық стандарты (ҚЕХС) бойынша жүргізуге болады. Еңбек
сыйымдылығын түсіру мақсатында ҚЕХС бойынша есеп оперативті емес болып,
басқа есептердің мәліметтерін тасымалдауды қолданылу арқылы жүргізіледі.
Жоспарлау және басқарушылық есеп кәсіпорынның ішінде өңделген
корпоративті ережелер бойынша құрылады және кәсіпорындағы бизнес –
процестерді басқару үшін қажетті мәліметтерді алу үшін қызмет етеді.
Дұрыс жобаланған жоспарлау жүйесі келесі сұрақтарға жауап беруі тиіс:
1. Не өндіріледі?
2. Бізге оны қанша уақыт өндіруге болады?
3. Біз не көреміз?
4. Бізге не қажет?
5. Біз не алдық? (пайда)
Бұл жағдайда жоспарлаудың барлық процесін бірнеше кезеңдерге бөлу керек
болады. Әрбір кезең уақыт горизонтымен, мерзімділікпен, бөлшектеудің анық
дәрежесімен сипатталады.
Ұзақ уақытты жобалар үшін жоспарлар бірнеше жыл бұрын алдын-ала
жасалынуы тиіс.
4.2 Құрылымдық сұлбаны анықтау
Жаңа бөлімді жасау кезінде дұрыс құрылымдық кесте дайындау қажет.
Дұрыс құрылмаған құрылым бірқатар функциялардың орындалмауына және тиімсіз
болуға әкеледі. Дұрыс жобаланып жасалған кестелер тек ағымдағы мәліметті
шешуге ғана емес, оны ары қарай жетілдіруге, толықтыруға мүмкіндік береді.
Мәліметтер базасына әрқашанда көлемінің үлкен болуы немесе өте
күрделі болуы қауіпі бар. Жаңа функциялар мәліметтер базасына жаңа сұраныс
тудырады, бұл оның элементтерінің арасындағы логикалық байланысты
күрделендіреді. Сондықтан мәліметтерді ұйымдастырудың қарапайым және анық
сұлбаларын ойланып жасау қажет.
Мәліметтер құрылымын жасау үшін көпмүше теориясының математикалық
теориясына негізделген мәліметтер базасының реляциондық моделін қолданамыз.
Алдымен, осы теорияның негізінде байланыстырушы жолдар көмегімен жекелеген
кестелер арасындағы қатынасты анықтау қажет. Бірінші қалыпты кесте формасын
алу үшін жолдар мен олардың мәндері қайталанбауы тиіс.
Берілген кестеден екіншісіне сұраныс жасау үшін олар да кесте түрінде
беріледі. Әрбір кесте өзінің кілтінен немесе жазбасын анықтайтын кілттен
тұруы тиіс.
Реляциондық моделдің негізгі артықшылығы бұл оған жаңа мәліметтер
элементтер қосу мүмкіндігі.
4.3 Нақты программалық құралды таңдау
Мәліметтер базасын басқару жүйесі мәліметтерді анықтау процесін толық
бақылауға, өңдеуге және берге қолдануға мүмкіндік береді. МББЖ сонымен
қатар, көп кестелерге сақталатын ақпарат көлемін өңдеуге көмектеседі. Осы
барлық қызметтік мүмкіндіктер мәліметтер базасында жүргізіледі.
1С Кәсіпорын – командалардың интеративті орындалуын қолданылатын
программалау тілі. Ол басқа қолданушылардың қолдануына болатын жеке
программаларды құруға мүмкіндік береді.
1С КӘСІПОРЫН -да үлкен көлемді ақпаратпен жұмыс істеу кезінде
мәліметтерді өңдеудің және анықтаудың қажетті жабдықтары қарастырылған.
1С КӘСІПОРЫН -дағы негізгі нысандарға кестелер, сұраулар, формалар,
есептер, программалар және кластар жатады. Әдетте мәліметтер базасы термині
мәліметтер сақталатын файлдарға ғана жатады. Төменде 1С КӘСІПОРЫН -ғы
негізгі нысандар тізімі берілген:
• Кесте – мәліметтерді сақтау және анықтау үшін қолданылатын нысан. Әрбір
кесте белгілі бір типті субъекттер жөніндегі ақпараттан тұрады. Кестенің
жолақтары (бағаналары) субъекттер жөніндегі әртүрлі сипаттамаларды, ол
әрбір жазба (жол) нақты бір субъект жөніндегі ақпараттарды сақтау үшін
қолданылады.
• Сұрау – қолданушыға бір немесе бірнеше кестеден қажетті мәліметтерді
алуға мүмкіндік беретін нысан. Сұрауды анықтау үшін есептер конструкторын
немесе SQL инструкциясын жазуға болады. Сұраулардың көмегімен бұрынна бар
кестелерден қажетті мәліметтерді алып, жазуға кесте құруға болады.
• Форма – мәліметтерді енгізуге, оларды экранға шығаруға немесе қосымшаның
жұмысын басқаруға қажетті нысан.
• Есеп – таңдалған мәліметтерді форматтауға нәтижелерді есептеуге және
баспаға шығаруға қажетті нысан.
• Класс – мәліметтерді, жағдайларды өңдуге арналған тәсілдер, жағдайлар
қасиеттер құрамынан тұратын нысан.
Кестелердегi мәлiметтердi сұраулардың көмегiмен бөлiп алуға болады. VFR
мәлiметтердiң әртүрлi типтерiн (текст, сандық шамалар, дата, уақыт, ақшалық
белгi, суреттер, дыбыс, құжаттар, электронды кестелер) беруге үлкен
мүмкiндiк бередi.
4.4 Логикалық сұлбаны құрастыру
Кез-келген АЖО-н толық жобалау бiрқатар кезеңдер мен ережелерге
сәйкес жүргiзiледi.
Төменде АЖО-ның негiзгi жобалаулары көрсетiлген. Осы жоба 1С
Кәсіпорын ортасында жасалынды:
1 Логикалық жобалау
1.1 АЖО құру мақсатын анықтау
1.2 Кестелер мен қажеттi жазбаларды (жолдарды) анықтау
1.3 Кестелер арасындағы байланысты анықтау
2 Кестелер құру
2.1 Кестелер тұрғызу
2.2 Кесте жолдары үшiн мәлiметтер типерiн белгiлеу
2.3 Кестелер арсындағы байланыс пен индекстердi құру
4.5 Логикалық жобалу
Логикалық жобалау туралы айтқанды, келесi терминдердi: маңыздылық,
байланыс, атрибут қолданады. Маңыздылық- экземпляр деп аталатын бiр типтi
нысандар жиынтығы, мұнда әрбiр экземпляр жеке дара және бiр-бiрiнен
ерекшеленедi.
Атрибут- маңыздылық сипаттамасы.
Байланыс- бiрқатар шектер мен бизнес-ережелердi көрсететiн нысандар
арасындағы логикалық қатынас.
4.5.1 АЖО-н құру мақсаттарын анықтау
Бiрiншi кезеңде АЖО-ның құру мақсаттарын, негiзгi функцияларды және
ақпаратты анықтау қажет.
Мәлiметтер базасы онымен жұмыс iстеушiнiң барлық талаптарына жауап
беруi тиiс.
Жобалаудың ең күрделi кезеңдерiнiң бiрi- ақпаратты сақтауға арналған
мәлiметтер базасының кестелерiн жасау болып табылады.
Осы кезеңде алдымен келесi принциптерге сүйену қажет:
▪ Кестелердегi ақпарат қайталанбауы тиiс
▪ Әрбiр кесте бiр ғана тақырыптағы ақпараттан тұруы тиiс, бұл жағдайда
мәлiметтердi, егер әр түрлi кестелерде орналасса, оңайға соғады.
Кiтапханалық каталогтарды өңдеуге арналған осы мәлiметтердi қарастырайық.
Қажеттi басыламдырды және кiтапханалық статистиканы ұйымдастыру үшiн
мәлiметтер базасында қажеттi анықтамалар сақталуы тиiс. Олардың көбi жеке
каталогтық карталарда орналасады (3.1 сурет). Оқырмандардың, қызмет
көрсетушi персоналдардың оқулыққа сұраныстарын талдау каталогтық картаның
келесi атрибуттарын көрсету қажеттiгiн бiлдiредi:
Д27 Дейт К. Руководство по реляционной СУБД DB2 пер. с
англ. И предисловие М.Р.Когаловского. –М.: Финансы и
статистика, 1988. – 320 с.: ил.
ISBN 5-279-00063-9
Книга американского специалиста в области реляционных
баз данных К.Дейта, автора популярной в СССР монографии
Введение в системы баз данных, представляет собой
руководство по СУБД фирмы IBM DB2. Для специалистов по
программному обеспечению информационных систем и
студентов вузов.
ББК 32.973
Сурет 4.1 Каталогтық карта
▪ Автор (әрбiр басылым авторының фамилиясы, аты-жөнi);
▪ Атауы;
▪ Том номерi;
▪ Басылым түрi (жинақ, монография, анықтама,...);
▪ Құрастырушы (басылымның әрбiр құрастырушысының аты-жөндерi);
▪ Кiмнiң редакциясынан (аты-жөндерi);
▪ Басылымның қайта басылуы;
▪ Баспа;
▪ Шыққан жерi (қаласы);
▪ Шыққан жылы;
▪ Басыламдық аннотация немесе реферат;
▪ Кiтапханалық шифр;
▪ Авторлық таңба.
Кiтапханалық шифр және авторлық таңба басылымдарды сөрелерде мазмұны
және алфавитi бойынша орналастыру үшiн, каталогтарды құрастыру үшiн
қолданылады.
Кiтапханалық- библиографиялық классификация (КБК) басылымдарды
(оқулықтарды) мазмұнына сәйкес бiлiм салаларына қарай бөледi. Онда сатылы
құрылымды сандық-әрiптiк индекстер қолданылды. Әрбiр тоғызыншы класс (1.
Қазақстан тарихы; 2. Жаратылыстану ғылымдары; 3. Техника. техникалық
ғылымдар; 4. Ауылшаруашылық және орман шаруашылығы; 5. Денсаулық сақтау;
68. Қоғамдық және гуманитарлық ғылымдар; 9. Библиографиялық оқулықтар.
Анықтамалық құжаттар. Журналдар.) iшкi кластарға (подкласс) және келесi
сатыларға бөлiнедi:
3. Техника. Техникалық ғылымдар
32 Радиоэлектроника
32.97 Есептеу техникасы
32.973 Электронды есептеу машиналары және құрылғылар
32.973.2 Дискреттi әрекеттi электронды есептеу
машиналары және құрылғылар
КБК шифры кiтаптар сақталатын бөлмелердi, стеллаждарды және сөрелердi
белгiлеу үшiн, сонымен қатар каталогтар мен статистикалық отчеттарды
құрастыру үшiн қолданылады.
Автордың фамилиясының (псевдонимiнiң) және басылымның атауының бiрiншi
әрпiнен және саннан тұратын авторлық таңба кiтаптардың сөрелерде алфавиттiк
қатарда орналасуын оңайлатады. басылымның жекелеген экземплярларын,
сақталау орындарын сипаттауға болатын нысандар мен атрибуттарға келесiлер
жатады:
• Номер (инвентарлы номер);
• Түсу уақыты;
• Оқырман фамилиясы;
• Оқырман аты;
• Оқырманның әкесiнiң аты;
• Адресi;
• Үй телефоны;
• Кiтапты оқырманға беру мерзiмi;
• Кiтапты қайтарған мерзiмi.
Жобаланатын мәлiметтер базасының әрбiр кестесi жеке тақырыптағы, ал
кестенiң әрбiр жолы кесте тақырыбына сәйкес ақпараттан тұруы тиiс. Оны
жасау кезiнде келесiлердi ескеру қажет:
• Әрбiр жол кесте тақырыбымен байланысты болуы қажет;
• Кестеге есептеулер нәтижелерiн жазуға кеңес берiлмейдi;
• Кестеде барлық қажеттi ақпарат болуы тиiс;
• Ақпаратты аздаған логикалық бөлiктерге бөлу қажет;
Келесi кестелер мен атрибуттарды белгiлейiк:
1. Құрастырғыштар (Құрастырғыш_коды, Құрастырғыш)- мұнда басылымды
дайындауға үлес қосқан адамдар (авторлар, құрстырушылар, редакторлар)
жөнiнде ақпарат сақталады.
2. Басылым түрлерi (Басылым_түрi, Олардың_атаулары)- мұнда басылым
түрлерiнiң атаулары туралы мәлiметтер сақталады. Олардың_атаулары атрибуты
нақты санды тип болып келедi, оның мәнi жаңа кiтап қосылғанда бiрге артып
отырады.
3. Бөлiм (Бөлiм_атауы, кiтапханалық_код, Бөлiм_коды)- мұнда бөлiмдердiң
атаулары, кiтапханалық-библиографиялық классификатор бойынша олардың
кодтары туралы мәлiмттер сақталады.
4. Басылым (Басылым_коды, Бөлiм_коды, Авторлық_таңба, Баспахана_коды,
Аннотация)- мұнда осы бөлiмге кiретiн барлық экземплярлар жөнiнде ақпарат
сақталады. Осы бөлiмге де нақты санды тип беремiз, оның мәнi жаңа кiтап
қосылғанда бiрге артып отырады.
5. Дана (Дана_номерi, басылым_коды, Алу_уақыты)- мұнда нақты бiр экземпляр
жөнiнде ақпарат сақталады, мысалы, инвентарлы номер, алу уақыты.
6. Топ (Топ_коды, Топ_атауы)- мұнда оқырмандар тобының атаулары туралы
мәлiметтер сақталады. Осы бөлiмге де нақты типтi сандар берiледi, жаңа
оқырман қосылғанда оның мәнi бiрге артады.
7. Оқырмандар (Оқырман_номерi, Топ_коды, Фамилиясының_коды, Атының_коды,
Әкесiнiң атының_коды, Қала_коды, Көше_коды, Пәтер_коды, Телефон_коды,
Туған_күнi, Тiркеу_уақыты, Түсiнiктеме)- мұнда оқырман туралы жалпы мәлiмет
сақталады.
8. Авторлар (Құрастырыш_коды, Басылым_коды)- бұл кесте Құрастырғыш және
Басылым деп аталатын кестелер негiзi болып табылады.
9. Құрастырғыштар (Құрастырыш_коды, Басылым_коды)- бұл кесте Құрастырғыш
және Басылым деп аталатын кестелер негiзi болып табылады.
10. Редакторлар (Құрастырыш_коды, Басылым_коды)- бұл кесте Құрастырғыш және
Басылым деп аталатын кестелер негiзi болып табылады.
11. Қолға беру (Дана_номерi, Оқырман_номерi, Беру_уақыты, Өткiзу_уақыты)-
бұл кесте Дана және Оқырман кестелерiнiң негiзi болып табылады.
12. Фамилия (Фамилия_коды, Фаимлия)- мұнда оқырман фамилиялары туралы
ақпарат сақталады. Фамилия_коды атрибуты жаңа фамилия қосылғанда бiрге
артып отырады.
13. Есiмдерi (Есiм_коды, Есiмi)- мұнда оқырман аттары сақталады. Есiм_коды
атрибуты жаңа ат қосылғанда бiрге артып отырады.
14. Қалалар (Қала_аты, Қала)- мұнда оқырмандар тұратын қалалар атаулары
сақталады.
15. Қалалар (Қала_коды, Қалалар)- оқырмандар тұратын қалалар сақталады.
4.5.6 Кестелер арасындағы байланыстарды анықтау
Кестелер бойынша мәлiметтер таратқан соң және жолдарды анықтаған соң,
әр түрлi кестелердегi мәлiметтердi байланыстыру сұлбасын құрастыру қажет.
Ол үшiн алдымен кiлттiк жазбаларды және кестелер арасындағы байланысты
анықтау қажет.
Жоғарыда көрсетiлген бөлiмдер мәлiметтердi тиiмдi байланыстыруға
мүмкiндiк бередi. Кестелердi құрғанда әрбiр жаңа кестеге жол мен бағананы
байланыстыратын жол қосылады.Осы байланыстырушы жолдар сыртқы кiлттер деп
аталады.
Осы мәлiметтер базасындағы Бөлiм кестесiн Басылым кестесiмен байланыстыру
үшiн осы кестенiң Бөлiм_коды деп аталатын бiрiншi кiлтi қатысуы қажет.
Басылым кестесiнде бiрiншi кiлт ретiнде Басылым_коды қолданылады. Оның
көмегiмен Авторлар, Құрастырғыштар, Редакторлар кестелерiмен байланыс
жүргiзiледi. Өз кезегiнде Құрастырғыштар кестесiнде Құрастырғыш_коды атты
бiрiншi кiлт бар.
4.6 Индекстердi және кесте аралық байланыстарды құру
Кестелердегi мәлiметтер көп болған сайын, мәлiметтердi iздестiру
тиiмдiлiгi үшiн индекстер саны көп болуы қажет. Индекс- екi бағанадан
тұратын iшкi кесте. Кiлттiк жолдар бойынша индекстер құру үшiн мiндеттi
түрде Primary индекс түрiн қою қажет. Сыртқы кiлттер үшiн Regular типi
қолданылады.
Қажеттi кестелер мен индекстердi анықтағаннан кейiн кестелер
байланыстарын анықтау керек.
Жоғарыда сипатталғандай мәлiметтер базасындағы барлық кестелер бiреуi
көбiне қатысты байланысады. естелер арасында байланыс орнату үшiн кестенiң
бiрiншi кiлтiн сыртқы кiлтпен қосу қажет.
5 Алгоритмдi дайындау және таратау
5.1 Алгоритмдi жасау
Мәлiметтер базасының негiзгi қызметi қолданушыға қажеттi ақпаратты
беру сонымен қатар қолданушыға жаңа түскен ақпаратпен мәлiметтер базасын
толықтыру және де мәлiметтер базсындағы сақталатын компоненттердi өзгерту
мүмкiндiгi берiледi.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Дамудың әрбір кезеңінде адамзаттың алдында ақпаратты жинақтау,
өңдеу және тарату мәселелері тұрды. Көп уақыт бойы осы мәселені шешудің
негізгі құралдары ретінде адам миы, тіл және есту мүшелері қолданылып
келді. Ең алғашқы өзгеріс жазу өнерінің келуімен, одан соң кітап басудың
шығуымен болды. Осы кезеңдегі ақпарат тасығыш құралы ретінде қағаз
қолданылды.
Осы жағдай ЭЕМ-нің келуімен түбірімен өзгерді. Алғашқы ЭЕМ-ры
үлкен автоматты арифмометрлер ретінде қолданылды. Бұл қадам адам қызметінің
ақпаратты өңдеудегі негізгі бөлім болып табылатын кешенді автоматтандыруға
ауысты.
ЭЕМ-рын жүйелік қолданудың әлемдік тәжірибедегі бір мысалына
мәлеметтерді өңдеу жүйесін, мысалы банктік операцияларды, бухгалтерлік
есептерді, билеттерді өңдеуді автоматтандыру жатады. Осындай операциялардың
тиімділігі автоматтандырылған ақпараттық базаларға сүйенеді. Бұл дегеніміз,
ЭЕМ-ң жадысында жүйенің жұмысына қажетті ақпарат сақталады.
Кезекті есепті шешу кезінде жүйе көп емес қосымша ақпаратты еңгізуді
ғана қажет етеді, ал қалғаны ақпараттық базаның өзінен алынады. Жаңа
еңгізілген ақпараттың әр бір бөлігі жүйенің ақпараттық базасын өзгертеді.
Ақпараттың ЭЕМ-ң жадысында сақталуы оған жаңа динамамикалық сапа
береді. Жаңашыл ЭЕМ-ғы автоматты баспаға шығару қызметі қажетті жағдайда
осы ақпараттан таңдау бойынша кез-келген мәліметті қағазға шығарып береді.
Адамзат дамуының XXI ғасырында ақпарат негізгі қызметтік өнім болып
табылады. Сондықтан кітапханалық қызметтердің автоматтандыруының кешенді
программаларын жасау негізгі мәселе деп ойлаймын.
Әдетте кітапхана оқырмандары кітапханадан кез-келген ақпаратты алуға
үйренген. Қазір, кітапханада негізгі қызметтерді орындау, яғни қорды
толықтыру, ақпараттық – библиографиялық және абонементік қамтамасыз ету
күрделене түсуде. Кітапхана қорындағы ақпаратты толық түрде жинау, сақтау
және қамтамасыз ету үшін, ол бір ақпараттық база ретінде құрылуы тиіс. Яғни
ақпаратты іздеу жылдамдығы жоғарылауы қажет.
Автоматтандырылған кітапханалық ақпараттық жүйелердің негізгі
мүмкідіктері:
• Мәліметтерді бір-ақ рет енгізу және құжаттарды іздеуге жиі қолдану,
таңдалған ақпаратты баспаға шығару,басқа мекемелермен ,ұйымдармен
мәліметтерді алмасу т .б;
• Қосымша картотекалар мен нұсқаларды қолданбай мәліметерді әр түрлі
жағдайда іздестіру;
• Кітапханада өтетін барлық процестерді, библиографиялық басылымдардың
материалдарын, фактографиялық жазбаларды дайындау;
• Басылым экземплярының қолда екенін көрсететін мәліметтерді шығару;
• Оқулық авторларының және ұйымдардың нормативті жазбалары туралы
ізденістер;
• Оқырманға басылымдарды іздестіру үстінде туындаған қиындықтарға арналған
анықтамалық текстердің болуы;
• Жанадан тапсырыс берілетін оқулықтар жөнінде және олардың кітапханаға
түсуі туралы жазбаларды еңгізу;
• Іздестіру нәтижелерін қабылдаған формада экрканға және принтерге шығару;
• Бөгде қолданушылардан мәліметтер базасын қорғау;
• Авариялық жағдайлардан мәлеметтер базасын қалпына келтіру.
Берілген дипломдық жұмыстың мақсаты білім беру саласындағы кітапханалық
бөлімдердің, оқу залдарының істері бойынша, мамандандырылған ДББЖ
қанағаттандыратын, алдын-ала анықталған информация құрылымымен басқаруға
және оқу бөлімі үшін анықталған және шектелген аймақтағы есептерді шешуге
арналған, сонымен қатар келешекте қолданушыларға деректер базасымен және
олармен басқару жүйелерін зерттеуге көңілін алаңдатпауға мүмкіндік беретін,
деректер базасын әзірлеу болып табылады.
Дипломдық жобаның актуалды тақырыбынің құрылымы казіргі кезде
студенттерге, кітапхана қызметкерлеріне нақты, жылдам ақпарат беретін,
оқушылар контингентінің жылжуын қадағалайтын, анықталған түрдегі
бұйырықтарды, ведомостерді құрастыру жұмыстарын жеңілдететін, қағазсыз
технологияға көшіретін жүйе өте маңызды болатындығын кірістіреді.
Мәселенің мағынасы- ол студенттердің үлкен контингенті кезінде оқу бөлімі
секретарінің автоматтандырылған жұмыс орны студенттердің іс қағаздарын
сақтаудың пайдалы және қағазсыз жұмыс істеудің ыңғайлы құралы болып
табылады. Жоғарыда көрсетілген талаптарды әзірлеу үшін қандай да бір
универсалды ДББЖ-нің құралдарын пайдалынбай,Windows-та жұмыс істейтін,
интерфейсі ыңғайлы жұмыс істеу үшін максималды икемденген, қосымша білімді
талап етпейтін, орындалтын файл түрде жүктелетін, жеке тәуелсіз
бағдарламаны әзірлеу. Осы талаптарға сәйкес мына дипломдық жобаның
қажеттілігі туады.
Қойылған мақсатқа жету келесі есептерді шешуге мүмкіндік береді:
- студенттердің жеке кәртешкелерін толтыру;
- оқытушылардың және оқытылатын пәндер аттарының тізімін толтыру;
- топтар, мамандықтар, оқу түрін, үлттар аттауларын толтыру;
- студенттерді оқуға тіркеу, оқудан шығару құжаттарын жүргізу;
- сынақ, емтихан бағалары туралы құжаттарын жүргізу;
- есеп беру құжаттарын баспаға шығару: сынақ бағаларының, емтихан
бағаларының ведомостерін, оқушының құрама ведомосін, оқушылар тізімін,
оқушылардың кәртешкелерін.
Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні, негізі информациялық және компьютерлік
технология аймағындағы казіргі кездегі жетулерді енгізу болатын процестерді
автоматизациялау болып табылады.
1 Сұрақтың қойылуы
Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті
“Автоматтандыру және басқару” кафедрасы
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңг. ___________ А.Д.Золотов
___ _________________ 2008 ж.
(дата) (айы)
ТАПСЫРМА
Дипломдық жобалау барысындағы патенттік-ақпараттық зерттеулер жүргізуге
арналған
Дипломдық жоба тақырыбы: Оқу залының жұмысын жеңілдететін автоматты басқару
жүйесін жасау
Ізденістің басталуы 3.04.2008 ж,. аяқталуы 29.04.2008 ж.
Жетілдірілетін нысанның қысқаша сипаттамасы.
← Көп жүйелілік. Мәліметтер базасында пациенттермен жұмыс жүргізуге
арналған әр түрлі салалы жүйе болуы қажет.
← Есепке алу модулі құрлыс компаниясының жұмысшылары мен қызметкерлерінің
барлық мәліметтерін бір жүйеге біріктіріп, бүртұтас программалық жүйе
құра алуы және осы аталған мәліметтер жөнінде есептер жүргізе алуы тиіс.
← Жүйенің максималды икемділігі және конфигурациялау жылдамдығы.
← Басқа программалық жабдықтармен бірге жұмыс жасай алуы.
← Есептерді құрастырудың тиімді жүйесі. Есептер шаблондарын қолданушының
өздігінен енгізуіне мүмкіндік беруі.
Осы сферадағы ұқсас программалар туралы мағлұматтар:
2002 жылдың 5 қарашасында Ресейдің жеке ой, патент және тауарлық таңбалар
жөніндегі федеральды қызметі Автоматтандырылған ақпараттық- кітапханалық
жүйе MAРК-SQL программасын заңды түрде тіркеп, сәйкес куәлік берді.
Томск аумағында қалалық кітапханалар АЖО Кітапхана, АЖО Абономент
программаларын жетістікпен қолданып келеді.
Программаның кемшіліктері – сертификаты жоқ, авторлық куәлігі
тіркелмеген. Артықшылықтары программаны ақысыз жаңарту, жұмыстың
тиімділігі.
Осы дипломдық жобада істелген жұмысқа қарап, біз бұл программаның тек
қана бухгалтерлік есептеулер ғана жүргізбейтінін, яғни оның конфигурациясын
өзгерте отырып, қоғамның әр түрлі салаларына арналған программалар құруға
болатынына көз жеткізуге болады.
Операциялар журналына өткізулерді енгізген соң, өткізулерді
мәліметтер қорына қабылдау үшін журналдарды өңдеу қажет. Бұл бағдарламаның
тағы бір ерекше қасиеті – бірнеше бухгалтерия жоспарларын жүргізу
мүмкіндігі. Бухгалтерия жоспары – бұл күйлеу түрлері (кәсіпорын, көрінетін
журналдар, бланкілер, типтік операциялар, аналитикалық белгілері және
т.б.), яғни әртүрлі бірнеше кәсіпорындарды бір компьютерде бір мәліметтер
қорында жүргізу үшін бағдарламаны күйлеуімізге болады. Бұл мәліметтердің
артуына әкелмейді, себебі әртүрлі фирмалар, мысалы: ортақ бланкілерді,
аналитикалық белгілерді қолдануы мүмкін.
Қортынды
Диплом жобасын орындау барысында жүргізілген
патенттік зерттеулер бойынша
Диплом жобасының тақырыбы – Оқу залының жұмысын жеңілдететін
автоматты басқару жүйесін жасау
Іздеу тереңдігі: 2001 жылдан 2006 жылға дейін
1. Патенттік зерттеулер жүргізу алдында қойылған мақсаттарға
қол жетті ме? Жетпесе қандай себептерден?
- Мақсатқа қол жетті, ізденіске сай келетін ақпарат яғни аналогтар табылды.
2. Табылған аналогтардың қайсысы прогрессивтік болады? № А12 патенті
бойынша Ресей Патент № С 45 D 4525, 112 патенті бойынша анықталды.
Табылған аналогтарының қайсысын жобаланатын техника объектісінде
қолдану пайдалы болады?!
- Патент № Ғ 98 K 100, 112 бойынша , оқу залдарының жұмысын
автоматтандыратын программалау жүйесі анықталды
Диплом жобасында жобаланылатын техника объектісіне ұқсас техника
объектілерді сериялап шығаратын қандай еліміздегі және шет елдердегі
фирмалар табылды? Ғылыми-техникалық және патенттік құжаттарды зерттеу
кезінде программалау жабдықтарын шығаратын Қазақстан фирмалары табылған
жоқ.
Тапсырма берілді ______ _____________2008ж.
(уақыты)
(айы)
Орындаушы ____________ Темиртасов А.
(қолы)
(аты-жөні)
Дипломдық жоба жетекшісі ____________ Р.С. Бекбаева
(қолы) (аты-жөні)
2 Техникалық- экономикалық негіздеме
Осы дипломдық жобада оқу залы жүйесінің автоматтандырылуы
қарастырылды. Осыған сәйкес сол программалық қамсыздандыруға кеткен,
жұмсалған техника бұйымдарының технологиялық және экономикалық
параметрлері туралы ақпараттар коммерциялық құпия болғандықтан базалық
нұсқа ретінде жасалынатын өлшеу жүйелерінің біреуін таңдау керек. Оптималды
еңбек жағдайын құру кезінде орындалатын жұмыстардың қолайлылығын
қанағаттандыратын, энергияны және оператор уақытын үнемдейтін жұмыс орнын
дұрыс жоспарлау үлкен мәнге ие.
Кез-келген кітапханада ақпараттық-басқарушы жүйені құрудың маңызын
арттыру үшін, оны құруға арналған еңбектік, материалдық және қаржылық
шығындардың алдын-ала жоспарланғаны дұрыс. Бұл жағдайда жүйенің ақпараттық-
басқарушы жүйесін құруға кеткен шығындар программисттің жұмысына және
желіні жүктеуге кеткен машиналық уақыттың ақысына жұмсалған шығындардан
тұрады.
Шжалп=Шпр + Шмаш (адамсағ)
мұнда: Шжалп – құруға кеткен жалпы шығындар,
Шпр – программаны құрушының еңбек ақысына кеткен шығындар,
Шмаш – машиналық уақыт ақысына кеткен шығындар.
Сондықтан да жобаланушы бұйымның өзіндік құнын есептеу кезінде дәлме-
дәл есептеу әдісі қолдануы керек.
Өндірісте калькуляциялаудың (дәлме-дәл есептеу) әртүрлі әдістерін
қолданылады:
- тура
- есептеу-аналитикалық
- параметрлік
- комбинацияланған
- қайта бөлу
Бұлардың ішінде кеңінен таралғаны - есептеу-аналитикалық әдісі. Бұл
әдіс калькуляция статьялары бойынша интерфейсті программаның өзіндік құнын
есептеу үшін қолданылуы керек.
Бізге белгілі шығындар классификациясы бойынша калькуляция
статьясының келесі құрамы қабылдануы керек:
1. Материалдар
2. Қайтарылмалы қалдық (алынып тасталынады)
3. Сатып алынатын комплектеуші бұйымдар, жартылай фабрикаттар және қызмет
көрсетулер
4. Өндіріс жұмысшыларының негізгі еңбек ақысы (еңбек ақы қорынан алынатын
сыйақыларды қоса есептегенде)
5. Өндіріс жұмысшыларының қосымша еңбек ақысы
6. Өндіріс жұмысшыларының еңбек ақысынан әлеуметтік сақтандыруға кететін
салымдар
7. Өндірісті дайындауға және игеруге кететін шығындар
8. Мақсатық қолданылымдағы құралдар мен құрылғылардың тозуы және арнайы
шығындар
Зерттелетін жүйе программалық қамсыздандыруының өзіндік құны
жобалаудың соңғы кезеңінде анықталады. Бұл уақытта өзіндік құнын дәлме-дәл
өлшеуге қажетті бастапқы мәліметтердің біразы болады Сондықтан да
жобаланушы программаның өзіндік құнын есептеу кезінде дәлме-дәл есептеу
әдісі қолдануы керек.
3 Автоматтандырылған жұмыс орны туралы
мәліметтер және оларды талдау
Автоматты басқару жабдықтарын қызметтік салаға енгізудің жанашыл
түрлері кешенді түрде басқаруға, реттеуге мәлімет, алмасуға мүмкіндік
береді.
Кейінгі кезде әртүрлі қызмет салаларын жан-жақты басқару жүйелері,
яғни ақпаратты локальды өңдеу қолданады. Жан-жақты басқару тәсілін
жетілдіру үшін әрбір басқарылатын деңгейге арнайы жеке ЭЕМ-ң базасында
автоматтандырылған жұмыс орнын құру қажет.
Мамандар автоматтандырылған жұмыс орнын талдай отырып, оларды
қажетті жұмыс орнының өзіне автоматтандыру мақсатында орналастырылған
арнайы кіші есептеу жүйелері ретінде қарастырады.
Әрбір басқару нысаны үшін олардың функционалдық қолданылуына сәйкес
автоматтандырылған жұмыс орнын құрастырады. Бірақ автоматтандырылған жұмыс
орнын (АЖО ) құру принциптері жалпы болуы қажет: жүйелі, икемді, тиімді.
АЖО-ның жүйелік принципін қүрылымы функционалдық түрде анықталатын
жүйе ретінде қарастырады.
Икемділік принципі жүйенің мүмкін болатын өзгерістерге бейімделе
алуын білдіреді.
Тұрақтылық принципі АЖО жүйесі оған әсер ететін ішкі және сыртқы
факторларға қарамастан негізгі функцияларды орындаумен негіделеді. Бұл
дегеніміз оны жекелеген бөліктеріндегі ақаулар жылдам жөнделіп, ал жүйенің
жұмыс қабілеттілігі тез қалпына келтірілуі болып табылады.
Автоматтандырылған жұмыс орнының тиімділігін жүйені құру және
эксплуатациялық шығындарына жататын, жоғарыда аталған принциптердің таралу
деңгейінің интегралды көрсеткіші ретінде қарастырады.
Енді ЭЕМ-ң базасындағы АЖО-ң даму перспиктивасын және жағдайын, содан
соң АЖО-ң техникалық программалық қамтамасыз етілуін қарастырайық.
Электрониканың дамуы есептеу машиналарының жаңа класының жеке ЭЕМ-ң
дамуына әкелді. Жеке ЭЕМ-ң басты артықшылығы – құнының төменділігі және
жоғары өнімділігі. Осы күні әр түрлі мамандықты мамандарды ой және басқару
енбегіне баулу үшін жеке ЭЕМ-ң базасында құрылған АЖО-ны жасау кең
қолданылды.
Сурет 3.1 Жеке ЭЕМ-ң жалпыланған сұлбасы
1–микропроцессор, 2–негізгі жады, 3–СЕСҚ, 4–дисплей, 5–клавиатура,
6–баспаға шығарушы құрылғы, 7–жүйелік магистраль
Қыметкерлердің АЖО-н құрайтын негізгі элеметтерді қарастырайық 3.1–
суретте АЖО-ң техникалық негізін құрайтын жалпы сұлбасы көрсетілген.
Жеке ЭЕМ-ң негізгі құрылғысы программадағы әртүрлі операцияларды
орндайтын микропроцессор болып табылады. Микропоцессордың разрядтығы екілік
кодтағы сөздің ұзындығын білдіреді. Сонымен қатар, олар тактілік
жиіліктеріне қарай бөлінеді. Процессордың тактілік жилігіне разрядтығы
неғұрлым жоғары болса, өнімділігі де жоғары болады. Жеке ЭЕМ-да секундына
бірнеше ондаған миллион операцияларды орындау үйреншікті жағдай болып
табылады.
ЖЭЕМ-ң өнімділігі ол жұмыс істейтін жады мөлшеріне де байланысты. Жады
негізгі және сыртқы болады . Негізгі жады екі компоненттен тұрады: тұрақты
есте сақтау құрылғысы (ROM немесе ТЕСҚ) және жедел есте сақтау құрылғысы
(RАM немесе ЖЕСҚ).ЖЕСҚ-да программаның динамикалық ақпараты және өңделетін
мәліметтер сақталады .Қорек ажырағанда ЖЕСҚ-дағы мәліметтер жоғалады .ТЕСҚ
жедел ЕСҚ –на қарағанда кішірек, ондағы ақпарат тұрақты сақталады. Осы
өзгерту тек ТЕСҚ-ң программа-торларымен іске асырылады.Жадының көлемі 8
разрядты ЭЕМ-да 64Кб –640Кб,16 разрядтыда-1Мб,32 разрядтыда –4МБ және одан
жоғары.Сыртқы есте сақтау құрылғыларында әр түрлі типті болады.Ленталық
жинақтағышта ақпаратт магниттік лентада сақтау үшін қажет.Қазір олар
бірнеше гигабайт (1Гб(1024Мб) ақпаратты сақтайды.Бұл құрылғылар өте ертеде
пайда болғанымен,қазіргі уақытта да үлкен сұранысқа ие.Дисктік
жинақтағыштарды бірнеше топқа бөлуге болады:
1 Иілгіш дисктердегі жинағыштар (флоппи дисктер). Дискеталар
сыйымдылығы аз болса да құнының арзандығынан үлкен сұранысқа ие.
2 Қатаң дисктердегі жинағыштар(винчестерлер). Олар да кең таралған,
мәліметтерді беру жылдамдығы өте жоғары,сыйымдылығы жоғары, ақпаратты
сақтау тұрақтылығы үлкен.Винчестерлердің бағасы төмендеп, ал
жылдамдығы,тұрақтылығы,сыйымдылығы жоғарылап барады.
3 Лазерлік дисктердегі (СD-ROM)жинақтағыштар.Бірқатар кемшіліктеріне
қарамастан (мәліметтерді алмау) СD-ROM-да ақпаратты сақтау жабдығы ретінде
көп пайдаланылады.Артықшылығы: көп көлемді ақпаратты (600Мб)сақтайды.
Дисплей – ақпаратты кескіндеуге арналған негізгі құрылғы.
Клавиатура – ақпаратты еңгізуге арналған негізгі құрылғы.
Жинақталған тәжірибелер АЖО– ң келесі талаптарға сәйкес болуын
көрсетеді:
• Маманның ақпараттық және есептеу қабілеттерін өз уақытында
қанағаттандыру;
• Қолданушы сұранысына аз уақытта жауап беру;
• Қолданушының дайындық деңгейіне және кәсіби сұраныстарға бейімделуі;
• АЖО-ң жұмыс тәсілдерін меңгеру қарапайымдылығы және қамтамасыз ету
оңайлығы;
• Есептеу желісінде жұмыс істеу мүмкіндігі.
3.2–суретте АЖО –ң жалпыланған сұлбасы көрсетілген.
Сурет 3.2 Автоматтандырылған жұмыс орнының сұлбасы
Жалпы программалық қамсыздандыру (ПҚ) есептеу техникасының
қызметтерін, жаңа программаларды жасау және қосуды қамтиды.
АЖО-ң кәсіби бағдары ПҚ –ң функционадық бөлімімен анықталады. Осы
бөлімде нақты бір маманға бағдар жасалып, нақты бір есептер шешіледі.
Функционалдық ПҚ-ды жасау кезінде “адам мен машина” арасындағы
байланыстар ұйымдастырылады. Қолданушыға ЭЕМ-да жұмыс істеудің қызықты әрі
тартымды болуы оның пайдалы, қажетті іспен айналасуына байланысты.
АЖО – н ұйымдастыру мақсатында диологтық жүейелерді талдау оларды
қолданушы мен машина арасындағы байланыс принципіне қарай келесі топтарға
бөлінеді:
1. Командалық тілді жүйелер
2. Адам нысандар әлемінде
3. Меню формасындағы диалог
Қолданбалы жүйелерді командалық тілді қодану – мини - және микро ЭЕМ –
ры үшін командалар интерпретаторларын құрастыру. Оның артықшылығы – құру
және тарату оңайлығы, кемшлігі – командалар мен оның параметрлерін сақтау
қажеттігі, қате егізудің қайталануы, әр түрлі деңгейдегі командаларға
енудің шектелуі. Адам нысандар әлемінде тобында арнайы командалар жоқ,
мұнда адам жұмыс процесінде қажетті нысанға курсорды клавиша арқылы
басқарып немесе арнайы құрылғылармен (тышқан, перо) барады. Меню
формасындағы, диалог тұтынушыға бірнеше альтернативті таңдау (әрекет)
береді, ол осыдан қажеттісін таңдай алады. Қазіргі уақытта соңғы екі топтан
тұратын қолданушы интерфейсі кең қолданылады. Мұнда жұмыс кеңістігі үш
бөлікке бөлінеді. Біріншісі (әдетте экранның үстіңгі жағында орналасады)
жол немесе меню жолағы деп аталады. Оның көмегімен менюдің әр түрлі
бөлімдеріне кіруге болады. Екінші бөлік (төменде орналасады немесе кейбір
программаларда оның болмауы мүмкін) жағдай жолы деп аталады. Үшінші бөлік
жұмыс беттігі деп аталады. Адам мен машина арасында осындай диалогты
ұйымдастыру формасы барлық жаңашыл программаларда қолданылады.
Қазіргі кезде текстік редакторлардың,кестелердің, графикалық
редакторлардың мүмкіндіктерінен тұратын программалық пакеттерді көп көңіл
бөлінеді. Сондықтан , текістік және графикалықақпарат түрлерін бір түрге
біріктіру үшін мәліметтер базасын басқару жүйесі ( МББЖ ) қолданылады .
Сондықтан кәсіби бағыттағы АБО-н құруға көшу қарастырылып жатыр .Ол
келесілерден тұрады :
• Шешілетін есептерді белгілеу
• Басқа қызметкерлермен байланыс
• Кәсіби қызығушылықты белгілеу
• Арнайы техникалық жабдықтарды қолдану (тышқан, желі, телефон
номерлерін автоматты түрде алу т.б.)
Мамандарды мұндай АЖО-мен жабдықтау мекеме қызметкерлерінің еңбек
өнімділігін жоғарылатады, санын азайтады , сонымен қатар тиімді басқаруға
және жоспарлауға қажетті экономикалық ақпаратты өңдеу жылдамдығын,
сенімділігін арттырады.
Енді Қазақстандық нарықтағы кітапханаларға арналған программалық
комплекстерді қарастырайық.
4 АЖО-н жасауға арналған оптималды бағыттарды таңдау
4.1 Жасалатын АЖО-ң қолданылуы
Жасалатын АЖО кітапханалық басылымдар туралы ақпаратты өңдеу, енгізу,
сақтау үшін қолданылады. Осындай АЖО-н жасау кітапхана қызметкерлерінің
жұмысын көп оңайлатады:
• Қажетті ақпаратты жылдам және жедел түрде алуға мүмкіндік береді.
• Мәліметтерді енгізуді оңайлатады.
• Есептерді тез алуға көмектеседі.
• Оқырманға басылым туралы ақпаратты жылдам әрі дәл табуға көмектеседі.
Программалық қамсыздандыру 1С программасында жасалғандықтан ең алдымен
Қазақстан нарығындағы осы программаның алатын орны мен маңызды жақтарына
тоқтала кеткенді жөн көріп отырмын. Сондықтан бір-екі бөлімді осы
программаның нарықтағы рөліне арнаймын.
4.1.1 Қазақстан нарығындағы бухгалтерияға шолу жасау
4.1.1.1 1С – 1С:7.7 Бухгалтерлік шешімі
1С фирмасының бірден–бір кең таралған шешімдерінің бірі 1С:7.7
Бухгалтерлік болып табылады, ол коммерциялық қызметтің кез келген түрін:
көтерме және бөлшектік сауда, комиссиялық сауда, қызмет көрсету, өндірісті
орындайтын ұйымдардың міндетті түрдегі есептілікпен (регламенттелген) қоса,
бухгалтерлік және салықтық есептіліктерін автоматтандыруға арналған.
Бухгалтерлік есептің әдістемесі шаруашылық операцияның әр бір
жазбасының бухгалтерлік есептің шоттары бойынша сияқты, аналитикалық
есептің қажетті кесімі бойынша бір уақытта тіркелуін қамтамасыз етеді.
Қолданушылар есепті саясатты қалыптандыру шегінде есептің әдістемесін
басқара алады, жаңа субшоттар аша алады және аналитикалық есептің кесімін
жасай алады [19].
Егер бухгалтерлік қызмет кәсіпорындағы есепке толық жауапты болса,
мысалы, алғашқы құжаттарды жазу және сатудың себін қосқанда, онда
1С:7.7Бухгалтерлік кәсіпорынның бухгалтерлік қызметінің алдында тұрған
барлық мәселелерідің шешімін қамтамасыз етеді. 1С:Бухгалтерлікпен
автоматтандырылған облыс келесі схемамен көрсетілген.
1С:7.7 Бухгалтерлікте Сауданы басқару және Персоналды басқару
және олардың еңбек ақысы деген қолданбалы шешімдермен бірлесіп қолданылу
мүмкіндігі жасалынған, сонымен қатар мүмкіндік 1С:Кәсіпорын 8.0
платформасында да жасалған.
Есепте шаруашылық операцияларды көрсетудің негізгі әдісі бухгалтерлік
есептің алғашқы құжаттарына сәйкес келетін конфигурация құжаттарын енгізу
болып табылады. Одан басқа, жеке проводкаларды енгізу рұқсат етіледі.
Проводкаларды топтастырып енгізу үшін типтік операцияларды қолданылуға
болады – қолданушымен тез және оңай қалыпқа келтірілетін автоматтандырудың
қарапайым құралы.
Құжаттарды қолданылу кезінде бухгалтерлік проводкалар құралады,
оларды тек қана проводкаларға арнналған журналдан көруге болады. Әрбір
проводканың құрылуын журналдан білу өте оңай: проводка жазуының үстінен
тышқанмен екі рет басып, берілген проводканы құруға негіз болған құжаттың
немесе операцияның формасын ашуға болады. Ол А қосымшасында, А.2 –
суретінде көрсетілген.
Бухгалтер проводкалардың журналын қолданыла отырып және
операциялардың немесе құжаттардың формасын шақыру жолымен осы немес басқа
проводкаларды түзете отырып бухгалтерлік есептің берілгендерімен жұмыс
істей алады. Бірақ, жақсы жұмыс істеп тұрған кәсіпорында кез келген
есептілік периодының ұзақтығында проводкалардың үлкен саны тіркеледі,
бухгалтерлік мәліметтермен жұмыстың бұндай әдісі рентабельді болмай
шығады.
Тауарлық – материалды құндылықтардың есебі (ТМҚ) ережеге сай,
ақпараттың үлкен көлемде өңделуін талап етеді. Сондықтан,
1С:7.7Бухгалтерлік конфигурациясы мәліметтерді алудың автоматты
механизмінің және басқа құжаттардың негізінде екінші бір құжатты енгізу
мүмкіндігінің (А.3 – сурет), басқа қабылдаулардың (А.4 және А.5 -
суреттері) көмегімен қолданушының жұмысын максималды түрде жеңілдетеді.
Тауарлардың, материалдардың және дайын өнімнің есебі қарастырылып
отырған конфигурацияда ПБУ 501 Материалды - өндірістік запастардың
есебіне және оны қолданылудың әдістемелік нұсқауларына сәйкес жасалған
[19].
Тауарлық – материалды құндылықтардың түсуінің, ауысуының және
шығуының шаруашылық құбылыстары ақпараттық базаға сәйкесінше құжаттардың
енгізілуі арқылы тіркеледі. Осы жағдайда бухгалтерлік проводкалар автоматы
түрде қалыптасады, проводкалардың реквизиттері құжаттағы ақпараттар
негізінде толтырылады.
Тауарлардың және қызметтің түсуі құжатын енгізу арқылы ТМҚ түсуін
тіркеген кезде, түсіп жатқан ТМҚ номенклатурасы Тауарлар қосымшасындағы
құжаттың кестелік бөлігіне саналады. (А.7 – суреті). Сонымен қатар,
кестелік бөлікті толтыру процесінде, қолданушыға әрбір номенклатуралы
позиция үшін конфигурация автоматты түрде бухгалтерлік есептің шоттарын,
салық есебінің шоттарын және кейбір басқа мәліметтерді бере алады. Бұл
мәліметтер конфигурациямен проводкаларды автоматты түрде қалыптастыру үшін
қолданылады.
Проводка Тауарлар қосымшасының кестелік бөлігінің әрбір жазбасы
бойынша қалыптасады. Проводканың дебетінің субконты (аналитикалық есеп
объектісі) ретінде Номенклатура анықтамалығынан Тауарлар кестелік
бөлігінің бір атаулы бағанасының элементі көрсетіледі. Осылайша, ТМҚ
аналитикалық есебі Номенклатура анықтамалығының негізінде жүргізіледі.
Бұл анықтамалықта тауарлық – материалды құндылықтардың атаулары және
басқада реквизиттары сақталған.
ТМҚ есебінің бухгалтерлік шоттарын орын бойынша автоматты турде алу
кезінде конфигурация ақпараттық базада сақталатын арнайы тізімнен сәйкес
келетін жазуды таңдайды. Есептің шотын көрсету үшін орын бойынша проводкада
конртагент болып басқада ұқсас сізімнен сәйкес келетін жазу таңдалады. Орны
бойынша принципін қолданылуға сәйкес ТМҚ есебі бойынша кәсіпорынның
бухгалтерлері мен жұмысшылары арасында жұмысты келесі түрде бөлуге
болады.Бухгалтерлер жалпы әдістемелік басқаруды жүргізеді, ТМҚ қозғалыс
есебінің құжаттарына бухгалтерлік шоттарды қою үшін қолданылатын тізімдерді
толтырады және бақылау жүргізеді. (Және де конфигурацияда алдын – ала
толтырылған тізімдер бар). Ал, ТМҚ қозғалысының тіркелуіне жауапты
жұмысшылар (материалды – техникалық қаруландыру бөлімшелерінің
қызметшілері, өндірістік бөлімшелер және т.б) құжаттарды енгізеді, оларды
ТМҚ атауларымен және басқада реквизиттармен толтырады, одан кейін
бухгалтерлік проводкалар ережеге сай автоматты түрде қалыптасады [20].
Бухгалтерлік есептердің шоттарында ТМҚ синтетикалық есептерінен
басқа, конфигурация олардың түрлері бойынша аналитикалық есепті жүргізуді
қамтамасыз етеді – номенклатура позициясы (яғни Номенклатура
анықтамалығының элементі) және сақталу орны бойынша (қоймалар). Бұл ТМҚ
қозғалысын және бар болуан көрсететін бухгалтерлік есепті қалыптастыруға
көмектеседі.
Контрагентпен келісім туралы мәліметтер және есеп – қисаптың шарттары
ақпараттық базаға енгізілуі тиіс. Және де бір контрагентпен әр түрлі
есептесу шарты бар бірнеше келісім жасалуы мүмкін.
Ақпараттық базада есеп–қисап құжатын тіркеген кезде
бухгалтерлік проводкалар автоматты түрде қалыптасады. Осы кезде
аналитикалық есеп мақсатында контрагент проводкада дебет немесе кредиттің
субконты ретінде көрсетіледі. Проводканың екінші субконты ретінде –
келісім, ал үшіншісі ретінде – есеп – қисап құжаты көрсетіле алады.
Конфигурация аналитикалық есепті есеп – қисап құжаттары бойынша
қолданушыларға оның қатысы жоқ кезінде де жүргізе алады, яғни келісімнің
сипаттамасында келісім бойынша есеп – қисап бүтінге детальдана алады. Егер
келісім үшін есеп – қисаптың нұсқауы шартты бірліктермен таңдалса, онда
курстық айырмашылықтарды анықтау үшін нақты бір есеп – қисапты құжаттқа
тіркелу қажет, осы кезде есеп - қисапты құжат ақпараттық базадан автоматты
түрде ФИФО әдісі бойынша алынады [18].
Құжаттардың соммасы автоматты түрде қарыздарды өтеуге және аванстарға
бөлінеді, өйткені бұл соммалар бухгалтерлік есепте бөлек көрсетілуі керек.
Конфигурация бухгалтерлік есепте өндірістік процестердің толығымен
көрсетілуіне есептелген. Ақпараттық базада кәсіпорынның бөлімшелері мен
материалды – жауапты адамдар арысандағы материалдық құндылықтардың орын
ауыстырулары, дайын өнімді және жартылай фабрикаттарды дайындау, өндірістік
қызмет көрсетулер, қондырғылардың тозуы, өндіріске кеткен тура және жанама
шығындар тіркеледі. Бухгалтерлік есепте өндірістік процестердің көрсетілуі
үшін қолданушылар құжаттарды енгізуі керек және әрбір құжат бойынша
автоматты түрде проводкалар қалыптастырылуы керек. Проводкалардың
реквизиттары құжаттардың реквизиттарына тәуелді көрсетіледі.
Құжаттардың көмегімен автоматты түрде қалыптасқан
проводкаларды проводкаларға арналған журналдың фрагментін ашып қарауға
болады.
Өндірісте материалдардың берілуі Талаптар – қосымшалар құжаттарының
көмегімен дайындалуы мүмкін, ал жұмыс күнінің ұзақтығында шығарылған дайын
өнім Бір сменадағы өндіріс есебі құжатында тіркелуі мүмкін (А.11 –
суреті).
Шығарылған өнімнің нақты өзіндік құнын анықтау үшін айдың аяғында
аяқталмаған өндірістің инвентаризациясы жүргізіледі, оның нәтижесі
ақпараттық базаға құжатпен енгізіледі, құжаттың атауы да солай –
Аяқталмаған өндірістің инвентаризациясы (А.12 – суреті). Бұл құжаттың
проводкалары бухгалтерлік есеп бойынша инвентаризациялау мәліметтеріне
сәйкес және ай бойына дайын өнім өндірісіне автоматты түрде сызылған
сәйкесінше материалдар туралы мәліметтерді түзетіп, аяқталмаған өндірістің
қалдықтарын әкеледі.
Егер кәсіпорынның құрамына бірнеше өндірістік бөлімшелер кіретін
болса, онда Бір сменадағы өндіріс есебі және Аяқталмаған өндірістің
инвентаризациясы құжаттары әрбір өндірістік бөлімше үшін енгізіледі.
Негізгі құралдардың есебі бойынша операциялар – түсуі, есепке
қабылдануы, модернизациясы, берілуі, сызылуы – сәйкес құжаттармен
тіркеледі. Алдын – ала қарастырылғандай, негізгі құралдар кәсіпорында әр
түрлі әдіспен пайда болуы мүмкін: оны сатып алу және ары қарай
эксплуатацияға енгізу нәтижесінде, құрылыс нәтижесінде, монтаж нәтижесінде.
Негізгі құралдарды сатып алу және монтажбен байланысты қосымша шығындарды
тіркеу мүмкіндіктері жасалған.
Негізгі құралдарды есепке алу кезінде ақпараттық базаға бухгалтерлік
есеп үшін және ары қарай амортизацияны санау үшін қажетті мәліметтер
енгізіледі. Көп жағдайда бухгалтерлердің негізгі құралдардың есебін жүргізу
мәселесі осымен аяқталады. Негізгі құралдар туралы мәліметтерді қарау
арнайы экрандық формада жүргізіледі (А.13 – суреті).
Негізгі құралдарды тіркеу кезінде оның бухгалтерлік есеп шоты және
амортизация шоты, материалды жауапты адам (МЖА), амортизация әдісі және
негізгі құралды тиімді пайдалану мерзімі көрсетіледі. Амортизацяның күрделі
әдістері қолданыла алады, ай бойына есептелген амортизайия соммасын бірнеше
шот арасында немесе аналитикалық есептің объектілері арасында бөлуге
болады. Маусымына байланысты қолданылатын негізгі құралдар үшін
амортизацияны есептеу графигін көрсетуге болады.
Негізгі құралдардың түсуімен, шығарылуымен және қалыпының
өзгеруімен байланысты шаруашылық операциялар сәйкес құжаттармен енгізіледі.
Материалды емес актив ғылыми – зерттеу жұмыстарының (НИОКР) соңғы нәтижесі
ретінде тіркелуі мүмкін, осы кезде осы жұмысқа кеткен шығындар объектінің
бастапқы құнында ескерілуі мүмкін. Материалды емес активті есепке алған
кезде, ақпараттық базаға материалды емес активтердің бухгалтерлік есеп
шоттарында көрінуі үшін және ары қарай амортизацияны есептеу үшін қажетті
ақпараттар енгізіледі (А.14 – суреті).
Еңбек ақыны және онымен байланысты санауларды есептеу ақпараттық
базаға сәйкес құжаттарды енгізу жолымен еңбек ақыны есептеудің
автоматтандырылған механизмінің көмегімен орындалады.
Еңбек ақыны есептеу функционалы автономдылықтың мәнді дәрежесіне ие.
Бұл бухгалтерлік және басқа да есептерде ақпараттың детальдану дәрежесі
талап етілмеуімен байланысты. Сондықтан, конфигурацияның басқа жүйелеріне
қарағанда еңбек ақыны есептеу жүйелерінің құжаттары бухгалтерлік
проводкаларды қалыптастырмайды, және сәйкесінше бухгалтерлік есепте
көрінбейді. Бухгалтерлік есепте жұмысшылардың санаулары мен ұстап қалулары
туралы мәліметтердің көрінуі үшін Регламенттелген есепте еңбек ақының
көрінісі құжаты арналған (А.15 – суреті).
Ұйымның қызметкерлеріне еңбек ақыны төлеу және салықтар мен
жарналарды бюджеттың шотына санау ақшалы құралдарды басқару жүйесінің
ақшалы құжаттарымен тіркеледі. Бұл жүйенің құжаттары үшін проводкалардың
автоматты түрде қалыптастырылуы алдын – ала қарастырылған, бұл бухгалтерлік
есепте жұмысшылар мен бюджет алдындағы қарыздарының өтелгені туралы
көріністі қамтамасыз етеді. Және де бухгалтерлік есепте нақты жұмысшылармен
өзара есептесудің қалпының өзгерісінің дұрыс көрінісі үшін төлеу
құжаттарында Төленуге қатысты еңбек ақы жүйесінің құжаттарына сілтеме
жасалуы керек, өйткені осы құжатта жұмысшылардың саны және оларға тиесілі
еңбек ақы мөлшері көрсетіледі (А.16 – суреті).
Бір ақпараттық базада бірнеше ұймның қызметінің есебін жүргізу
мүмкіндігіне байланысты 1С:7.7Бухгалтерлік кішігірім ұйымдарда
қолданылатындай, сонымен қатар күрделі ұйымдасқан құрылымы бар холдингтарда
да қолданыста бола алады.
4.1.1.2 1С – 1С:7.7 ӨКБ шешімі
Өндірістік кәсіпорынды басқару (ӨКБ) қолданбалы шешімі
кәсіпорынның негізгі бизнес – процестерін есепке ала отырып, қаржылы –
шаруашылық қызметінің көрінісі үшін бір ақпараттық кеңістік құрады.
Сонымен қатар бұл шешім сақталатын мәліметтерге кірісті шектейді.
Қолданбалы шешім (Б.1 – суреті) топтастырылған есептерді шешуге
жауапты жеке жүйелерге бөлінеді: ақшалаай құралдарды басқару жүйесі,
бухгалтерлік есеп жүйесі және т.б. (Б.2 – суреті). Осындай бөлінудің
өзіндік шарттары болады, ол осы қолданбалы шешімді түсінуді оңайлатады.
Қолданушылардың ағымдағы жұмысында жүйелер арасындағы айырмашылық
байқалмайды.
Холдингтік құрылымды кәсіпорындарда жалпы ақпараттық база,
холдингке кіретін барлық ұйымдарды өзіне кірістіре алады. Бұл есепті
жүргізудің еңбек сыйымдылығын, ақпараттың жалпы массивтерін әр түрлі
ұйымдармен қайта қолданылу есебінен түсіреді. Сондықтан барлық ұймдарда
басқарушылық және регламенттелген (бухгалтерлік және салықтық) есеп
жүргізіледі, бірақ регламенттелген есептілік ұйымдар бойынша жеке жасалады
[13].
Шаруашылық операцияны орындау факті бір рет тіркеледі және
басқарушылық, регламенттелген есептерде көрінісін табады. Ақпаратты
қайталап енгізу қажеттілігі жоқ. Шаруашылық операцияны тіркеу құралы болып
құжат табылады, және де жұмысты тездету үшін орын бойынша мәліметтерді
қою механизмі қолданылады, жаңа құжаттар алдында енгізілген құжаттардың
негізінде енгізіледі.
Қолданбалы шешімде әр түрлі есептердің мәліметтерінің
қатынасының келесідей принциптері қабылданған:
• басқарушылық, бухгалтерлік және салықтық мәліметтердің тәуелсіздігі;
• басқарушылық, бухгалтерлік және салықтық мәліметтердің
салыстырмалылығы;
• басқарушылық, бухгалтерлік және салықтық мәліметтер бойынша
міндеттердің және активтердің соммалық және сандық бағалануларының
сәйкестігі;
Ұйымдар бойынша регламенттелген (бухгалтерлік және салықтық) есеп
ұлттық валютамен жүргізіледі, бірақ басқарушылық есеп үшін ол уақытта жалпы
кез келген валюта таңдалып алына алады. Әр түрлі ұйымда бір ақпараттық
базада салық салудың әр түрлі жүйесі қолданылады: бір ұйымда – салық
салудың жалпы жүйесі, басқасында – оңайлатылғаны, салықтық және
бухгалтерлік есептің әртүрлі саясаты да қолданыла алады. Одан басқа,
ұйымның қызметінің жеке түрлеріне салық салудың жүйесі уақытша табысқа
бірлік салық ретінде қолданыла алады.
Басқарушылық және регламенттелген есептерді қосымша қаржылық
есептіліктің халықаралық стандарты (ҚЕХС) бойынша жүргізуге болады. Еңбек
сыйымдылығын түсіру мақсатында ҚЕХС бойынша есеп оперативті емес болып,
басқа есептердің мәліметтерін тасымалдауды қолданылу арқылы жүргізіледі.
Жоспарлау және басқарушылық есеп кәсіпорынның ішінде өңделген
корпоративті ережелер бойынша құрылады және кәсіпорындағы бизнес –
процестерді басқару үшін қажетті мәліметтерді алу үшін қызмет етеді.
Дұрыс жобаланған жоспарлау жүйесі келесі сұрақтарға жауап беруі тиіс:
1. Не өндіріледі?
2. Бізге оны қанша уақыт өндіруге болады?
3. Біз не көреміз?
4. Бізге не қажет?
5. Біз не алдық? (пайда)
Бұл жағдайда жоспарлаудың барлық процесін бірнеше кезеңдерге бөлу керек
болады. Әрбір кезең уақыт горизонтымен, мерзімділікпен, бөлшектеудің анық
дәрежесімен сипатталады.
Ұзақ уақытты жобалар үшін жоспарлар бірнеше жыл бұрын алдын-ала
жасалынуы тиіс.
4.2 Құрылымдық сұлбаны анықтау
Жаңа бөлімді жасау кезінде дұрыс құрылымдық кесте дайындау қажет.
Дұрыс құрылмаған құрылым бірқатар функциялардың орындалмауына және тиімсіз
болуға әкеледі. Дұрыс жобаланып жасалған кестелер тек ағымдағы мәліметті
шешуге ғана емес, оны ары қарай жетілдіруге, толықтыруға мүмкіндік береді.
Мәліметтер базасына әрқашанда көлемінің үлкен болуы немесе өте
күрделі болуы қауіпі бар. Жаңа функциялар мәліметтер базасына жаңа сұраныс
тудырады, бұл оның элементтерінің арасындағы логикалық байланысты
күрделендіреді. Сондықтан мәліметтерді ұйымдастырудың қарапайым және анық
сұлбаларын ойланып жасау қажет.
Мәліметтер құрылымын жасау үшін көпмүше теориясының математикалық
теориясына негізделген мәліметтер базасының реляциондық моделін қолданамыз.
Алдымен, осы теорияның негізінде байланыстырушы жолдар көмегімен жекелеген
кестелер арасындағы қатынасты анықтау қажет. Бірінші қалыпты кесте формасын
алу үшін жолдар мен олардың мәндері қайталанбауы тиіс.
Берілген кестеден екіншісіне сұраныс жасау үшін олар да кесте түрінде
беріледі. Әрбір кесте өзінің кілтінен немесе жазбасын анықтайтын кілттен
тұруы тиіс.
Реляциондық моделдің негізгі артықшылығы бұл оған жаңа мәліметтер
элементтер қосу мүмкіндігі.
4.3 Нақты программалық құралды таңдау
Мәліметтер базасын басқару жүйесі мәліметтерді анықтау процесін толық
бақылауға, өңдеуге және берге қолдануға мүмкіндік береді. МББЖ сонымен
қатар, көп кестелерге сақталатын ақпарат көлемін өңдеуге көмектеседі. Осы
барлық қызметтік мүмкіндіктер мәліметтер базасында жүргізіледі.
1С Кәсіпорын – командалардың интеративті орындалуын қолданылатын
программалау тілі. Ол басқа қолданушылардың қолдануына болатын жеке
программаларды құруға мүмкіндік береді.
1С КӘСІПОРЫН -да үлкен көлемді ақпаратпен жұмыс істеу кезінде
мәліметтерді өңдеудің және анықтаудың қажетті жабдықтары қарастырылған.
1С КӘСІПОРЫН -дағы негізгі нысандарға кестелер, сұраулар, формалар,
есептер, программалар және кластар жатады. Әдетте мәліметтер базасы термині
мәліметтер сақталатын файлдарға ғана жатады. Төменде 1С КӘСІПОРЫН -ғы
негізгі нысандар тізімі берілген:
• Кесте – мәліметтерді сақтау және анықтау үшін қолданылатын нысан. Әрбір
кесте белгілі бір типті субъекттер жөніндегі ақпараттан тұрады. Кестенің
жолақтары (бағаналары) субъекттер жөніндегі әртүрлі сипаттамаларды, ол
әрбір жазба (жол) нақты бір субъект жөніндегі ақпараттарды сақтау үшін
қолданылады.
• Сұрау – қолданушыға бір немесе бірнеше кестеден қажетті мәліметтерді
алуға мүмкіндік беретін нысан. Сұрауды анықтау үшін есептер конструкторын
немесе SQL инструкциясын жазуға болады. Сұраулардың көмегімен бұрынна бар
кестелерден қажетті мәліметтерді алып, жазуға кесте құруға болады.
• Форма – мәліметтерді енгізуге, оларды экранға шығаруға немесе қосымшаның
жұмысын басқаруға қажетті нысан.
• Есеп – таңдалған мәліметтерді форматтауға нәтижелерді есептеуге және
баспаға шығаруға қажетті нысан.
• Класс – мәліметтерді, жағдайларды өңдуге арналған тәсілдер, жағдайлар
қасиеттер құрамынан тұратын нысан.
Кестелердегi мәлiметтердi сұраулардың көмегiмен бөлiп алуға болады. VFR
мәлiметтердiң әртүрлi типтерiн (текст, сандық шамалар, дата, уақыт, ақшалық
белгi, суреттер, дыбыс, құжаттар, электронды кестелер) беруге үлкен
мүмкiндiк бередi.
4.4 Логикалық сұлбаны құрастыру
Кез-келген АЖО-н толық жобалау бiрқатар кезеңдер мен ережелерге
сәйкес жүргiзiледi.
Төменде АЖО-ның негiзгi жобалаулары көрсетiлген. Осы жоба 1С
Кәсіпорын ортасында жасалынды:
1 Логикалық жобалау
1.1 АЖО құру мақсатын анықтау
1.2 Кестелер мен қажеттi жазбаларды (жолдарды) анықтау
1.3 Кестелер арасындағы байланысты анықтау
2 Кестелер құру
2.1 Кестелер тұрғызу
2.2 Кесте жолдары үшiн мәлiметтер типерiн белгiлеу
2.3 Кестелер арсындағы байланыс пен индекстердi құру
4.5 Логикалық жобалу
Логикалық жобалау туралы айтқанды, келесi терминдердi: маңыздылық,
байланыс, атрибут қолданады. Маңыздылық- экземпляр деп аталатын бiр типтi
нысандар жиынтығы, мұнда әрбiр экземпляр жеке дара және бiр-бiрiнен
ерекшеленедi.
Атрибут- маңыздылық сипаттамасы.
Байланыс- бiрқатар шектер мен бизнес-ережелердi көрсететiн нысандар
арасындағы логикалық қатынас.
4.5.1 АЖО-н құру мақсаттарын анықтау
Бiрiншi кезеңде АЖО-ның құру мақсаттарын, негiзгi функцияларды және
ақпаратты анықтау қажет.
Мәлiметтер базасы онымен жұмыс iстеушiнiң барлық талаптарына жауап
беруi тиiс.
Жобалаудың ең күрделi кезеңдерiнiң бiрi- ақпаратты сақтауға арналған
мәлiметтер базасының кестелерiн жасау болып табылады.
Осы кезеңде алдымен келесi принциптерге сүйену қажет:
▪ Кестелердегi ақпарат қайталанбауы тиiс
▪ Әрбiр кесте бiр ғана тақырыптағы ақпараттан тұруы тиiс, бұл жағдайда
мәлiметтердi, егер әр түрлi кестелерде орналасса, оңайға соғады.
Кiтапханалық каталогтарды өңдеуге арналған осы мәлiметтердi қарастырайық.
Қажеттi басыламдырды және кiтапханалық статистиканы ұйымдастыру үшiн
мәлiметтер базасында қажеттi анықтамалар сақталуы тиiс. Олардың көбi жеке
каталогтық карталарда орналасады (3.1 сурет). Оқырмандардың, қызмет
көрсетушi персоналдардың оқулыққа сұраныстарын талдау каталогтық картаның
келесi атрибуттарын көрсету қажеттiгiн бiлдiредi:
Д27 Дейт К. Руководство по реляционной СУБД DB2 пер. с
англ. И предисловие М.Р.Когаловского. –М.: Финансы и
статистика, 1988. – 320 с.: ил.
ISBN 5-279-00063-9
Книга американского специалиста в области реляционных
баз данных К.Дейта, автора популярной в СССР монографии
Введение в системы баз данных, представляет собой
руководство по СУБД фирмы IBM DB2. Для специалистов по
программному обеспечению информационных систем и
студентов вузов.
ББК 32.973
Сурет 4.1 Каталогтық карта
▪ Автор (әрбiр басылым авторының фамилиясы, аты-жөнi);
▪ Атауы;
▪ Том номерi;
▪ Басылым түрi (жинақ, монография, анықтама,...);
▪ Құрастырушы (басылымның әрбiр құрастырушысының аты-жөндерi);
▪ Кiмнiң редакциясынан (аты-жөндерi);
▪ Басылымның қайта басылуы;
▪ Баспа;
▪ Шыққан жерi (қаласы);
▪ Шыққан жылы;
▪ Басыламдық аннотация немесе реферат;
▪ Кiтапханалық шифр;
▪ Авторлық таңба.
Кiтапханалық шифр және авторлық таңба басылымдарды сөрелерде мазмұны
және алфавитi бойынша орналастыру үшiн, каталогтарды құрастыру үшiн
қолданылады.
Кiтапханалық- библиографиялық классификация (КБК) басылымдарды
(оқулықтарды) мазмұнына сәйкес бiлiм салаларына қарай бөледi. Онда сатылы
құрылымды сандық-әрiптiк индекстер қолданылды. Әрбiр тоғызыншы класс (1.
Қазақстан тарихы; 2. Жаратылыстану ғылымдары; 3. Техника. техникалық
ғылымдар; 4. Ауылшаруашылық және орман шаруашылығы; 5. Денсаулық сақтау;
68. Қоғамдық және гуманитарлық ғылымдар; 9. Библиографиялық оқулықтар.
Анықтамалық құжаттар. Журналдар.) iшкi кластарға (подкласс) және келесi
сатыларға бөлiнедi:
3. Техника. Техникалық ғылымдар
32 Радиоэлектроника
32.97 Есептеу техникасы
32.973 Электронды есептеу машиналары және құрылғылар
32.973.2 Дискреттi әрекеттi электронды есептеу
машиналары және құрылғылар
КБК шифры кiтаптар сақталатын бөлмелердi, стеллаждарды және сөрелердi
белгiлеу үшiн, сонымен қатар каталогтар мен статистикалық отчеттарды
құрастыру үшiн қолданылады.
Автордың фамилиясының (псевдонимiнiң) және басылымның атауының бiрiншi
әрпiнен және саннан тұратын авторлық таңба кiтаптардың сөрелерде алфавиттiк
қатарда орналасуын оңайлатады. басылымның жекелеген экземплярларын,
сақталау орындарын сипаттауға болатын нысандар мен атрибуттарға келесiлер
жатады:
• Номер (инвентарлы номер);
• Түсу уақыты;
• Оқырман фамилиясы;
• Оқырман аты;
• Оқырманның әкесiнiң аты;
• Адресi;
• Үй телефоны;
• Кiтапты оқырманға беру мерзiмi;
• Кiтапты қайтарған мерзiмi.
Жобаланатын мәлiметтер базасының әрбiр кестесi жеке тақырыптағы, ал
кестенiң әрбiр жолы кесте тақырыбына сәйкес ақпараттан тұруы тиiс. Оны
жасау кезiнде келесiлердi ескеру қажет:
• Әрбiр жол кесте тақырыбымен байланысты болуы қажет;
• Кестеге есептеулер нәтижелерiн жазуға кеңес берiлмейдi;
• Кестеде барлық қажеттi ақпарат болуы тиiс;
• Ақпаратты аздаған логикалық бөлiктерге бөлу қажет;
Келесi кестелер мен атрибуттарды белгiлейiк:
1. Құрастырғыштар (Құрастырғыш_коды, Құрастырғыш)- мұнда басылымды
дайындауға үлес қосқан адамдар (авторлар, құрстырушылар, редакторлар)
жөнiнде ақпарат сақталады.
2. Басылым түрлерi (Басылым_түрi, Олардың_атаулары)- мұнда басылым
түрлерiнiң атаулары туралы мәлiметтер сақталады. Олардың_атаулары атрибуты
нақты санды тип болып келедi, оның мәнi жаңа кiтап қосылғанда бiрге артып
отырады.
3. Бөлiм (Бөлiм_атауы, кiтапханалық_код, Бөлiм_коды)- мұнда бөлiмдердiң
атаулары, кiтапханалық-библиографиялық классификатор бойынша олардың
кодтары туралы мәлiмттер сақталады.
4. Басылым (Басылым_коды, Бөлiм_коды, Авторлық_таңба, Баспахана_коды,
Аннотация)- мұнда осы бөлiмге кiретiн барлық экземплярлар жөнiнде ақпарат
сақталады. Осы бөлiмге де нақты санды тип беремiз, оның мәнi жаңа кiтап
қосылғанда бiрге артып отырады.
5. Дана (Дана_номерi, басылым_коды, Алу_уақыты)- мұнда нақты бiр экземпляр
жөнiнде ақпарат сақталады, мысалы, инвентарлы номер, алу уақыты.
6. Топ (Топ_коды, Топ_атауы)- мұнда оқырмандар тобының атаулары туралы
мәлiметтер сақталады. Осы бөлiмге де нақты типтi сандар берiледi, жаңа
оқырман қосылғанда оның мәнi бiрге артады.
7. Оқырмандар (Оқырман_номерi, Топ_коды, Фамилиясының_коды, Атының_коды,
Әкесiнiң атының_коды, Қала_коды, Көше_коды, Пәтер_коды, Телефон_коды,
Туған_күнi, Тiркеу_уақыты, Түсiнiктеме)- мұнда оқырман туралы жалпы мәлiмет
сақталады.
8. Авторлар (Құрастырыш_коды, Басылым_коды)- бұл кесте Құрастырғыш және
Басылым деп аталатын кестелер негiзi болып табылады.
9. Құрастырғыштар (Құрастырыш_коды, Басылым_коды)- бұл кесте Құрастырғыш
және Басылым деп аталатын кестелер негiзi болып табылады.
10. Редакторлар (Құрастырыш_коды, Басылым_коды)- бұл кесте Құрастырғыш және
Басылым деп аталатын кестелер негiзi болып табылады.
11. Қолға беру (Дана_номерi, Оқырман_номерi, Беру_уақыты, Өткiзу_уақыты)-
бұл кесте Дана және Оқырман кестелерiнiң негiзi болып табылады.
12. Фамилия (Фамилия_коды, Фаимлия)- мұнда оқырман фамилиялары туралы
ақпарат сақталады. Фамилия_коды атрибуты жаңа фамилия қосылғанда бiрге
артып отырады.
13. Есiмдерi (Есiм_коды, Есiмi)- мұнда оқырман аттары сақталады. Есiм_коды
атрибуты жаңа ат қосылғанда бiрге артып отырады.
14. Қалалар (Қала_аты, Қала)- мұнда оқырмандар тұратын қалалар атаулары
сақталады.
15. Қалалар (Қала_коды, Қалалар)- оқырмандар тұратын қалалар сақталады.
4.5.6 Кестелер арасындағы байланыстарды анықтау
Кестелер бойынша мәлiметтер таратқан соң және жолдарды анықтаған соң,
әр түрлi кестелердегi мәлiметтердi байланыстыру сұлбасын құрастыру қажет.
Ол үшiн алдымен кiлттiк жазбаларды және кестелер арасындағы байланысты
анықтау қажет.
Жоғарыда көрсетiлген бөлiмдер мәлiметтердi тиiмдi байланыстыруға
мүмкiндiк бередi. Кестелердi құрғанда әрбiр жаңа кестеге жол мен бағананы
байланыстыратын жол қосылады.Осы байланыстырушы жолдар сыртқы кiлттер деп
аталады.
Осы мәлiметтер базасындағы Бөлiм кестесiн Басылым кестесiмен байланыстыру
үшiн осы кестенiң Бөлiм_коды деп аталатын бiрiншi кiлтi қатысуы қажет.
Басылым кестесiнде бiрiншi кiлт ретiнде Басылым_коды қолданылады. Оның
көмегiмен Авторлар, Құрастырғыштар, Редакторлар кестелерiмен байланыс
жүргiзiледi. Өз кезегiнде Құрастырғыштар кестесiнде Құрастырғыш_коды атты
бiрiншi кiлт бар.
4.6 Индекстердi және кесте аралық байланыстарды құру
Кестелердегi мәлiметтер көп болған сайын, мәлiметтердi iздестiру
тиiмдiлiгi үшiн индекстер саны көп болуы қажет. Индекс- екi бағанадан
тұратын iшкi кесте. Кiлттiк жолдар бойынша индекстер құру үшiн мiндеттi
түрде Primary индекс түрiн қою қажет. Сыртқы кiлттер үшiн Regular типi
қолданылады.
Қажеттi кестелер мен индекстердi анықтағаннан кейiн кестелер
байланыстарын анықтау керек.
Жоғарыда сипатталғандай мәлiметтер базасындағы барлық кестелер бiреуi
көбiне қатысты байланысады. естелер арасында байланыс орнату үшiн кестенiң
бiрiншi кiлтiн сыртқы кiлтпен қосу қажет.
5 Алгоритмдi дайындау және таратау
5.1 Алгоритмдi жасау
Мәлiметтер базасының негiзгi қызметi қолданушыға қажеттi ақпаратты
беру сонымен қатар қолданушыға жаңа түскен ақпаратпен мәлiметтер базасын
толықтыру және де мәлiметтер базсындағы сақталатын компоненттердi өзгерту
мүмкiндiгi берiледi.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz