Қазақстан Республикасынының қарулы күштері. әскери қызмет
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Қазақстан Республикасынының қарулы күштері. Әскери қызмет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
1.1 Әскери қызметшілердің құқықтары мен жалпы міндеттері. Қазақстан Республикасынының Қарулы Күштері ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
Мемлекет қызметін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 17
2. Әкімшілік құқық түсінігі және жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... . 25
Әкімшілік құқық түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 25
Әкімшілік құқықтың ҚР.сы құқығы жүйесіндегі орны ... ... ... ... ... 36
3. Әкімшілік жауапкершілік ұғымы және маңызы ... ... ... ... ... ... ... .. 46
3.1 Әкімшілік жауапкершілік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
3.2 «Әкімшілік норма» түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 57
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 59
1. Қазақстан Республикасынының қарулы күштері. Әскери қызмет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
1.1 Әскери қызметшілердің құқықтары мен жалпы міндеттері. Қазақстан Республикасынының Қарулы Күштері ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
Мемлекет қызметін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 17
2. Әкімшілік құқық түсінігі және жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... . 25
Әкімшілік құқық түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 25
Әкімшілік құқықтың ҚР.сы құқығы жүйесіндегі орны ... ... ... ... ... 36
3. Әкімшілік жауапкершілік ұғымы және маңызы ... ... ... ... ... ... ... .. 46
3.1 Әкімшілік жауапкершілік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
3.2 «Әкімшілік норма» түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 57
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 59
Зерттеудің өзектілігі: Әкімшілік құқық-нормалардың жиынтығы, солардың көмегімен мемлекет атқарушы билікті нақты жүзеге асыруына байланысты және сол туралы пайда болатын қоғамдық қатынастарды реттейді.
Бұл анықтама кейбір түсініктемелер беруді керек етеді, олар бірінші кезекте және әсіресе әкімшілік-құқықтық реттеу пәніне жататын қоғамдық қатынастардың мән-жайын, мағынасын анықтаумен байланысты.
Қоғамдық қатынаста тек атқарушы билік органының (атқарушы органның) ғана болуы оны барлық жағдайда да сөзсіз басқарушылық қатынасқа жатқызуға, әрі әкімшілік құқықтың пәніне енгізуге жеткілікті негіз бола бермейді. Олай болатын себебі, бұл сияқты органдар заңнамалар бойынша әкімшілік құқықпен емес, құқықтың өзге салаларымен регламенттелетін іс-әрекеттерді жиі жасайды. Мысалы, олар реттелуі азаматтық құқық пәнін құрайтын мүліктік мәмілелер жасай алады. Олардың бюджет — салық аясында жасайтын бірқатар іс-әрекеттері конституциялық және қаржылық құқық нормаларының реттеушілік ықпалына жатады, т.с.с. Бұл мынаған байланысты, мұндай жағдайларда қандай да болмасын атқарушы орган атқару — өкім етушілік сипаты бар функцияларды орындамайды; мысалы, мәміле жасаған кезде ол өзінің мүліктік құқығын іске асырады.
Әскери қызмет — мемлекеттің Қарулы Күштері жүйесінде атқарылатын қызмет, бірқатар мемлекеттерде, оның ішінде Қазақстанда да әскери қызмет азаматтардың өз елі алдындағы қасиетті парызы саналады.[1]
Жалдамалы және шарт жасау арқылы белгіленетін әскери қызмет түрлері де болады. Онда әскери қызмет мерзімі, өтелетін орны, міндеті тағы басқа жағдайлары шартта көрсетіліп, белгіленген тәртіппен екіжақты расталады. Қазақстанда әскери қызметті өтеу тәртібі ҚР Конституциясында, “Жалпыға бірдей әскери міндеттілік және әскери қызмет туралы” заңда (1993 жылы 19 қаңтар) және осы заңға Қазақстан Республикасының Президентінің Заңымен ендірілген заңдық күші бар қосымша өзгертулер мен толықтыруларда (1995 жылы 19 мамыр мен 14 қараша) тағы басқа құқықтық құжаттарда тұжырымдалған. Әскери қызмет қатарындағы әскери қызмет және запастағы әскери қызмет түрінен тұрады. Қатардағы әскери қызметтегі адам әскери қызметші аталады.
Бұл анықтама кейбір түсініктемелер беруді керек етеді, олар бірінші кезекте және әсіресе әкімшілік-құқықтық реттеу пәніне жататын қоғамдық қатынастардың мән-жайын, мағынасын анықтаумен байланысты.
Қоғамдық қатынаста тек атқарушы билік органының (атқарушы органның) ғана болуы оны барлық жағдайда да сөзсіз басқарушылық қатынасқа жатқызуға, әрі әкімшілік құқықтың пәніне енгізуге жеткілікті негіз бола бермейді. Олай болатын себебі, бұл сияқты органдар заңнамалар бойынша әкімшілік құқықпен емес, құқықтың өзге салаларымен регламенттелетін іс-әрекеттерді жиі жасайды. Мысалы, олар реттелуі азаматтық құқық пәнін құрайтын мүліктік мәмілелер жасай алады. Олардың бюджет — салық аясында жасайтын бірқатар іс-әрекеттері конституциялық және қаржылық құқық нормаларының реттеушілік ықпалына жатады, т.с.с. Бұл мынаған байланысты, мұндай жағдайларда қандай да болмасын атқарушы орган атқару — өкім етушілік сипаты бар функцияларды орындамайды; мысалы, мәміле жасаған кезде ол өзінің мүліктік құқығын іске асырады.
Әскери қызмет — мемлекеттің Қарулы Күштері жүйесінде атқарылатын қызмет, бірқатар мемлекеттерде, оның ішінде Қазақстанда да әскери қызмет азаматтардың өз елі алдындағы қасиетті парызы саналады.[1]
Жалдамалы және шарт жасау арқылы белгіленетін әскери қызмет түрлері де болады. Онда әскери қызмет мерзімі, өтелетін орны, міндеті тағы басқа жағдайлары шартта көрсетіліп, белгіленген тәртіппен екіжақты расталады. Қазақстанда әскери қызметті өтеу тәртібі ҚР Конституциясында, “Жалпыға бірдей әскери міндеттілік және әскери қызмет туралы” заңда (1993 жылы 19 қаңтар) және осы заңға Қазақстан Республикасының Президентінің Заңымен ендірілген заңдық күші бар қосымша өзгертулер мен толықтыруларда (1995 жылы 19 мамыр мен 14 қараша) тағы басқа құқықтық құжаттарда тұжырымдалған. Әскери қызмет қатарындағы әскери қызмет және запастағы әскери қызмет түрінен тұрады. Қатардағы әскери қызметтегі адам әскери қызметші аталады.
1 ҚР Конституциясы, 1995 ж.
2 Әкімшілік құқық бұзушылық туралы ҚР кодексі, 10.01.2015ж.
3 ҚР Мемлекеттік қызметкерлер туралы Заң, 01.01.2015ж.
4 Сыбайлас жемқорлықпен күрес туралы ҚР Заңы, 01.01.2015ж.
5 ҚР жергілікті мемлекеттік басқару туралы ҚР заңы, 01.01.2015ж.
6 ҚР нормативтік құқықтық актілер туралы ҚР Заңы, 01.01.2015ж.
7 Бас бостандығынан айыру орындарынан босатылған адамдарды әкімшілік қадағалау туралы ҚР Заңы, 01.01.2015ж.
8 Қоғамдық бірлестіктер туралы ҚР Заңы 2014 жылғы 24 шілде
9 Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х
10 Қазақстан энциклопедиясы 1-том
11 Орысша-қазақша заңдық түсіндірме сөздік-анықтамалық. — Алматы: «Жеті жарғы» баспасы, 2008 жыл. ISBN 9965-11-274-6
12 Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Әскери іс. Алматы: «Мектеп» ААҚ , 2001 жыл
13 Баққұлов С. Құқық негіздері. Оқу құралы. ҚазМСҚА. Алматы, 2001ж.
14 Найманбаев С. Салықтық құқық. Оқу құралы. Алматы, 1996ж.
15 Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы. 1995 ж. (02.02.2011 жаңартылған).
16 Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. 2014 жылғы 11 қараша.
17 Қазақстан Республикасы Әкімшілік рәсімдер туралы заңы (2014.29.12. берілген өзгерістер мен толықтыруларымен)
18 Қазақстан Республикасы «Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы» кодексі (04.07.2014 жаңартылған).
19 «Бұқаралық ақпарат құралдары туралы» Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 23 шілдедегі Заңы (01.01.2015 жаңартылған)
20 «Мемлекеттік құпиялар туралы», 21.11.2014 жыл.
21 «Жергілікті мемлекеттік басқару туралы» ҚР заңы, 01.01.2015 жыл;
22 «ҚР прокуратурасы туралы» ҚР заңы, 04.07.2014 жыл.
23 «Қылмыстық-атқару жүйесінің кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2012 жылғы 29 наурыздағы № 182 Бұйрығы
24 Мушкет И.И., Хохлов Е.Б. Полицейлік құқық (оқу құралы) А.-2005. 183
25 Шағатаев Қ.К. Ішкі істер органдары қолданатын әкімшілік-процессуалдық шаралар: (Оқулық құралы) Қарағанды – 2002. 95 б.
26 Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі Заңтану. ҚР Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім министрлігі. А.-2002. 327
27 «Административная деятельность ОВД». Особенная часть. Москва. 2000 г.
28 Административная деятельность ОВД. (Учебник). Под ред. Профессора Коренева А.П., М.1999 г., общая часть.
29 Жүнісов Б. Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы (Жалпы бөлім). Қарағанды: ҚР ІІМ ҚЗИ, 2000,240 б.
30 Назарбаев Н.А. Критическое десятилетие. – Алматы: Атамура, 2003. – 111с.
2 Әкімшілік құқық бұзушылық туралы ҚР кодексі, 10.01.2015ж.
3 ҚР Мемлекеттік қызметкерлер туралы Заң, 01.01.2015ж.
4 Сыбайлас жемқорлықпен күрес туралы ҚР Заңы, 01.01.2015ж.
5 ҚР жергілікті мемлекеттік басқару туралы ҚР заңы, 01.01.2015ж.
6 ҚР нормативтік құқықтық актілер туралы ҚР Заңы, 01.01.2015ж.
7 Бас бостандығынан айыру орындарынан босатылған адамдарды әкімшілік қадағалау туралы ҚР Заңы, 01.01.2015ж.
8 Қоғамдық бірлестіктер туралы ҚР Заңы 2014 жылғы 24 шілде
9 Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х
10 Қазақстан энциклопедиясы 1-том
11 Орысша-қазақша заңдық түсіндірме сөздік-анықтамалық. — Алматы: «Жеті жарғы» баспасы, 2008 жыл. ISBN 9965-11-274-6
12 Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Әскери іс. Алматы: «Мектеп» ААҚ , 2001 жыл
13 Баққұлов С. Құқық негіздері. Оқу құралы. ҚазМСҚА. Алматы, 2001ж.
14 Найманбаев С. Салықтық құқық. Оқу құралы. Алматы, 1996ж.
15 Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы. 1995 ж. (02.02.2011 жаңартылған).
16 Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. 2014 жылғы 11 қараша.
17 Қазақстан Республикасы Әкімшілік рәсімдер туралы заңы (2014.29.12. берілген өзгерістер мен толықтыруларымен)
18 Қазақстан Республикасы «Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы» кодексі (04.07.2014 жаңартылған).
19 «Бұқаралық ақпарат құралдары туралы» Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 23 шілдедегі Заңы (01.01.2015 жаңартылған)
20 «Мемлекеттік құпиялар туралы», 21.11.2014 жыл.
21 «Жергілікті мемлекеттік басқару туралы» ҚР заңы, 01.01.2015 жыл;
22 «ҚР прокуратурасы туралы» ҚР заңы, 04.07.2014 жыл.
23 «Қылмыстық-атқару жүйесінің кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2012 жылғы 29 наурыздағы № 182 Бұйрығы
24 Мушкет И.И., Хохлов Е.Б. Полицейлік құқық (оқу құралы) А.-2005. 183
25 Шағатаев Қ.К. Ішкі істер органдары қолданатын әкімшілік-процессуалдық шаралар: (Оқулық құралы) Қарағанды – 2002. 95 б.
26 Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі Заңтану. ҚР Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім министрлігі. А.-2002. 327
27 «Административная деятельность ОВД». Особенная часть. Москва. 2000 г.
28 Административная деятельность ОВД. (Учебник). Под ред. Профессора Коренева А.П., М.1999 г., общая часть.
29 Жүнісов Б. Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы (Жалпы бөлім). Қарағанды: ҚР ІІМ ҚЗИ, 2000,240 б.
30 Назарбаев Н.А. Критическое десятилетие. – Алматы: Атамура, 2003. – 111с.
Пән: Алғашқы әскери дайындық
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 67 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 67 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
1. Қазақстан Республикасынының қарулы күштері. Әскери
қызмет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
1.1 Әскери қызметшілердің құқықтары мен жалпы міндеттері. Қазақстан
Республикасынының Қарулы Күштері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
Мемлекет қызметін 17
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2. Әкімшілік құқық түсінігі және жалпы 25
сипаттамасы ... ... ... ... ... .
Әкімшілік құқық 25
түсінігі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... .
Әкімшілік құқықтың ҚР-сы құқығы жүйесіндегі орны ... ... ... ... ... 36
3. Әкімшілік жауапкершілік ұғымы және 46
маңызы ... ... ... ... ... ... ... ..
3.1 Әкімшілік 46
жауапкершілік ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
3.2 Әкімшілік норма 52
түсінігі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қолданылған әдебиеттер 59
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі: Әкімшілік құқық-нормалардың жиынтығы, солардың
көмегімен мемлекет атқарушы билікті нақты жүзеге асыруына байланысты және
сол туралы пайда болатын қоғамдық қатынастарды реттейді.
Бұл анықтама кейбір түсініктемелер беруді керек етеді, олар бірінші кезекте
және әсіресе әкімшілік-құқықтық реттеу пәніне жататын қоғамдық
қатынастардың мән-жайын, мағынасын анықтаумен байланысты.
Қоғамдық қатынаста тек атқарушы билік органының (атқарушы органның) ғана
болуы оны барлық жағдайда да сөзсіз басқарушылық қатынасқа жатқызуға, әрі
әкімшілік құқықтың пәніне енгізуге жеткілікті негіз бола бермейді. Олай
болатын себебі, бұл сияқты органдар заңнамалар бойынша әкімшілік құқықпен
емес, құқықтың өзге салаларымен регламенттелетін іс-әрекеттерді жиі
жасайды. Мысалы, олар реттелуі азаматтық құқық пәнін құрайтын мүліктік
мәмілелер жасай алады. Олардың бюджет — салық аясында жасайтын бірқатар іс-
әрекеттері конституциялық және қаржылық құқық нормаларының реттеушілік
ықпалына жатады, т.с.с. Бұл мынаған байланысты, мұндай жағдайларда қандай
да болмасын атқарушы орган атқару — өкім етушілік сипаты бар функцияларды
орындамайды; мысалы, мәміле жасаған кезде ол өзінің мүліктік құқығын іске
асырады.
Әскери қызмет — мемлекеттің Қарулы Күштері жүйесінде атқарылатын қызмет,
бірқатар мемлекеттерде, оның ішінде Қазақстанда да әскери қызмет
азаматтардың өз елі алдындағы қасиетті парызы саналады.[1]
Жалдамалы және шарт жасау арқылы белгіленетін әскери қызмет түрлері де
болады. Онда әскери қызмет мерзімі, өтелетін орны, міндеті тағы басқа
жағдайлары шартта көрсетіліп, белгіленген тәртіппен екіжақты
расталады. Қазақстанда әскери қызметті өтеу тәртібі ҚР Конституциясында,
“Жалпыға бірдей әскери міндеттілік және әскери қызмет туралы” заңда (1993
жылы 19 қаңтар) және осы заңға Қазақстан Республикасының Президентінің
Заңымен ендірілген заңдық күші бар қосымша өзгертулер мен толықтыруларда
(1995 жылы 19 мамыр мен 14 қараша) тағы басқа құқықтық құжаттарда
тұжырымдалған. Әскери қызмет қатарындағы әскери қызмет және запастағы
әскери қызмет түрінен тұрады. Қатардағы әскери қызметтегі адам әскери
қызметші аталады.
Әрбір мемлекеттік қызметші өзінің лауазымына сай белгілі бір қызмет
атқарады және сол істеген ісіне жауап береді, т. б. Осы аталған
қағидалардың орындалуы мемлекеттік қызметтің тиімді орындалуын қамтамасыз
етеді. Әкімшілік лауазымдар мемлекеттік қызметшілердің 90 пайызын құрайды
және олар саяси қызметшілер ауыстырылғанда қызметтен шыгарылмауы үшін
заңмен қорғалған. Мемлекеттік қызметтің мемлекеттік басқарудағы негізгі
құзіреттеріне (компоненттеріне) лауазымдардың топтарга (категорияларға)
бөлінуін жатқызуға болады. Лауазымдар иерархиясы мемлекеттік басқару
жүйесінде пирамидаға сәйкес лауазымдардың таралуы барлық елде тараған.
Лауазымдардың құзырлығының көлемі неғұрлым жоғары болса, соғұрлым олардың
иерархиялық пирамидадагы лауазымдық орны болады және жауапкершілігі жоғары
болады. Сондықтан мемлекеттік лауазымдарды йерархиялық дифференциациялау
объективті заң болып табылады.
Зерттеудің мақсаты: атқарушы орган өзінің басқарушылық құзыретін қай кезде
нақты жүзеге асыратынын тек сонда ғана ол атқарушы биліктің шынайы
субъектісі болып табылатындығын зерттеп қажетті әдебиеттерді дұрыс
пайдаланып жұмысымның тақырыбын толық ашу.
Ішкі басқарушылық қатынастар тек атқарушы билік органдары қызметінің
процесінде ғана емес, сонымен бірге заң шығарушы және сот биліктері
субъектілерінің, сондай-ақ прокуратура органдарының өздерінің аппараттарына
басшылық жасаған кезде пайда болады.Сыртқы қатынастар атқарушы билік
органдары жағынан басқарылатын сыртқы объектілердің (азаматтардың,
мемлекеттік және мемлекеттік емес кәсіпорындардың, мекемелердің және
ұйымдардың) мінез-құлқына тікелей басқарушылық ықпал етуге байланысты пайда
болады. Әкімшілік құқық өзінің пәнінің шегінде, қазақстан құқығының өзге де
салалары сияқты, реттеушілік функциясын атқарады. Оның мазмұнын атқарушы
билік органдарының құрылуы мен қызметінің белгілі бір құқықтық режимін
жасау констиуциялық мақсат-міндеттеріне сәйкес, сондай-ақ реттелінетін
қоғамдық қатынастардың қатысушыларының заңды мінез-құлқын қамтамасыз ету
құрайды. Әкімшілік құқықтың субъектісі деп ҚР-ның қолданылып жүрген
заңнамаларына сәйкес әкімшілік құқықпен реттелетін басқарушылық қоғамдық
қатынастардың қатысушылары (тараптары) бола алатын адам немесе ұйым
түсініледі. Бұл сияқты субъектілер тобы әр түрлі. Бірақта мұндай субъект
болу үшін ерекше заңдық қасиеті болуы қажет. Бұл қасиет-әкімшілік құқық-
субъектілігі.
Зерттеудің міндеті:
Әскери қызметкерлер туралы негізгі ұғымдарға шолу жасау.
Әкімшілік құқықбұзушылық түрлерін сипаттау.
Әкімшілік құқық субъектілігі дербес құқықтық маңызы бар екі элементтен
тұрады: әкімшілік құқық қабілеттіліктен және әкімшілік әрекет
қабілеттіліктен. Әкімшілік құқық реттеушілік функциясын жүзеге асыра
отырып, осы мақсат үшін басқарушылық қоғамдық қатынастарға, яғни солардың
қатысушыларының мінез-құлқына реттеушілік ықпал жасаудың құқықтық
құралдарының немесе тәсілдерінің белгілі бір жиынтығын пайдаланады. Бұл —
қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеудің әдістері.
Диплом жұмысының пәні: басқару қызметiн ұйымдастыруды жетiлдiруге,
мемлекеттiк органдардың iркiлiссiз жұмыс iстеуiн қамтамасыз етуге,
басқарушылық шешiмдердi жедел қабылдауға, азаматтардың құқықтары мен
бостандықтарын сақтауға, мемлекеттік мүдделердi қорғауға, мемлекеттiк
қызметшiлердiң лауазымдық өкілеттікті қызметтен тыс мақсаттарда
пайдалануына жол бермеуге жәрдемдесетiн әкiмшiлiк рәсiмдердi белгiлеуге
бағытталған.
Зерттеудің объектісі: Қазақстан Республикасындағы Әскери қызметкерлердің
әкімшілік құқық бұзғаны үшін жауапкершілік түрлері, олардың барысы, нысаны
және орындалуы.
Зерттеудің әдісі: Диплом жұмысын жазу барысында логикалық, талдау,
синтездеу, салыстырмалы тәсіл, тәжірибе жинақтау сынды әдістер қолданылды.
Диплом жұмысының теориялық негіздері: Диплом жұмысын зерттеу барысында
Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілері, Қазақстан
Республикасының және шет ел ғалымдарының оқулықтары пайдаланылды.
Зерттеудің тәжірибелік маңызы: Диплом жұмысы материалдарын осы саладағы
одан арғы ғылыми зерттеуге пайдалануға және оқу процесінде әкімшілік құқық,
ішкі істер органдарының әкімшілік қызметі бойынша тиісті арнайы курс
шеңберінде пайдалануға болады.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы: Диплом жұмысында Әскери қызметкерлердің
жауапкершіліктері, әскери қызметкерлердің әкімшілік құқықбұзушылық
әрекеттері және әкімшілік құқық бұзғаны үшін жауапкершілік түрлеріне толық
баяндама жасалынған.
Диплом жұмыстың құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, 2 тараудан, 5
бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. Қазақстан Республикасынының Қарулы Күштері. Әскери қызмет.
1.1 Әскери қызметшілердің құқықтары мен жалпы міндеттері. Қазақстан
Республикасынының Қарулы Күштері
Әскери қызмет – мемлекет пен халық алдында Қазақстан Республикасының
азаматтары Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде, Қазақстан
Республикасының басқада әскерлері мен әскери құрамында өздерінің қасиетті
борышы мен міндеттерін орындауымен байланысты мемлекеттік һызметінің ерекше
түрі. [2]
Қазақстан Республикасын қорғау оның әрбір азаматының қасиетті борышы және
міндеті болып табылады.
Әскери қызметшілерінің құқықтарымен әскери қызмет ерекшеліктерін ескере
отырып оларды іске асыру тәртібі заңнамамен айқындалады.
Әскери қызметшілердің өз құқықтарын пайдаланауы қоғамның, мемлекеттің
құқықтары мен заңды мүдделеріне, әскери қызметке, басқа да әскери
қызметшілер мен өзгеде азаматтардың құқықтарына зиян келтірмеуі тиіс.
Мемлекет әскери қызметшілердің құқықтарының, бостандықтарының іске
асырылуына, сондай-ақ әлеуметтік жане құқықтық қорғалуына кепілдік береді,
олардың лайықты өмір сүру деңгейін жасау, қызметі мен тұрмыс жағдайларын
жақсарту жөніндегі шараларды жүзеге асырады.
Әскери қызметшілердің құқықтарын қамтамасыз ету және қорғау командирлерге
(бастықтарға), әскери басқару органдарына, мемлекеттік басқару органдарына,
соттар мен құқық қорғау органдарына жүктеледі.
Әскери ант қабылдағанға дейін әскери қызметші жауынгерлік міндеттерді
орындауға (жауынгерлік іс-қимылдарға қатысуға, жауынгерлік кезекшілік,
жауынгерлік және қарауылдық қызмет атқаруға ) тартылмайды; әскери
қызметшіге қару-жарақ пен әскери және басқа техника бекітіліп берілмейді,
оған тәртіптік жаза қолданылмыйды.
Әскери қызметшілердің құқықтарын, бостандықтарымен заңды мүдделерін іске
асыру жөніндегі міндеттерін атқармауға кінәлі командирлер (бастықтар) бұл
үшін заңнамамен белгіленген жауаптылықта болады. Командирлер (бастықтар)
бағыныстылардың әскери қызметінің қауіпсіз жағдайларын қамтамасыз етуге
міндетті.
Өз құқықтары мен бостандықтарын, соның ішінде командирлердің (бастықтардың)
оның құқықтарына, бостандықтарына қысым жасайтын, ар-намысы мен жеке
басының қадір-қасиетіне кемсітетін заңсыз іс-әрекеттері жағдайларында
сотпен қорғауға. Ол білікті заң көмегін алуға құқылы;
шыққан тегіне, әлеуметтік және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне,
ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, сеніміне, тұрғылықты жеріне немесе кез
келген өзге де жағдайларға қарамастан тең құқықтарға. Көрсетілген себептер
бойынша кемсітуге тыйым салынады және ол заңмен қудаланады;
әскери қызмет жағдайларымен жане сипатымен регламентелетін жеке басының
бостандығына;
жеке басының қадір-қасиетіне қол сұғылмауына. Ол заңдармен және осы
Жарғымен қорғалған. Әскери қызметшіге қатысты зорлық, азаптау, қатал немесе
адамдық ар-намысы мен қадір-қасиетіне кемсітетін әрекет жасаған немесе жаза
қолданған адамдар заңнамамен белгіленген жауаптылықта болады;
мемлекеттің қорғауында болуға және жеке өміріне, жеке басымен отбасының
құпиясына, жеке салымдарымен жинақтарының құпиясына, хат жазысуына,
телефонмен сөйлесулеріне, пошта, телеграф және өзге де хабарларына қол
сұғылмауларына;
өзінің ұлтын және дінге қатыстылығын айқындауға және көрсетуге немесе
көрсетпеуге;
лауазымдық міндеттерін атқару шеңберінен тыс қарым-қатынас, тәрбиелеу,
оқыту және шығармашылық тілін таңдауға;
сөз бостандығына, өз пікірлері мен сенімдерін білдіруге, бұл ретте
мемлекеттік құпияларды жария жария етпей ақпаратты еркін алуға және
таратуға қол жеткізуге;
саяси партиялар мен кәсіби одақтарды қоспағанда, қоғамдық бірлестіктерді
ұйымдастыруға және оларда болуға;
қызметтен тыс уақытта заңға сәйкес ұйымдастырылатын, саяси мақсаттарды
көздемейтін жиналыстарға, митингілерге, демонстрацияларға, шерулерге
қатысуға. Қызмет уақытында жиналыстарға және басқада қоғамдық іс-шараларға
қатысу осы Жарғымен көзделген тәртіппен жүзеге асырылады;
еркін жүріп-тұруға және тұрғылықты жерін еркін таңдауға. Бұл құқық әскери
бөлімдердің жауынгерлік әзірлігін ұстау, әскери қызметшінің қызмет орынына
уақытылы келуін, әскери қызметші тұрған қызмет түрін қамтамасыз ету
қажеттігін ескере отырып, заңнамамен және осы Жарғымен айқындалған тәртіпте
іске асырылады;
оның мемлекет алдындағы міндеттерін шектемеуі тиіс ар-ождан бостандығына.
Әскери қызметші діни рәсімдерге қатысуды жеке адам ретінде қызметтен бос
уақытында жүзеге асырады;
әскери қызмет өткеруі арқылы еңбек етуге;
қауіпсіздік пен гигиена талаптарына жауап беретін еңбек ету жағдайына,
еңбегі үшін қажетті өмір сүру деңгейін қамтамасыз ететін және әскери
қызметке мүдделілігін ынталандыратын сыйақы алуға;
демалуға, оған (мерзімді әскери қызметтің әскери қызметшілері мен әскери
оқу орындарының курсантарыннан (оқушыларынан) басқа) апта сайынғы қызмет
уақытының белгіленген ұзақтығынан артық, сондай-ақ демалыс, мереке және
жұмыс істемейтін күндері әскери қызмет міндеттерін орындауға тарту және
оған аптаның басқа кундері міндетті демалыс беру бұйрықпен рәсімделеді.
Әскери қызметшілерге заңнамаға сәйкес демалыс беріледі. Жыл сайынғы және
қосымша демалыстардың жалпы ұзақтығы демалысын өткізу орнына баруы және
кері қайтуы үшін қажетті уақытты есептемегенде, берілген жылы алпыс
тәуліктен аспауы тиіс.
заңнамамен белгіленген нормалар бойынша және тәртіппен мемлекет есебінен
қызметтік тұрғын үй-жайлармен қамтамасыз етілуге;
заңды сатып алынған мүлкіне, соның ішінде мұрагерлік құқығы бойынша меншік
иесі болуға;
әскери қызмнт өткеру кезеңінде қаза табуы (қайтыс болуы), жарақат алуы,
мертігуі, сырқаттануы жағдайында міндетті мемлекеттік сақтандырылуға;
әскери-медициналық мекемелерде тегін медициналық қамтамасыз етілуге, сондай-
ақ санаторлық-курорттық емделуге;
әскери оқу орындарында оқуға. Әскери қызметшілер (мерзімді қызметтің әскери
қызметшілерінен және әскери оқу орындарының курсанттарынан (оқушыларынан)
басқа) әскери бөлімдер командирлерінің ұсынуы бойынша әскерлер тектерінің,
өңірлік қолбасшылық әскерлері қолбасшысының және одан жоғары басшылық
құрамның келісімімен заңнамаға сәйкес сессия және қорытынды емтихандар
тапсыру үшін демалыс берумен, азаматтық жоғары немесе орта арнаулы оқу
орындарында кешкі немесе сырттай оқу нысанында оқи алады. Оқуға
кандидаттардың санын айқындау кезінде жауынгерлік әзірлікті қамтамасыз ету
қажеттілігі ескеріледі;
мемлекет істерін басқаруға қатысуға, мемлекетік органдарға сайлауға және
сайлануға, мемлекеттік және әскери басқару органдарына өтініш жасауға,
республикалық референдумға қатысуға;
қызметі бойынша ауысыға, атқаратын лауазымының санатына, кәсіби
біліктілігіне және моральдық-іскерлік қасиеттеріне сәйкес кезекті әскери
атақтарын уақытылы алуына кепілдік беріледі. Лауазымында жоғарылау
қызметтік іс-қимылының және кәсіби даярлығының нәтейжелері бойынша жүзеге
асырылады;
заңнамамен көзделген өзге де құқықтарға құқыгы бар.
Әскери қызметшілердің жеке құқықтарын іске асыру әскери қызмет
ерекшеліктерімен және сипатымен шектеледі. Әскери қызметшіге:
қандайда партияны қолдап сөз сөйлеуге;
ереуілдерді, пикеттерді және өзге де наразылық акцияларын ұйымдастыруға
және қатысуға;
командирлердің (бастықтардың) қызмет бойынша және қызмет мүддесіне берілген
бұйрықтарын (өкімдерін) талқылауға және сынауға;
дінге қандай да болсын көзқарасты насихаттауға және діни ұйымдар құруға;
педагогикалық, ғылыми және өзге де шығармашылық қызметтен басқа, кез келген
кәсіпкерлік не басқа да ақы төленетін қызмет түрлерімен, соның ішінде
коммерциялық делдалдықпен айналысуға, сондай-ақ қызмет жағдайын
пайдаланумен жұмыстарды орындауға, қызмет көрсетулерге және бұл үшін заңсыз
сыйақы алуға тыйым салынады.
Әскери қызметшілердің әскери қызмет міндеттерін орындау кезінде қаруды алып
жүруге және қолдануға құқығы бар.
Штаттық (жеке) қаруды қолдану тәртібі заңмен және заңнама актілерімен
белгіленеді.
Әскери қызметшілер ең ақырғы шара ретінде жеке өзі немесе бөлімше құрамында
мынадай жағдайларда:
күзетілетін әскери жәнеазаматтық объектілерге, қарауылдарға, әскери
бөлімдердің үй-жайлары мен ғимараттарына топтасқан немесе жеке қарулы
шабуылды тойтару үшін;
қаруға және әскери техникаға күшпен ие болу әрекетінің жолын кесу үшін;
әскери қызметшілер мен азаматтық адамдарды, егер өзге тәсілдермен және
құралдармен оларды қорғау мүмкін болмаса, олардың өміріне немесе
денсаулығына қатер төндіретін шабуылдан қорғау үшін;
қылмыс жасаған не ауыр және аса ауыр қылмыс жасау үстінде қолға түскен,
қарулы қарсылық көрсеткен адамды, сондай-ақ қаруды тапсыру туралы заңды
талаптарды орындаудан бас тартқан адамды, егер өзгеде тәсілдермен және
құралдармен қылмыскердің қарсылығын тоқтату, ұстау немесе қаруын алу мүмкін
болмаса, ұстау үшін;
Қарауыл құрамына кіретін әскери қызметшілердің Қарулы Күштердің гарнизондық
және қарауылдық қызметтер жарғысымен (бұдан әрі Гарнизондық және
қарауылдық қызметтер жарғысы) айқындалған жағдайларда және тәртіппен қару
қолдануға құқығы бар.
Қару қолданудан бұрын оны қолдану ниеті туралы ескерту жасалуы тиіс. Қару
ескертусіз кенеттен қарулы, соның ішінде жауынгелік техниканы, көлік
құралдарын, ұшу апараттарын, теңіз және өзен кемелерін пайдалана отырып
шабуыл жасалған кезде, сондай-ақ қамаудан қарумен қашып шыққан кезде
қолданылуы мүмкін.
Әскери қызметшілердің қаруды дабыл белгісін беру немесе көмек шақыру үшін
қолдануға құқығы бар.
Әскери қызыметші қаруды қолдану және пайдалану кезінде айналадағы
азаматтардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін барлық мүмкін болатын
шараларды қолдануға, ал қажет болған жағдайда зардап шеккендерге алғашқы
медициналық көмек көрсетуге міндетті.
Қазақстан Қарулы Күштерінің қатарында әскери қызмет атқару әрбір қазақ
азаматының аса маңызды әрі құрметті міндетінің бірі болып табылады. Қарулы
Күштер қатарында қызмет ету - Отанымызды қорғаудағы қасиетті борышыңды
өтеу деген сөз.
Отанды қорғауды біздің елімізге шабуыл жасаған сыртқы жаулармен қарулы
күрес деп қана түсінбеу керек. Біз Отанымыздың күш-қуатын нығайта отырып,
оны бейбіт уақытта да қорғауға ат салысамыз.
Қазір енді Отан қорғаушылар қатарында Ұлы Отан соғысы қаһармандарының
ұлдары мен немерелері тұр. Олар әкелері мен аталарының үлесіне тиген қатал
сыннан өткен жоқ. Әйтсе де олар армиямыздың, халқымыздың қаһармандық
дәстүрлеріне адал, Еліміз қауіпсіздігінің, бейбітшілікті қорғаудың
мүдделері талап еткен, агрессия құрбандықтарына көмектесу керек болған
әрбір сәтте қазақ жауынгері дүние жүзінің алдында қандай да болсын
қиыншылықтарды жеңуге әзір тұратын, қалтқысыз, әрі ержүрек патриот,
интернационалист ретінде көрінеді.
Қазіргі армия жауынгердің ерік-жігері мен психологиялық төзімділігіне үлкен
талап қояды. Ол әскери техникаларды, оның ішінде өте күрделі әскери
машиналарды, ракета комплекстері мен радио электрондық жүйелерді, атомдық
сүңгуір қайықтары мен дыбыстан жылдам ұшатын әуе кемелерін шебер меңгере
білуі керек. Бұл жерде жауынгердің ұйымшылдығы мен тәртіптілігі қажет. Ал
әскери тәртіпті білу, оны орындауға әзір тұру - өзіңнің жеке басыңды
қалыптастыру мен әскери қызметке дайындалу жолындағы маңызды қадам деген
сөз.
Қазақстан Республикасының Конституциясының 36-бабында былай деп жазылған:
“Қазақстан Республикасын қорғау – оның әрбір азаматының қасиетті парызы
және міндеті. Республика азаматтары заңда белгіленген тәртіп пен түрлер
бойынша әскери қызмет атқарады”. Бұл сөздердің мәні қандай екендігі жайында
өздеріңе ұсынылып отырған библиографиялық құралдағы материалдардан
білулеріңе болады.
Қазақстан армиясы
Қазақстанның егемендігі күрделі геосаяси процестер жағдайында қалыптасты.
Бұрынғы КСРО–ның оңтүстік шекаралары тұрақсыздық белдемі әрі әскери
қақтығыстар болуы мүмкін аймақтар ретінде сипатталды. Ауғанстандағы соғыс
мемлекеттік шекараларды аттап өтіп, айқын әскери қатерге айналды.
Қазақстан территориясында КСРО–ның оңтүстік-шығыс шекараларын қорғауға
арналған КСРО Қарулы Күштерінің жалпы саны 200 мың адамнан тұратын әсекери
топтары орналасты. Оның құрамында стратегиялық ядролық күштердің, 40 жалпы
әскери армияның бірлестіктері, құрамалары және бөлімдері, 73 әуе
армиясының, 37 әуе шабуылынан қорғаныс күштері корпусы, 56 аралас
авиациялық әскеи-әуе күштері корпусы, сондай-ақ тыл және техникалық
жабдықтау құрамалары мен бөлімдері болды. Қалыптасқан жағдай Қазақстанда
орналасқан әскерге жақсы жолға қойылған қатаң бақылау орнатылуын талап
етті. Ел басшылығы бұл үшін барлық қажет шараларды қолданды. 1991 жылы 21
тамызда Қазақстан Президентінің “ Қазақ КСР- інің Қауіпсіздік кеңесін құру
туралы” Заңы шықты.
Жарияланған егемендікті қорғау үшін, сондай-ақ, елдегі және республикадағы
әскери саясатқа іс жүзінде ықпал ету үшін республикалық қорғаныс мекемесін
құру обьективті қажеттілікке айналды.
Әскери қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі Қазақстанның мемлекеттік саясатын
біртіндеп жүзеге асыра отырып, 1991 жылы 25 қазанда Қазақстан Президенті “
Қазақ КСР Мемлекеттік қорғаныс комитетін құру туралы” Жарлық шығарды.
Мемлекеттік қорғаныс комитетінің төрағасы болып генерал-лейтенант С.Қ.
Нұрмағамбетов тағайындалды.
Қазақстанның мемлекеттік Қорғаныс комитеті Азаматтық қорғаныс штабы мен
Қазақ республикалық әскери комиссариатының негізінде құрылды. Оған “әскери
жасақтарға бақылауды” жүзеге асыру, сонымен бірге әскерлердің орын
алмастырып, әр түрлі әскери жаттығулар жүргізуін, әскери мүліктердің
республикадан тысқары жерлерге тасымалдануын, армияның әскери қызметіндегі
басқа да бағыттарды “назарда” ұстау міндеті жүктелді.
Қазақстанның Мемлекеттік қорғаныс комитеті әскери-кадрлық саясатын КСРО
Біріккен Қарулы Күштері Бас қолбасшылығының келісімімен жүргізіп отырды.
Мысалға, Қазақстанда тұрған бөлімдер мен құрамалардағы полк командирінен
бастап жоғары қызметтерге офицерлердің тағайындалуы міндетті түрде
республика басшылығымен келісілуі керек болды. [3]
Тәуелсіз Мемлекекеттер Достастығын (ТМД) құру туралы 1991 жылғы 21
желтоқсандағы ортақ әскери-стратегиялық кеңістікті және бірыңғай
қолбасшылықты сақтау және қолдау туралы сөз болды. Алайда, сол жылғы
желтоқсанның ортасында Украина президенті, одан соң Әзербайжан мен Молдова
президенттері өздерін стратегиялық күштерден басқа, өз республикаларының
территориясында тұрған әскердің бас қолбасшысы етіп жариялады. 1992 жылдың
басында бірыңғай қолбасшылықты сақтау ғана емес, ТМД елдері Қарулы Күштерін
біріктірудің өзі мүмкін емес екендігі белгілі болды. Бұл басқа да бұрынғы
одақтас республикаларды дербес армия құруға мәжбүр етті.
1992 жылы 7 мамырда Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаев “Қазақстан
Республикасы Мемлекеттік қорғаныс комитетін Қазақстан Республикасының
Қорғаныс министрлігі етіп қайта құру туралы”, “Қазақстан Республикасының
Қарулы Күштерін құру туралы” және алғашқы қорғаныс министрі етіп генерал
полковник (1993 жылдың 9 мамырынан армия генералы) С.Қ.Нұрмағамбетовты
тағайындау туралы жарлықтарға қол қойды. Бұл күн Қазақстанның дербес Қарулы
Күштерінің құрылған күні болып қалды.
Республика армиясының негізгі құрамында бірнеше (оның ішінде бір танк)
дивизиясы бар 40 жалпы әскери армия, авиация корпусы, радио және
радиотехникалық барлау бөлімшелері, жабдықтау бөлімшелері және Байқоңыр
ғарыш айлағын, Семей сынақ алаңын және Сарышағандағы, Ембідегі, Арал
теңізінің Барсакелмес аралындағы сынақ алаңдарын арнайы жабдықтау
бөлімдері, базалар, арсеналдар, қоймалар және басқа да бөлімдер мен
мекемелер құрады. Қазақстанда барлығы 200 мыңнан астам әскери қызметшілер
болды, олардың қарауында стратегиялық қарудың аталған түрлерінен басқа 1200
танк және брондалған машиналар, 1500 артиллериялық жүйе және 370 әскери
ұшақ бар еді.
Бұрынғы Кеңес Армиясының аталған бірлестіктері, құрамалары және бөлімдері
Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінің негізін құрады.
Тәуелсіз Қазақстан армиясын құруда қорғаныс мәселесі бойынша құқықтық
негіз қалаудың маңызы зор болды. Бұл жұмысты Президент, Үкімет, Қорғаныс
министрлігі белсенді әрі мақсатты түрде жүргізді. Жас республиканың Отан
қорғау мәселелері жөніндегі алғашқы заңдары өз уақытында және тиісті
деңгейде дайындалды. 1992 жылы 22 қыркүйектің өзінде-ақ Жоғары Кеңес “
Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері және Қорғаныс туралы” Заңды
қабылдады. Төрт айдан кейін – 1993 жылы 19 қаңтарда “Жалпыға бірдей әскери
міндет және әскери қызмет туралы”, ал екі аптадан кейін – 1993 жылы 1
ақпанда “ Әскери қызметшілердің және олардың отбасының мәртебесі әлеуметтік
қорғалуы туралы” Заңдар күшіне енді. Сондай-ақ, 1993 жылы 11 ақпанда
Президент бекіткен Қазақстан Республикасының алғашқы әскери доктринасы
ұжымдық түрге дайындалды. Ол соғысты болдырмау, қорғаныс қуатының
жеткіліктілігі, ТМД елдерімен өзара көмек одағы принциптеріне негізделді.
Доктрина ережелері мемлекеттің сыртқы саяси және әскери қызметінде кеңінен
пайдаланылды.
1992 жылы 29 қаңтарда Қазақстан Республикасы Еуропадағы қауіпсіздік пен
ынтымақтастық жөніндегі ұйымның (ЕҚЫҰ) қатысушысы болды, ал сол жылғы 2
наурызда Біріккен Ұлттар Ұйымының мүшелігіне қабылданды. Кеңестер Одағының
шарттары мен міндеттемелерінің құқықтық мұрагерлігін мойындайтынын мәлімдей
отырып, Қазақстан өзі қол қойған шарттар мен келісімдерді, оның ішінде
қаруды шектеу мен қысқарту мәселелері жөніндегі міндеттерін де адал орындап
келеді. Орташа және шағын радиусты аумақта әрекет ететін ракеталар
келісімдерде көрсетілген мерзімдер ішінде біртіндеп жойылды. Стратегиялық
шабуылдаушы қаруларды қысқарту және шектеу жөніндегі шарт негізінде
құрлықаралық баллистикалық және қанатты ракеталар кезекшіліктен алынып,
1995 жылдың ортасына қарай Ресейге жеткізілді, бұл қарумен жабдықталған
құрамалар біртіндеп республика аумағынан шығарылды. 1998 жылы 109
жауынгерлік және оқу шахталық іске қосу құрылғысы, 16 оқу және командалық
пункт таратылды. Сол мерзімде Байқоңыр сынақ алаңында 10 сынақтық шахтаның
іске қосу құрылғысы, Дегелең тауларындағы 12 құрылғы, 187 штольняның 181-і
және Семей сынақ алаңының Балапан алабындағы 13 ұңғыма жойылды. 1991 жылы
29 тамызда жабылған ядролық сынақ алаңының негізінде 1992 жылы мамырда
Ұлттық ядролық орталық құрылып, Курчатов қаласы республиканың ядролық
физика және экология проблемаларын зерттеу саласындағы ғылыми әлеуетін
шұғыл көтерді.
Қарулардың бір түрлерін жойып, енді біреулерін қысқарту жөніндегі шаралар
шет ел бақылаушыларының қатысуымен немесе әскери техника мен қару
орналасқан аудандарды одан әрі бақылауға алу арқылы жүзеге асырылды.
Қазақстандық нысандарда инспекциялық сапармен 16 мемлекеттен келген 33
инспекторлар тобы болды. Өз кезегінде қазақстандық өкілдер Германия,
Польша, Италия аумағындағы шарттарды жүзеге асыру жөніндегі көп ұлтты
инспекцияларға қатысты.
Республиканы ядролық қарусыз мемлекетке айналдыру идеясын республика
жұртшылығы әр түрлі қабылдады. Ядролық қуатты сақтау идеясын жақтаушылар да
табылды, онсыз елдің қауіпсіздігі мен территориясының тұтастығына кепілдік
жасау мүмкін емес деп сендірді олар. Президент Н.Ә.Назарбаевтың, Сыртқы
істер министрлігінің және Қорғаныс министрлігінің күш-жігерімен оларды
тыныштандырып, оңтайлы нұсқаны таңдап алуға қол жетті. Біздің жерімізде
сақталып келген ядролық қуаттан бас тарту 1994 жылы желтоқсанда Ресей,
Англия және АҚШ-пен бірге “Ядролық қаруды таратпау жөніндегі шартқа
Қазақстан Республикасының қосылуына байланысты Қазақстан қауіпсіздігіне
кепілдік беру туралы меморандумға” қол қойылуы арқылы заңдастырылды. Біздің
еліміздің қауіпсіздігіне кепілдікті Қытай мен Франция да берді.
Тәуелсіздік алған күннен бастап Қазақстан Республикасы шет елдермен
қарым–қатынасқа үнемі көңіл бөліп келеді. Ол ешбір елді жау ретінде
санамайтынын және оларға территориялық та, басқа да ешқандай талап
қоймайтындығын мәлімдеді. “Шанхай бестігі” Үкіметтерінің – Ресей,
Қазақстан, Қырғызстан,Тәжікстан және Қытайдың біріге күш жұмсауымен ҚХР-дың
солтүстік көршілерімен арадағы шекарасы туралы ондаған жылдар бойы сақталып
келе жатқан түсініспестік жойылды. Оның ішінде Қытайдың Қазақстанмен
шекарасы делимитацияланды, одан соң бүкіл шекара бойында демаркация
жүргізілді. Қазақстан Республикасының Ресеймен, Қырғызстанмен және
Өзбекстанмен шекарасын делимитациялау басталды. Соның өзінде аталған
мемлекеттер ортақ кедендік кеңістікті және адамдардың, көлік құралдары мен
тауарлардың еркін қозғалысын сақтауға тырысып отыр. Тек қана есірткі
заттарын, қаруды тасымалдауға және діни, саяси экстремизмге бөгет қойылады.
Барлық билік тармақтарының күш жұмсауымен Қазақстан өзінің бүкіл шекарасы
бойында қауіпсіздік белдемін жасауға қол жеткізді. Республикадағы
тұрақтылық жағдайы бүкіл әлемдегі өзгерістерге әсер етуде. Блоктардың бір-
біріне текетіресі аяқталуымен бірге қырып жоятын ядролық және басқа да қару
түрлерін қолдану арқылы дүниежүзілік соғыс тудыру қатері азайды. Қару-
жараққа бақылау орнату жүйесі кеңінен өрістеуде, мемлекеттер арасындағы
жанжалдарды болдырмау және өрістетпеу шаралары жиі қолданылуда. Алайда
теріс бағыттар да жоқ емес. Ядролық қаруға тыйым салу ісі бәсеңдеп қана
қалған жоқ, сонымен қатар, республикаға жақын орналасқан Пәкістан мен
Үндістан – жаңа ядролық мемлекеттерге айналды. Мұның бәрі мемлекеттің өз
армиясына үнемі көңіл бөлуін талап етті және талап етеді.
Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері өзі құрылған күннен бастап
Құрлықтағы әскерден, Әскери - әуе күштерінен және Әуе шабуылынан қорғаныс
әскерінен тұрды.
1993 жылы 2 сәуірде Қазақстан Республикасы Президентінің “ Қазақстан
Республикасының әскери–теңіз Күштерін құру туралы” Заңы шықты.
Республиканың Әскери-Теңіз Күштері құрамына 1- рангілі капитан Исламовтың
басшылығымен алғашқы болып кірген 8 теңіз офицері басты база ретінде Ақтау
портын таңдап алды. 1- рангілі капитан Р.А. Қомратов әскери – теңіз
базасының командирі, кейінірек Әскери–Теңіз күштерінің қолбасшысы болып
тағайындалып, тұңғыш қазақ контр-адмиралы болды.
1995 жылы 6 америкалық катер, бір жылдан кейін Германиядан әкелінген 4
шағын күзет кемесі суға түсірілді. Флотты кемемен қамтамасыз ету ісіне
республика өнеркәсібі қосылды, жетекші рөлді Оралдың “Зенит” зауыты өз
мойнына алды. 1998 жылы кәсіпорын ұжымы елдің және ТМД-ның басқа
қалаларынан қосылған салалас мамандармен бірлесе отырып, алғашқы күзет
кемесі “Сұңқарды”, көп өтпей екіншісі “Батырды” суға түсірді. Қазақстан
Республикасының Әскери Теңіз Күштері өзінің бесжылдығын 500 матрос,
старшина және Офицері бар 17 кеме мен катер құрамында атап өтті.
1997 жылы 17 қарашада Президент Заңымен Қазақстан Республикасының Қарулы
Күштері үш жақты құрылымға ауыстырылды Жалпы әскери күштер ( оған
Құрлықтағы әскер және Жедел қимыл күштері енді), Әуе қорғанысы күштері (
Әскери-әуе күштері мен Әуе шабуылынан қорғаныс күштері біріктірілді) және
Мемлекеттік шекараны қорғау күштері (олар Шекара әскерлерінің заставалары
мен бөлімдерінен, Қазақстан Республикасының Әскери-Теңіз күштерінің
кемелері мен жағалау қызметінен тұрады). Сонымен бір уақытта Бас штаб
Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің Бас Штабы болып қайта құрылды. Көп
өтпей, алайда, Шекара әскерлерінің Қорғаныс министрлігіне бағынуының
негізсіздігі айқын болып, 1999 жылдың 2 шілдесінен бастап олар Ұлттық
қауіпсіздік комитетінің қарамағына қайтарылды.
ТМД-ның әрбір елінде Қарулы Күштер құрылған кезден бастап, олардың
басшылары өз қорғаныстарын ұжымдық негізде құрғысы келетіндерін мәлімдеді.
Алайда, 1992 жылы 15 мамырда Ташкентте ұжымдық қауіпсіздік туралы шартқа
(ҰҚШ) тек 6 ел ғана – Армения, Қазақстан, Ресей, Тәжікстан және Өзбекстан
қол қойды. Келесі жылы оған Әзербайжан, Беларусь және Грузия қосылды.
Небәрі бес жыл өткеннен кейін, 1999 жылы 4 ақпанда Әзербайжан, Грузия және
Өзбекстан ҰҚШ-ға мүшеліктен шығу туралы шешім қабылдағанын мәлім етті. 2-3
аптадан кейін бұл үш елдің бірінің қабылдаған шешімінің қате болғанын
сезінуіне тура келді. Ташкенттің орталығында ислам оппозициясы күштері
ұйымдастырған жарылыс болды. Діни уағыздармен бүркемеленген мұндай күштер
Тәжікстан және Қырғызстан Республикаларында жанданды. Ауған талибтерінің,
Усама бен Ладеннің және басқа да халықаралық экстремистердің қолдауына
сүйенген олар Ферғана жазығында және Тәжікстанның, Қырғызстанның оған
көршілес аудандарында, Өзбекстанның Сурхандария облысында ислам мемлекетін
құру идеясын көтерді. 1999 жылы үкімет әскерлерінің күшінен жеңіліске
ұшыраған олар 2000 жылы өздерінің арандату әрекетін қайталап, бірақ тағы да
қуылды. Алайда бүкіл ортаазиялық республикаларға, оның ішінде Қазақстанға
да елеулі қатер төнгені айқын болды.
Біздің көршіміз – Қытай Халық Республикасы үшін де қауіп күшейді. Бұл
бұрынғы КСРО-ның ортаазиялық республикалары мен Қытай кіретін “Шанхай
бестігінің” қызмет ауқымын кеңейтуге негіз болды. Шекара мәселелерін және
шекаралық белдемдердегі сенім шараларын шешуге негізделген “Шанхай бестігі”
терроризм қатерімен күресте де бірлесе әрекет етуге шешім қабылдады. Осы
мақсатпен олардың арасында әскери-саяси ынтымақтастық кеңеюде, халықаралық
террористердің қауіпті әскери қимылдарын тойтару жөнінде біріккен
жаттығулар өткізу, бітімгершілік шараларға қатысу көзделуде. Осы және басқа
мәселелер бойынша келісімдер 2000 жылғы наурыздың соңында Астанада өткен
Қазақстан, Қырғызстан, Ресей және Тәжікстан қорғаныс министрлері кеңесінің
қорытындысына негізделген Бірлескен коммюникеден өз көрінісін тапты. [4]
Бір айдан соң Ташкентте Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, және Өзбекстан
президенттерінің екі күндік кездесуінің қорытындысы бойынша, саяси және
діни экстремизмге, транс-ұлттық ұйымдасқан қылмысқа және тұрақтылық пен
қауіпсіздікке нұқсан келтіретін басқа да қатерлерге қарсы күрестерге
бірлескен қимылдар туралы шартқа қол қойылды. Көршілес мемлекеттер
басшылары мұны “Қорғаныс Одағы” деп атады. Көрші елдегі “Баткен соғысы” деп
аталған жағдайлар, оның біздің мемлекетіміздің оңтүстік аудандарына өтуінің
тікелей қатері “қорғаныс одағы” – ҰҚШ-ға қатысушы елдердің өзара қарым-
қатынасын нығайтып қана қоймай, сонымен бірге бұрын басталған әскери
реформаны жеделдетуді талап етті. 2000 жылы 10 ақпанда Қазақстан
Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев жаңа Әскери доктринаны бекітті. Ол
бұрынғыша қорғаныс сипатына ие және әскери қақтығыстарды болдырмауды,
оларды дипломатиялық жолдармен шешуді басты міндеті санайды. Геосаясаттағы
өзгерістер терең талдана отырып, жаңа әскери доктринада жаңа қауіп
қатерлердің өскені, әсіресе, оның халықаралық терроризм, саяси және діни
экстремизм, ұйымдасқан қылмыс, қару-жарақ пен есірткіні заңсыз тасымалдау
тарапынан болып отырғаны мәлімделді. Осыларды, сондай-ақ, қарулы күрес
құралдары мен әскери өнердегі өзгерістерді ескере отырып, жаңа доктрина
соғыстың сипаты, құрылымы және әскерлердің әскери іс-қимылдары туралы
мәселелерді жаңаша түсіндіреді. Әскери қауіпсіздікті экономикалық жағынан
қамтамасыз ету мәселесі де кеңінен қарастырылды. Әскери доктрина негізінде,
2000 жылы 7 шілдеде “Әскери реформа тұжырымдамасы” және “Әскери құрылыстың
2005 жылға дейінгі мемлекеттік бағдарламасы” бекітілді.
Қабылданған құжаттар толығымен іске асырылуда. 2000 жылы 7 тамыздағы ел
президентінің нұсқауымен Жаңа әскери-әкімшілік құрылым - әскери округтер
құру басталды. Қазіргі кезде округтерде құрамалар мен бөлімдерді толықтыру,
оларды орналастыру жұмыстары аяқталуда, гарнизондар ретке келтірілуде,
барлық керек жарақпен қамтамасыз ету жолға қойылуда, облыстық және
жергілікті өкімет органдарымен байланыс орнатылуда.
Қазақстан армиясында бөлімшелердің, бөлімдер мен құрамалардың жауынгерлік
оқулар Ауғанстандағы соғыстың, сондай-ақ әлемнің басқа елдерінің соңғы
онжылдықтағы қарулы қақтығыстарының тәжірибелерін ескере отырып
жүргізіледі. Оқу сыныптарындағы сабақтар далалық-роталық және батальондық
жаттығулардағы жауынгерлік атыстармен, әр түрлі ауқымдағы командалық-
штабтық жаттығулармен толықтырылады.
1994 жылы 14 мамырда Әуе шабуылынан қорғаныс және Әскери-әуе күштері
әскерлерінің республикалық әуе кеңістігін қорғау кезіндегі олардың өзара
біріккен қимылдары мәселесі бойынша командалық-штабтық жаттығуы болды. Сол
жылдың 15 тамызында Қазақстан Қарулы Күштері Жоғарғы Бас қолбасшысы
Н.Ә.Назарбаевтың қатысуымен гвардиялық гарнизон бөлімдерінің кешенді
командалық-штабтық жаттығуы өтті. 1995 жылы 3-7 қыркүйек аралығында
Гвардейский поселкесінде кешенді жазғы-тактикалық жаттығу болды. Бір жылдан
соң, 1996 жылы 13 қыркүйекте Әскери-әуе күштері бөлімдерінің жауынгерлік
дайындығын тексеру және авиацияның, әскердің басқа түрлерінің бөлімдерімен
өзара үйлесімді қимылдарын байқау мақсатында жаңа жаттығу өткізілді. Оларға
қатысқан Н.Ә.Назарбаев тиісті қолбасшыларға Қазақстан Республикасы Әскери-
әуе күштерінің туын және Әуе шабуылынан қорғаныс күштерінің жауынгерлік
туын тапсырды.
1998 жылы 28 тамызда Жоғарғы Бас қолбасшының қатысуымен тылды қамтамасыз
ету бөлімдерінің кешенді жаттығуы өтті. Жаттығуға қатысушылар үлкен
жауынгерлік дайындығы барын көрсетті, тәртіпті әрі шешімтал әрекет етті.
2000 жылы сәуірде Қарулы Күштер басқармасы органдарының, Ұлттық қауіпсіздік
комитеті бөлімшелерінің және Ішкі істер министрлігі Ішкі әскерлерінің
стратегиялық командалық-штабтық жаттығуы өтті. Онда контртеррористік
операциялар жүргізудегі негізгі іс қимылдарды қалыптастыру тәсілдері
жасалып, келісілді.
Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері өзі құрылған күннен бастап Ұжымдық
қауіпсіздік туралы шартқа (ҰҚШ) қол қоюшы елдердің армияларымен
ынтымақтастықты, өзара іс-қимылды және тәжірибе алмасуды ұйымдастыруға көп
көңіл бөліп келеді. Бұл істегі алғашқы қадамдардың бірі ТМД мемлекеттері
басшыларының шешімімен 1993 жылы маусымда Тәжікстанның Ауғанстанмен
шекарасын күзету үшін көмек ретінде жеке құрама атқыштар батальонының
құрылуы болды.
1995 жылы 10 ақпанда “ТМД-ға қатысушы мемлекеттердің Әуе шабуылынан
қорғаныс жөніндегі біріккен жүйесін құру туралы” келісімге қол қойылуы ТМД
өмірінде үлкен мәнге ие болды. Оның негізінде Армения, Беларусь, Грузия,
Қазақстан, Қырғызстан, Ресей, Тәжікстан, Түрікменстан, Өзбекстан және
Украина әскери салада ұжымдық қауіпсіздік жүйесін құру бойынша нақты
шараларды жүзеге асырды. [6]
Қазіргі кезде ТМД әуе шабуылынан қорғаныс жөніндегі біріккен күштері
бірлескен жауынгерлік кезекшілік, әуе жағдайы жөніндегі ақпараттар алмасу
жүйесін қалпына келтіруге қол жеткізді. Жекелеген елдердегі, оның ішінде
Қазақстандағы, Ресейдегі және Өзбекстандағы жүйелердің көпшілігі мұндай
алмасуды автоматты режимде жүзеге асырады, бұл әуе шабуылынан қорғану
күштері мен құралдарының дайындығын тиісті деңгейге дер кезінде көтеруге
мүмкіндік береді. Әуе шабуылынан қорғаныс әскерлері, күштері және
құралдарының бірлескен оперативті және жауынгерлік дайындығының жүйесі
жолға қойылып, жетілдірілуде.
Қазақстан Республикасының Әуе шабуылынан қорғаныс күштері жойғыш авиация
бөлімдерінің қарулары құрамында аэродинамикалық, ұшу және жауынгерлік
сипаттары жөнінен шын мәнінде әлемдегі ең таңдаулылар қатарына қосылатын
МиГ-29, МиГ-31, Су-25, Су-27 ұшақтары бар.
Көршілес елдер армияларының жауынгерлік ынтымақтастық тәжірибесіне 1995
жылы құрылған Орталық Азия батальоны (Ортазбат) ықпал етеді. Оның міндеті –
Біріккен Ұлттар Ұйымының қамқорлығымен бейбіт жасампаздық іс-әрекеттерге
қатысу. Батальон құрамына үш мотоатқыштар ротасы, зениттік-ракеталық взвод,
минометті батарея, байланыс взводы, медициналық пункт және материалдық-
техникалық жабдықтау взводы кіреді. Жалпы саны – 553 адам. Ресей, АҚШ,
Түркия және басқа мемлекеттердің бітімгершілік күштерінің қатысуымен, жыл
сайын бұл батальонның жаттығуы өтіп тұрады. Жаттығу ауданында қатысушы
елдер бөлімдерінің десанттары террорға қарсы әрекеттер мен гуманитарлық
тапсырмаларды орындайды.
Біздің республикамыз да қосылған НАТО-ның “Бейбітшілік жолындағы
бағдарламаларын” жүзеге асыру тұрғысында, 1996 жылдан АҚШ әскерлерімен
Қазақстан аумағында (“Жәрдем-99”) және АҚШ-та (“Наггет-97 кооперациясы”,
Форт-Пол), түрік (“Бейбітшілік көпірі-98”), фин (“Ортазбат-99”, Тампа қ.)
әскерлерімен бірлескен жаттығулар өткізіліп келеді. Олардың ішіндегі ең
үлкені НАТО-ның 23 елі мен ТМД-ның 6 елінің күштері қатысқан “Бейбітшілік
қалқаны-2000” жаттығуы болды.
Біріккен жаттығулар жауынгерлік қимылдардың тактикалық деңгейдегі
дағдыларын жетілдіреді, барлық деңгейдегі басқару органдарының дайындық пен
жаттығу жүргізу жөніндегі тәжірибелерін байытады, сондай-ақ, армиялар мен
әр түрлі елдер халықтары арасындағы өзара түсіністік пен ынтымақтастықтың
артуына ықпал етеді.
1.2 Мемлекет қызметін ұйымдастыру
Мемлекет қызметін ұйымдастырудың басты, негізгі талаптары Қазақстан
Республикасы Конституциясында қарастырылған (33-бап), сонымен қатар
Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 26 желтоқсандағы
Мемлекеттік қызмет туралы заң күші бар Заңында толық түрде қарастырылған.
Бұл Жарлық мемлекеттік қызметті ұйымдастырудың негізін, мемлекеттік
қызметкерлердің құқықтық жағдайларын және мемлекеттік қызмет аясындағы
қарым-қатынастардың реттелуін анықтайды.
Мемлекеттік қызметтің азаматтардың еңбек іс-әрекетінін бір турі болып
келетіні сөзсіз. Сондықтан да мемлекеттік қызмет жалпылай ұйымдастыруға тән
барлық қасиеттерге негізделеді. Мемлекеттік қызмет деп әлеуметті пайдалы,
объективті қажет және басқарылу персоналының ұйымдасқан нысанындағы
қызметін айтамаыз.
Мемлекетті басқару органдарында басқару қадрларын жинаудың, басқару
функциялары мен өкілеттіктердің лауазымды тулғалар арасында бөлінудің
арнайы тәсілдері, мемлекет және еңбек процесін басқару, басқару
органдарының жұмыс істеуіне қажетті жағдай жасақталған. Бұл тұрғыдан
мемлекеттік қызмет еңбек құқығының жалпы нормаларына негізделеді.
Мемлекеттік қызметдеп белгілі бір іс-әрекеттің түріне қатысты, яғни кәсіп,
мамандық, біліктілік, лауазымға қатысты жұмыстың орындалуын айтамыз. Кәсіп
- еңбек қызметінің кең саласы. Бұнда мемлекет қызметкері өз мамандығына
сәйкес бар білімін, талабын толығымен қолдана алады. Мамандық көрсетілген
кәсіптің аясындағы еңбек қызметініңтар саласы. Бұнда мемлекет қызметкері
жұмысты тиімді атқаруы ушін өзінің бұл сала бойынша алған терең, жан-жақты
білімін қолдана алады. Ал біліктілік болса, белгілі бір қызметкердің қандай
да дәрежедегі ауыр қызметті атқара алатынын анықтайды. Біліктілік
-біліктілік класстарымен анықталады.
Мемлекеттік қызметтің тагы бір белгісі - мемлекеттік қызметкердің басқару
органы қызметіне тікелей қатысуы. Бұл дегеніміз-азаматты басқару органының
құрамына, яғни штатқа және мемлекеттік органның басқару қызметіне
гқгізілуін айтамыз. [5]
Лауазымды тұлғаның басқару органының ішкі еңбек тәртібіне бағынуы -
мемлекеттік қызметтің келесі белгісі болып табылады. Ішкі еңбек тәртібінің
мазмұнын құрайтын лауазымды тұлғалардың бірлескен басқару қызметін, ұжымның
нақты және дұрыс жұмыс істеуін қамтамасыз ететін, басқару органының осындай
режимін анықтайтын нормалар құрайды. Ішкі еңбек тәртібі заңдармен, ішкі
еңбек тәртібінің хиптік ережелерімен және осының негізінде қабылданған
басқару органының жергілікті ішкі тәртіп ережесімен реттеледі.
Мемлекеттік басқару органының ішкі еңбек тәртібінің айрылмас әлементі болып
субординация жүйесі, яғни лауазымы бойынша төмен Іуіемлекеттік қызметкерлер
лауазыіуы жоғары қызметкерлерге толық есеп беруімен айқындалады. Басқару
органының ішкі еңбек тәртібіне бағыну - әрбір лауазымды тұлғаның міндеті
болып саналады.
Мемлекеттік қызметтің тағы бір ерекшелігі жалақы болып габылады.
Мемлекеттік қызметкерге жалақы: еңбекті бағалауда барлығына ортақ
критерийлерге негізделе отырып, жалақы еңбектің сапасы мен мөлшеріне сәйкес
төленеді. Жалақы алдын-ала қабылданған нормалар негізінде өндіріледі;
жалақының негізгі бөлігі басқару органының штат кестесімен анықталады, ал
қосымшасы -мемлекет қызметкерінің біліктілік деңгейіне және басқа
жағдайларга (біліктілік класстар үшін мемлекеттік қызметтте істеген жылдары
үшін төлемдер, сыйақы және т. с. с.) байланысты анықталады, төленетін ақша
мөлшері жагынан шектелмейді, бірақ заңда көрсетілген минимальды мөлшерден
төмен болмауы тиіс.
Мемлекеттік қызмет дегеніміз - мемлекеттік органдарда және олардың
аппараттарындағы Конституцияның негізінде жүзеге асырылатын және
мемлекеттік басқаруға, мемлекеттік қызметтер мен мақсаттарды жүзеге асыруға
бағытталған азаматтардаң кәсіби қызметі. Келтірілген анықтама бойынша
мемлекеттік қызметтің кәсіптік қызмет ретіндегі жалпы белгілерін былайша
айқындаймыз:
мемлекектгік қызмет мемлекеттік мақсаттар мен қызметтерді жүзеге асырумен
байланысты;
мемлекеттік қызметтер мен мақсаттардың салалы әкономика, әлеуметтік-саяси
құрылым бойынша дамуы мемлекетті басқару, мемлекеттік қызметкерлердің
кәсіби қызметі арқылы жүзеге асырылады. Бұл қызмет көп
қырлылығымен басқару функцияларының көлемділігімен, ауырлылығымен
және ауқымдылығымен (масштабтылығымен) ерекшеленеді. Мемлекетгік басқаруда
бүкіл қоғамныңжәне мемлекеттің мүдделері көрсетіледі;
мемлекеттік қызмет қоғамда басқару қызметін жүзеге асыратын арнайы аппарат
аясында жүзеге асырылады. Осындай аппаратсыз жұмыс істеу мүмкін емес,
себебі мемлекеттік басқарудың кез келген саласы осындай аппаратты қажет
етеді. Әкономика, әлеуметтік сала мен әкімшілік-саяси құрылысдамуындагы
мемлекет қызметкері органдар жүйесі арқылы жүзеге асады. Бұл органдар
алдында тұрған мақсаттары олардың қызметінің мазмұнын және сәйкесінше
мемлекеттік қызметкерлер функциясын анықгайды;
мемлекеттік қызметгің спецификасы басқару функциясын жүзеге асырумен тығыз
байланысты. Басқару аппаратында мемлекет функцияларыныңбасқару
функцияларымен бірігуі және мемлекеттік қызметкерлердің нақты
функцияларының қүралуы арқылы жүзеге асады. Соның өзінде басқару
органдарының мақсаттары мен функциялары мемлекеттің мақсаты мен
функцияларынасәйкес болуы керек;
мемлекеттік қызметкерлер мемлекет атынан сөйлейді, сондықтан да мемлекеттік
билік қүзіретгеріне ие;
мемлекеттік қызмет Конституция нормаларына, зандарға, Қазақстан
Республикасы Президентінің Жарлықтарына және басқа заңды актілерге
негізделеді. Басқаша айтқанда мвемлекеттік қызметкерлердің басқару қызметі
мемлекетгік басқарудағы заңдылық қағидасыныңталаптарынасай болуы керек. Бүл
жерде Конституция нормаларын және басқа да заң актілерін мемлекеттік
басқару аясына сәйкес басқа заң актілерін жүзеге асыру. Мемлекеттік
басқарудың бар мағынасы әлеуметтік процестердің мемлекеттің басқаруын
ұйымдастыру;
мемлекеттік қызмет - атқарушы сипаттағы үйымдасқан қызмет. Бұл жерде
Конституция нормалдарын, зандарын, Қазақстан Республикасы Президентінің
Жарлықтары мен басқа заң актілерінің мемлекеттік басқару аясына сәйкес
тәжірибелі түрде іске асыру айтылады. Мемлекеттік қызметтің түйіні
әлеуметтік процестердің мемлекеттік басқаруын ұйымдастыру мен сәйкес
мемлекеттік органдардың функциялары мен уәкілеттіктерін жүзеге асыруда
жатыр;
мемлекеттік қызмет - жарлықшы сипаттағы қызмет. Бұл дегеніміз мемлекет
қызметкерлерінің өзіне жүктелген саласында мақсаттар мен қызметгерді жүзеге
асыру барысында заңды-актілі үйғарымды қолдануға құқылы. Жарлықшы қызметі
қажетті жағдайларда басқару актілерін шығарумен ерекшеленеді. Бұл
актілердің көмегімен ведомстваларға қарасты объектілер мен олардың негізгі
қызметінің бағыттарына тікелей ықпал жасайды.
Мемлекеттік қызмет саясаттандырылған түрімен де ерекшеленеді. Бүл дегеніміз
мемлекеттік қызметкерлер өзінің міндетті қызметі мен өкілеттігін атқару
кезінде заң талаптарын басшылыққа алу міндеті мен саяси партиялар,
қоғамдықбірлестіктер мен олардың органдарының шешімдерімен еш
байланыстырмау. Осыған орай мемлекеттік органдар мен олардың аппаратгарында
саяси партиялар үйымдарын құру рұқсат етілмейді. Мемлекет қызметкері өзінің
басқару әрекетін жүзеге асыруға қүқығы бар. Заңцарда бекітілген бірыңғай
мемлекет саясаты мен мүдделерін басшылыққа алуы тиіс.
Мемлекеттік қьізметтің негізгі қағидалары. Қоғамда басқару функцияларын
орындаумен қатар арнайы адамдар тобы мемлекетгік қызметтің ерекше кәсіптік
қьпметі ретінде айқын, белгілі қағидаларға негізделеді. Ал қағидалар
орындалуын өз кезегінде жалпылай мемлекеттік қызмет институтының қызметімен
кепілденген талаптар түріндетүсіндіріледі. Бұның өзінде мемлекетгік
қызметті ұйымдастыру мемлекеттік басқарудың ерекше қагидаларына сонымен
қатар лауазымды тулғалардың кәсіптік қызметінің мағынасын көрсететін
мемлекеттік басқарудың ереше қағидаларына да негізделеді. [5]
Қазақстан Республикасында мемлекеттік қызмет келесі қағидаларға
негізделеді:
Заңдылық. Бүл қағида барлық мемлекет қызметкерлерінің алатын орны,
лауазымы, рангісінен тәуелсіз Конституцияны, зандарды, Қазақстан
Республикасы Президентінің Жарлықтарының талаптарын, міндетті ережелерін
мултіксіз сақтау, бұзбаумен анықталады. Мемлекеттік басқару процесінде
заңдылық қағидасының талаптары, басқару актілерінің шығарылуы, басылуы
кезінен бастап жүзеге асырылады. Мемлекетті басқару аппараты жуйесінде
басқару актісінің заңды күші сол актіні қабылдаган органның орны мен
өкілеттілігінің көлемімен анықгалады.
Мемлекеттік қызмет жуйесінің біртұтастығы. Мемлекеттік биліктің заң
шығарушы, атқарушы және сот билігі гарамақтарына бөлінуіне қарамастан
Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызмет жүйесі біртүтас. Мемлекеттік
билік өзінің мәні, қурылысы және қоғамда әрекет етуінің біртутастығымен
түсіндіріледі. Мемлекеттік қызмет жүйесінің біртутастығы мемлекет
аппаратындагы еңбек бөлінісіне қарамастан барлық мемлекетгік органдар өз
қызметтері мен екілеттіктерін мемлекет атынан жузеге асырады. Қазақстан
Республикасы Конституциясы мемлекеттік билік тармақтарының, заң шығару,
атқарушы және сот билігіне бөліну қагидасын бекітіп, сонымен қатар тепе-
теңдік және тежемелік қағидасын да берік ұстанады. Осыған байланысты
мемлекеттік қызмет жүйесінің біртұтастығы қағидасы барлық мемлекеттік билік
тармақтарын біртутас мемлекет механизміне біріктіретін берік негіз ретінде
түсіндіреді.
Занды құқықтарының, еркіндігінің және заңды мүдделерінің мемлекет
мүдделері алдында артықшылығы бар. Бұл қағида азамат пен мемлекет
арасындагы қарым-қатынас аумағындағы маңызды ресми бағыт болып келеді.
Қазақстан Республикасы Конституциясы азаматтардың құқықтары мен бостандығын
басты орынға қояды. Адамға құқық пен бостандық туғанынан беріледі. Олар
абсолютті және ажыратылмайтын болып танылады, зандар және басқа нормативтік
қуқықтық актілердін мазмұны мен қолдануын анықтайды.
Қол жетерлік қағидасы, яғни азаматтар қабілетіне, кәсіптік дайындығына
сәйкес мемлекеттік қызметке түсуге бірдей қүқылы. Бұл туралы Конституцияның
33-бабында нақты жазылған. Осы қағида бойынша жалғыз ғана шек қоятын -ол
кандидатқа қойылатын жас мөлшері, ягни мемлекет қызметкерінің жасы 63
жастан аспауы керектігі бекітілген.
Азаматтардың мемлекеттік қызметкер қызметіне кандидатураларды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
1. Қазақстан Республикасынының қарулы күштері. Әскери
қызмет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
1.1 Әскери қызметшілердің құқықтары мен жалпы міндеттері. Қазақстан
Республикасынының Қарулы Күштері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
Мемлекет қызметін 17
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2. Әкімшілік құқық түсінігі және жалпы 25
сипаттамасы ... ... ... ... ... .
Әкімшілік құқық 25
түсінігі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... .
Әкімшілік құқықтың ҚР-сы құқығы жүйесіндегі орны ... ... ... ... ... 36
3. Әкімшілік жауапкершілік ұғымы және 46
маңызы ... ... ... ... ... ... ... ..
3.1 Әкімшілік 46
жауапкершілік ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
3.2 Әкімшілік норма 52
түсінігі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қолданылған әдебиеттер 59
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі: Әкімшілік құқық-нормалардың жиынтығы, солардың
көмегімен мемлекет атқарушы билікті нақты жүзеге асыруына байланысты және
сол туралы пайда болатын қоғамдық қатынастарды реттейді.
Бұл анықтама кейбір түсініктемелер беруді керек етеді, олар бірінші кезекте
және әсіресе әкімшілік-құқықтық реттеу пәніне жататын қоғамдық
қатынастардың мән-жайын, мағынасын анықтаумен байланысты.
Қоғамдық қатынаста тек атқарушы билік органының (атқарушы органның) ғана
болуы оны барлық жағдайда да сөзсіз басқарушылық қатынасқа жатқызуға, әрі
әкімшілік құқықтың пәніне енгізуге жеткілікті негіз бола бермейді. Олай
болатын себебі, бұл сияқты органдар заңнамалар бойынша әкімшілік құқықпен
емес, құқықтың өзге салаларымен регламенттелетін іс-әрекеттерді жиі
жасайды. Мысалы, олар реттелуі азаматтық құқық пәнін құрайтын мүліктік
мәмілелер жасай алады. Олардың бюджет — салық аясында жасайтын бірқатар іс-
әрекеттері конституциялық және қаржылық құқық нормаларының реттеушілік
ықпалына жатады, т.с.с. Бұл мынаған байланысты, мұндай жағдайларда қандай
да болмасын атқарушы орган атқару — өкім етушілік сипаты бар функцияларды
орындамайды; мысалы, мәміле жасаған кезде ол өзінің мүліктік құқығын іске
асырады.
Әскери қызмет — мемлекеттің Қарулы Күштері жүйесінде атқарылатын қызмет,
бірқатар мемлекеттерде, оның ішінде Қазақстанда да әскери қызмет
азаматтардың өз елі алдындағы қасиетті парызы саналады.[1]
Жалдамалы және шарт жасау арқылы белгіленетін әскери қызмет түрлері де
болады. Онда әскери қызмет мерзімі, өтелетін орны, міндеті тағы басқа
жағдайлары шартта көрсетіліп, белгіленген тәртіппен екіжақты
расталады. Қазақстанда әскери қызметті өтеу тәртібі ҚР Конституциясында,
“Жалпыға бірдей әскери міндеттілік және әскери қызмет туралы” заңда (1993
жылы 19 қаңтар) және осы заңға Қазақстан Республикасының Президентінің
Заңымен ендірілген заңдық күші бар қосымша өзгертулер мен толықтыруларда
(1995 жылы 19 мамыр мен 14 қараша) тағы басқа құқықтық құжаттарда
тұжырымдалған. Әскери қызмет қатарындағы әскери қызмет және запастағы
әскери қызмет түрінен тұрады. Қатардағы әскери қызметтегі адам әскери
қызметші аталады.
Әрбір мемлекеттік қызметші өзінің лауазымына сай белгілі бір қызмет
атқарады және сол істеген ісіне жауап береді, т. б. Осы аталған
қағидалардың орындалуы мемлекеттік қызметтің тиімді орындалуын қамтамасыз
етеді. Әкімшілік лауазымдар мемлекеттік қызметшілердің 90 пайызын құрайды
және олар саяси қызметшілер ауыстырылғанда қызметтен шыгарылмауы үшін
заңмен қорғалған. Мемлекеттік қызметтің мемлекеттік басқарудағы негізгі
құзіреттеріне (компоненттеріне) лауазымдардың топтарга (категорияларға)
бөлінуін жатқызуға болады. Лауазымдар иерархиясы мемлекеттік басқару
жүйесінде пирамидаға сәйкес лауазымдардың таралуы барлық елде тараған.
Лауазымдардың құзырлығының көлемі неғұрлым жоғары болса, соғұрлым олардың
иерархиялық пирамидадагы лауазымдық орны болады және жауапкершілігі жоғары
болады. Сондықтан мемлекеттік лауазымдарды йерархиялық дифференциациялау
объективті заң болып табылады.
Зерттеудің мақсаты: атқарушы орган өзінің басқарушылық құзыретін қай кезде
нақты жүзеге асыратынын тек сонда ғана ол атқарушы биліктің шынайы
субъектісі болып табылатындығын зерттеп қажетті әдебиеттерді дұрыс
пайдаланып жұмысымның тақырыбын толық ашу.
Ішкі басқарушылық қатынастар тек атқарушы билік органдары қызметінің
процесінде ғана емес, сонымен бірге заң шығарушы және сот биліктері
субъектілерінің, сондай-ақ прокуратура органдарының өздерінің аппараттарына
басшылық жасаған кезде пайда болады.Сыртқы қатынастар атқарушы билік
органдары жағынан басқарылатын сыртқы объектілердің (азаматтардың,
мемлекеттік және мемлекеттік емес кәсіпорындардың, мекемелердің және
ұйымдардың) мінез-құлқына тікелей басқарушылық ықпал етуге байланысты пайда
болады. Әкімшілік құқық өзінің пәнінің шегінде, қазақстан құқығының өзге де
салалары сияқты, реттеушілік функциясын атқарады. Оның мазмұнын атқарушы
билік органдарының құрылуы мен қызметінің белгілі бір құқықтық режимін
жасау констиуциялық мақсат-міндеттеріне сәйкес, сондай-ақ реттелінетін
қоғамдық қатынастардың қатысушыларының заңды мінез-құлқын қамтамасыз ету
құрайды. Әкімшілік құқықтың субъектісі деп ҚР-ның қолданылып жүрген
заңнамаларына сәйкес әкімшілік құқықпен реттелетін басқарушылық қоғамдық
қатынастардың қатысушылары (тараптары) бола алатын адам немесе ұйым
түсініледі. Бұл сияқты субъектілер тобы әр түрлі. Бірақта мұндай субъект
болу үшін ерекше заңдық қасиеті болуы қажет. Бұл қасиет-әкімшілік құқық-
субъектілігі.
Зерттеудің міндеті:
Әскери қызметкерлер туралы негізгі ұғымдарға шолу жасау.
Әкімшілік құқықбұзушылық түрлерін сипаттау.
Әкімшілік құқық субъектілігі дербес құқықтық маңызы бар екі элементтен
тұрады: әкімшілік құқық қабілеттіліктен және әкімшілік әрекет
қабілеттіліктен. Әкімшілік құқық реттеушілік функциясын жүзеге асыра
отырып, осы мақсат үшін басқарушылық қоғамдық қатынастарға, яғни солардың
қатысушыларының мінез-құлқына реттеушілік ықпал жасаудың құқықтық
құралдарының немесе тәсілдерінің белгілі бір жиынтығын пайдаланады. Бұл —
қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеудің әдістері.
Диплом жұмысының пәні: басқару қызметiн ұйымдастыруды жетiлдiруге,
мемлекеттiк органдардың iркiлiссiз жұмыс iстеуiн қамтамасыз етуге,
басқарушылық шешiмдердi жедел қабылдауға, азаматтардың құқықтары мен
бостандықтарын сақтауға, мемлекеттік мүдделердi қорғауға, мемлекеттiк
қызметшiлердiң лауазымдық өкілеттікті қызметтен тыс мақсаттарда
пайдалануына жол бермеуге жәрдемдесетiн әкiмшiлiк рәсiмдердi белгiлеуге
бағытталған.
Зерттеудің объектісі: Қазақстан Республикасындағы Әскери қызметкерлердің
әкімшілік құқық бұзғаны үшін жауапкершілік түрлері, олардың барысы, нысаны
және орындалуы.
Зерттеудің әдісі: Диплом жұмысын жазу барысында логикалық, талдау,
синтездеу, салыстырмалы тәсіл, тәжірибе жинақтау сынды әдістер қолданылды.
Диплом жұмысының теориялық негіздері: Диплом жұмысын зерттеу барысында
Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілері, Қазақстан
Республикасының және шет ел ғалымдарының оқулықтары пайдаланылды.
Зерттеудің тәжірибелік маңызы: Диплом жұмысы материалдарын осы саладағы
одан арғы ғылыми зерттеуге пайдалануға және оқу процесінде әкімшілік құқық,
ішкі істер органдарының әкімшілік қызметі бойынша тиісті арнайы курс
шеңберінде пайдалануға болады.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы: Диплом жұмысында Әскери қызметкерлердің
жауапкершіліктері, әскери қызметкерлердің әкімшілік құқықбұзушылық
әрекеттері және әкімшілік құқық бұзғаны үшін жауапкершілік түрлеріне толық
баяндама жасалынған.
Диплом жұмыстың құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, 2 тараудан, 5
бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. Қазақстан Республикасынының Қарулы Күштері. Әскери қызмет.
1.1 Әскери қызметшілердің құқықтары мен жалпы міндеттері. Қазақстан
Республикасынының Қарулы Күштері
Әскери қызмет – мемлекет пен халық алдында Қазақстан Республикасының
азаматтары Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде, Қазақстан
Республикасының басқада әскерлері мен әскери құрамында өздерінің қасиетті
борышы мен міндеттерін орындауымен байланысты мемлекеттік һызметінің ерекше
түрі. [2]
Қазақстан Республикасын қорғау оның әрбір азаматының қасиетті борышы және
міндеті болып табылады.
Әскери қызметшілерінің құқықтарымен әскери қызмет ерекшеліктерін ескере
отырып оларды іске асыру тәртібі заңнамамен айқындалады.
Әскери қызметшілердің өз құқықтарын пайдаланауы қоғамның, мемлекеттің
құқықтары мен заңды мүдделеріне, әскери қызметке, басқа да әскери
қызметшілер мен өзгеде азаматтардың құқықтарына зиян келтірмеуі тиіс.
Мемлекет әскери қызметшілердің құқықтарының, бостандықтарының іске
асырылуына, сондай-ақ әлеуметтік жане құқықтық қорғалуына кепілдік береді,
олардың лайықты өмір сүру деңгейін жасау, қызметі мен тұрмыс жағдайларын
жақсарту жөніндегі шараларды жүзеге асырады.
Әскери қызметшілердің құқықтарын қамтамасыз ету және қорғау командирлерге
(бастықтарға), әскери басқару органдарына, мемлекеттік басқару органдарына,
соттар мен құқық қорғау органдарына жүктеледі.
Әскери ант қабылдағанға дейін әскери қызметші жауынгерлік міндеттерді
орындауға (жауынгерлік іс-қимылдарға қатысуға, жауынгерлік кезекшілік,
жауынгерлік және қарауылдық қызмет атқаруға ) тартылмайды; әскери
қызметшіге қару-жарақ пен әскери және басқа техника бекітіліп берілмейді,
оған тәртіптік жаза қолданылмыйды.
Әскери қызметшілердің құқықтарын, бостандықтарымен заңды мүдделерін іске
асыру жөніндегі міндеттерін атқармауға кінәлі командирлер (бастықтар) бұл
үшін заңнамамен белгіленген жауаптылықта болады. Командирлер (бастықтар)
бағыныстылардың әскери қызметінің қауіпсіз жағдайларын қамтамасыз етуге
міндетті.
Өз құқықтары мен бостандықтарын, соның ішінде командирлердің (бастықтардың)
оның құқықтарына, бостандықтарына қысым жасайтын, ар-намысы мен жеке
басының қадір-қасиетіне кемсітетін заңсыз іс-әрекеттері жағдайларында
сотпен қорғауға. Ол білікті заң көмегін алуға құқылы;
шыққан тегіне, әлеуметтік және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне,
ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, сеніміне, тұрғылықты жеріне немесе кез
келген өзге де жағдайларға қарамастан тең құқықтарға. Көрсетілген себептер
бойынша кемсітуге тыйым салынады және ол заңмен қудаланады;
әскери қызмет жағдайларымен жане сипатымен регламентелетін жеке басының
бостандығына;
жеке басының қадір-қасиетіне қол сұғылмауына. Ол заңдармен және осы
Жарғымен қорғалған. Әскери қызметшіге қатысты зорлық, азаптау, қатал немесе
адамдық ар-намысы мен қадір-қасиетіне кемсітетін әрекет жасаған немесе жаза
қолданған адамдар заңнамамен белгіленген жауаптылықта болады;
мемлекеттің қорғауында болуға және жеке өміріне, жеке басымен отбасының
құпиясына, жеке салымдарымен жинақтарының құпиясына, хат жазысуына,
телефонмен сөйлесулеріне, пошта, телеграф және өзге де хабарларына қол
сұғылмауларына;
өзінің ұлтын және дінге қатыстылығын айқындауға және көрсетуге немесе
көрсетпеуге;
лауазымдық міндеттерін атқару шеңберінен тыс қарым-қатынас, тәрбиелеу,
оқыту және шығармашылық тілін таңдауға;
сөз бостандығына, өз пікірлері мен сенімдерін білдіруге, бұл ретте
мемлекеттік құпияларды жария жария етпей ақпаратты еркін алуға және
таратуға қол жеткізуге;
саяси партиялар мен кәсіби одақтарды қоспағанда, қоғамдық бірлестіктерді
ұйымдастыруға және оларда болуға;
қызметтен тыс уақытта заңға сәйкес ұйымдастырылатын, саяси мақсаттарды
көздемейтін жиналыстарға, митингілерге, демонстрацияларға, шерулерге
қатысуға. Қызмет уақытында жиналыстарға және басқада қоғамдық іс-шараларға
қатысу осы Жарғымен көзделген тәртіппен жүзеге асырылады;
еркін жүріп-тұруға және тұрғылықты жерін еркін таңдауға. Бұл құқық әскери
бөлімдердің жауынгерлік әзірлігін ұстау, әскери қызметшінің қызмет орынына
уақытылы келуін, әскери қызметші тұрған қызмет түрін қамтамасыз ету
қажеттігін ескере отырып, заңнамамен және осы Жарғымен айқындалған тәртіпте
іске асырылады;
оның мемлекет алдындағы міндеттерін шектемеуі тиіс ар-ождан бостандығына.
Әскери қызметші діни рәсімдерге қатысуды жеке адам ретінде қызметтен бос
уақытында жүзеге асырады;
әскери қызмет өткеруі арқылы еңбек етуге;
қауіпсіздік пен гигиена талаптарына жауап беретін еңбек ету жағдайына,
еңбегі үшін қажетті өмір сүру деңгейін қамтамасыз ететін және әскери
қызметке мүдделілігін ынталандыратын сыйақы алуға;
демалуға, оған (мерзімді әскери қызметтің әскери қызметшілері мен әскери
оқу орындарының курсантарыннан (оқушыларынан) басқа) апта сайынғы қызмет
уақытының белгіленген ұзақтығынан артық, сондай-ақ демалыс, мереке және
жұмыс істемейтін күндері әскери қызмет міндеттерін орындауға тарту және
оған аптаның басқа кундері міндетті демалыс беру бұйрықпен рәсімделеді.
Әскери қызметшілерге заңнамаға сәйкес демалыс беріледі. Жыл сайынғы және
қосымша демалыстардың жалпы ұзақтығы демалысын өткізу орнына баруы және
кері қайтуы үшін қажетті уақытты есептемегенде, берілген жылы алпыс
тәуліктен аспауы тиіс.
заңнамамен белгіленген нормалар бойынша және тәртіппен мемлекет есебінен
қызметтік тұрғын үй-жайлармен қамтамасыз етілуге;
заңды сатып алынған мүлкіне, соның ішінде мұрагерлік құқығы бойынша меншік
иесі болуға;
әскери қызмнт өткеру кезеңінде қаза табуы (қайтыс болуы), жарақат алуы,
мертігуі, сырқаттануы жағдайында міндетті мемлекеттік сақтандырылуға;
әскери-медициналық мекемелерде тегін медициналық қамтамасыз етілуге, сондай-
ақ санаторлық-курорттық емделуге;
әскери оқу орындарында оқуға. Әскери қызметшілер (мерзімді қызметтің әскери
қызметшілерінен және әскери оқу орындарының курсанттарынан (оқушыларынан)
басқа) әскери бөлімдер командирлерінің ұсынуы бойынша әскерлер тектерінің,
өңірлік қолбасшылық әскерлері қолбасшысының және одан жоғары басшылық
құрамның келісімімен заңнамаға сәйкес сессия және қорытынды емтихандар
тапсыру үшін демалыс берумен, азаматтық жоғары немесе орта арнаулы оқу
орындарында кешкі немесе сырттай оқу нысанында оқи алады. Оқуға
кандидаттардың санын айқындау кезінде жауынгерлік әзірлікті қамтамасыз ету
қажеттілігі ескеріледі;
мемлекет істерін басқаруға қатысуға, мемлекетік органдарға сайлауға және
сайлануға, мемлекеттік және әскери басқару органдарына өтініш жасауға,
республикалық референдумға қатысуға;
қызметі бойынша ауысыға, атқаратын лауазымының санатына, кәсіби
біліктілігіне және моральдық-іскерлік қасиеттеріне сәйкес кезекті әскери
атақтарын уақытылы алуына кепілдік беріледі. Лауазымында жоғарылау
қызметтік іс-қимылының және кәсіби даярлығының нәтейжелері бойынша жүзеге
асырылады;
заңнамамен көзделген өзге де құқықтарға құқыгы бар.
Әскери қызметшілердің жеке құқықтарын іске асыру әскери қызмет
ерекшеліктерімен және сипатымен шектеледі. Әскери қызметшіге:
қандайда партияны қолдап сөз сөйлеуге;
ереуілдерді, пикеттерді және өзге де наразылық акцияларын ұйымдастыруға
және қатысуға;
командирлердің (бастықтардың) қызмет бойынша және қызмет мүддесіне берілген
бұйрықтарын (өкімдерін) талқылауға және сынауға;
дінге қандай да болсын көзқарасты насихаттауға және діни ұйымдар құруға;
педагогикалық, ғылыми және өзге де шығармашылық қызметтен басқа, кез келген
кәсіпкерлік не басқа да ақы төленетін қызмет түрлерімен, соның ішінде
коммерциялық делдалдықпен айналысуға, сондай-ақ қызмет жағдайын
пайдаланумен жұмыстарды орындауға, қызмет көрсетулерге және бұл үшін заңсыз
сыйақы алуға тыйым салынады.
Әскери қызметшілердің әскери қызмет міндеттерін орындау кезінде қаруды алып
жүруге және қолдануға құқығы бар.
Штаттық (жеке) қаруды қолдану тәртібі заңмен және заңнама актілерімен
белгіленеді.
Әскери қызметшілер ең ақырғы шара ретінде жеке өзі немесе бөлімше құрамында
мынадай жағдайларда:
күзетілетін әскери жәнеазаматтық объектілерге, қарауылдарға, әскери
бөлімдердің үй-жайлары мен ғимараттарына топтасқан немесе жеке қарулы
шабуылды тойтару үшін;
қаруға және әскери техникаға күшпен ие болу әрекетінің жолын кесу үшін;
әскери қызметшілер мен азаматтық адамдарды, егер өзге тәсілдермен және
құралдармен оларды қорғау мүмкін болмаса, олардың өміріне немесе
денсаулығына қатер төндіретін шабуылдан қорғау үшін;
қылмыс жасаған не ауыр және аса ауыр қылмыс жасау үстінде қолға түскен,
қарулы қарсылық көрсеткен адамды, сондай-ақ қаруды тапсыру туралы заңды
талаптарды орындаудан бас тартқан адамды, егер өзгеде тәсілдермен және
құралдармен қылмыскердің қарсылығын тоқтату, ұстау немесе қаруын алу мүмкін
болмаса, ұстау үшін;
Қарауыл құрамына кіретін әскери қызметшілердің Қарулы Күштердің гарнизондық
және қарауылдық қызметтер жарғысымен (бұдан әрі Гарнизондық және
қарауылдық қызметтер жарғысы) айқындалған жағдайларда және тәртіппен қару
қолдануға құқығы бар.
Қару қолданудан бұрын оны қолдану ниеті туралы ескерту жасалуы тиіс. Қару
ескертусіз кенеттен қарулы, соның ішінде жауынгелік техниканы, көлік
құралдарын, ұшу апараттарын, теңіз және өзен кемелерін пайдалана отырып
шабуыл жасалған кезде, сондай-ақ қамаудан қарумен қашып шыққан кезде
қолданылуы мүмкін.
Әскери қызметшілердің қаруды дабыл белгісін беру немесе көмек шақыру үшін
қолдануға құқығы бар.
Әскери қызыметші қаруды қолдану және пайдалану кезінде айналадағы
азаматтардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін барлық мүмкін болатын
шараларды қолдануға, ал қажет болған жағдайда зардап шеккендерге алғашқы
медициналық көмек көрсетуге міндетті.
Қазақстан Қарулы Күштерінің қатарында әскери қызмет атқару әрбір қазақ
азаматының аса маңызды әрі құрметті міндетінің бірі болып табылады. Қарулы
Күштер қатарында қызмет ету - Отанымызды қорғаудағы қасиетті борышыңды
өтеу деген сөз.
Отанды қорғауды біздің елімізге шабуыл жасаған сыртқы жаулармен қарулы
күрес деп қана түсінбеу керек. Біз Отанымыздың күш-қуатын нығайта отырып,
оны бейбіт уақытта да қорғауға ат салысамыз.
Қазір енді Отан қорғаушылар қатарында Ұлы Отан соғысы қаһармандарының
ұлдары мен немерелері тұр. Олар әкелері мен аталарының үлесіне тиген қатал
сыннан өткен жоқ. Әйтсе де олар армиямыздың, халқымыздың қаһармандық
дәстүрлеріне адал, Еліміз қауіпсіздігінің, бейбітшілікті қорғаудың
мүдделері талап еткен, агрессия құрбандықтарына көмектесу керек болған
әрбір сәтте қазақ жауынгері дүние жүзінің алдында қандай да болсын
қиыншылықтарды жеңуге әзір тұратын, қалтқысыз, әрі ержүрек патриот,
интернационалист ретінде көрінеді.
Қазіргі армия жауынгердің ерік-жігері мен психологиялық төзімділігіне үлкен
талап қояды. Ол әскери техникаларды, оның ішінде өте күрделі әскери
машиналарды, ракета комплекстері мен радио электрондық жүйелерді, атомдық
сүңгуір қайықтары мен дыбыстан жылдам ұшатын әуе кемелерін шебер меңгере
білуі керек. Бұл жерде жауынгердің ұйымшылдығы мен тәртіптілігі қажет. Ал
әскери тәртіпті білу, оны орындауға әзір тұру - өзіңнің жеке басыңды
қалыптастыру мен әскери қызметке дайындалу жолындағы маңызды қадам деген
сөз.
Қазақстан Республикасының Конституциясының 36-бабында былай деп жазылған:
“Қазақстан Республикасын қорғау – оның әрбір азаматының қасиетті парызы
және міндеті. Республика азаматтары заңда белгіленген тәртіп пен түрлер
бойынша әскери қызмет атқарады”. Бұл сөздердің мәні қандай екендігі жайында
өздеріңе ұсынылып отырған библиографиялық құралдағы материалдардан
білулеріңе болады.
Қазақстан армиясы
Қазақстанның егемендігі күрделі геосаяси процестер жағдайында қалыптасты.
Бұрынғы КСРО–ның оңтүстік шекаралары тұрақсыздық белдемі әрі әскери
қақтығыстар болуы мүмкін аймақтар ретінде сипатталды. Ауғанстандағы соғыс
мемлекеттік шекараларды аттап өтіп, айқын әскери қатерге айналды.
Қазақстан территориясында КСРО–ның оңтүстік-шығыс шекараларын қорғауға
арналған КСРО Қарулы Күштерінің жалпы саны 200 мың адамнан тұратын әсекери
топтары орналасты. Оның құрамында стратегиялық ядролық күштердің, 40 жалпы
әскери армияның бірлестіктері, құрамалары және бөлімдері, 73 әуе
армиясының, 37 әуе шабуылынан қорғаныс күштері корпусы, 56 аралас
авиациялық әскеи-әуе күштері корпусы, сондай-ақ тыл және техникалық
жабдықтау құрамалары мен бөлімдері болды. Қалыптасқан жағдай Қазақстанда
орналасқан әскерге жақсы жолға қойылған қатаң бақылау орнатылуын талап
етті. Ел басшылығы бұл үшін барлық қажет шараларды қолданды. 1991 жылы 21
тамызда Қазақстан Президентінің “ Қазақ КСР- інің Қауіпсіздік кеңесін құру
туралы” Заңы шықты.
Жарияланған егемендікті қорғау үшін, сондай-ақ, елдегі және республикадағы
әскери саясатқа іс жүзінде ықпал ету үшін республикалық қорғаныс мекемесін
құру обьективті қажеттілікке айналды.
Әскери қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі Қазақстанның мемлекеттік саясатын
біртіндеп жүзеге асыра отырып, 1991 жылы 25 қазанда Қазақстан Президенті “
Қазақ КСР Мемлекеттік қорғаныс комитетін құру туралы” Жарлық шығарды.
Мемлекеттік қорғаныс комитетінің төрағасы болып генерал-лейтенант С.Қ.
Нұрмағамбетов тағайындалды.
Қазақстанның мемлекеттік Қорғаныс комитеті Азаматтық қорғаныс штабы мен
Қазақ республикалық әскери комиссариатының негізінде құрылды. Оған “әскери
жасақтарға бақылауды” жүзеге асыру, сонымен бірге әскерлердің орын
алмастырып, әр түрлі әскери жаттығулар жүргізуін, әскери мүліктердің
республикадан тысқары жерлерге тасымалдануын, армияның әскери қызметіндегі
басқа да бағыттарды “назарда” ұстау міндеті жүктелді.
Қазақстанның Мемлекеттік қорғаныс комитеті әскери-кадрлық саясатын КСРО
Біріккен Қарулы Күштері Бас қолбасшылығының келісімімен жүргізіп отырды.
Мысалға, Қазақстанда тұрған бөлімдер мен құрамалардағы полк командирінен
бастап жоғары қызметтерге офицерлердің тағайындалуы міндетті түрде
республика басшылығымен келісілуі керек болды. [3]
Тәуелсіз Мемлекекеттер Достастығын (ТМД) құру туралы 1991 жылғы 21
желтоқсандағы ортақ әскери-стратегиялық кеңістікті және бірыңғай
қолбасшылықты сақтау және қолдау туралы сөз болды. Алайда, сол жылғы
желтоқсанның ортасында Украина президенті, одан соң Әзербайжан мен Молдова
президенттері өздерін стратегиялық күштерден басқа, өз республикаларының
территориясында тұрған әскердің бас қолбасшысы етіп жариялады. 1992 жылдың
басында бірыңғай қолбасшылықты сақтау ғана емес, ТМД елдері Қарулы Күштерін
біріктірудің өзі мүмкін емес екендігі белгілі болды. Бұл басқа да бұрынғы
одақтас республикаларды дербес армия құруға мәжбүр етті.
1992 жылы 7 мамырда Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаев “Қазақстан
Республикасы Мемлекеттік қорғаныс комитетін Қазақстан Республикасының
Қорғаныс министрлігі етіп қайта құру туралы”, “Қазақстан Республикасының
Қарулы Күштерін құру туралы” және алғашқы қорғаныс министрі етіп генерал
полковник (1993 жылдың 9 мамырынан армия генералы) С.Қ.Нұрмағамбетовты
тағайындау туралы жарлықтарға қол қойды. Бұл күн Қазақстанның дербес Қарулы
Күштерінің құрылған күні болып қалды.
Республика армиясының негізгі құрамында бірнеше (оның ішінде бір танк)
дивизиясы бар 40 жалпы әскери армия, авиация корпусы, радио және
радиотехникалық барлау бөлімшелері, жабдықтау бөлімшелері және Байқоңыр
ғарыш айлағын, Семей сынақ алаңын және Сарышағандағы, Ембідегі, Арал
теңізінің Барсакелмес аралындағы сынақ алаңдарын арнайы жабдықтау
бөлімдері, базалар, арсеналдар, қоймалар және басқа да бөлімдер мен
мекемелер құрады. Қазақстанда барлығы 200 мыңнан астам әскери қызметшілер
болды, олардың қарауында стратегиялық қарудың аталған түрлерінен басқа 1200
танк және брондалған машиналар, 1500 артиллериялық жүйе және 370 әскери
ұшақ бар еді.
Бұрынғы Кеңес Армиясының аталған бірлестіктері, құрамалары және бөлімдері
Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінің негізін құрады.
Тәуелсіз Қазақстан армиясын құруда қорғаныс мәселесі бойынша құқықтық
негіз қалаудың маңызы зор болды. Бұл жұмысты Президент, Үкімет, Қорғаныс
министрлігі белсенді әрі мақсатты түрде жүргізді. Жас республиканың Отан
қорғау мәселелері жөніндегі алғашқы заңдары өз уақытында және тиісті
деңгейде дайындалды. 1992 жылы 22 қыркүйектің өзінде-ақ Жоғары Кеңес “
Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері және Қорғаныс туралы” Заңды
қабылдады. Төрт айдан кейін – 1993 жылы 19 қаңтарда “Жалпыға бірдей әскери
міндет және әскери қызмет туралы”, ал екі аптадан кейін – 1993 жылы 1
ақпанда “ Әскери қызметшілердің және олардың отбасының мәртебесі әлеуметтік
қорғалуы туралы” Заңдар күшіне енді. Сондай-ақ, 1993 жылы 11 ақпанда
Президент бекіткен Қазақстан Республикасының алғашқы әскери доктринасы
ұжымдық түрге дайындалды. Ол соғысты болдырмау, қорғаныс қуатының
жеткіліктілігі, ТМД елдерімен өзара көмек одағы принциптеріне негізделді.
Доктрина ережелері мемлекеттің сыртқы саяси және әскери қызметінде кеңінен
пайдаланылды.
1992 жылы 29 қаңтарда Қазақстан Республикасы Еуропадағы қауіпсіздік пен
ынтымақтастық жөніндегі ұйымның (ЕҚЫҰ) қатысушысы болды, ал сол жылғы 2
наурызда Біріккен Ұлттар Ұйымының мүшелігіне қабылданды. Кеңестер Одағының
шарттары мен міндеттемелерінің құқықтық мұрагерлігін мойындайтынын мәлімдей
отырып, Қазақстан өзі қол қойған шарттар мен келісімдерді, оның ішінде
қаруды шектеу мен қысқарту мәселелері жөніндегі міндеттерін де адал орындап
келеді. Орташа және шағын радиусты аумақта әрекет ететін ракеталар
келісімдерде көрсетілген мерзімдер ішінде біртіндеп жойылды. Стратегиялық
шабуылдаушы қаруларды қысқарту және шектеу жөніндегі шарт негізінде
құрлықаралық баллистикалық және қанатты ракеталар кезекшіліктен алынып,
1995 жылдың ортасына қарай Ресейге жеткізілді, бұл қарумен жабдықталған
құрамалар біртіндеп республика аумағынан шығарылды. 1998 жылы 109
жауынгерлік және оқу шахталық іске қосу құрылғысы, 16 оқу және командалық
пункт таратылды. Сол мерзімде Байқоңыр сынақ алаңында 10 сынақтық шахтаның
іске қосу құрылғысы, Дегелең тауларындағы 12 құрылғы, 187 штольняның 181-і
және Семей сынақ алаңының Балапан алабындағы 13 ұңғыма жойылды. 1991 жылы
29 тамызда жабылған ядролық сынақ алаңының негізінде 1992 жылы мамырда
Ұлттық ядролық орталық құрылып, Курчатов қаласы республиканың ядролық
физика және экология проблемаларын зерттеу саласындағы ғылыми әлеуетін
шұғыл көтерді.
Қарулардың бір түрлерін жойып, енді біреулерін қысқарту жөніндегі шаралар
шет ел бақылаушыларының қатысуымен немесе әскери техника мен қару
орналасқан аудандарды одан әрі бақылауға алу арқылы жүзеге асырылды.
Қазақстандық нысандарда инспекциялық сапармен 16 мемлекеттен келген 33
инспекторлар тобы болды. Өз кезегінде қазақстандық өкілдер Германия,
Польша, Италия аумағындағы шарттарды жүзеге асыру жөніндегі көп ұлтты
инспекцияларға қатысты.
Республиканы ядролық қарусыз мемлекетке айналдыру идеясын республика
жұртшылығы әр түрлі қабылдады. Ядролық қуатты сақтау идеясын жақтаушылар да
табылды, онсыз елдің қауіпсіздігі мен территориясының тұтастығына кепілдік
жасау мүмкін емес деп сендірді олар. Президент Н.Ә.Назарбаевтың, Сыртқы
істер министрлігінің және Қорғаныс министрлігінің күш-жігерімен оларды
тыныштандырып, оңтайлы нұсқаны таңдап алуға қол жетті. Біздің жерімізде
сақталып келген ядролық қуаттан бас тарту 1994 жылы желтоқсанда Ресей,
Англия және АҚШ-пен бірге “Ядролық қаруды таратпау жөніндегі шартқа
Қазақстан Республикасының қосылуына байланысты Қазақстан қауіпсіздігіне
кепілдік беру туралы меморандумға” қол қойылуы арқылы заңдастырылды. Біздің
еліміздің қауіпсіздігіне кепілдікті Қытай мен Франция да берді.
Тәуелсіздік алған күннен бастап Қазақстан Республикасы шет елдермен
қарым–қатынасқа үнемі көңіл бөліп келеді. Ол ешбір елді жау ретінде
санамайтынын және оларға территориялық та, басқа да ешқандай талап
қоймайтындығын мәлімдеді. “Шанхай бестігі” Үкіметтерінің – Ресей,
Қазақстан, Қырғызстан,Тәжікстан және Қытайдың біріге күш жұмсауымен ҚХР-дың
солтүстік көршілерімен арадағы шекарасы туралы ондаған жылдар бойы сақталып
келе жатқан түсініспестік жойылды. Оның ішінде Қытайдың Қазақстанмен
шекарасы делимитацияланды, одан соң бүкіл шекара бойында демаркация
жүргізілді. Қазақстан Республикасының Ресеймен, Қырғызстанмен және
Өзбекстанмен шекарасын делимитациялау басталды. Соның өзінде аталған
мемлекеттер ортақ кедендік кеңістікті және адамдардың, көлік құралдары мен
тауарлардың еркін қозғалысын сақтауға тырысып отыр. Тек қана есірткі
заттарын, қаруды тасымалдауға және діни, саяси экстремизмге бөгет қойылады.
Барлық билік тармақтарының күш жұмсауымен Қазақстан өзінің бүкіл шекарасы
бойында қауіпсіздік белдемін жасауға қол жеткізді. Республикадағы
тұрақтылық жағдайы бүкіл әлемдегі өзгерістерге әсер етуде. Блоктардың бір-
біріне текетіресі аяқталуымен бірге қырып жоятын ядролық және басқа да қару
түрлерін қолдану арқылы дүниежүзілік соғыс тудыру қатері азайды. Қару-
жараққа бақылау орнату жүйесі кеңінен өрістеуде, мемлекеттер арасындағы
жанжалдарды болдырмау және өрістетпеу шаралары жиі қолданылуда. Алайда
теріс бағыттар да жоқ емес. Ядролық қаруға тыйым салу ісі бәсеңдеп қана
қалған жоқ, сонымен қатар, республикаға жақын орналасқан Пәкістан мен
Үндістан – жаңа ядролық мемлекеттерге айналды. Мұның бәрі мемлекеттің өз
армиясына үнемі көңіл бөлуін талап етті және талап етеді.
Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері өзі құрылған күннен бастап
Құрлықтағы әскерден, Әскери - әуе күштерінен және Әуе шабуылынан қорғаныс
әскерінен тұрды.
1993 жылы 2 сәуірде Қазақстан Республикасы Президентінің “ Қазақстан
Республикасының әскери–теңіз Күштерін құру туралы” Заңы шықты.
Республиканың Әскери-Теңіз Күштері құрамына 1- рангілі капитан Исламовтың
басшылығымен алғашқы болып кірген 8 теңіз офицері басты база ретінде Ақтау
портын таңдап алды. 1- рангілі капитан Р.А. Қомратов әскери – теңіз
базасының командирі, кейінірек Әскери–Теңіз күштерінің қолбасшысы болып
тағайындалып, тұңғыш қазақ контр-адмиралы болды.
1995 жылы 6 америкалық катер, бір жылдан кейін Германиядан әкелінген 4
шағын күзет кемесі суға түсірілді. Флотты кемемен қамтамасыз ету ісіне
республика өнеркәсібі қосылды, жетекші рөлді Оралдың “Зенит” зауыты өз
мойнына алды. 1998 жылы кәсіпорын ұжымы елдің және ТМД-ның басқа
қалаларынан қосылған салалас мамандармен бірлесе отырып, алғашқы күзет
кемесі “Сұңқарды”, көп өтпей екіншісі “Батырды” суға түсірді. Қазақстан
Республикасының Әскери Теңіз Күштері өзінің бесжылдығын 500 матрос,
старшина және Офицері бар 17 кеме мен катер құрамында атап өтті.
1997 жылы 17 қарашада Президент Заңымен Қазақстан Республикасының Қарулы
Күштері үш жақты құрылымға ауыстырылды Жалпы әскери күштер ( оған
Құрлықтағы әскер және Жедел қимыл күштері енді), Әуе қорғанысы күштері (
Әскери-әуе күштері мен Әуе шабуылынан қорғаныс күштері біріктірілді) және
Мемлекеттік шекараны қорғау күштері (олар Шекара әскерлерінің заставалары
мен бөлімдерінен, Қазақстан Республикасының Әскери-Теңіз күштерінің
кемелері мен жағалау қызметінен тұрады). Сонымен бір уақытта Бас штаб
Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің Бас Штабы болып қайта құрылды. Көп
өтпей, алайда, Шекара әскерлерінің Қорғаныс министрлігіне бағынуының
негізсіздігі айқын болып, 1999 жылдың 2 шілдесінен бастап олар Ұлттық
қауіпсіздік комитетінің қарамағына қайтарылды.
ТМД-ның әрбір елінде Қарулы Күштер құрылған кезден бастап, олардың
басшылары өз қорғаныстарын ұжымдық негізде құрғысы келетіндерін мәлімдеді.
Алайда, 1992 жылы 15 мамырда Ташкентте ұжымдық қауіпсіздік туралы шартқа
(ҰҚШ) тек 6 ел ғана – Армения, Қазақстан, Ресей, Тәжікстан және Өзбекстан
қол қойды. Келесі жылы оған Әзербайжан, Беларусь және Грузия қосылды.
Небәрі бес жыл өткеннен кейін, 1999 жылы 4 ақпанда Әзербайжан, Грузия және
Өзбекстан ҰҚШ-ға мүшеліктен шығу туралы шешім қабылдағанын мәлім етті. 2-3
аптадан кейін бұл үш елдің бірінің қабылдаған шешімінің қате болғанын
сезінуіне тура келді. Ташкенттің орталығында ислам оппозициясы күштері
ұйымдастырған жарылыс болды. Діни уағыздармен бүркемеленген мұндай күштер
Тәжікстан және Қырғызстан Республикаларында жанданды. Ауған талибтерінің,
Усама бен Ладеннің және басқа да халықаралық экстремистердің қолдауына
сүйенген олар Ферғана жазығында және Тәжікстанның, Қырғызстанның оған
көршілес аудандарында, Өзбекстанның Сурхандария облысында ислам мемлекетін
құру идеясын көтерді. 1999 жылы үкімет әскерлерінің күшінен жеңіліске
ұшыраған олар 2000 жылы өздерінің арандату әрекетін қайталап, бірақ тағы да
қуылды. Алайда бүкіл ортаазиялық республикаларға, оның ішінде Қазақстанға
да елеулі қатер төнгені айқын болды.
Біздің көршіміз – Қытай Халық Республикасы үшін де қауіп күшейді. Бұл
бұрынғы КСРО-ның ортаазиялық республикалары мен Қытай кіретін “Шанхай
бестігінің” қызмет ауқымын кеңейтуге негіз болды. Шекара мәселелерін және
шекаралық белдемдердегі сенім шараларын шешуге негізделген “Шанхай бестігі”
терроризм қатерімен күресте де бірлесе әрекет етуге шешім қабылдады. Осы
мақсатпен олардың арасында әскери-саяси ынтымақтастық кеңеюде, халықаралық
террористердің қауіпті әскери қимылдарын тойтару жөнінде біріккен
жаттығулар өткізу, бітімгершілік шараларға қатысу көзделуде. Осы және басқа
мәселелер бойынша келісімдер 2000 жылғы наурыздың соңында Астанада өткен
Қазақстан, Қырғызстан, Ресей және Тәжікстан қорғаныс министрлері кеңесінің
қорытындысына негізделген Бірлескен коммюникеден өз көрінісін тапты. [4]
Бір айдан соң Ташкентте Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, және Өзбекстан
президенттерінің екі күндік кездесуінің қорытындысы бойынша, саяси және
діни экстремизмге, транс-ұлттық ұйымдасқан қылмысқа және тұрақтылық пен
қауіпсіздікке нұқсан келтіретін басқа да қатерлерге қарсы күрестерге
бірлескен қимылдар туралы шартқа қол қойылды. Көршілес мемлекеттер
басшылары мұны “Қорғаныс Одағы” деп атады. Көрші елдегі “Баткен соғысы” деп
аталған жағдайлар, оның біздің мемлекетіміздің оңтүстік аудандарына өтуінің
тікелей қатері “қорғаныс одағы” – ҰҚШ-ға қатысушы елдердің өзара қарым-
қатынасын нығайтып қана қоймай, сонымен бірге бұрын басталған әскери
реформаны жеделдетуді талап етті. 2000 жылы 10 ақпанда Қазақстан
Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев жаңа Әскери доктринаны бекітті. Ол
бұрынғыша қорғаныс сипатына ие және әскери қақтығыстарды болдырмауды,
оларды дипломатиялық жолдармен шешуді басты міндеті санайды. Геосаясаттағы
өзгерістер терең талдана отырып, жаңа әскери доктринада жаңа қауіп
қатерлердің өскені, әсіресе, оның халықаралық терроризм, саяси және діни
экстремизм, ұйымдасқан қылмыс, қару-жарақ пен есірткіні заңсыз тасымалдау
тарапынан болып отырғаны мәлімделді. Осыларды, сондай-ақ, қарулы күрес
құралдары мен әскери өнердегі өзгерістерді ескере отырып, жаңа доктрина
соғыстың сипаты, құрылымы және әскерлердің әскери іс-қимылдары туралы
мәселелерді жаңаша түсіндіреді. Әскери қауіпсіздікті экономикалық жағынан
қамтамасыз ету мәселесі де кеңінен қарастырылды. Әскери доктрина негізінде,
2000 жылы 7 шілдеде “Әскери реформа тұжырымдамасы” және “Әскери құрылыстың
2005 жылға дейінгі мемлекеттік бағдарламасы” бекітілді.
Қабылданған құжаттар толығымен іске асырылуда. 2000 жылы 7 тамыздағы ел
президентінің нұсқауымен Жаңа әскери-әкімшілік құрылым - әскери округтер
құру басталды. Қазіргі кезде округтерде құрамалар мен бөлімдерді толықтыру,
оларды орналастыру жұмыстары аяқталуда, гарнизондар ретке келтірілуде,
барлық керек жарақпен қамтамасыз ету жолға қойылуда, облыстық және
жергілікті өкімет органдарымен байланыс орнатылуда.
Қазақстан армиясында бөлімшелердің, бөлімдер мен құрамалардың жауынгерлік
оқулар Ауғанстандағы соғыстың, сондай-ақ әлемнің басқа елдерінің соңғы
онжылдықтағы қарулы қақтығыстарының тәжірибелерін ескере отырып
жүргізіледі. Оқу сыныптарындағы сабақтар далалық-роталық және батальондық
жаттығулардағы жауынгерлік атыстармен, әр түрлі ауқымдағы командалық-
штабтық жаттығулармен толықтырылады.
1994 жылы 14 мамырда Әуе шабуылынан қорғаныс және Әскери-әуе күштері
әскерлерінің республикалық әуе кеңістігін қорғау кезіндегі олардың өзара
біріккен қимылдары мәселесі бойынша командалық-штабтық жаттығуы болды. Сол
жылдың 15 тамызында Қазақстан Қарулы Күштері Жоғарғы Бас қолбасшысы
Н.Ә.Назарбаевтың қатысуымен гвардиялық гарнизон бөлімдерінің кешенді
командалық-штабтық жаттығуы өтті. 1995 жылы 3-7 қыркүйек аралығында
Гвардейский поселкесінде кешенді жазғы-тактикалық жаттығу болды. Бір жылдан
соң, 1996 жылы 13 қыркүйекте Әскери-әуе күштері бөлімдерінің жауынгерлік
дайындығын тексеру және авиацияның, әскердің басқа түрлерінің бөлімдерімен
өзара үйлесімді қимылдарын байқау мақсатында жаңа жаттығу өткізілді. Оларға
қатысқан Н.Ә.Назарбаев тиісті қолбасшыларға Қазақстан Республикасы Әскери-
әуе күштерінің туын және Әуе шабуылынан қорғаныс күштерінің жауынгерлік
туын тапсырды.
1998 жылы 28 тамызда Жоғарғы Бас қолбасшының қатысуымен тылды қамтамасыз
ету бөлімдерінің кешенді жаттығуы өтті. Жаттығуға қатысушылар үлкен
жауынгерлік дайындығы барын көрсетті, тәртіпті әрі шешімтал әрекет етті.
2000 жылы сәуірде Қарулы Күштер басқармасы органдарының, Ұлттық қауіпсіздік
комитеті бөлімшелерінің және Ішкі істер министрлігі Ішкі әскерлерінің
стратегиялық командалық-штабтық жаттығуы өтті. Онда контртеррористік
операциялар жүргізудегі негізгі іс қимылдарды қалыптастыру тәсілдері
жасалып, келісілді.
Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері өзі құрылған күннен бастап Ұжымдық
қауіпсіздік туралы шартқа (ҰҚШ) қол қоюшы елдердің армияларымен
ынтымақтастықты, өзара іс-қимылды және тәжірибе алмасуды ұйымдастыруға көп
көңіл бөліп келеді. Бұл істегі алғашқы қадамдардың бірі ТМД мемлекеттері
басшыларының шешімімен 1993 жылы маусымда Тәжікстанның Ауғанстанмен
шекарасын күзету үшін көмек ретінде жеке құрама атқыштар батальонының
құрылуы болды.
1995 жылы 10 ақпанда “ТМД-ға қатысушы мемлекеттердің Әуе шабуылынан
қорғаныс жөніндегі біріккен жүйесін құру туралы” келісімге қол қойылуы ТМД
өмірінде үлкен мәнге ие болды. Оның негізінде Армения, Беларусь, Грузия,
Қазақстан, Қырғызстан, Ресей, Тәжікстан, Түрікменстан, Өзбекстан және
Украина әскери салада ұжымдық қауіпсіздік жүйесін құру бойынша нақты
шараларды жүзеге асырды. [6]
Қазіргі кезде ТМД әуе шабуылынан қорғаныс жөніндегі біріккен күштері
бірлескен жауынгерлік кезекшілік, әуе жағдайы жөніндегі ақпараттар алмасу
жүйесін қалпына келтіруге қол жеткізді. Жекелеген елдердегі, оның ішінде
Қазақстандағы, Ресейдегі және Өзбекстандағы жүйелердің көпшілігі мұндай
алмасуды автоматты режимде жүзеге асырады, бұл әуе шабуылынан қорғану
күштері мен құралдарының дайындығын тиісті деңгейге дер кезінде көтеруге
мүмкіндік береді. Әуе шабуылынан қорғаныс әскерлері, күштері және
құралдарының бірлескен оперативті және жауынгерлік дайындығының жүйесі
жолға қойылып, жетілдірілуде.
Қазақстан Республикасының Әуе шабуылынан қорғаныс күштері жойғыш авиация
бөлімдерінің қарулары құрамында аэродинамикалық, ұшу және жауынгерлік
сипаттары жөнінен шын мәнінде әлемдегі ең таңдаулылар қатарына қосылатын
МиГ-29, МиГ-31, Су-25, Су-27 ұшақтары бар.
Көршілес елдер армияларының жауынгерлік ынтымақтастық тәжірибесіне 1995
жылы құрылған Орталық Азия батальоны (Ортазбат) ықпал етеді. Оның міндеті –
Біріккен Ұлттар Ұйымының қамқорлығымен бейбіт жасампаздық іс-әрекеттерге
қатысу. Батальон құрамына үш мотоатқыштар ротасы, зениттік-ракеталық взвод,
минометті батарея, байланыс взводы, медициналық пункт және материалдық-
техникалық жабдықтау взводы кіреді. Жалпы саны – 553 адам. Ресей, АҚШ,
Түркия және басқа мемлекеттердің бітімгершілік күштерінің қатысуымен, жыл
сайын бұл батальонның жаттығуы өтіп тұрады. Жаттығу ауданында қатысушы
елдер бөлімдерінің десанттары террорға қарсы әрекеттер мен гуманитарлық
тапсырмаларды орындайды.
Біздің республикамыз да қосылған НАТО-ның “Бейбітшілік жолындағы
бағдарламаларын” жүзеге асыру тұрғысында, 1996 жылдан АҚШ әскерлерімен
Қазақстан аумағында (“Жәрдем-99”) және АҚШ-та (“Наггет-97 кооперациясы”,
Форт-Пол), түрік (“Бейбітшілік көпірі-98”), фин (“Ортазбат-99”, Тампа қ.)
әскерлерімен бірлескен жаттығулар өткізіліп келеді. Олардың ішіндегі ең
үлкені НАТО-ның 23 елі мен ТМД-ның 6 елінің күштері қатысқан “Бейбітшілік
қалқаны-2000” жаттығуы болды.
Біріккен жаттығулар жауынгерлік қимылдардың тактикалық деңгейдегі
дағдыларын жетілдіреді, барлық деңгейдегі басқару органдарының дайындық пен
жаттығу жүргізу жөніндегі тәжірибелерін байытады, сондай-ақ, армиялар мен
әр түрлі елдер халықтары арасындағы өзара түсіністік пен ынтымақтастықтың
артуына ықпал етеді.
1.2 Мемлекет қызметін ұйымдастыру
Мемлекет қызметін ұйымдастырудың басты, негізгі талаптары Қазақстан
Республикасы Конституциясында қарастырылған (33-бап), сонымен қатар
Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 26 желтоқсандағы
Мемлекеттік қызмет туралы заң күші бар Заңында толық түрде қарастырылған.
Бұл Жарлық мемлекеттік қызметті ұйымдастырудың негізін, мемлекеттік
қызметкерлердің құқықтық жағдайларын және мемлекеттік қызмет аясындағы
қарым-қатынастардың реттелуін анықтайды.
Мемлекеттік қызметтің азаматтардың еңбек іс-әрекетінін бір турі болып
келетіні сөзсіз. Сондықтан да мемлекеттік қызмет жалпылай ұйымдастыруға тән
барлық қасиеттерге негізделеді. Мемлекеттік қызмет деп әлеуметті пайдалы,
объективті қажет және басқарылу персоналының ұйымдасқан нысанындағы
қызметін айтамаыз.
Мемлекетті басқару органдарында басқару қадрларын жинаудың, басқару
функциялары мен өкілеттіктердің лауазымды тулғалар арасында бөлінудің
арнайы тәсілдері, мемлекет және еңбек процесін басқару, басқару
органдарының жұмыс істеуіне қажетті жағдай жасақталған. Бұл тұрғыдан
мемлекеттік қызмет еңбек құқығының жалпы нормаларына негізделеді.
Мемлекеттік қызметдеп белгілі бір іс-әрекеттің түріне қатысты, яғни кәсіп,
мамандық, біліктілік, лауазымға қатысты жұмыстың орындалуын айтамыз. Кәсіп
- еңбек қызметінің кең саласы. Бұнда мемлекет қызметкері өз мамандығына
сәйкес бар білімін, талабын толығымен қолдана алады. Мамандық көрсетілген
кәсіптің аясындағы еңбек қызметініңтар саласы. Бұнда мемлекет қызметкері
жұмысты тиімді атқаруы ушін өзінің бұл сала бойынша алған терең, жан-жақты
білімін қолдана алады. Ал біліктілік болса, белгілі бір қызметкердің қандай
да дәрежедегі ауыр қызметті атқара алатынын анықтайды. Біліктілік
-біліктілік класстарымен анықталады.
Мемлекеттік қызметтің тагы бір белгісі - мемлекеттік қызметкердің басқару
органы қызметіне тікелей қатысуы. Бұл дегеніміз-азаматты басқару органының
құрамына, яғни штатқа және мемлекеттік органның басқару қызметіне
гқгізілуін айтамыз. [5]
Лауазымды тұлғаның басқару органының ішкі еңбек тәртібіне бағынуы -
мемлекеттік қызметтің келесі белгісі болып табылады. Ішкі еңбек тәртібінің
мазмұнын құрайтын лауазымды тұлғалардың бірлескен басқару қызметін, ұжымның
нақты және дұрыс жұмыс істеуін қамтамасыз ететін, басқару органының осындай
режимін анықтайтын нормалар құрайды. Ішкі еңбек тәртібі заңдармен, ішкі
еңбек тәртібінің хиптік ережелерімен және осының негізінде қабылданған
басқару органының жергілікті ішкі тәртіп ережесімен реттеледі.
Мемлекеттік басқару органының ішкі еңбек тәртібінің айрылмас әлементі болып
субординация жүйесі, яғни лауазымы бойынша төмен Іуіемлекеттік қызметкерлер
лауазыіуы жоғары қызметкерлерге толық есеп беруімен айқындалады. Басқару
органының ішкі еңбек тәртібіне бағыну - әрбір лауазымды тұлғаның міндеті
болып саналады.
Мемлекеттік қызметтің тағы бір ерекшелігі жалақы болып габылады.
Мемлекеттік қызметкерге жалақы: еңбекті бағалауда барлығына ортақ
критерийлерге негізделе отырып, жалақы еңбектің сапасы мен мөлшеріне сәйкес
төленеді. Жалақы алдын-ала қабылданған нормалар негізінде өндіріледі;
жалақының негізгі бөлігі басқару органының штат кестесімен анықталады, ал
қосымшасы -мемлекет қызметкерінің біліктілік деңгейіне және басқа
жағдайларга (біліктілік класстар үшін мемлекеттік қызметтте істеген жылдары
үшін төлемдер, сыйақы және т. с. с.) байланысты анықталады, төленетін ақша
мөлшері жагынан шектелмейді, бірақ заңда көрсетілген минимальды мөлшерден
төмен болмауы тиіс.
Мемлекеттік қызмет дегеніміз - мемлекеттік органдарда және олардың
аппараттарындағы Конституцияның негізінде жүзеге асырылатын және
мемлекеттік басқаруға, мемлекеттік қызметтер мен мақсаттарды жүзеге асыруға
бағытталған азаматтардаң кәсіби қызметі. Келтірілген анықтама бойынша
мемлекеттік қызметтің кәсіптік қызмет ретіндегі жалпы белгілерін былайша
айқындаймыз:
мемлекектгік қызмет мемлекеттік мақсаттар мен қызметтерді жүзеге асырумен
байланысты;
мемлекеттік қызметтер мен мақсаттардың салалы әкономика, әлеуметтік-саяси
құрылым бойынша дамуы мемлекетті басқару, мемлекеттік қызметкерлердің
кәсіби қызметі арқылы жүзеге асырылады. Бұл қызмет көп
қырлылығымен басқару функцияларының көлемділігімен, ауырлылығымен
және ауқымдылығымен (масштабтылығымен) ерекшеленеді. Мемлекетгік басқаруда
бүкіл қоғамныңжәне мемлекеттің мүдделері көрсетіледі;
мемлекеттік қызмет қоғамда басқару қызметін жүзеге асыратын арнайы аппарат
аясында жүзеге асырылады. Осындай аппаратсыз жұмыс істеу мүмкін емес,
себебі мемлекеттік басқарудың кез келген саласы осындай аппаратты қажет
етеді. Әкономика, әлеуметтік сала мен әкімшілік-саяси құрылысдамуындагы
мемлекет қызметкері органдар жүйесі арқылы жүзеге асады. Бұл органдар
алдында тұрған мақсаттары олардың қызметінің мазмұнын және сәйкесінше
мемлекеттік қызметкерлер функциясын анықгайды;
мемлекеттік қызметгің спецификасы басқару функциясын жүзеге асырумен тығыз
байланысты. Басқару аппаратында мемлекет функцияларыныңбасқару
функцияларымен бірігуі және мемлекеттік қызметкерлердің нақты
функцияларының қүралуы арқылы жүзеге асады. Соның өзінде басқару
органдарының мақсаттары мен функциялары мемлекеттің мақсаты мен
функцияларынасәйкес болуы керек;
мемлекеттік қызметкерлер мемлекет атынан сөйлейді, сондықтан да мемлекеттік
билік қүзіретгеріне ие;
мемлекеттік қызмет Конституция нормаларына, зандарға, Қазақстан
Республикасы Президентінің Жарлықтарына және басқа заңды актілерге
негізделеді. Басқаша айтқанда мвемлекеттік қызметкерлердің басқару қызметі
мемлекетгік басқарудағы заңдылық қағидасыныңталаптарынасай болуы керек. Бүл
жерде Конституция нормаларын және басқа да заң актілерін мемлекеттік
басқару аясына сәйкес басқа заң актілерін жүзеге асыру. Мемлекеттік
басқарудың бар мағынасы әлеуметтік процестердің мемлекеттің басқаруын
ұйымдастыру;
мемлекеттік қызмет - атқарушы сипаттағы үйымдасқан қызмет. Бұл жерде
Конституция нормалдарын, зандарын, Қазақстан Республикасы Президентінің
Жарлықтары мен басқа заң актілерінің мемлекеттік басқару аясына сәйкес
тәжірибелі түрде іске асыру айтылады. Мемлекеттік қызметтің түйіні
әлеуметтік процестердің мемлекеттік басқаруын ұйымдастыру мен сәйкес
мемлекеттік органдардың функциялары мен уәкілеттіктерін жүзеге асыруда
жатыр;
мемлекеттік қызмет - жарлықшы сипаттағы қызмет. Бұл дегеніміз мемлекет
қызметкерлерінің өзіне жүктелген саласында мақсаттар мен қызметгерді жүзеге
асыру барысында заңды-актілі үйғарымды қолдануға құқылы. Жарлықшы қызметі
қажетті жағдайларда басқару актілерін шығарумен ерекшеленеді. Бұл
актілердің көмегімен ведомстваларға қарасты объектілер мен олардың негізгі
қызметінің бағыттарына тікелей ықпал жасайды.
Мемлекеттік қызмет саясаттандырылған түрімен де ерекшеленеді. Бүл дегеніміз
мемлекеттік қызметкерлер өзінің міндетті қызметі мен өкілеттігін атқару
кезінде заң талаптарын басшылыққа алу міндеті мен саяси партиялар,
қоғамдықбірлестіктер мен олардың органдарының шешімдерімен еш
байланыстырмау. Осыған орай мемлекеттік органдар мен олардың аппаратгарында
саяси партиялар үйымдарын құру рұқсат етілмейді. Мемлекет қызметкері өзінің
басқару әрекетін жүзеге асыруға қүқығы бар. Заңцарда бекітілген бірыңғай
мемлекет саясаты мен мүдделерін басшылыққа алуы тиіс.
Мемлекеттік қьізметтің негізгі қағидалары. Қоғамда басқару функцияларын
орындаумен қатар арнайы адамдар тобы мемлекетгік қызметтің ерекше кәсіптік
қьпметі ретінде айқын, белгілі қағидаларға негізделеді. Ал қағидалар
орындалуын өз кезегінде жалпылай мемлекеттік қызмет институтының қызметімен
кепілденген талаптар түріндетүсіндіріледі. Бұның өзінде мемлекетгік
қызметті ұйымдастыру мемлекеттік басқарудың ерекше қагидаларына сонымен
қатар лауазымды тулғалардың кәсіптік қызметінің мағынасын көрсететін
мемлекеттік басқарудың ереше қағидаларына да негізделеді. [5]
Қазақстан Республикасында мемлекеттік қызмет келесі қағидаларға
негізделеді:
Заңдылық. Бүл қағида барлық мемлекет қызметкерлерінің алатын орны,
лауазымы, рангісінен тәуелсіз Конституцияны, зандарды, Қазақстан
Республикасы Президентінің Жарлықтарының талаптарын, міндетті ережелерін
мултіксіз сақтау, бұзбаумен анықталады. Мемлекеттік басқару процесінде
заңдылық қағидасының талаптары, басқару актілерінің шығарылуы, басылуы
кезінен бастап жүзеге асырылады. Мемлекетті басқару аппараты жуйесінде
басқару актісінің заңды күші сол актіні қабылдаган органның орны мен
өкілеттілігінің көлемімен анықгалады.
Мемлекеттік қызмет жуйесінің біртұтастығы. Мемлекеттік биліктің заң
шығарушы, атқарушы және сот билігі гарамақтарына бөлінуіне қарамастан
Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызмет жүйесі біртүтас. Мемлекеттік
билік өзінің мәні, қурылысы және қоғамда әрекет етуінің біртутастығымен
түсіндіріледі. Мемлекеттік қызмет жүйесінің біртутастығы мемлекет
аппаратындагы еңбек бөлінісіне қарамастан барлық мемлекетгік органдар өз
қызметтері мен екілеттіктерін мемлекет атынан жузеге асырады. Қазақстан
Республикасы Конституциясы мемлекеттік билік тармақтарының, заң шығару,
атқарушы және сот билігіне бөліну қагидасын бекітіп, сонымен қатар тепе-
теңдік және тежемелік қағидасын да берік ұстанады. Осыған байланысты
мемлекеттік қызмет жүйесінің біртұтастығы қағидасы барлық мемлекеттік билік
тармақтарын біртутас мемлекет механизміне біріктіретін берік негіз ретінде
түсіндіреді.
Занды құқықтарының, еркіндігінің және заңды мүдделерінің мемлекет
мүдделері алдында артықшылығы бар. Бұл қағида азамат пен мемлекет
арасындагы қарым-қатынас аумағындағы маңызды ресми бағыт болып келеді.
Қазақстан Республикасы Конституциясы азаматтардың құқықтары мен бостандығын
басты орынға қояды. Адамға құқық пен бостандық туғанынан беріледі. Олар
абсолютті және ажыратылмайтын болып танылады, зандар және басқа нормативтік
қуқықтық актілердін мазмұны мен қолдануын анықтайды.
Қол жетерлік қағидасы, яғни азаматтар қабілетіне, кәсіптік дайындығына
сәйкес мемлекеттік қызметке түсуге бірдей қүқылы. Бұл туралы Конституцияның
33-бабында нақты жазылған. Осы қағида бойынша жалғыз ғана шек қоятын -ол
кандидатқа қойылатын жас мөлшері, ягни мемлекет қызметкерінің жасы 63
жастан аспауы керектігі бекітілген.
Азаматтардың мемлекеттік қызметкер қызметіне кандидатураларды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz