Жұмыссыздықпен күрес
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1. Жұмыссыздық және оның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.1. Жұмыспен қамту мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.2. Жұмыссыздықпен күрес ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2. Инфляция туралы жалпы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.1Инфляцияның әлеуметтік зардаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
Пайдалынған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1. Жұмыссыздық және оның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.1. Жұмыспен қамту мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.2. Жұмыссыздықпен күрес ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2. Инфляция туралы жалпы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.1Инфляцияның әлеуметтік зардаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
Пайдалынған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Кіріспе
Жұмыссыздық әлемдегі орталық проблеммалардың бірі болып табылады және де ол бір жүйеден екіншісіне өтетін елдерде кең байқалады.
Мысалға мұндай процес Қазақстанда жүріп жатыр. Ол өзімен бірге бірқатар жаңа проблемаларды алып келеді. Сонымен қатар жұмыссыздық проблеммасы адамдармен тығыз байланысты және соларға тікелей әсер етеді. Жұмысынан айрылу олардың табысының азаюына, өмір сүру деңгейінің төмендеуіне, сонымен қатар психологиялық стреске алып келеді. Осы себепті көптеген саясат адамдары өзінің сайлау алды компанияларында жұмыс орындарын жасауға көп көңіл бөледі.
Жұмыссыздықты зерттеу олардың пайда болу себептерін анықтайды, мемлекеттің тарапынан шараларды анықтайды. Бірақ сонымен қатар көптеген экономистердің ойынша жұмыссыздық қажет нәрсе, оны зүлымдық ретінде қарастыруға болмайды.
Өйткені жұмыссыздықтың ең маңызды пайдалы жақтарына оның сапалы еңбекті, бәсекені тудыратыны болса керек. Менің жұмысымның мақса-тына осы жатады.
Экономикалық құбылыс ретінде инфляция көптен бері өмір сүріп келеді. Оны тіпті ақшаның шығуымен бірге пайда болды әрі ақшаның қызметімен тығыз байланысты деп саналады.
"Инфляция" термині (латынның inflatio сөзінен шыққан — кебіну, ісіну) ақша айналысына қатысты XIX ғасырдың орта шенінде пайда болды және АҚШ-тың Азамат соғысы жылдары (1861-1865 жж.) қағаз долларының ("гринбектердің") қисапсыз көп шығарылуымен байланысты болды. XIX ғасырда бұл термин сондай-ақ Англия мен Францияда қолданылды. Экономикалық әдебиеттерде инфляция ұғымы XX ғасырда бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін кеңінен таралды, ал бұрынғы кеңестік экономикалық әдебиеттерде ол 20-сыншы жылдары жазыла бастады.
Инфляцияның дәстүрлі ең жалпы анықтамасы — тауар айналымының қажеттілігімен салыстырғанда айналыс сферасының артық қағаз ақша массасымен лықа толып кетуі, олардың құнсыздануы және соның нәтижесі ретінде — тауарлар мен қызметтер көрсетуге бағаның өсуі; ақшаның сатып алуға жарамдылығының төмендеп кетуі. Инфляция кезінде қоғамдық өндіріс процесінің алшақтықтарына және артық көп ақшаның шығарылуына байланысты ақша айналысының заңы бұзылады.
Қазақстан тәжірибесі инфляциямен күресу тек қана фискалды-ақша саясаты көмегімен жүзеге асырылатынын куәландырады. Бірақ дүниежүзілік тәжірибеде, соның ішінде Бразилияда жоғары инфляция жағдайында өмір сүре білу тәжірибесі бар. Бұл облыстағы көптеген экономистердің зерттеулері, қай елде болмасын, жылына 30-40%-дан асатын инфляция жағдайында экономикалық өсуге қол жеткізу мүмкін еместігін көрсетеді. Инфляция (ақшаның құнсыздануы) деп тауар тапшылығы кезінде ақшаның тым көбею құбылысын айтады. Жалпы айтқанда инфляция ақшаны құнсызданып, тауардың бағасы шарықтап өсіп, валютаның құны түскен кезде байқалады. Мемлекет тарапынан баға босатылып жіберілген кезде, сондай-ақ тауарлардың бағасы толық немесе ішінара реттелген тұста инфляция көрініс береді. Өйткені оның себеп-салдарлы механизмдері (тетіктері) түрлі факторларды қамтып рыноктық, ведомстволық (әкімшілік) ақшаның құрылым жүйесінде әрекет етеді.
Инфляция тамырлары тереңде жатыр. Олар экономикалық дамудың циклді сипатына, шаруашылық жүргізу нұсқаларының (модельдерінің) кемкетігіне, экономикалық саясаттағы қателіктерге байланысты
Жұмыссыздық әлемдегі орталық проблеммалардың бірі болып табылады және де ол бір жүйеден екіншісіне өтетін елдерде кең байқалады.
Мысалға мұндай процес Қазақстанда жүріп жатыр. Ол өзімен бірге бірқатар жаңа проблемаларды алып келеді. Сонымен қатар жұмыссыздық проблеммасы адамдармен тығыз байланысты және соларға тікелей әсер етеді. Жұмысынан айрылу олардың табысының азаюына, өмір сүру деңгейінің төмендеуіне, сонымен қатар психологиялық стреске алып келеді. Осы себепті көптеген саясат адамдары өзінің сайлау алды компанияларында жұмыс орындарын жасауға көп көңіл бөледі.
Жұмыссыздықты зерттеу олардың пайда болу себептерін анықтайды, мемлекеттің тарапынан шараларды анықтайды. Бірақ сонымен қатар көптеген экономистердің ойынша жұмыссыздық қажет нәрсе, оны зүлымдық ретінде қарастыруға болмайды.
Өйткені жұмыссыздықтың ең маңызды пайдалы жақтарына оның сапалы еңбекті, бәсекені тудыратыны болса керек. Менің жұмысымның мақса-тына осы жатады.
Экономикалық құбылыс ретінде инфляция көптен бері өмір сүріп келеді. Оны тіпті ақшаның шығуымен бірге пайда болды әрі ақшаның қызметімен тығыз байланысты деп саналады.
"Инфляция" термині (латынның inflatio сөзінен шыққан — кебіну, ісіну) ақша айналысына қатысты XIX ғасырдың орта шенінде пайда болды және АҚШ-тың Азамат соғысы жылдары (1861-1865 жж.) қағаз долларының ("гринбектердің") қисапсыз көп шығарылуымен байланысты болды. XIX ғасырда бұл термин сондай-ақ Англия мен Францияда қолданылды. Экономикалық әдебиеттерде инфляция ұғымы XX ғасырда бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін кеңінен таралды, ал бұрынғы кеңестік экономикалық әдебиеттерде ол 20-сыншы жылдары жазыла бастады.
Инфляцияның дәстүрлі ең жалпы анықтамасы — тауар айналымының қажеттілігімен салыстырғанда айналыс сферасының артық қағаз ақша массасымен лықа толып кетуі, олардың құнсыздануы және соның нәтижесі ретінде — тауарлар мен қызметтер көрсетуге бағаның өсуі; ақшаның сатып алуға жарамдылығының төмендеп кетуі. Инфляция кезінде қоғамдық өндіріс процесінің алшақтықтарына және артық көп ақшаның шығарылуына байланысты ақша айналысының заңы бұзылады.
Қазақстан тәжірибесі инфляциямен күресу тек қана фискалды-ақша саясаты көмегімен жүзеге асырылатынын куәландырады. Бірақ дүниежүзілік тәжірибеде, соның ішінде Бразилияда жоғары инфляция жағдайында өмір сүре білу тәжірибесі бар. Бұл облыстағы көптеген экономистердің зерттеулері, қай елде болмасын, жылына 30-40%-дан асатын инфляция жағдайында экономикалық өсуге қол жеткізу мүмкін еместігін көрсетеді. Инфляция (ақшаның құнсыздануы) деп тауар тапшылығы кезінде ақшаның тым көбею құбылысын айтады. Жалпы айтқанда инфляция ақшаны құнсызданып, тауардың бағасы шарықтап өсіп, валютаның құны түскен кезде байқалады. Мемлекет тарапынан баға босатылып жіберілген кезде, сондай-ақ тауарлардың бағасы толық немесе ішінара реттелген тұста инфляция көрініс береді. Өйткені оның себеп-салдарлы механизмдері (тетіктері) түрлі факторларды қамтып рыноктық, ведомстволық (әкімшілік) ақшаның құрылым жүйесінде әрекет етеді.
Инфляция тамырлары тереңде жатыр. Олар экономикалық дамудың циклді сипатына, шаруашылық жүргізу нұсқаларының (модельдерінің) кемкетігіне, экономикалық саясаттағы қателіктерге байланысты
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
1. Экономическая теория. Под ред. В.Д. Камаева. М.:1999.
2. Общая теория денег и кредита: Учебник / Под ред. Е.Ф. Жукова. - М.: Банки и биржи, ЮНИТИ, 1995
3. Н.А. Назарбаев «Казахстан-2030», Алматы, 1996г.
4. Национальное Статистическое Агентство «Статистический пресс-бюллетень», том 1-2, Алматы, 1997г.
5. П. Хейне «Экономический образ мышления», Москва, 1992г.
6. Журнал «Казахстан. Экономика и жизнь», №4, 1995 г.
7. Газеты «Караван», «Тһе ОіоЬе», «Панорама», «Ковчег», «Новое поколение»Антосенков Е. Г. От обслуживания безработицы - к активной государственной политике занятости // ЭКО.-1999.-№2.-С.123-126.
8. Белова В. Л. Введение в макроэкономику. Безработица. //Социально-политический журнал.-2000.-№1 .-С.63-75.
9. Бестужев - Лада, Игорь Васильевич. О безработице.
10. Брайер К.X. Безработица и неполная занятость. //Социологические исследования. - 2001*. - №10. - С.101- 108.
11. Вечканов Г. С. Миграция трудовых ресурсов в СССР.
12. Винокуров Г.А. За цивилизационный рынок труда //ЭКО.-1999.-№2.-С. 109-111.
13. Гринченко В.С. Что с тобой делать, рабочая сила? //ЭКО.-1999.-№2.-СЛ 15-116.
14. Гуревич М.А., Родиловская Л.Ю. Безработица в Челябинске. Факты и мнения //Социологические исследования. -2001.-№10.-С.39-45.
15. Дадашев А. Занятость населения и безработица в России: проблемы регулирования //Вопросы экономики.- №1.-С.76-81.
16. Долан Э. Дж. Макроэкономика. С-Пб.
17. Дунаева Н. А. Молодеж на рынке труда //Вопросы экономики.-2004.-№ 1.-С.81 -90.
18. Заславский И.К. О цене труда и безработицы //Вопросы экономики.-2000.-№12.-С.53-58.
19. Казанцев Б.Н. Проблемы занятости городского населения (середина 60-х годов) //Экономика и жизнь.-2002.-№5.-С.78-82.
Кашепов А. М. Проблемы предотвращения массовой безработицы в России //Вопросы экономики.-2004.-№5.- С
1. Экономическая теория. Под ред. В.Д. Камаева. М.:1999.
2. Общая теория денег и кредита: Учебник / Под ред. Е.Ф. Жукова. - М.: Банки и биржи, ЮНИТИ, 1995
3. Н.А. Назарбаев «Казахстан-2030», Алматы, 1996г.
4. Национальное Статистическое Агентство «Статистический пресс-бюллетень», том 1-2, Алматы, 1997г.
5. П. Хейне «Экономический образ мышления», Москва, 1992г.
6. Журнал «Казахстан. Экономика и жизнь», №4, 1995 г.
7. Газеты «Караван», «Тһе ОіоЬе», «Панорама», «Ковчег», «Новое поколение»Антосенков Е. Г. От обслуживания безработицы - к активной государственной политике занятости // ЭКО.-1999.-№2.-С.123-126.
8. Белова В. Л. Введение в макроэкономику. Безработица. //Социально-политический журнал.-2000.-№1 .-С.63-75.
9. Бестужев - Лада, Игорь Васильевич. О безработице.
10. Брайер К.X. Безработица и неполная занятость. //Социологические исследования. - 2001*. - №10. - С.101- 108.
11. Вечканов Г. С. Миграция трудовых ресурсов в СССР.
12. Винокуров Г.А. За цивилизационный рынок труда //ЭКО.-1999.-№2.-С. 109-111.
13. Гринченко В.С. Что с тобой делать, рабочая сила? //ЭКО.-1999.-№2.-СЛ 15-116.
14. Гуревич М.А., Родиловская Л.Ю. Безработица в Челябинске. Факты и мнения //Социологические исследования. -2001.-№10.-С.39-45.
15. Дадашев А. Занятость населения и безработица в России: проблемы регулирования //Вопросы экономики.- №1.-С.76-81.
16. Долан Э. Дж. Макроэкономика. С-Пб.
17. Дунаева Н. А. Молодеж на рынке труда //Вопросы экономики.-2004.-№ 1.-С.81 -90.
18. Заславский И.К. О цене труда и безработицы //Вопросы экономики.-2000.-№12.-С.53-58.
19. Казанцев Б.Н. Проблемы занятости городского населения (середина 60-х годов) //Экономика и жизнь.-2002.-№5.-С.78-82.
Кашепов А. М. Проблемы предотвращения массовой безработицы в России //Вопросы экономики.-2004.-№5.- С
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1. Жұмыссыздық және оның
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
Жұмыспен қамту
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .9
Жұмыссыздықпен
күрес ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...14
2. Инфляция туралы жалпы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2.1Инфляцияның әлеуметтік
зардаптар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .23
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .29
Пайдалынған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Кіріспе
Жұмыссыздық әлемдегі орталық проблеммалардың бірі болып табылады және
де ол бір жүйеден екіншісіне өтетін елдерде кең байқалады.
Мысалға мұндай процес Қазақстанда жүріп жатыр. Ол өзімен бірге бірқатар
жаңа проблемаларды алып келеді. Сонымен қатар жұмыссыздық проблеммасы
адамдармен тығыз байланысты және соларға тікелей әсер етеді. Жұмысынан
айрылу олардың табысының азаюына, өмір сүру деңгейінің төмендеуіне, сонымен
қатар психологиялық стреске алып келеді. Осы себепті көптеген саясат
адамдары өзінің сайлау алды компанияларында жұмыс орындарын жасауға көп
көңіл бөледі.
Жұмыссыздықты зерттеу олардың пайда болу себептерін анықтайды,
мемлекеттің тарапынан шараларды анықтайды. Бірақ сонымен қатар көптеген
экономистердің ойынша жұмыссыздық қажет нәрсе, оны зүлымдық ретінде
қарастыруға болмайды.
Өйткені жұмыссыздықтың ең маңызды пайдалы жақтарына оның сапалы
еңбекті, бәсекені тудыратыны болса керек. Менің жұмысымның мақса-тына осы
жатады.
Экономикалық құбылыс ретінде инфляция көптен бері өмір сүріп келеді.
Оны тіпті ақшаның шығуымен бірге пайда болды әрі ақшаның қызметімен тығыз
байланысты деп саналады.
"Инфляция" термині (латынның inflatio сөзінен шыққан — кебіну, ісіну)
ақша айналысына қатысты XIX ғасырдың орта шенінде пайда болды және АҚШ-тың
Азамат соғысы жылдары (1861-1865 жж.) қағаз долларының ("гринбектердің")
қисапсыз көп шығарылуымен байланысты болды. XIX ғасырда бұл термин сондай-
ақ Англия мен Францияда қолданылды. Экономикалық әдебиеттерде инфляция
ұғымы XX ғасырда бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін кеңінен таралды, ал
бұрынғы кеңестік экономикалық әдебиеттерде ол 20-сыншы жылдары жазыла
бастады.
Инфляцияның дәстүрлі ең жалпы анықтамасы — тауар айналымының
қажеттілігімен салыстырғанда айналыс сферасының артық қағаз ақша массасымен
лықа толып кетуі, олардың құнсыздануы және соның нәтижесі ретінде —
тауарлар мен қызметтер көрсетуге бағаның өсуі; ақшаның сатып алуға
жарамдылығының төмендеп кетуі. Инфляция кезінде қоғамдық өндіріс процесінің
алшақтықтарына және артық көп ақшаның шығарылуына байланысты ақша
айналысының заңы бұзылады.
Қазақстан тәжірибесі инфляциямен күресу тек қана фискалды-ақша саясаты
көмегімен жүзеге асырылатынын куәландырады. Бірақ дүниежүзілік тәжірибеде,
соның ішінде Бразилияда жоғары инфляция жағдайында өмір сүре білу
тәжірибесі бар. Бұл облыстағы көптеген экономистердің зерттеулері, қай елде
болмасын, жылына 30-40%-дан асатын инфляция жағдайында экономикалық өсуге
қол жеткізу мүмкін еместігін көрсетеді. Инфляция (ақшаның құнсыздануы) деп
тауар тапшылығы кезінде ақшаның тым көбею құбылысын айтады. Жалпы айтқанда
инфляция ақшаны құнсызданып, тауардың бағасы шарықтап өсіп, валютаның құны
түскен кезде байқалады. Мемлекет тарапынан баға босатылып жіберілген кезде,
сондай-ақ тауарлардың бағасы толық немесе ішінара реттелген тұста инфляция
көрініс береді. Өйткені оның себеп-салдарлы механизмдері (тетіктері) түрлі
факторларды қамтып рыноктық, ведомстволық (әкімшілік) ақшаның құрылым
жүйесінде әрекет етеді.
Инфляция тамырлары тереңде жатыр. Олар экономикалық дамудың циклді
сипатына, шаруашылық жүргізу нұсқаларының (модельдерінің) кемкетігіне,
экономикалық саясаттағы қателіктерге байланысты.
1. ЖҰМЫССЫЗДЫҚ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ
Анықтама бойынша жұмыссыздық - халықтың активті бөлігінің жасауға
қабілетті жұмыс таба алмауы.
Жұмыссыздық негізінен жұмыс орнына сай келетін адамдардың азаюынан,
адамдардың санының көбеюінен пайда болады. Жұмыссыз ретінде жұмыссыздар
биржасында тіркелген, жұмыс табуға нақты мүмкіндігі жоқ адамдар айтылады.
Жұмыссыздықтың келесі түрлері бар:
Фрикционды
Структуралық
Циклдық
Сезондық
Аймақтық
Фрикционды жұмыссыздық. Бұл жұмысшының бір жұмыстан екінші жұмысқа
ауысуынан пайда болады. Бұл экономикада тұрақты түрде болады. Бұл
жұмыссыздықты ақпараттық қамтамассыз ету арқылы, жұмыс берудің структурасын
жақсарту арқылы жетуге болады.
Структуралық жұмыссыздық. Бұл сұраныс структурасы мен өндіріс
технологиясы өзгеруінің салдарынан болады. Ол негізінен жаңа процестер
есебінен жұмысшылардың профессиясын жаңартуға итермелейді.
Циклдық жұмыссыздық. Бұл өндірістің циклды түрде төмендеуімен
байланысты болады. Сонда өндірісті аздаған инвестицияның
есебінен өсіруге болады. Өйткені еңбек ресурстары өте көп.
Жұмыссыздық пен өндірістегі шығындар арасында Оукен заңдары жүреді.
Ол=ВНП*2,5%* потенциальный выпуск.
Өнім шығару потенциалды деңгейден төмен болғанда, шығындар қатты
сезіледі. Бұл мемлекеттің салық төлемдерінен қағылуына алып келеді.
Өтпелі кезең - эконмикалық жүйедегі түбегейлі езгерістер есебінен елдің
экономикасы сапалы түрде жаңа түрге өтетін уақыт аралығы.
Мұндай кезеңді ТМД елдерінің барлығы өтті. Ел тұрғындырының нақты
табысының азаюы экономикалық төмендеудің негізі болып табылады. Тап осы
жұмыспен қамту саласында тұрақты экономика мен өтпелі экономика арасындағы
айырмашылық айқын сезіледі. Өтпелі кезеңдегі өндірістің төмендеуі адекватты
түрде жұмыссыздықтың өсуіне экелмейді. Ал бұл еңбек өнімділігі нақты
жалақыға қарағанда тезірек төмендеуі инвестиция салудан экономика жағдайы
жақсармайды. Экономиканы сауықтыру шаралары мен классикалық теория ұсынатын
әдістерін жоққа шығарып жалақы өсіру пайда әкелмейді. Сонымен қатар өтпелі
экономикадағы елдердің жағдайын ескере отырып, онда статистика мәліметтері
мен нақты жағдайдың арасындағы алпіақтықты ескеру қажет.
Бұл жағдайларды зерттеу арқылы біз осындай өтпелі процестерді реттеу
механизмдерінің барлығын ескеру қажет. Механизмдер ретінде мынадай
әдістерді қолданамыз: жалақыны мемлекет тарапынан реттеу, жұмыс берушімен
мемлекеттен тәуелсіз кәсіподақтар ықпалымен жалақының өсуі.
Бірақта көбіне жалақыны жұмыс берушілердің арасындағы корпоративті
байланыстрдың арқасында жұмыс берушілер өз талаптарына сай қояды. Бұл өз
кезегінде монополиялық және олигаполдық механизмдердің күш алуына экеліп
соғады. Осы өтпелі кезеңді өтуі үшІн екі типтегі мәселелерді шешу қажет,
1. тең салмақты экономиканы құру негізінен макроэкономикалық
өзгерістер арқылы шешіледі, яғни нарықты әртүрлі ресурстарға толтыру.
2. жоғарыдағыдан туатын нарықтық экономиканы экономикалық
прогрестің негізгі қозғаушы күшіне айналдыру, ол үшін технологиялық
прогрес қажет.
Көбіне жұмыссыздықтың экономикалық әсері сипатталады да, кумулативті
характерге ие әлеуметтік әсері ескерусіз қалады. Бірақта жұмыссыздықтың
елдің жағдайына тигізетін әсері көбіне әлеуметтік жағдаймен өлшенеді.
Енді сол салдарларға тоқталсақ:
Кері әсерлер:
1. Крименогенді жағдайдың өршуі
әлеуметтік кернеудің өршуі
физикалық және психологиялық аурулардың көбеюі
әлеуметтік дифференцияның өсуі
Еңбек белсенділігінің төмендеуі
Пайдалы әсері:
Жұмыс орнының әлеуметтік маңызының артуы
Өз бос уақытының көбеюі
Жұмыс орнын таңдаудағы еркіндік
Әлеуметтің мәні мен еңбек құндылығының артуы Экономикалық салдарлар:
Кері әсерлер:
Алған білімнің құндылығын жоюы
Өндірістің төмендеуі
Жұмыссыздарға көмек шығындары
Квалификациясын жоғалту
Өмір сұру деңгейінің төмендеуі
Ұлттық табыстың төмендеуі
Салықтың аз жиналуы
Пайдалы әсері:
Экономиканы қайта жарақтауға жұмыс күшінің резервін жасақтау
Еңбекке бейімділігін өсіру мақсайында жұмысшылар арасында
конкуренция
Білімін жоғарылату үшін уақыт
Еңбек өнімділігі мен өндіріс интенсивтілігі жоғарылауы
1.1 Жұмыспен қамту мәселелері
Жұмыспен қамту мәселелерін шешуге, еңбек рыногындағы шиеленістікті
төмендету және жұмыссыздарды әлеуметтік қорғаумен қамтамасыз ету үшін одан
әрі жағдайлар жасауға бағытталған шаралар қабылдануда. Қазіргі уақытта
Қазақстан Республикасының 2005-2007 жылдарға арналған халықты жұмыспен
қамту бағдарламасы әзірленді, оның мақсаты - тиімді жұмыспен қамтуды
қамтамасыз ету, жұмыссыздық деңгейін төмендету, жұмыс күшінің сапалы
параметрлерін жоғарылату.
Бағдарлама жобасында мынадай негізгі басымдықтар белгіленген: еңбек
ресурстарын дамыту; халықты өнімді жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету;
жұмыссыздық деңгейінің еліміздің тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуын
қамтамасыз ететін процестерге қауіп төндірмейтін параметрлерге дейін
төмендету.
Сонымен қатар Министрлік Халықты жұмыспен қамту туралы Қазақстан
Республикасының Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан
Республикасы Заңының жобасын әзірлеуде.
Еңбек рыногы жағдайының мониторингі үшін республикада, облыстар,
қалалар мен аудандар түрғысынан жұмыс күшіне тіркелген сұраныс пен ұсынысты
көрсететін деректер базасы жұмыс істейді. Талдау, қазіргі уақытта
Қазақстанда жұмыс күшіне сұраныстың, ұсыныс сапасының және кәсіптік-
біліктілік құрылымының сәйкессіздігі және халықтың еңбекке жұмылуының
төмендігі себебінде оның жергілікті еңбек рыногындағы тапшылығымен бірге
жеткілікті екенін көрсетеді. Жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі
органдардың ай сайынғы бос жұмыс орындарының банкі 15-17 мың бірлік
құрайды.
Министрлік жұмыс күшіне сұраныс мониторингі мен экономиканың мамандарға
болжамды қажеттілігін белгілеу тәртібі туралы үлгі ереженің жобасын
әзірлеген, ол облыстар, Астана мен Алматы қалаларының Әкімдеріне қолдану
үшін ұсынылды.
Қазақстан Республикасының 2003-2015жылдарға арналған индустриалдық-
инновациялық даму стратегиясын іске асыру жөніндегі 2003-2005 жылдарға
арналған іс-шаралар жоспарын орындау үшін өнеркәсіп кәсіпорындары үшін
қажет мамандықтар тұрғысынан жұмыс күшіне сұраныс пен ұсыныс мониторингі
жүргізілуде.
Бұдан басқа, аталған Стратегияны іске асыру үшін мемлекеттік және жеке
сектордың қатысуымен Жұмысшылар мен техникалық мамандарды кәсіптік даярлау,
атестаттау және қайта даярлау мәселелерімен айналысатын орталықтар туралы
ереженің жобасы әзірленуде, оларды еліміздің өңірлерінде құру көзделіп
отыр.
Облыстыр, Астана мен Алматы қалаларының әкімдерімен бірлесіп дамудың
әкімшілік-аумақтық бірліктерде қолданылатын, жоғары және орта әлеуетіне ие
ауылды жерлер тұрғысынан, өнеркәсіптегі, көліктегі және экономиканың басқа
да салаларындағы ауылшаруашылық-кәсіпорындарының 2006 жылға дейінгі кезеңге
жұмыс күшіне қажеттілігін белгілеу жөнінде жұмыс жүргізілді.
Қазақстан Республикасының 2003-2006 жылдарға арналған кедейлікті
төмендету жөніндегі бағдарламаны іске асыру жұмыспен қамту саясатының
белсенді шараларын (жұмысқа орналастыру, қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру,
жұмыссыздарды кәсіптік оқыту) жүргізумен қамтамасыз етіледі.
Жұмыспен қамту органдарының көмегімен үстіміздегі жылдың алты айында
79,7 мың адам немесе өтінішпен келген адамдар жалпы санының, өткен жылғы
тиісті күндегі 45,7% салыстырғанда - 52,3% жұмысқа орналасты.
Қоғамдық жұмыстарға 82,9 мың адам қатысты, 15,6 мың жұмыссыз азамат
кәсіптік оқуға, қайта даярлыққа және біліктілігін арттыруға жіберілді.
Облыстар әкімдерінің деректері бойынша осы жылдың алты айында елімізде
116,8 мың жұмыс орыны құрылды, олардың: 74,4 мыңы тұрақты. Өнеркәсіп және
құрылыс салаларында жұмыс күші қосылды.
Еңбек рыногында халықтың жұмыспен қамтылуының кеңеюі халықтың, атап
айтқанда, көмекші шаруашылық немесе жеке қоналқа үй жүргізу дамыған ауылды
жерлерде өзін өзі жұмыспен қамту есебінен жүзеге асырылады.
Анықтама үшін: Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі
агенттігінің деректері бойынша 2004 жылғы бірінші тоқсанда экономикалық
белсенді халықтың саны өткен жылғы тиісті кезеңмен салыстырғанда 0,5 млн.
адамға өсті және 7,7 млн. адам болды. Республиканың экономикасында 7,0 млн.
адам жұмыспен қамтылды (2003 жылғы бірінші тоқсанда - 6,5 млн. адам).
Халықты жұмыспен қамту деңгейі 91,1% жетті. 2004 жылғы бірінші тоқсанда
жұмыссыздар саны өткен жылғы үқсас кезеңмЬн салыстырғанда 13,5 мың адамға
азайды және 685,8 мың адам болды. Жұмыссыздық деңгейі 2003 жылғы бірінші
тоқсандағы - 9,7% қарағанда 8,9% дейін төмендеді.
Заңсыз еңбек көші-қонын болдырмау және ішкі еңбек рыногын қорғау
жөнінде арнайы шаралар қабылдануда. Министрлік жыл сайын Қазақстан
Республикасының аумағында еңбек қызметін жүзеге асыру үшін шетелдік жұмыс
күшін тартуға квота жобасын әзірлейді, ол Қазақстан Республикасы Үкіметінің
қаулысымен бекітіледі. Үстіміздегі жылы квота экономикалық белсенді
халықтың 0,21% мөлшерінде белгіленді. Бұл еңбекші-мигранттарды іргелес
облыстардағы ауыл шаруашылық жұмыстарына тартумен байланысты.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 10 ақпандағы № 147
қаулысымен бекітілген Мемлекеттік басқару деңгейлері арасында
өкілеттіктерді шектеу және бюджетаралық қатынастарды жетілдіру
тұжырымдамасына сәйкес Халықты жұмыспен қамту туралы Қазақстан
Республикасының Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы 2004
жылғы 27 қаңтардағы №524-П Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды. Осы
Заңға сәйкес тиісті әкімшілік бірлік аумағында еңбек қызметін жүзеге асыру
үшін шетелдік жұмыс күшін тартуға рұқсат беру функциялары 2004 жылғы 1
наурыздан бастап жергілікті атқарушы органдарға берілді.
Шетелдік жұмыс күшін тарту процедурасын жетілдіру мақсатында Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 17 наурыздағы №322 қаулысымен Квота
белгілеу, жұмыс берушілерге Қазақстан Республикасына шетелдік жұмыс күшін
тартуға рүқсат берудің шарттары мен тәртібі туралы ереже бекітілген.
Заңсыз көші-қон проблемасын шешу үшін Қазақстан Республикасының
Сыртқы істер министрлігіне Қазақстан Республикасының Үкіметі
мен Қытай Республикасының Үкіметі арасында Қазақстан Республикасы
азаматтарының Қытай Халық Республикасындағы және Қытай Халық Республикасы
азаматтарының Қазақстан Республикасындағы уақытша еңбек қызметі туралы
келісімнің жобасы жөнінде ұсыныстар жіберілді.
Республикада 2004 жылғы 1 шілдедегі жағдай бойынша 9,4 мың шетелдік
азамат жұмыс істейді (1.07.2003 ж. - 8,7 мың адам). Шетелдік мамандарды
тартатын ұйымдарда, есептік кезеңде 241,9 мың қазақстандық азамат жұмыспен
қамтылған, бұл өткен жылғы ұқсас кезеңмен салыстырғанда 28,8 мың адамға аз;
11,6 мың жұмыс орыны құрылған және 3,4 мың қазақстандық азамат жаңа
кәсіптерге қайта оқыды.
Әлеуметтік маңызды проблемаларды шешу үшін Министрліктің ҮЕҰ
әрекеттестігі күшеюде. Қазақстан Республикасындағы адам құқығы жөніндегі
уәкілетті органмен және Қазақстан жастарының конгресі Ассоциация
нысанындағы заңды тұлғалар бірлестігімен ынтымақтастық туралы келісімге қол
қойылды. Бұл құжаттар адам құқықтарын сақтауға және жас мамандарды жұмысқа
орналастыруға әрі әлеуметтік қолдауға мұқтаж қатарындағы жас азаматтарға
әлеуметтік көмек көрсетуге көмектесу жөнінде келісілген әрекеттерді
болжайды.
Қазақстан Республикасы Президентінің '2004 жылға арналған ішкі және
сыртқы саясаттың негізгі бағыттары 2004 жылғы 4 сәуірдегі Жолдауына сәйкес
2004 жылғы 1 қаңтардан бастап ең төмен жалақының мөлшері 5000 теңгеден 6000
теңгеге дейін немесе 2003 жылмен салыстырғанда 32% өсті.
Бұдан басқа, аталған Жолдауды іске асыру үшін Қазақстан
Республикасының 2002 жылғы 11 қаңтардағы № 41 қаулысына толықтырулар мен
өзгерістер енгізу туралы Қазақстан Республикасының Үкіметі, мемлекеттік
мекемелердің мемлекеттік қызметші емес қызметкерлерінің және қазыналық
кәсіпорын қызметкерлерінің жалақысының деңгейін шамамен 20 пайызға
арттыруды көздейтін 2004 жылғы 27 қаңтардағы № 89 қаулыны қабылдады.
Көрсетілген қаулымен мемлекеттік мекемелердің мемлекеттік қызметші емес
қызметкерлерінің және қазыналық кәсіпорын қызметкерлерінің қосымша ақы мен
үстемеақы жүйесі реттелді. Бұл ретте жалақы құрылымындағы тарифтік бөлік
(лауазымдық ақы) деңгейінің жоғарылауы және тариф үстіндегі бөлік
(қосымшалар мен үстемеақылар) деңгейінің төмендеуі көзделген.
Қаулыға сәйкес мемлекеттік мекемелердің мемлекеттік қызметші емес
қызметкерлерінің және қазыналық кәсіпорын қызметкерлерінің лауазымдық
ақыларының мөлшері базалық лауазымдық ақы мөлшері 5353 теңгеден (2003 жылы)
6600 теңгеге (2004 жылғы 1 қаңтардан бастап) дейін және Лауазымдар тізілімі
О санатының лауазымдары бойынша қызметкерлердің лауазымдық ақыларын
(ставкаларын) есептеу үшін коэффициенттер мөлшерін жоғарылату есебінен
көбейтіледі.
Мемлекеттік мекемелердің мемлекеттік қызметші емес қызметкерлерінің
және қазыналық кәсіпорын қызметкерлерінің еңбекақы жүйесін одан әрі
жетілдіру жөнінде ұсыныстар әзірлеу үшін Қазақстан Республикасы Премьер-
Министрінің 2004 жылғы 18 наурыздағы № 71-ө өкімімен мүдделі
министрліктер мен ведомстволардың, қоғамдық ұйымдар өкілдерінен және
Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттарынан жұмыс тобы құрылған.
Мемлекеттік мекемелердің мемлекеттік қызметші емес қызметкерлерінің
және қазыналық кәсіпорын қызметкерлерінің еңбекақы жүйесін жетілдіру
жөнінде жұмыс тобы әзірлеген ұсыныстар Республикалық бюджеттік комиссияның
қарауына жіберілді.
Еңбекті нормалау саласында еңбек жөнінде нормативтік база құру үшін
Министрлік Еңбек, көші-қон және ТМД-ға қатысушы -елдердің халқын әлеуметтік
қорғау жөніндегі консультативтік кеңестің шешімдеріне (түсуіне қарай)
сәйкес Жұмысшылардың жұмыстары мен кәсіптерінің біріңғай тарифтік-
біліктілік анықтамалығын, Басшылар, мамандар және басқа да қызметшілер
лауазымдарының біліктілік анықтамалығын әзірлеуге және сынауға қатысуда.
Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі
бекіткен Қазақстан Республикасының Кәсіптер жіктеуішісі 01-99 Жіктеуіш
негізінде кәсіптер жіктелімін одан әрі жетілдіруге деректер базасын құру
үшін жұмысшылар кәсіптері мен қызметшілер лауазымдарының атаулары бойынша
материалдар жинау және зерттеу жүзеге асырылуда. Бағаларға (тарифтерге)
кіретін еңбекақы шығыстарын реттеу мақсатында еңбек жөніндегі типтік
нормативтер, өнімдеріне (көрсетілетін қызметтерге, жұмыстарға) бағаларды
мемлекеттік реттеу енгізілетін субъектілер қызметшілерінің нормативтік саны
қаралуда және келісілуде.
1.2 Жұмыссыздықпен күрес
Қазір көптеген мекемелер әлдеқашан ұмытылған проблема жұмыс кадрларының
қажеттігіне ұшырады.Бұрын олар өте көп болса, қазір олар әртүрлі салға
кетуіне, квалификациясы төмендеуіне байланысты өте аз. Ал бар жұмыс
іздеушілердің квалификациясы жоқ немесе өте төмен. Сонда қоғам бір біріне
қарама қарсы екі түрлі ауруға шалдығуы мүмкін:
кадр дефициті
жұмыссыздық.
Университеттер, училишщелер,колледждер мен өндіріс орындарының тіл
табысуы бұл мәселені шешуі мүмкін. Осы тұста мемлекетке осы секторды
басқару үшін белгілі бір стратегия қажет.
жұмысшыларды мемлекеттен тыс әдіспен орналастыру, бұл әдіс негізінен
натуралды шаруашылықтарға тэн.
жұмыссыздық әсерін төмендету, бөл жерде жұмыс жасайтын
сектор зардап шегеді, себебі жөмыссыздарға берілетін өтемақы салық
есебінен алынады.
Жұмыс орындарын ашу. Бұған келісу қиын өйткені ол кедей елдерден
имигранттар келуін көбейтпесе ашылған жұмыс орындарға жергілікті
жұмыссыздардың бара қоюы екіталай.
Жоғарыда аталған әдістерден басқа қоғамдық реттеу әдісі де бар. Ол
қоғамдағы басқа жұмыссыздыққа әсері бар факторлар:
Білім беру
жұмыс табуға көмек т.б.
Бұл факторларды қолдана отырып сыртқы жұмыс іздеп келушілер мәселесін
де еске алған жөн.
2. Инфляция туралы жалпы түсінік
Ақшаның құнсыздануына мына факторлар себепші болады:
айналысқа артық ақшаның шығарылуы;
қолайсыз төлем балансы;
үкіметке сенімнің жоғалуы.
Ұзақ уақыт бойы инфляцияны монетарлық құбылыс деп санай отырып, ол
ақшаның құнсыздануы мен тауар бағаларының өсуі тұрғысында түсіндіріліп
келді. Әлі де бірқатар шетелдік авторлар инфляцияны экономикада бағаның
жалпы деңгейінің артуы ретінде анықтайды.
Алайда инфляцияның тауар бағасының өсуінде көрінгенімен оны тек таза
ақша феноменіне жатқыза салуға болмайды. Бұл нарықтық шаруашылықтың түрлі
сфераларындағы ұдайы өндірістің сәйкессіздігінен туатын күрделі әлеуметтік-
экономикалық құбылыс. Инфляция әлемнің көптеген елдеріндегі экономиканың
қазіргі дамуының ең өткір проблемаларының бірі болып есептеледі.
Инфляцияның көріну нысандары: тауарлар мен қызметтерге бағаныш өсуі,
оның үстіне бірқалыпты емес өсуі, мұның өзі ақшаның құнсыздануына, оның
сатып алу жарамдылығының төмендеуіне ұрындырады; ұлттық ақша бірлігінің
шетелдік ақша бірлігіне қатысты бағанының төмендеуі; ұлттық ақша
бірлігінде көрінетін алтынның бағасының көтерілуі.
Бүгіндегі инфляция бағаның өсуі нәтижесіндегі ақшаның сатып алу
жарамдылығының құлдырауымен ғана емес, сонымен бірге елдің экономикалық
дамуының жалпы қолайсыз ахуалымен де байланысты. Инфляцияға өндіріс пен
өткізу сферасындағы әр түрлі факторлар тудырған өндіріс процесінің қарама-
қайшылықтары себепші болады. Инфляцияның әуел бастағы себебі — ұлттық
шаруашылықтың түрлі сфераларындағы жинақтау мен тұтыну, сұраным мен ұсыным,
мемлекеттің кірістері мен шығыстары, айналыстағы ақша массасы мен
шаруашылықтың ақшаға қажетгілігі арасындағы алшақтықтар.
Инфляцияның ішкі және сыртқы факторларын (себептерін) айыра білу қажет.
Ішкі факторлардың арасында ақшаға жатпайтын және ақшалай-монетарлық
факторларды бөлуге болады. Ақшаға жатпайтындары — бұл шаруашылық
сәйкестігінің бұзылуы, экономиканың циклдық дамуы, өндірістің
монополизациялануы, инвестициялардың теңгерімсіздігі, әлеуметтік-саяси
сипаттағы ерекше жағдайлар және басқалары. Ақшалай факторларға мемлекеттік
қаржының дағдарысы — бюджет тапшылығы, мемлекеттік борыштың өсуі, ақша
эмиссиясы, сондай-ақ кредит жүйесінің кеңеюі, ақша айналысы жылдамдығының
артуы нәтижесінде кредит құралдарының өсуі және басқалары жатады.
Дүниежүзілік құрылымдық дағдарыстар (шикізат, энергетика, валюта
дағдарыстары), басқа елдерге инфляцияны экспортқа шығаруға бағытталған
мемлекеттік валюта саясаты, алтынды, валютаны жасырын экспортқа шығару
инфляцияның сыртқы факторлары болып табылады.
Сөйтіп, көпфакторлы процесс ретіндегі инфляция — бұл ақша айналысы
заңының бұзылуымен байланысты болатын қоғамдық ұдайы өндіріс дамуындағы
алшақтықтың көрінісі.
Инфляцияның іс-әрекетін қаржы проблемаларымен байланыс-тырып отыру
қажет, өйткені инфляция құбылысы мынандай қаржылық факторларға тәуелді
болып келеді: белгілі бір салық нысандары мен әдістерін қолдану;
инфляциялық сипаттағы шараларды мемлекеттік бюджет арқылы қаржыландырудың
ауқымы;
мемлекеттік бюджеттің тапшылығын жабудың әдістері; мемлекеттік
берешектің көлемі.
Нарықтық экономика кезінде қаржы инфляциялық процеске бірқатар
факторлар арқылы айтарлықтай әсер етеді (инфляциялық тенденцияларды күшейте
түседі).
Бірінші фактор — мемлекет шығыстарының өсуі, бұл ерекше төлейалушылық
сұранымының артуына жеткізеді, сөйтіп тікелей баға белгілеуге әсер етеді.
Тауарлар мен қызметке бағаның көтерілуіне байланысты ақшаның құнсыздануы
бюджет шығыстарының көбеюіне соқтырады, ал оның кірістері, ең алдымен,
салық түсімдері қажеттіліктен артта қалып қояды. Бұл сөзсіз болатын ұзақ
уақытқа созылған тапшылыққа ұрындырады.
Екінші фактор — табысқа (пайдаға) салынатын салықтың көбеюі. Салықтың
едәуір бөлігі баға механизмі арқылы тұтынушыға ауысады және рыноктегі
бағаның көтерілуінің басты себебі болады.
Үшінші фактор — бюджеттердің ұзақ уақытты тапшылықтары (өндірістік емес
шығындардың неғұрлым өсуімен байланысты).
Инфляция қаржы қатынастарын да өзгерістерге үшыратады.
Біріншіден, инфляция тауарлар мен қызметтерге бағаның өсуі салдарынан
мемлекет шығыстарының өсуін жаңдандырады.
Екіншіден, инфляция қаржы ресурстарын құнсыздандырады және салық
түсімдерін арттырудың қажеттігін тудырады.
Үшіншіден, инфляциялық процесс мемлекеттің берешегі проб-лемаларын
шиеленістіреді.
Сөйтіп, қаржы мен инфляция өзара тәуелді болып келеді. Қаржы
инфляциялық процестердің тездеткіші бола алатыны сияқты, инфляция да қаржы
қатынастарына әсер етеді. Ақшаның құнсыздануы және бағаның көтерілуі
мемлекеттің шынайы кірістерін төмендетуге, бюджеттің шығыстарын көбейтудің
қажеттігіне, салық ауыртпалығының күшеюіне, мемлекеттік бюджет тапшылығынан
болатын мемлекеттік борыштың өсуіне ұрындырады. Инфляцияның жоғарғы қарқыны
мемлекеттің қаржы ресурстарын құнсыздандырады, өйткені салықтық кірістер
мен қарыздар оларды есептегеннен кейін уақыттың белгілі бір межелдемелері
арқылы түседі, сондықтан мемлекеттің алу сәтінде олар құнсызданады. Осыған
ұқсас мемлекеттік берешектің проблемасы шиеленіседі, өйткені қарыздарды
тарту үшін мемлекет өзінің бағалы қағаздарының табыстылығын несиелік пайыз
деңгейінен жоғары көтеруге мәжбүр болады, бұл мемлекеттік борыштың атаулы
өсуін тудырады. Қаржы қатынастары мен инфляциялық процестердің бір бағытты
келеңсіз сипаты, бірін-бірі өзара толықтыра отырып, экономикалық жүйедегі
келеңсіз нәтижелерге апарады. Мәселен, инфляция бірқатар әлеуметтік-
экономикалық проблемаларды тудырады: ақшалай табыстардың құнсыздануы, ұзақ
мерзімді инвестицияларға деген экономикалық ынтаның түсуі, ақшалай
жинақтардың құнсыздануы, нақтылы пайыздың төмендеуі, экономикалық
байланыстардың бұзылуы және т.т.
Инфляцияны бағалау және өлшеу үшін бағалар индексінің көрсеткіші
пайдаланылады. Бағалар иңдексі тұтыну тауарлары мен қызметтердің белгілі
бір жиынтығының сатып алу бағасы мен базалық кезеңнің бағасы арасындағы
арақатынасты өлшейді. Ағымдағы жылдың иңдексінің қарқыны былайша
анықталады. Ағымдағы жылдың бағалары иңдексінен өткен жылдың бағалары
индексі шегеріліп, өткен жылдың бағалары индексіне бөлінеді, сонан соң
жүзге көбейтіледі:
Инфляция қарқыны = Iб - Iб0 • 100
Қазақстанда тұтыну тауарларының бағасы мен қызметтер көрсетудің
тарифтері өткен жылға қарағанда былайша өсіп отырды (есе): 1990 - 1; 1992 -
2,5; 1993 - 30,6; 1994 - 22,7; 1995 - 1,60;
1996 - 1,39; 1997 - 1,17; 1998 - 1,07; 1999 - 1,18; ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1. Жұмыссыздық және оның
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
Жұмыспен қамту
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .9
Жұмыссыздықпен
күрес ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...14
2. Инфляция туралы жалпы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2.1Инфляцияның әлеуметтік
зардаптар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .23
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .29
Пайдалынған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Кіріспе
Жұмыссыздық әлемдегі орталық проблеммалардың бірі болып табылады және
де ол бір жүйеден екіншісіне өтетін елдерде кең байқалады.
Мысалға мұндай процес Қазақстанда жүріп жатыр. Ол өзімен бірге бірқатар
жаңа проблемаларды алып келеді. Сонымен қатар жұмыссыздық проблеммасы
адамдармен тығыз байланысты және соларға тікелей әсер етеді. Жұмысынан
айрылу олардың табысының азаюына, өмір сүру деңгейінің төмендеуіне, сонымен
қатар психологиялық стреске алып келеді. Осы себепті көптеген саясат
адамдары өзінің сайлау алды компанияларында жұмыс орындарын жасауға көп
көңіл бөледі.
Жұмыссыздықты зерттеу олардың пайда болу себептерін анықтайды,
мемлекеттің тарапынан шараларды анықтайды. Бірақ сонымен қатар көптеген
экономистердің ойынша жұмыссыздық қажет нәрсе, оны зүлымдық ретінде
қарастыруға болмайды.
Өйткені жұмыссыздықтың ең маңызды пайдалы жақтарына оның сапалы
еңбекті, бәсекені тудыратыны болса керек. Менің жұмысымның мақса-тына осы
жатады.
Экономикалық құбылыс ретінде инфляция көптен бері өмір сүріп келеді.
Оны тіпті ақшаның шығуымен бірге пайда болды әрі ақшаның қызметімен тығыз
байланысты деп саналады.
"Инфляция" термині (латынның inflatio сөзінен шыққан — кебіну, ісіну)
ақша айналысына қатысты XIX ғасырдың орта шенінде пайда болды және АҚШ-тың
Азамат соғысы жылдары (1861-1865 жж.) қағаз долларының ("гринбектердің")
қисапсыз көп шығарылуымен байланысты болды. XIX ғасырда бұл термин сондай-
ақ Англия мен Францияда қолданылды. Экономикалық әдебиеттерде инфляция
ұғымы XX ғасырда бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін кеңінен таралды, ал
бұрынғы кеңестік экономикалық әдебиеттерде ол 20-сыншы жылдары жазыла
бастады.
Инфляцияның дәстүрлі ең жалпы анықтамасы — тауар айналымының
қажеттілігімен салыстырғанда айналыс сферасының артық қағаз ақша массасымен
лықа толып кетуі, олардың құнсыздануы және соның нәтижесі ретінде —
тауарлар мен қызметтер көрсетуге бағаның өсуі; ақшаның сатып алуға
жарамдылығының төмендеп кетуі. Инфляция кезінде қоғамдық өндіріс процесінің
алшақтықтарына және артық көп ақшаның шығарылуына байланысты ақша
айналысының заңы бұзылады.
Қазақстан тәжірибесі инфляциямен күресу тек қана фискалды-ақша саясаты
көмегімен жүзеге асырылатынын куәландырады. Бірақ дүниежүзілік тәжірибеде,
соның ішінде Бразилияда жоғары инфляция жағдайында өмір сүре білу
тәжірибесі бар. Бұл облыстағы көптеген экономистердің зерттеулері, қай елде
болмасын, жылына 30-40%-дан асатын инфляция жағдайында экономикалық өсуге
қол жеткізу мүмкін еместігін көрсетеді. Инфляция (ақшаның құнсыздануы) деп
тауар тапшылығы кезінде ақшаның тым көбею құбылысын айтады. Жалпы айтқанда
инфляция ақшаны құнсызданып, тауардың бағасы шарықтап өсіп, валютаның құны
түскен кезде байқалады. Мемлекет тарапынан баға босатылып жіберілген кезде,
сондай-ақ тауарлардың бағасы толық немесе ішінара реттелген тұста инфляция
көрініс береді. Өйткені оның себеп-салдарлы механизмдері (тетіктері) түрлі
факторларды қамтып рыноктық, ведомстволық (әкімшілік) ақшаның құрылым
жүйесінде әрекет етеді.
Инфляция тамырлары тереңде жатыр. Олар экономикалық дамудың циклді
сипатына, шаруашылық жүргізу нұсқаларының (модельдерінің) кемкетігіне,
экономикалық саясаттағы қателіктерге байланысты.
1. ЖҰМЫССЫЗДЫҚ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ
Анықтама бойынша жұмыссыздық - халықтың активті бөлігінің жасауға
қабілетті жұмыс таба алмауы.
Жұмыссыздық негізінен жұмыс орнына сай келетін адамдардың азаюынан,
адамдардың санының көбеюінен пайда болады. Жұмыссыз ретінде жұмыссыздар
биржасында тіркелген, жұмыс табуға нақты мүмкіндігі жоқ адамдар айтылады.
Жұмыссыздықтың келесі түрлері бар:
Фрикционды
Структуралық
Циклдық
Сезондық
Аймақтық
Фрикционды жұмыссыздық. Бұл жұмысшының бір жұмыстан екінші жұмысқа
ауысуынан пайда болады. Бұл экономикада тұрақты түрде болады. Бұл
жұмыссыздықты ақпараттық қамтамассыз ету арқылы, жұмыс берудің структурасын
жақсарту арқылы жетуге болады.
Структуралық жұмыссыздық. Бұл сұраныс структурасы мен өндіріс
технологиясы өзгеруінің салдарынан болады. Ол негізінен жаңа процестер
есебінен жұмысшылардың профессиясын жаңартуға итермелейді.
Циклдық жұмыссыздық. Бұл өндірістің циклды түрде төмендеуімен
байланысты болады. Сонда өндірісті аздаған инвестицияның
есебінен өсіруге болады. Өйткені еңбек ресурстары өте көп.
Жұмыссыздық пен өндірістегі шығындар арасында Оукен заңдары жүреді.
Ол=ВНП*2,5%* потенциальный выпуск.
Өнім шығару потенциалды деңгейден төмен болғанда, шығындар қатты
сезіледі. Бұл мемлекеттің салық төлемдерінен қағылуына алып келеді.
Өтпелі кезең - эконмикалық жүйедегі түбегейлі езгерістер есебінен елдің
экономикасы сапалы түрде жаңа түрге өтетін уақыт аралығы.
Мұндай кезеңді ТМД елдерінің барлығы өтті. Ел тұрғындырының нақты
табысының азаюы экономикалық төмендеудің негізі болып табылады. Тап осы
жұмыспен қамту саласында тұрақты экономика мен өтпелі экономика арасындағы
айырмашылық айқын сезіледі. Өтпелі кезеңдегі өндірістің төмендеуі адекватты
түрде жұмыссыздықтың өсуіне экелмейді. Ал бұл еңбек өнімділігі нақты
жалақыға қарағанда тезірек төмендеуі инвестиция салудан экономика жағдайы
жақсармайды. Экономиканы сауықтыру шаралары мен классикалық теория ұсынатын
әдістерін жоққа шығарып жалақы өсіру пайда әкелмейді. Сонымен қатар өтпелі
экономикадағы елдердің жағдайын ескере отырып, онда статистика мәліметтері
мен нақты жағдайдың арасындағы алпіақтықты ескеру қажет.
Бұл жағдайларды зерттеу арқылы біз осындай өтпелі процестерді реттеу
механизмдерінің барлығын ескеру қажет. Механизмдер ретінде мынадай
әдістерді қолданамыз: жалақыны мемлекет тарапынан реттеу, жұмыс берушімен
мемлекеттен тәуелсіз кәсіподақтар ықпалымен жалақының өсуі.
Бірақта көбіне жалақыны жұмыс берушілердің арасындағы корпоративті
байланыстрдың арқасында жұмыс берушілер өз талаптарына сай қояды. Бұл өз
кезегінде монополиялық және олигаполдық механизмдердің күш алуына экеліп
соғады. Осы өтпелі кезеңді өтуі үшІн екі типтегі мәселелерді шешу қажет,
1. тең салмақты экономиканы құру негізінен макроэкономикалық
өзгерістер арқылы шешіледі, яғни нарықты әртүрлі ресурстарға толтыру.
2. жоғарыдағыдан туатын нарықтық экономиканы экономикалық
прогрестің негізгі қозғаушы күшіне айналдыру, ол үшін технологиялық
прогрес қажет.
Көбіне жұмыссыздықтың экономикалық әсері сипатталады да, кумулативті
характерге ие әлеуметтік әсері ескерусіз қалады. Бірақта жұмыссыздықтың
елдің жағдайына тигізетін әсері көбіне әлеуметтік жағдаймен өлшенеді.
Енді сол салдарларға тоқталсақ:
Кері әсерлер:
1. Крименогенді жағдайдың өршуі
әлеуметтік кернеудің өршуі
физикалық және психологиялық аурулардың көбеюі
әлеуметтік дифференцияның өсуі
Еңбек белсенділігінің төмендеуі
Пайдалы әсері:
Жұмыс орнының әлеуметтік маңызының артуы
Өз бос уақытының көбеюі
Жұмыс орнын таңдаудағы еркіндік
Әлеуметтің мәні мен еңбек құндылығының артуы Экономикалық салдарлар:
Кері әсерлер:
Алған білімнің құндылығын жоюы
Өндірістің төмендеуі
Жұмыссыздарға көмек шығындары
Квалификациясын жоғалту
Өмір сұру деңгейінің төмендеуі
Ұлттық табыстың төмендеуі
Салықтың аз жиналуы
Пайдалы әсері:
Экономиканы қайта жарақтауға жұмыс күшінің резервін жасақтау
Еңбекке бейімділігін өсіру мақсайында жұмысшылар арасында
конкуренция
Білімін жоғарылату үшін уақыт
Еңбек өнімділігі мен өндіріс интенсивтілігі жоғарылауы
1.1 Жұмыспен қамту мәселелері
Жұмыспен қамту мәселелерін шешуге, еңбек рыногындағы шиеленістікті
төмендету және жұмыссыздарды әлеуметтік қорғаумен қамтамасыз ету үшін одан
әрі жағдайлар жасауға бағытталған шаралар қабылдануда. Қазіргі уақытта
Қазақстан Республикасының 2005-2007 жылдарға арналған халықты жұмыспен
қамту бағдарламасы әзірленді, оның мақсаты - тиімді жұмыспен қамтуды
қамтамасыз ету, жұмыссыздық деңгейін төмендету, жұмыс күшінің сапалы
параметрлерін жоғарылату.
Бағдарлама жобасында мынадай негізгі басымдықтар белгіленген: еңбек
ресурстарын дамыту; халықты өнімді жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету;
жұмыссыздық деңгейінің еліміздің тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуын
қамтамасыз ететін процестерге қауіп төндірмейтін параметрлерге дейін
төмендету.
Сонымен қатар Министрлік Халықты жұмыспен қамту туралы Қазақстан
Республикасының Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан
Республикасы Заңының жобасын әзірлеуде.
Еңбек рыногы жағдайының мониторингі үшін республикада, облыстар,
қалалар мен аудандар түрғысынан жұмыс күшіне тіркелген сұраныс пен ұсынысты
көрсететін деректер базасы жұмыс істейді. Талдау, қазіргі уақытта
Қазақстанда жұмыс күшіне сұраныстың, ұсыныс сапасының және кәсіптік-
біліктілік құрылымының сәйкессіздігі және халықтың еңбекке жұмылуының
төмендігі себебінде оның жергілікті еңбек рыногындағы тапшылығымен бірге
жеткілікті екенін көрсетеді. Жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі
органдардың ай сайынғы бос жұмыс орындарының банкі 15-17 мың бірлік
құрайды.
Министрлік жұмыс күшіне сұраныс мониторингі мен экономиканың мамандарға
болжамды қажеттілігін белгілеу тәртібі туралы үлгі ереженің жобасын
әзірлеген, ол облыстар, Астана мен Алматы қалаларының Әкімдеріне қолдану
үшін ұсынылды.
Қазақстан Республикасының 2003-2015жылдарға арналған индустриалдық-
инновациялық даму стратегиясын іске асыру жөніндегі 2003-2005 жылдарға
арналған іс-шаралар жоспарын орындау үшін өнеркәсіп кәсіпорындары үшін
қажет мамандықтар тұрғысынан жұмыс күшіне сұраныс пен ұсыныс мониторингі
жүргізілуде.
Бұдан басқа, аталған Стратегияны іске асыру үшін мемлекеттік және жеке
сектордың қатысуымен Жұмысшылар мен техникалық мамандарды кәсіптік даярлау,
атестаттау және қайта даярлау мәселелерімен айналысатын орталықтар туралы
ереженің жобасы әзірленуде, оларды еліміздің өңірлерінде құру көзделіп
отыр.
Облыстыр, Астана мен Алматы қалаларының әкімдерімен бірлесіп дамудың
әкімшілік-аумақтық бірліктерде қолданылатын, жоғары және орта әлеуетіне ие
ауылды жерлер тұрғысынан, өнеркәсіптегі, көліктегі және экономиканың басқа
да салаларындағы ауылшаруашылық-кәсіпорындарының 2006 жылға дейінгі кезеңге
жұмыс күшіне қажеттілігін белгілеу жөнінде жұмыс жүргізілді.
Қазақстан Республикасының 2003-2006 жылдарға арналған кедейлікті
төмендету жөніндегі бағдарламаны іске асыру жұмыспен қамту саясатының
белсенді шараларын (жұмысқа орналастыру, қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру,
жұмыссыздарды кәсіптік оқыту) жүргізумен қамтамасыз етіледі.
Жұмыспен қамту органдарының көмегімен үстіміздегі жылдың алты айында
79,7 мың адам немесе өтінішпен келген адамдар жалпы санының, өткен жылғы
тиісті күндегі 45,7% салыстырғанда - 52,3% жұмысқа орналасты.
Қоғамдық жұмыстарға 82,9 мың адам қатысты, 15,6 мың жұмыссыз азамат
кәсіптік оқуға, қайта даярлыққа және біліктілігін арттыруға жіберілді.
Облыстар әкімдерінің деректері бойынша осы жылдың алты айында елімізде
116,8 мың жұмыс орыны құрылды, олардың: 74,4 мыңы тұрақты. Өнеркәсіп және
құрылыс салаларында жұмыс күші қосылды.
Еңбек рыногында халықтың жұмыспен қамтылуының кеңеюі халықтың, атап
айтқанда, көмекші шаруашылық немесе жеке қоналқа үй жүргізу дамыған ауылды
жерлерде өзін өзі жұмыспен қамту есебінен жүзеге асырылады.
Анықтама үшін: Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі
агенттігінің деректері бойынша 2004 жылғы бірінші тоқсанда экономикалық
белсенді халықтың саны өткен жылғы тиісті кезеңмен салыстырғанда 0,5 млн.
адамға өсті және 7,7 млн. адам болды. Республиканың экономикасында 7,0 млн.
адам жұмыспен қамтылды (2003 жылғы бірінші тоқсанда - 6,5 млн. адам).
Халықты жұмыспен қамту деңгейі 91,1% жетті. 2004 жылғы бірінші тоқсанда
жұмыссыздар саны өткен жылғы үқсас кезеңмЬн салыстырғанда 13,5 мың адамға
азайды және 685,8 мың адам болды. Жұмыссыздық деңгейі 2003 жылғы бірінші
тоқсандағы - 9,7% қарағанда 8,9% дейін төмендеді.
Заңсыз еңбек көші-қонын болдырмау және ішкі еңбек рыногын қорғау
жөнінде арнайы шаралар қабылдануда. Министрлік жыл сайын Қазақстан
Республикасының аумағында еңбек қызметін жүзеге асыру үшін шетелдік жұмыс
күшін тартуға квота жобасын әзірлейді, ол Қазақстан Республикасы Үкіметінің
қаулысымен бекітіледі. Үстіміздегі жылы квота экономикалық белсенді
халықтың 0,21% мөлшерінде белгіленді. Бұл еңбекші-мигранттарды іргелес
облыстардағы ауыл шаруашылық жұмыстарына тартумен байланысты.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 10 ақпандағы № 147
қаулысымен бекітілген Мемлекеттік басқару деңгейлері арасында
өкілеттіктерді шектеу және бюджетаралық қатынастарды жетілдіру
тұжырымдамасына сәйкес Халықты жұмыспен қамту туралы Қазақстан
Республикасының Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы 2004
жылғы 27 қаңтардағы №524-П Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды. Осы
Заңға сәйкес тиісті әкімшілік бірлік аумағында еңбек қызметін жүзеге асыру
үшін шетелдік жұмыс күшін тартуға рұқсат беру функциялары 2004 жылғы 1
наурыздан бастап жергілікті атқарушы органдарға берілді.
Шетелдік жұмыс күшін тарту процедурасын жетілдіру мақсатында Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 17 наурыздағы №322 қаулысымен Квота
белгілеу, жұмыс берушілерге Қазақстан Республикасына шетелдік жұмыс күшін
тартуға рүқсат берудің шарттары мен тәртібі туралы ереже бекітілген.
Заңсыз көші-қон проблемасын шешу үшін Қазақстан Республикасының
Сыртқы істер министрлігіне Қазақстан Республикасының Үкіметі
мен Қытай Республикасының Үкіметі арасында Қазақстан Республикасы
азаматтарының Қытай Халық Республикасындағы және Қытай Халық Республикасы
азаматтарының Қазақстан Республикасындағы уақытша еңбек қызметі туралы
келісімнің жобасы жөнінде ұсыныстар жіберілді.
Республикада 2004 жылғы 1 шілдедегі жағдай бойынша 9,4 мың шетелдік
азамат жұмыс істейді (1.07.2003 ж. - 8,7 мың адам). Шетелдік мамандарды
тартатын ұйымдарда, есептік кезеңде 241,9 мың қазақстандық азамат жұмыспен
қамтылған, бұл өткен жылғы ұқсас кезеңмен салыстырғанда 28,8 мың адамға аз;
11,6 мың жұмыс орыны құрылған және 3,4 мың қазақстандық азамат жаңа
кәсіптерге қайта оқыды.
Әлеуметтік маңызды проблемаларды шешу үшін Министрліктің ҮЕҰ
әрекеттестігі күшеюде. Қазақстан Республикасындағы адам құқығы жөніндегі
уәкілетті органмен және Қазақстан жастарының конгресі Ассоциация
нысанындағы заңды тұлғалар бірлестігімен ынтымақтастық туралы келісімге қол
қойылды. Бұл құжаттар адам құқықтарын сақтауға және жас мамандарды жұмысқа
орналастыруға әрі әлеуметтік қолдауға мұқтаж қатарындағы жас азаматтарға
әлеуметтік көмек көрсетуге көмектесу жөнінде келісілген әрекеттерді
болжайды.
Қазақстан Республикасы Президентінің '2004 жылға арналған ішкі және
сыртқы саясаттың негізгі бағыттары 2004 жылғы 4 сәуірдегі Жолдауына сәйкес
2004 жылғы 1 қаңтардан бастап ең төмен жалақының мөлшері 5000 теңгеден 6000
теңгеге дейін немесе 2003 жылмен салыстырғанда 32% өсті.
Бұдан басқа, аталған Жолдауды іске асыру үшін Қазақстан
Республикасының 2002 жылғы 11 қаңтардағы № 41 қаулысына толықтырулар мен
өзгерістер енгізу туралы Қазақстан Республикасының Үкіметі, мемлекеттік
мекемелердің мемлекеттік қызметші емес қызметкерлерінің және қазыналық
кәсіпорын қызметкерлерінің жалақысының деңгейін шамамен 20 пайызға
арттыруды көздейтін 2004 жылғы 27 қаңтардағы № 89 қаулыны қабылдады.
Көрсетілген қаулымен мемлекеттік мекемелердің мемлекеттік қызметші емес
қызметкерлерінің және қазыналық кәсіпорын қызметкерлерінің қосымша ақы мен
үстемеақы жүйесі реттелді. Бұл ретте жалақы құрылымындағы тарифтік бөлік
(лауазымдық ақы) деңгейінің жоғарылауы және тариф үстіндегі бөлік
(қосымшалар мен үстемеақылар) деңгейінің төмендеуі көзделген.
Қаулыға сәйкес мемлекеттік мекемелердің мемлекеттік қызметші емес
қызметкерлерінің және қазыналық кәсіпорын қызметкерлерінің лауазымдық
ақыларының мөлшері базалық лауазымдық ақы мөлшері 5353 теңгеден (2003 жылы)
6600 теңгеге (2004 жылғы 1 қаңтардан бастап) дейін және Лауазымдар тізілімі
О санатының лауазымдары бойынша қызметкерлердің лауазымдық ақыларын
(ставкаларын) есептеу үшін коэффициенттер мөлшерін жоғарылату есебінен
көбейтіледі.
Мемлекеттік мекемелердің мемлекеттік қызметші емес қызметкерлерінің
және қазыналық кәсіпорын қызметкерлерінің еңбекақы жүйесін одан әрі
жетілдіру жөнінде ұсыныстар әзірлеу үшін Қазақстан Республикасы Премьер-
Министрінің 2004 жылғы 18 наурыздағы № 71-ө өкімімен мүдделі
министрліктер мен ведомстволардың, қоғамдық ұйымдар өкілдерінен және
Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттарынан жұмыс тобы құрылған.
Мемлекеттік мекемелердің мемлекеттік қызметші емес қызметкерлерінің
және қазыналық кәсіпорын қызметкерлерінің еңбекақы жүйесін жетілдіру
жөнінде жұмыс тобы әзірлеген ұсыныстар Республикалық бюджеттік комиссияның
қарауына жіберілді.
Еңбекті нормалау саласында еңбек жөнінде нормативтік база құру үшін
Министрлік Еңбек, көші-қон және ТМД-ға қатысушы -елдердің халқын әлеуметтік
қорғау жөніндегі консультативтік кеңестің шешімдеріне (түсуіне қарай)
сәйкес Жұмысшылардың жұмыстары мен кәсіптерінің біріңғай тарифтік-
біліктілік анықтамалығын, Басшылар, мамандар және басқа да қызметшілер
лауазымдарының біліктілік анықтамалығын әзірлеуге және сынауға қатысуда.
Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі
бекіткен Қазақстан Республикасының Кәсіптер жіктеуішісі 01-99 Жіктеуіш
негізінде кәсіптер жіктелімін одан әрі жетілдіруге деректер базасын құру
үшін жұмысшылар кәсіптері мен қызметшілер лауазымдарының атаулары бойынша
материалдар жинау және зерттеу жүзеге асырылуда. Бағаларға (тарифтерге)
кіретін еңбекақы шығыстарын реттеу мақсатында еңбек жөніндегі типтік
нормативтер, өнімдеріне (көрсетілетін қызметтерге, жұмыстарға) бағаларды
мемлекеттік реттеу енгізілетін субъектілер қызметшілерінің нормативтік саны
қаралуда және келісілуде.
1.2 Жұмыссыздықпен күрес
Қазір көптеген мекемелер әлдеқашан ұмытылған проблема жұмыс кадрларының
қажеттігіне ұшырады.Бұрын олар өте көп болса, қазір олар әртүрлі салға
кетуіне, квалификациясы төмендеуіне байланысты өте аз. Ал бар жұмыс
іздеушілердің квалификациясы жоқ немесе өте төмен. Сонда қоғам бір біріне
қарама қарсы екі түрлі ауруға шалдығуы мүмкін:
кадр дефициті
жұмыссыздық.
Университеттер, училишщелер,колледждер мен өндіріс орындарының тіл
табысуы бұл мәселені шешуі мүмкін. Осы тұста мемлекетке осы секторды
басқару үшін белгілі бір стратегия қажет.
жұмысшыларды мемлекеттен тыс әдіспен орналастыру, бұл әдіс негізінен
натуралды шаруашылықтарға тэн.
жұмыссыздық әсерін төмендету, бөл жерде жұмыс жасайтын
сектор зардап шегеді, себебі жөмыссыздарға берілетін өтемақы салық
есебінен алынады.
Жұмыс орындарын ашу. Бұған келісу қиын өйткені ол кедей елдерден
имигранттар келуін көбейтпесе ашылған жұмыс орындарға жергілікті
жұмыссыздардың бара қоюы екіталай.
Жоғарыда аталған әдістерден басқа қоғамдық реттеу әдісі де бар. Ол
қоғамдағы басқа жұмыссыздыққа әсері бар факторлар:
Білім беру
жұмыс табуға көмек т.б.
Бұл факторларды қолдана отырып сыртқы жұмыс іздеп келушілер мәселесін
де еске алған жөн.
2. Инфляция туралы жалпы түсінік
Ақшаның құнсыздануына мына факторлар себепші болады:
айналысқа артық ақшаның шығарылуы;
қолайсыз төлем балансы;
үкіметке сенімнің жоғалуы.
Ұзақ уақыт бойы инфляцияны монетарлық құбылыс деп санай отырып, ол
ақшаның құнсыздануы мен тауар бағаларының өсуі тұрғысында түсіндіріліп
келді. Әлі де бірқатар шетелдік авторлар инфляцияны экономикада бағаның
жалпы деңгейінің артуы ретінде анықтайды.
Алайда инфляцияның тауар бағасының өсуінде көрінгенімен оны тек таза
ақша феноменіне жатқыза салуға болмайды. Бұл нарықтық шаруашылықтың түрлі
сфераларындағы ұдайы өндірістің сәйкессіздігінен туатын күрделі әлеуметтік-
экономикалық құбылыс. Инфляция әлемнің көптеген елдеріндегі экономиканың
қазіргі дамуының ең өткір проблемаларының бірі болып есептеледі.
Инфляцияның көріну нысандары: тауарлар мен қызметтерге бағаныш өсуі,
оның үстіне бірқалыпты емес өсуі, мұның өзі ақшаның құнсыздануына, оның
сатып алу жарамдылығының төмендеуіне ұрындырады; ұлттық ақша бірлігінің
шетелдік ақша бірлігіне қатысты бағанының төмендеуі; ұлттық ақша
бірлігінде көрінетін алтынның бағасының көтерілуі.
Бүгіндегі инфляция бағаның өсуі нәтижесіндегі ақшаның сатып алу
жарамдылығының құлдырауымен ғана емес, сонымен бірге елдің экономикалық
дамуының жалпы қолайсыз ахуалымен де байланысты. Инфляцияға өндіріс пен
өткізу сферасындағы әр түрлі факторлар тудырған өндіріс процесінің қарама-
қайшылықтары себепші болады. Инфляцияның әуел бастағы себебі — ұлттық
шаруашылықтың түрлі сфераларындағы жинақтау мен тұтыну, сұраным мен ұсыным,
мемлекеттің кірістері мен шығыстары, айналыстағы ақша массасы мен
шаруашылықтың ақшаға қажетгілігі арасындағы алшақтықтар.
Инфляцияның ішкі және сыртқы факторларын (себептерін) айыра білу қажет.
Ішкі факторлардың арасында ақшаға жатпайтын және ақшалай-монетарлық
факторларды бөлуге болады. Ақшаға жатпайтындары — бұл шаруашылық
сәйкестігінің бұзылуы, экономиканың циклдық дамуы, өндірістің
монополизациялануы, инвестициялардың теңгерімсіздігі, әлеуметтік-саяси
сипаттағы ерекше жағдайлар және басқалары. Ақшалай факторларға мемлекеттік
қаржының дағдарысы — бюджет тапшылығы, мемлекеттік борыштың өсуі, ақша
эмиссиясы, сондай-ақ кредит жүйесінің кеңеюі, ақша айналысы жылдамдығының
артуы нәтижесінде кредит құралдарының өсуі және басқалары жатады.
Дүниежүзілік құрылымдық дағдарыстар (шикізат, энергетика, валюта
дағдарыстары), басқа елдерге инфляцияны экспортқа шығаруға бағытталған
мемлекеттік валюта саясаты, алтынды, валютаны жасырын экспортқа шығару
инфляцияның сыртқы факторлары болып табылады.
Сөйтіп, көпфакторлы процесс ретіндегі инфляция — бұл ақша айналысы
заңының бұзылуымен байланысты болатын қоғамдық ұдайы өндіріс дамуындағы
алшақтықтың көрінісі.
Инфляцияның іс-әрекетін қаржы проблемаларымен байланыс-тырып отыру
қажет, өйткені инфляция құбылысы мынандай қаржылық факторларға тәуелді
болып келеді: белгілі бір салық нысандары мен әдістерін қолдану;
инфляциялық сипаттағы шараларды мемлекеттік бюджет арқылы қаржыландырудың
ауқымы;
мемлекеттік бюджеттің тапшылығын жабудың әдістері; мемлекеттік
берешектің көлемі.
Нарықтық экономика кезінде қаржы инфляциялық процеске бірқатар
факторлар арқылы айтарлықтай әсер етеді (инфляциялық тенденцияларды күшейте
түседі).
Бірінші фактор — мемлекет шығыстарының өсуі, бұл ерекше төлейалушылық
сұранымының артуына жеткізеді, сөйтіп тікелей баға белгілеуге әсер етеді.
Тауарлар мен қызметке бағаның көтерілуіне байланысты ақшаның құнсыздануы
бюджет шығыстарының көбеюіне соқтырады, ал оның кірістері, ең алдымен,
салық түсімдері қажеттіліктен артта қалып қояды. Бұл сөзсіз болатын ұзақ
уақытқа созылған тапшылыққа ұрындырады.
Екінші фактор — табысқа (пайдаға) салынатын салықтың көбеюі. Салықтың
едәуір бөлігі баға механизмі арқылы тұтынушыға ауысады және рыноктегі
бағаның көтерілуінің басты себебі болады.
Үшінші фактор — бюджеттердің ұзақ уақытты тапшылықтары (өндірістік емес
шығындардың неғұрлым өсуімен байланысты).
Инфляция қаржы қатынастарын да өзгерістерге үшыратады.
Біріншіден, инфляция тауарлар мен қызметтерге бағаның өсуі салдарынан
мемлекет шығыстарының өсуін жаңдандырады.
Екіншіден, инфляция қаржы ресурстарын құнсыздандырады және салық
түсімдерін арттырудың қажеттігін тудырады.
Үшіншіден, инфляциялық процесс мемлекеттің берешегі проб-лемаларын
шиеленістіреді.
Сөйтіп, қаржы мен инфляция өзара тәуелді болып келеді. Қаржы
инфляциялық процестердің тездеткіші бола алатыны сияқты, инфляция да қаржы
қатынастарына әсер етеді. Ақшаның құнсыздануы және бағаның көтерілуі
мемлекеттің шынайы кірістерін төмендетуге, бюджеттің шығыстарын көбейтудің
қажеттігіне, салық ауыртпалығының күшеюіне, мемлекеттік бюджет тапшылығынан
болатын мемлекеттік борыштың өсуіне ұрындырады. Инфляцияның жоғарғы қарқыны
мемлекеттің қаржы ресурстарын құнсыздандырады, өйткені салықтық кірістер
мен қарыздар оларды есептегеннен кейін уақыттың белгілі бір межелдемелері
арқылы түседі, сондықтан мемлекеттің алу сәтінде олар құнсызданады. Осыған
ұқсас мемлекеттік берешектің проблемасы шиеленіседі, өйткені қарыздарды
тарту үшін мемлекет өзінің бағалы қағаздарының табыстылығын несиелік пайыз
деңгейінен жоғары көтеруге мәжбүр болады, бұл мемлекеттік борыштың атаулы
өсуін тудырады. Қаржы қатынастары мен инфляциялық процестердің бір бағытты
келеңсіз сипаты, бірін-бірі өзара толықтыра отырып, экономикалық жүйедегі
келеңсіз нәтижелерге апарады. Мәселен, инфляция бірқатар әлеуметтік-
экономикалық проблемаларды тудырады: ақшалай табыстардың құнсыздануы, ұзақ
мерзімді инвестицияларға деген экономикалық ынтаның түсуі, ақшалай
жинақтардың құнсыздануы, нақтылы пайыздың төмендеуі, экономикалық
байланыстардың бұзылуы және т.т.
Инфляцияны бағалау және өлшеу үшін бағалар индексінің көрсеткіші
пайдаланылады. Бағалар иңдексі тұтыну тауарлары мен қызметтердің белгілі
бір жиынтығының сатып алу бағасы мен базалық кезеңнің бағасы арасындағы
арақатынасты өлшейді. Ағымдағы жылдың иңдексінің қарқыны былайша
анықталады. Ағымдағы жылдың бағалары иңдексінен өткен жылдың бағалары
индексі шегеріліп, өткен жылдың бағалары индексіне бөлінеді, сонан соң
жүзге көбейтіледі:
Инфляция қарқыны = Iб - Iб0 • 100
Қазақстанда тұтыну тауарларының бағасы мен қызметтер көрсетудің
тарифтері өткен жылға қарағанда былайша өсіп отырды (есе): 1990 - 1; 1992 -
2,5; 1993 - 30,6; 1994 - 22,7; 1995 - 1,60;
1996 - 1,39; 1997 - 1,17; 1998 - 1,07; 1999 - 1,18; ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz