Қоймалық нысанның жұмысын автоматтандыруға арналған жүйе жасау атты дипломдық жұмысқа арналған патенттік-ақпараттық зерттеулер

Кіріспе

Дипломдық жоба тақырыбы: Қоймалық нысанның жұмысын автоматтандыруға арналған жүйе жасау

Ізденістің басталуы 3.04.2008 ж,. аяқталуы 29.04.2008 ж.
Жетілдірілетін нысанның қысқаша сипаттамасы.
 Салалығы. Мәліметтер базасында қоймалық нысандармен жұмыс жүргізуге арналған әр түрлі салалы жүйе болуы қажет.
 Есепке алу модулі, тауарлардың бір орыннан екінші орынға жеткізілуі туралы ақпарат береді.
 Жүйенің максималды икемділігі және конфигурациялау жылдамдығы.
 Басқа программалық жабдықтармен бірге жұмыс жасай алуы.
 Есептерді құрастырудың тиімді жүйесі. Есептер шаблондарын қолданушының өздігінен енгізуіне мүмкіндік беруі.

Осы сферадағы ұқсас программалар туралы мәліметтер.
Мастер Лабс компаниясы "Малый Склад", "Регистратура" программалық жүйелерді шығарған.
Әрбір шешім толыққанды қоймалық бөліктен тұрады, анығырақ айтқанда:
 Қойманың даму тарихын электронды түрде сақтау
 МКБ-10 бойынша тауарларды бөлу
 Қажетті тауарларды есепке алып отыру
 Кірістік және шығыстық құжаттарды ажырата алу
Qmed компаниясы амбулаториялық- поликлиникалық мекемелер үшін тіркеу орнының жұмысын автоматтандыру үшін программалық модуль ұсынды. Модуль қарапайым тіркеу орнындағы өтетін жұмысшы процестерді автоматтандырады:

Пән: Автоматтандыру, Техника
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 47 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Қазіргі нарықтық экономикаға түбегейлі көшу кезеңінде бухгалтерлік
есепке жүктелетін міндеттер қай кездегіден болмасын күрделі, ауқымды болып
отыр. Өйткені қазіргі қоғамдық дамудың жаңа кезеңінде өндірістік қор –
жабдықтарының мемлекеттік меншіктен ұжымдық және жеке меншіктерге ауысты.
Осыған орай қазіргі кезде мемлекет, субъекті және жеке тұлғалар арасындағы
экономикалық және қоғамдық қарым – қатынастар саясаты жаңа сипат алды. Бұл
бойынша еліміздегі халық шаруашылығының қай саласындағы субъектілер
болмасын олардың өндірістік және қаржылық іс - әрекеті өз шығындарын өзі
өтеу, өзін - өзі қаржыландыру қағидаларына негізделуі тиіс.
Бүгінде Қазақстан дамыған елдердің қолданып жүрген халықаралық
бухгалтерлік есеп стандартына, заңдарын және икемді салық жүйесін толық
пайдалануға талпыныс жасауда. Яғни, нарықтық қатынастарға, барлық меншік
түрін дамытуға және шаруашылықты жүргізудің экономикалық әдістері мен
тәсілдерін таңдауға шаруашылықты басқарудың тиімді механизімін жасауға
біртіндеп қолайлы жағдай тауып келеді. Сонымен қатар, аталған құбылыстар
бухгалтерлік есепке де, талдау жүйесіне де жаңаша талаптар қойып отыр.
Нарық экономикасына көшу кезеңінде бухгалтерлік есеп барлық шаруашылық
есебінің басты негізгі бөліктерінің бірі болып есептелінеді. Қандай да
болмасын кәсіпорындар, ірілі-уақты шаруашылықтар мен мекемелер, ұйымдар,
өнім өндіруші және қызмет көрсету орындарының барлығы да бухгалтерлік
есебін, аудитін, талдауын жүргізуге міндетті.
Экономиканың барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері мен еңбек
ұжымдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын
азайтуға, оның сапасын көтеруге, өзіндік құынын төмендетуге, қоршаған
ортаны сақтауға мүдделі. Шаруашылықтар мен мекемелер, мүліктер мен
қаражаттар, қаржылар мен қорлар, өнімдер мен өндірілген өнімдерді сату,
көрсетілген қызметтерді өткізу процестері болған кезде бухгалтерлік есепті,
аудитті, талдауды жүргізу негізгі экономикалық мәселелердің бастысы болып
табылады. Бухгалтерлік есеп, аудит, талдау арқылы өндірілген өнім,
көрсетілген қызмет, оларды сату, өткізу және айырбастау, түскен қаржыны
кіріске алу, бұларды дұрыс бөліп, тиімді пайдалану, шаруашылық жұмыстарының
барлығын әуел бастан ең соңына дейін жүргізуге, нақты іске асыруға болады.

ҚР президентi Нұрсұлтан Әбiшұлы Назарбаевтың Қазақстан халқына
жолдауында, яғни Қазақстан – 2030 бағдарламасына сәйкес қоғамның барлық
салаларында ақпараттандыру үрдiсi жүруде.
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші
субъектінің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша,
сондай-ақ толық, сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру
мүмкін емес.
Әртүрлi құжаттар үшiн керектi ақпаратты табу үшiн, мамандарға үлкен
көлемдi мәлiметтермен жұмыс iстеуiне тура келедi.Осындай жұмыс түрiн
жеңiлдету үшiн мәлiметтер қорын басқару жүйесi төмендегiдей программалау
тiлдiрiмен, яғни – MS Access, FoxPro жүйелерiмен жұмыс жасайды.
Қазiргi уақытта әр түлi мамандықтың саласында, ойлауды және
интенсивтендiру жасалып, дербес компьютер негiзiнде жұмыс iстейтiн
автоматтандырылған жұмыс орындары осы МҚБЖ-нiң iшiндегi MS ACCESS жүйесiмен
жұмыс iстеу кең ауқымда таралуда.
Біз өмірде әр түрлі анықтамаларды (телефон желісі, теміржол, әуе
жолы, т.б.), каталогтарды (библиотекалық,өнеркәсіп өнімдері тізімін),
тізімдерді (студенттердің, оқушылардың, жыскерлердің, т.б., жиі қолданамыз.
Көрсетілген әрбір информация көзі объектілер жиынын анықтайды (абонент
телефоны, мектеп туралы ақпарат), сондықтан, жинақталған информацияның
ішінен ең керегін таңдап алу көп уақытты талап етеді. Ал керекті
информацияны құрастыру, жинақтау, жаңарту бұдан да қиын. Осындай
көрсетілген жұмыстар қазіргі уақытта машина иығына артылып, өз шешімін
тауып отыр.
Информацияны ЭЕМ көмегімен ұйымдастыру әдістерінің жан-жақты таралған
түрінің бірі - Мәлiметтер базасын басқару жүйесі (МҚБЖ), яғни керекті
информацияның өңделу үшін ыңғайлы түрде сақталуы.
Мәлiметтер қорын ұйымдастыру үшін компьютерлік бағдарламалар бар,
оларды мәлiметтер базасын басқару жүйесі деп атайды.
Бұл мәлiметтер қорын басқару жүйесінің шағын кәсіпорындардың іс-
шараларын автоматтандыруға қолдану кезінде тигізер пайдасы зор. Атап
айтқанда осы дипломдық жұмысқа берілген тапсырма бойынша кәсіпорынның
кірісімен шығысын анықтауға қажетті Шығындар мәліметтер қорын
жетілдіруде.
Бұл программаны жетілдіруде WINDOWS операциялық жүйесінің қолданбалы
MS Access программасы қолданылды. Microsoft Access – реляциалық деректер
базасының басқару жүйесі, ол Windows басқаруында істейтін автономиялық
дербес компьютер немесе локальды есептеуіш көзінде жұмыс істеуге арналған.
Microsoft Access ақпарат жүйелерін құру және пайдалану үшін
арналған қор жабдықтар жиынтығы. MS Access бағдарламасымен төмендегідей
жұмыстарды жасауға болады:
• әр түрлі типтегі берілгендері бар екі өлшемді кестелерді өңдеу;
• кестелер арасында байланыс орнату;
• кестелерге берілгендерді енгізу, сұрыптау, тексеру және модельдеу;
• ортақ белгілеріне қарай берілгендерді топтау;
• деректер базасына сұраныстар, кестелерде берілген мәліметтер бойынша
есеп жасауға.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – қоймадағы тауарлы-материалдық заттарды
есепке алуға арналған автоматтандырылған жүйесін жетілдіру.

1 Сұрақтың қойылуы

Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті
“Автоматтандыру және басқару” кафедрасы

БЕКІТЕМІН
Кафедра меңг. ___________ А.Д.Золотов
___ _________________ 2008 ж.
(дата) (айы)

ТАПСЫРМА

Дипломдық жобалау барысындағы патенттік-ақпараттық зерттеулер жүргізуге
арналған

Дипломдық жоба тақырыбы: Қоймалық нысанның жұмысын автоматтандыруға
арналған жүйе жасау

Ізденістің басталуы 3.04.2008 ж,. аяқталуы 29.04.2008 ж.
Жетілдірілетін нысанның қысқаша сипаттамасы.
← Салалығы. Мәліметтер базасында қоймалық нысандармен жұмыс жүргізуге
арналған әр түрлі салалы жүйе болуы қажет.
← Есепке алу модулі, тауарлардың бір орыннан екінші орынға жеткізілуі
туралы ақпарат береді.
← Жүйенің максималды икемділігі және конфигурациялау жылдамдығы.
← Басқа программалық жабдықтармен бірге жұмыс жасай алуы.
← Есептерді құрастырудың тиімді жүйесі. Есептер шаблондарын қолданушының
өздігінен енгізуіне мүмкіндік беруі.

Осы сферадағы ұқсас программалар туралы мәліметтер.
Мастер Лабс компаниясы "Малый Склад", "Регистратура" программалық
жүйелерді шығарған.
Әрбір шешім толыққанды қоймалық бөліктен тұрады, анығырақ айтқанда:
← Қойманың даму тарихын электронды түрде сақтау
← МКБ-10 бойынша тауарларды бөлу
← Қажетті тауарларды есепке алып отыру
← Кірістік және шығыстық құжаттарды ажырата алу

Qmed компаниясы амбулаториялық- поликлиникалық мекемелер үшін тіркеу
орнының жұмысын автоматтандыру үшін программалық модуль ұсынды. Модуль
қарапайым тіркеу орнындағы өтетін жұмысшы процестерді автоматтандырады:

Программаның жетіспеушіліктері: SQL Сервер Firebirds 1.5 қолдану
операциялық жүйенің жұмысына әсер етеді. Құны қымбат.
Артықшылықтары: жүйенің икемділігі. Сертификаты жоқ.

Қортынды

Диплом жобасын орындау барысында жүргізілген

патенттік зерттеулер бойынша

Диплом жобасының тақырыбы – Қоймалық нысанның жұмысын автоматтандыруға
арналған жүйе жасау
Іздеу тереңдігі: 2001 жылдан 2006 жылға дейін

1. Патенттік зерттеулер жүргізу алдында қойылған мақсаттарға
қол жетті ме? Жетпесе қандай себептерден?
- Мақсатқа қол жетті, ізденіске сай келетін ақпарат яғни аналогтар табылды.
2. Табылған аналогтардың қайсысы прогрессивтік болады?
№ 11242 патенті, № 2525 патенті т.б. бойынша рәсімделген Мастер Лабс
компаниясы "Малый Склад", "Регистратура" программалық жүйелері.
Табылған кесте аналогтарының қайсысын жобаланатын техника
объектісінде қолдану пайдалы болады?!
- Патент № Ғ 112 K 100, 112 бойынша қоймалық есепті автоматтандыратын
программалау жүйесі анықталды
Диплом жобасында жобаланылатын техника объектісіне ұқсас техника
объектілерді сериялап шығаратын қандай еліміздегі және шет елдердегі
фирмалар табылды? Ғылыми-техникалық және патенттік құжаттарды зерттеу
кезінде программалау жабдықтарын шығаратын Қазақстан фирмалары табылған
жоқ.
4. Жобаланатын техника объектісі бойынша өнертабысқа өтініш материалдарын
өңдеу қажет пе?
Өтініш материалдарын өңдеу қажетті деп ойлаймын, себебі дипломдық
жобада медициналық жұмыс орнын автоматтандыру қарастырылады.

Тапсырма берілді ______ _____________2008ж.
(уақыты) (айы)

Орындаушы ____________ Сулейменов К.
(қолы)
(аты-жөні)

Дипломдық жоба жетекшісі ____________ Жакитов К.
(қолы)
(аты-жөні)

2 Техникалық-экономикалық негіздеме

Дипломдық жобаның техникалық тапсырмасына сәйкес жобаның тақырыбы -
Қоймалық нысанның жұмысын автоматтандыруға арналған жүйе жасау бекітілді.
Бұл программалық жүйе Аксеста жасалып, ауруханалардың тіркеу орындарындағы
қызметкерлердің автоматтандырылған жұмыс орындарын құруға бағытталған.

Программаны және оның алгоритмін жетілдіру үстінде келесі
экономикалық есептеулер жасалды:
• Таңдау нысанын негіздеу;
• Программаны жасауға және программаның құнына кеткен шығындар;
• Салыстырылатын варианттар бойынша капиталдық аударылымдарды қою және
есептеу;
• Салыстырылатын варианттар бойынша эксплуатациялық шығындарды есептеу
және қою;
• Программаны енгізу нәтижелерінің жылдық экономикалық тиімділігін және
тиімділік көрсеткіштері есебін жасау;
• Салыстырмалы экономикалық есептеулер.

Әзірленген программалық қамсыздандыру қойма саласы үшін арналған.
Ауруханадағы өңделетін ақпараттардың көлемінің өсуіне байланысты
құжатайналымның автоматтандырылған жүйесі маңызды болып табылады.

SWOT-анализдің методикасы (жағдайлық анализ) программдық өнімнің
бәсекелеге жарамдығын бағалауға және оның күшті және әлсіз жақтарын
бағалуға арналған. Дұрыс жүргізілген анализ программдық өнімнің келешекте
өңделу стратегиясына және оның таралу стратегиясына әсер етуі мүмкін.

Күшті жақтары:

1. программдық өнімнің орнату және қолдану қарапайымдылығы.
2. мәліметтерді бірнеш жыл бойы сақтау мүмкіндігі.
3. мәліметтерді өңдеудің өзіндік технологияларын қолдануы.
4. программдық өнімнің жеңіл модернизациялануы.
5. жұмыс сапалы болу үшін өзіндік мүдделілік.
Әлсіз жақтары:

1. программдық өнімді іске асыру үшін тек бір қолданушының жұмысын іске
асырады.
Мүмкіндіктері:

1. сервистерді кеңейту;
2. программдық өнімді басқа платформаларға көшіру мүмкіндіктері;
3. өнім жұмысының масштабын кеңейту мүмкіндіктері;
4. клиент-сервер технологиясының базасы негізінде көп қолданушы
жүйені құру мүмкіндігі
Өнімге әсер ететін қауіп:

Қауіп факторлері табылмаған

Программдық өнімнің SWOT-анализін жүргізу нәтижесінде күшті жақтары
жіне бірнеше мүмкіндіктер анықталды. Программдық өнімнің қауіп факторлары
табылған жоқ. Осылайша өнеркәсіптің стратегиясы дұрыс таңдалған және
түзетулер қажет емес.

Программдық қамсыздандыруды әзірлеуге және шығындарды есептеу үшін
шығындар калькуляциясы бойынша іске асырылады. Өнімді шығару үшін шығындар
сметасы келесі экономикалық элементер арқылы құрылады:

1) материалдық шығындар
2) еңбекке төлеу фонды
3) әлеуметтік мұқтаждықтарға аударымдар
4) Амортизациялық аударымдар
5) қосымша шығындар.
Бұл бөлім шығындардың келесідей тізімінен тұрады: тікелей материалды
шығындар, жанармайға шығындар, энергияға кететін шығындар, байланыс
қызметтеріне төлемдер, басқа ұйымдардың қызметін қолдануға кеткен төлемдер.

Осы дипломдық жобада әзірленген программдық қамсыздандыру кіші
көлемді қойманың тіркеу орнының құжатайналымының автоматтандырылған
тапсырмаларын шешеді. Өнім шығындарды және фирмалардағы құжаттармен жұмыс
істеу (іздеу, сақтау, орындалуды бақылау) уақытын азайтады. Сонымен қатар
өнім барлық жерде қолданыла алады.

3 Қоймадағы тауарлы материалдык құндылықтарды
есепке алу негізі
3.1 Тауарлы материалды жіктеу
және оларды есептеуді ұйымдастыру

Тауарлы – материалдық босалқылар келесі активтер түрінде болады:
өндірісте пайдалануға немесе жұмыстар мен қызметтерді орындауға арналған
шикізат, материалдар, сатып алынған жартылай шикізаттар және құрастырушы
бұйымдар (детальдар), отын, ыдыс және ыдыстық материалдар, қосалқы
бөлшектер және басқа материалдар; аяқталмаған өндіріс; субъект қызметі
барысында сатуға шығарылған дайын өнім, тауарлар.
Материалдық құндылықтарды есепке алу үшін мына төмендегі негізгі
міндеттемелердің орындалуы шарт: босалқылардың кіріске уақытында және толық
енгізілуін, сақталу орындарындағы жағдайын қадағалау; босалқылардың
қозғалысы бойынша барлық операцияларды толық және уақытында құжаттау;
көліктік дайындау шағындары (ҚДШ) мен дайындалған құндылықтардың өзіндік
құның уақытында және толық анықтау; ҚДШ-ны өндірістің шығындарына жазудың
біркелкі және дұрыс болуын бақылау; ішкі ресурстарды жұмылдыру мақсатында
субъектіге қажет емес материалдық босалқы қорларды тауып сату; сақталатын
орындардағы құндылықтардың қалдықтары мен қозғалысы туралы дәл мәліметтерді
алу.
Өндіріс барысындағы функциональдық (қызметтік) ролі мен мақсаты
бойынша барлық материалдық босалқылар негізгі және көмекші боып бөлінеді.
Дайындалатын өнімнің заттай материалдық негізін (нан пісіргенде ұн)
құрайтын материалдар болса, көмекші материалдар өндірілетін өнімнің өзіңдік
құнына кіргенімен, бірақ негізгі материалдар сияқты, оның заттай негізін
құрай алмайды. Өнімге қажетті қасиеттерді беру үшін (сырлар, лак, желім)
көмекші материалдар негізгі материалдарға қосымша пайдаланады.
Материалдық босалқы қорлардың барлық түрін есепке алу 20 материалдар
бөлімінің негізгі, активті мүліктік шоттарында жүзеге асады. Бұл бөлімше
құрамына төмендегі синтетикалық шоттар кіреді:
201 Шикізат және материалдар
202 Сатып алынған шала фабрикаттар және құрастырушы бұйымдар,
конструкциялармен бөлшектер, детальдар
203 Отын
204 Ыдыс және ыдыстық материалдар
205 Қосалқы бөлшектер
206 Басқа материалдар
207 Қайта өндеуге берілген материалдар
208 Құрылыс материалдары. Шаруашылық жүргізуші субъектілер материалдардың
синтетикалық шоттарымен қатар, аралық (немесе талдамалық) шоттарын да ашуға
құқысы бар.
Тауарлы-материалдық запастарды бағалау кезінде, оларды не неғұрлым
арзан өзіндік құнымен, не таза құнымен бағалайды. Қолда бар тауарлы-
материалдық қорлардың бүлінуі немесе олардың жекелей, әлде толықтай ескіруі
немесе олардың бағасының төмендеуі, яғни бір сөзбен айтқанда, өзіндік
құнының деңгейіне келтіру мүмкін болмаған жағдайда, өзіндік құнның орнына
сату (өткізу) бағасын пайдаланады.
Шикізат, материалдар, сатып алынған жартылай шикізаттар, отын, қосалқы
бөлшектер және басқа босалқы материалдар баланста олардың нақты өзіндік
құнымен көрсетіледі. Осы баға бойынша құндылықтар синтетикалық есепке
көрсетіледі; талдамалы есепте – тұрақты есеп бағасымен (келісімді немесе
жоспарланған-есеп бағасы) көрсетіледі.
Егер субъект материалдық құндылықтарды келісімді бағамен есепке алса,
онда олардың нақты құны материалдардың осы бағалар бойынша құнына және ҚДШ-
ның қосындысына тең болады.ҚДШ құрамына теміржол тарифі, су фрахты,
автомобиль, ұшақтар және басқа да көлік түрлері арқылы тасымалдау түрінде,
жарналардың барлық түрі кіреді; жабдықтаушылардың теміржол және басқа
көлік мекемелерінің қоймаларынан материалдарды жеткізу; корларды алу және
дайындауға байланысты іссапарлардың шығындары, қоймалардағы тұрақты қойма
жұмыскерлерінің еңбек ақысынан басқа тиеу, түсіру және қаттау шығындары;
жабдықтаушы, делдал мекемелерге төленген комиссиялық сыйлықтар, және
босалқыларды алумен тікелей байланысты басқа шығындар жатады.
Артық төленген тарифтік сомалардың қайтарылуы мен басқа түзетулер ҚДШ
сомасынан шығарылады.
Егер құндылықтардың талдамалы (аналитикалық) есебін жоспарлы-
есептелген бағалармен жүргізсе, онда олардың нақты өзіндік құны-
материалдардың осы бағалар бойынша құнына және осы есептегі бағалардың
нақты өзіндік құнынан ауытқуларынан тұрады. Бұл бағаларды субъектілердің
өзі КДШ жоспардағы көлемін ескере отырып, келісімді бағалар негізінде
тағайындайды.
Жұмсалған материалдарға тиісті КДШ немесе ауытқуларды (+,-) ай сайын
келісімді есеп бағалары бойынша материалдық құндылықтардың шығындарын
көрсететін шоттарға енгізеді. КДШ немесе ауытқулықтардың (+,-) процентін ай
басында, олардың ай басындағы қалдығы мен ай бойғы келісімді (есеп) бағалар
бойынша түскен материалдардың сомасына бөліп, алынған нәтижені 100-ге
көбейту арқылы анықтаймыз.
КДШ немесе ауытқулықтар (+,-) бойынша есептелген проценттер тиісті
шоттарға енгізіледі. Материалдардың түрлері немесе топтарының аз ғана
көлемінен КДШ немесе ауытқулықтарына (+,-) процент көрсету керек болса
және жабдықтаушылармен тұрақты қатынастар орнағанда өткен айдың
бухгалтерлік есеп мәліметтері бойынша процент қолданылуы мүмкін.
Белгіленген баға, бағалар-номенклатурасымен қатар қолдануы мүмкін.
Материалдардың ағымдағы есебіндегі бағалары мен номенклатуралық нөмірлері
материалдық қорлардың қалдықтары мен қозғалысы жөніндегі барлық құжаттар
мен регистрлерде есепке алынады.

3.2 Қоймадағы тауарлы материалдык құндылықтарды
бағалаудың негізгі алғы шарты

№7 бухгалтерлік есептің стандартында материалдық запастарды
бағалаудың келесідей әдістерін қолдануды ұсынады: арнайы (тұтастай)
идентификациялау әдісі; орташа өлшемді құн әдісі, қорларды бастапқы сатып
алу бағалары бойынша бағалау әдісі (ЛИФО).
Осы әдістер бойынша бір мысал келтіріп көрелік (Кесте 3.2.1)

Кесте 1 Материалдық құндылықтардың қалдығы және қозғалысы туралы мамыр
айындағы мәліметтер
Көрсеткіштер Саны, дана Бағасы, Сомасы тенге
тенге
мамырдағы қалдық 1000 20-00 20000
Мамыр айында алынды:
Партия 200 21-00 4200
Партия 300 23-00 6900
Партия 600 20-00 12000
Партия 200 22-00 4400
Кіріс бойынша барлығы 1300 х 27500
Қалдықпен барлығы 2300 Орташа баға 47500
20-65
1-ші маусымға қалдық 900 х х

Арнайы (тұтастай) идентификациялау әдісі. Бұл әдіс босалқылардың
партиялық есебін дәл ұйымдастыру мүмкіндігі болған жағдайда қолданылады.
Қоймадағы қалдық, мысалы 1 мамырдағы саны 300 данадан тұрды делік,
әрқайсысы 20 теңгеден болғанда 6000 теңге, бірінші партиядан 100 данасы 21
теңгеден 2100 теңге, үшінші партиядан 300 данасы 20 теңгеден 6000 теңне
және 200 дана төртінші партиядан 22 теңгеден 4400 теңге қойылды делік.
Сонда қалдықтың жалпы құны 18500 теңге (600+2100+6000+4400) құрайды. Ай
бойындағы материалдар шығындарының құны – 29000 теңге (47500-18500) болады.

Орташа өлшемді құн әдісі. Бұл әдіс кезінде материалдық қорлардың құны
– ай басындағы қолда бар құнына, ай басында келіп түскен құндылықтардың
қосылған құны алынған орташа бағасы түсіндіріледі. Біздің мысалымызда,
материал бірлігінің орташа құны 20 теңге 65 тиын (47500:2300) болады:
материалдардың ай бойындағы шығындары – 28913 теңге (2300-900 = 1400;
1400х20-65); қалдық 18587 теңге (900х20-65).
Материалдық құндылықтардың есебінде соңғы кезге дейін отандық
практикада осы әдіс кеңінен қолданылды.
ФИФО әдісі – босалқыларды алғашқы сатып алу бағалары бойынша бағалау
әдісі. Бірінші кезектесатып алынған құндылықтардың нақты өзіндік құны
жұмсалған материалдарға жатқызылады деп есептеледі.
Ай соңындағы қорлардың өзіндік құны соңғы жеткізілгендерге
жатқызылады, ал олардың шығарылуы бастапқы әкелінгендерге жатқызылады.
Біздің мысалымызда, ай соңындағы босалқы қорлардың 900 дана қалдығы мына
төмендегі мәліметтер бойынша бағаланған: төртінші партиядан 200 дана 22
теңгеден 4400 теңге, үшінші партиядан 600 дана 20 теңгеден 12000 теңге
екінші партиядан 100 дана 23 теңгеден 2300, барлығы 18700 теңге болады.
1400 дана (2300-900) қорлардың шығыны болып 28800 теңгеге бағаланады.
(47500-18700).
ЛИФО әдісі – босалқыларды соңғы сатып алынғандардың бағасы бойынша
бағалау әдісі. Соңғы алынған қорлардың өзіндік құны, бірінші кезекте
жұмсалғандардың құнын анықтау үшін қолданылады, ал ай (кезең) соңындағы
корлардың өзіндік құны, бірінші сатып алынған қорлардың өзіндік құнымен
есептеледі деген тұжырымға негізделген әдіс. Біздің мысалымызда, ай
соңындағы қалдық 900 дана, ай басындағы қалдық бағасымен (20 теңге) 18000
теңгеге бағаланады. Бір айдағы жұмсалған шығын -29500 теңге (47500-18000).
Қорларды бағалауға әртүрлі әдістер қолдану арқылы алынған мәліметтерді
салыстырып көрейік (Кесте 1.2.2)

Кесте 2 Материалдық құндылықтарды бағалаудың әдістері
Көрсеткіштер Арнайы Орташа ФИФО ЛИФО
(жалпылама) құн әдісі әдісі
ұқсастыру әдісіәдісі
Қорлардың жұмсалуы:
данасы (саны) 1400 1400 1400 1400
құны, теңге 29000 28910 28800 29500
Ай соңындағы қалдығы: данасы900 900 900 900
Құны, теңге 18500 18585 18700 18000

Материалдық қорлар мен КДШ сомасын бағалау тікелей сатылған өнімнің
өзіндік құны арқылыжалпы табыс мөлшеріне әсер етеді, олай болса, занды
тұлғалардан алынатын табыс салығы көлеміне де әсерін тигізеді. Сондықтан
материалдық қорларды бағалаудың дұрыстығын салық органдары тексеріп
отырады.
20 Материалдар бөлімшесінің шоттарына (201-208 шоттары)
құндылықтардың төмендегідей түрлері есепке алынады:
201 Шикізат және материалдар - өндірілетің өнімнің негізін жасайтын
немесе оны дайындаудың компоненттері болып табылатын шикізат пен
материалдар. Сондай-ақ, осы шотта мұндай өнімді жасауға қатысатын және
шаруашылық мүдделеріне, техникалық мақсаттарға арналған және өндіріс
барысына атсалысатын көмекші материалдар да есепке алынады.
202 Сатып алынған шала фабрикаттар және құрастырушы бұйымдар,
конструкциялар мен бөлшектер - өндірістік кооперация тәртібі мен
өндірілуші өнімді жабдықтау үшін алынған және өндеуге немесе жинауға
шығындарды талап ететін сатып алынған жартылай шикізаттар мен дайын
құрастырушы бұйымдар.
203 Отын- мұнай өнімдерінің, қатты және басқа отын түрлерінің бәрін
есепке алады. Мұндай өнімдеріне көлік құралдарын пайдалану үшін, өндірістің
технологиялық қажеттіліктеріне, қуат және жылу алу үшін пайдаланылатын
жанар-жағар майдың барлық түрлері кіреді. Қатты отынға осы отынның барлық
түрлері, яғни көмір, шымтезек, ағаш, сексеуіл жатады. Отынның басқа
түрлерін газ отыны, жанатын тақта тас құрайды.
204 Ыдыс және ыдыстық материалдарға - жабдық –ыдыс және шаруашылық
мүліктері (цистерналар, бөшкелер, флягалар) сияқты пайдаланылатынан басқа
ыдыстардың бәрі, соның ішінде ыдысты дайындау мен жөндеуге арналған
(жәшіктерді құрастыратын бөлшектер, бөшкелік жапсырма, дөңгелек темір)
материалдар мен бөлшектер кіреді.
205 Қосалқы бөлшектер - машиналардың, құрал-жабдықтардың, көлік
құралдары мен техниканың басқа түрлерінің (деталдар, агрегаттар,
аккумуляторлар, автомобиль шиналары) тозған бөліктерін ауыстыру, жөндеу
үшін арналған қосалқы бөлшектерді;
206 Басқа материалдар - өндірістің жарамсыз қалдықтары, жөнделмейтін
ақау, негізгі құралдарды жоюдан алынған құндылықтар, тозған шиналар, ескі
резиналарды;
207 Қайта өндеуге берілген материалдар - басқа жаққа қайта өндеуге
берілген және қайта өндеуден кейін алынған бұйымдардың өзіндік құнына
енгізілетін материалдарды;
208 Құрылыс материалдары (құрылыс салушы кәсіпорындар пайдаланады)
– құрылыс бөлшектерін дайындау үшін, құрылыс және мантаждау жұмыстарын
тікелей жүргізу кезінде пайдаланылатын құрлыс материалдары. Бұл шотта
құрылыс қажетіне керек басқа да құндылықтар есепке алынады. Мысалы:
қопарғыш заттар, қағаз.
209 Материалдар бөлімшесі шоттарының дебеті бойынша айдың басы мен
соныңдағы қалдықты, материалдардың түсуін көрсетеді; кредиті бойынша
олардың жұмсалуын көрсетеді. Материалдық қорларды заттай және ақшалай
өлшемдермен есептейді.
Қаржылық есеп беруде келесідей жайыттардың ашылғаны дұрыс, атап
айтсақ:
• тауарлы-материалдық қорларды бағалау үшін қабылданған Есеп саясаты;
• тауарлы-материалдық қорларды топтастырудың көмегімен баланстық құнының
мағынасын ашу;
• тауарлы-материалдық қорлардың таза құнына дейінгі есептен шығарудың
себептерін ашып көрсету.
Егер тауарлы-материалдық қорлардың өзіндік құны ЛИФО әдісі бойынша
анықталған болса, онда: тауарлы-материалдық қорлардың сомасының айырмасын;
ТМҚ сатылған өзіндік құнын; жыл соныңдағы міндеттемелер үшін кепілдік
ретінде қойылған ТМҚ баланстық құнын т.б. осы сияқты мәліметтерін ашып
көрсету тура келеді.

3.3 Тауарлы материалдык құндылықтардың қоймадағы есебі

Материалдық құндылықтардың қоймадағы есебі. Қоймалардағы материалдық
босалқыларды есепке алуды материалдық жауапты адамдар немесе олардың
келісімімен есепшілер (операторлар) материалдарды есепке алу
карточкаларында (ү. № М-17) (косымша №3) жүргізіледі. Босалқылардың әрбір
номенклатуралық нөміріне жеке карточка ашылады, ол бухгалтериядан қоймаға
жартылай толтырылған күйінде беріледі. Алған карточкаларды қоймашы
материалдардың сақталу орнын (стеллаждар, ұялар) сипаттайтын реквизиттерді
толтырады. Карточкаларға жазбалар құжаттардың негізінде жазылады.
Материалдарды есепке алудың толтырылған карточкасы жоғарыда көрсетілген.
Егер қоймадағы материалдық қорлардың қалдықтары қорлардың белгіленген
нормасынан жоғары немесе кем болса, онда қойма меңгерушісі бұл туралы
жабдықтау бөліміне хабарлауға тиіс. Бұл мақсатта қорлардың белгіленген
нормаларынан нақты қалдық қорының ауытқушылығы туралы Дабыл анықтамасы
қолданылады (н. № М-34). Ол нақты қалдық қорлардың белгіленген қалдық
қорының ауытқушылығын бақылау үшін және қозғалыссыз жатқан қалдыққа бақылау
жасау үшін қолданылады. Анықтаманы бір дана етіп қойма меңгерушісі
материалдарды есепке алу карточкасы (н. № М-17) деректерінің негізінде
жасайды. Анықтамаға деректерді еңгізудің өлшемдерін субъектінің материалдық-
техникалық жабдықтау бөлімі белгілейді.
Бухгалтерия белгіленген мерзімдерде қойманың тікелей өзінде
жазбалардың дұрыстығын және крточкадағы қалдықтардың шығарылуын тексереді.
Салыстыру туралы бухгалтер карточкасының арнайы бағанына қол қояды.
Өндірістік құндылықтардың қозғалысын ресімдейтін құжаттарды бухгалтер
қоймада Құжатттарды өткізу тізімін (ү. № М-18а) бір данада толтыру арқылы
қабылдайды. Жасалынған құжаттар тізімі бухгалтерияға беріледі. Тізілім
үлгісі төменде көрсетілген.
Жетіспеушіліктер мен материалдық жағынан жауапты адамдардың
қызметіндегі тәртіп бұзушылар туралы, сондай-ақ іріктеп тексерулер мен
өткізілген нұсқамалардың нәтижелері туралы бухгалтерияның қызметкерлері бас
бухгалтерге хабарлауға тиіс. Айдың аяғында қоймаға бухгалтериядан
материалдардың қалдықтарын есепке алу кітабын береді, оған қойма
меңгерушісі материалдарды есепке алу карточкасындағы қалдықтард көшіріп
жазады. Мұнан кейін деректерді салыстырып тексеру үшін материалдық босалқы
қорлардың есептік топтары бойынша және бүтіндей алғанда кітап бойынша
жиынын бухгалтерияға қайтарады. Сөйтіп қойма меңгерушісінің материалдық
есепке алу жөніндегі функциясы карточкалар жүргізуге, құжаттар өткізу
тізімдерін жасауға және қоймалық есепке алу кітабына қалдықтарды жазуға
міндетті. Бухгалтерияда қоймалардағы мен оперативтік есептің арасындағы
сандық қайталама есебін жою үшін, жедел-бухгалтерлік (сальдолық) әдісі
бойынша жүргізіледі. Құндылықтарды бухгалтерияда есепке алу жедел-
бухгалтерлік (сальдолық) әдіспен жүргізіледі, мұнда құндылықтарды жедел
және бухгалтерлік есепке алу арасындағы айырма жойылады, қоймалардағы және
бухгалтериядағы сандық есебі қайталанбайды. Бухгалтерлік есеп жедел есепке
негізделіп, онымен табиғи байланысты болады; қойма мен бухгалтериядағы
есепті жедел салыстыру мүмкіндігі арқылы есепті айда жіберілген
қателіктерді жою мүмкіндігі пайда болады; есепті бағаларды қолдану,
қорлардың орташа құнын ай сайын айқындау жөніндегі көп еңбекті қажет ететін
жұмысты болдырмайды: қоймалардағы қалдықтар туралы мәліметтерді уақытында
алуды қамтамасыз етеді. Бұл түгелдеу жүргізуді жеңілдетіп, есептің жедел
функциясын күшейтеді; компьютер техникасымен құжаттаманы өңдеу және есептік
регистрлерді жасау мүмкіндігін кеңейте түседі; босалқылардың таңдамалы
есебінің жинақтық есебінен артта қалуын болдырмайды.
Сальдолық әдіске тән сипаттар: босалқылардың сандық есебі тек қоймада
жүргізіледі; бухгалтерияда құндылықтар сақтау орындары мен әрбір аралық
шоттар немесе босалқылардың топтары бойынша сомалық сипатта есепке алынады.

Кесте 3 Материалдардың есеп карточкасы (қысқартылған)
Сақтау орны марка
Қыста Жазда
1. Температура, °C 22-24 23-25
2. Әуедегі көпшіліктердің жылдамдығы, мс 0.1 0.1-0.2
3. Салыстырмалы ылғалдылық, % 40-60 40-60

Зерттеулер ауаның жоғарғы температурасы жоғарғы ылғалдылықпен қоса
оператордың жұмыс қабілеттілігіне үлкен әсер ететінің көрсетті.
Мұндай жағдайларда сенсомоторлық реакция уақыттары үлкейеді,
қозғалыстардың үйлестігі бұзылады, қателер саны көбейеді.
Жоғарғы температура адамның психологиялық функцияларына теріс әсер
тигізеді. Сақталатын информацияның көлемі азаяды, елестету мүмкіншілігі тез
кемиді, елестету және санау операциялардың өтілуі нашарлайды, ынтасы
азаяды.
40 – 60% шекарасындағы салыстырмалы ылғалдылықтың адам күйіне әсері аз. Ал
99 – 100% ылғалдылық кезінде терінің шығуын қанағалайтын механизм толықтай
өшіріледі және қайнап қызу басталады.
Жұмыс бөлмелерінде қажетті температураны және ылғалдылықты ұстау үшін,
тұрақты және бірқалыпты қызуды, циркуляцияны қамтамасыз ететін және ауаны
шан немесе ұлы заттардан тазартатын, жылыту және кондиционерлеу жүйелері
орнатылады.
Жүйені іске қосатын бөлмелерде микроклиматқа қойылатын талаптар
толығымен орындалады.

6.5.1 Желдету

Бөлмелерде ауаның дұрыс, гигиеналық талаптарына сай келетін құрамын
ұстау үшін, және оны ұлы газдардан, булардан және шаннан тазарту үшін
желдетуды қолданады.

6.6 Информацияны көрсету жүйелеріне эргономикалық талаптар

Эргономикалық талаптар көру информацияның жарықтық, уақыттық және
кеңістіктік мінездемелердің қажетті параметрлерін анықтайды.
Жарықтық режимнің бағасы жарық деңгейін нормалауды, көру информацияның
көрсеткіштерін эффективті өңдеу талаптарына жету үшін оның байқаушының көру
алаңына қайта-қайта түсуын кірістіреді. Оптималды деп жарықтың сондай
деңгейі есептелінеді, егер ол болғанда конкретті сезім максималды
байқалатын болса. Оператордың көру алаңына кіретін жарықтардың оптималды
диапазондарын орнатқандаадаптация деңгейіне жақын жарықтардың қайта-қайта
өзгеруін қамтамасыз ету қажет.
Оператордың көру алаңына кіретін жарықтардың максималды қайта-қайта өзгеруі
1:100-ден аспауы қажет. Оптималды деп жарық көзі және жақын орта
арасындағы 20:1, ал бейненің ең жарық және ең қаранқы участкілері
арасындағы 40:1 қатынастары есептелінеді.
Экранның жарығы төмен, ал жарықтандырумен жасалатын жарық жоғары болған
жағдайда, бейненің контрастілігі сыртқы жарықтандыру кезінде соншалықты
мәнді болады. Информацияны бейнелеу жүесі және оның тікелей ортасы
арасындағы контраст 3:1 қатынастан аспауы қажет.
Информацияны бейнелеу құралдары келесі техникалық талаптарға жауап берулері
қажет:
1. экранның жарық свечениясы 100 Кдм2 кем емес;
2. түрлі-түсті монитор үшін растра нүктенің минималды өлшемі 0.6 мм-
ден аспауы керек;
3. бейне контрастілігі 0.8 кем емес;
4. текстік режимдегі бейне регенерациясының тазалығы 72 Гц кем емес;
5. бір жолдағы растра нүктелерінің саны 640 кем емес;
6. экранның антибликтік қабықшасының болуы;
7. размер экрана не менее 31 см по диагонали;
8. экран бетіндегі символдар биіктігі 3.8 мм-ден кем емес;
9. оператор көзіненен экранға дейінгі арақашықтық 40-80 см;
10. монитор, оны 130-200 мм шекарасында горизонталді және вертикалды
жылжытуға және экранды 10-15( бұрышқа бұрауға мүмкіндік беретін,
астында бұралатын подставкамен құралуы керек;

6.7 Оператордың жұмыс орнын ұйымдастыру

Оператордың комфортностты жұмысына оператордың жұмыс орынының
ұйымдастырылуы, информацияны бейнелеу құралдары, машинаны басқару органдары
ықпал етеді. Олар, жұмыс процесі кезінде кедергілерді және комфорты емес
сезімдерді тұғызбай, адам үшін максималды ыңғайлы болулары қажет және тез
шаршатпауы қажет.
ЭЕМ операторының комфортты жағдайын қамтамасыз ететінің негізгісі- ол
оның жұмыс орнын ұйымдастыру болып табылады. Бұл сұрақта ұсақ-түйектер
болмайды, өйткені жай көзбен қарағанда әсері жоқ фактор көп уақыт бойы
әрекет жасаған жағдайда дискофортты тудыруы мүмкін, қызметтің нәтижесіне
теріс әрекет жасап, қандай да бір ауыруға әкелуі мүмкін.
Оператордың монитор экраны алдында көп уақыт жұмыс істеген кезде
оператордың көру аппаратының күшейуі белгіленеді және жұмыстан
қанағаттандырлық алмайтына, бастын ауыруына, үйқының бұзылуына, шашағандық,
көздің, мойынның, белдің, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.