Психологияның тарихы. психологиялық тұжырымдамалар
Ерте замандардан бастап адам баласының назары, ақыл-ойы өзінің маңындағы дүниенің сырын танып білумен бірге, өз денесінің, ішкі дүниесінің, ақыл ойы мен іс-әрекетінің, тіршілік бейнесінің құпия сырларын ашып білуге ұмтылған. Біздің дәуірімізге дейінгі бірнеше мыңдаған жылдар бұрын Шығыс елдері Мысыр мен Үндістанда, Қытай мен өзге елдерде адам баласының мәдениеті өсіп, дамып, осы заманғы ғылыми білімнің бастапқы іргетасы қалана бастаған. Қоғамның дамуына орай өндіріс күштері өсті, әлеуметтік өмірде таптар пайда болды. Алғашқы құл иеленушілік мемлекет құрылды.Қоғамда адамдардың әрқилы наным-сенімдерге негізделген көзқарасы қалыптасты. Мұндай көзқарастар тек діни нанымдарға ғана негіз болып қоймай, адамның жан дүниесі туралы табиғи-ғылыми көзқарастардың туындауына себепші болды. Ежелгі Шығыс елдерінде, сонан соң Ежелгі Грекияда адамның тәні мен жанының сырын білуге ден қойылды.Адам тіршілігінің негізі-қан айналысына ерекшке мән берілді.Тіршіліктің негізі-қан айналымындағы сұйықтық және ондағы құрам деген түсінік қалыптасты. Ертедегі Қытай медицинасында б.з.д.XIII ғасырда денені басқарушы жүрек қызметі санап, ол ауа тектес нәрседен жаралған еді. Ондай нәрселер организмде тегі бөлек заттармен қосылып, адамның физиологиялық тіршілігімен бірге психикалық қызметін де реттеп отырады, мұндай тіршілік адамның сөйлеу қабілетін оятып, ойын дамытады деген тұжырым жасалды. Адамның ойын жүрегі билесе, ал оның сезімдік қызметін бауыры атқарады деп түсінілді.
Психологияның тарихы.Психологиялық тұжырымдамалар.
Ерте замандардан бастап адам баласының назары, ақыл-ойы өзінің
маңындағы дүниенің сырын танып білумен бірге, өз денесінің, ішкі
дүниесінің, ақыл ойы мен іс-әрекетінің, тіршілік бейнесінің құпия сырларын
ашып білуге ұмтылған. Біздің дәуірімізге дейінгі бірнеше мыңдаған жылдар
бұрын Шығыс елдері Мысыр мен Үндістанда, Қытай мен өзге елдерде адам
баласының мәдениеті өсіп, дамып, осы заманғы ғылыми білімнің бастапқы
іргетасы қалана бастаған. Қоғамның дамуына орай өндіріс күштері өсті,
әлеуметтік өмірде таптар пайда болды. Алғашқы құл иеленушілік мемлекет
құрылды.Қоғамда адамдардың әрқилы наным-сенімдерге негізделген көзқарасы
қалыптасты. Мұндай көзқарастар тек діни нанымдарға ғана негіз болып қоймай,
адамның жан дүниесі туралы табиғи-ғылыми көзқарастардың туындауына себепші
болды. Ежелгі Шығыс елдерінде, сонан соң Ежелгі Грекияда адамның тәні мен
жанының сырын білуге ден қойылды.Адам тіршілігінің негізі-қан айналысына
ерекшке мән берілді.Тіршіліктің негізі-қан айналымындағы сұйықтық және
ондағы құрам деген түсінік қалыптасты. Ертедегі Қытай медицинасында
б.з.д.XIII ғасырда денені басқарушы жүрек қызметі санап, ол ауа тектес
нәрседен жаралған еді. Ондай нәрселер организмде тегі бөлек заттармен
қосылып, адамның физиологиялық тіршілігімен бірге психикалық қызметін де
реттеп отырады, мұндай тіршілік адамның сөйлеу қабілетін оятып, ойын
дамытады деген тұжырым жасалды. Адамның ойын жүрегі билесе, ал оның
сезімдік қызметін бауыры атқарады деп түсінілді.
Ежелгі Үндістан дірңгерлері адамның психикалық әрекетінің негізгі
органы- жүрек, оның атқаратын қызметі біртіндеп миға ауысады деген тұжырым
жасады. Темперамент жайындағы ілім іргесінің қалануы, әрбір адам өзінің
даралық ерекшеліктері мен сипатталады деген ұғым ғылым тарихындағы алғашқы
материалистік қарапайым түсінікткерді тудырды. Ертедегі Қытай мен Үндістан
дәрігерлері темперамент үш бөліктен тұрады, олар: бастапқыда ауа тектес
нәрселерден- өттен және қан мен шырыннан құралған, осы үш түрлі нәрселердің
дене құрамындағы мөлшеріне орай адамдар бірнеше типке ажыратылады деп
санаған.
Осы негіздерге сүйене отырып, Қытай дәрігерлері адамдарды мынадай
типтерге жіктеген:1)адамның бойында өттің не қан құрамының басым болуы.
Мұндай адамдар күшті, батыр келеді. Олардың мінезі жолбарыс тәрізді өжет те
шапшаң; 2) ауа тектес нәрселердің көптігі. Ондай адам ұстамсыз, қозғалғыш
болады, маймылдың әрекетіндей әрекеттер жасайды; 3)шырынның басымдылығы-
қимыл-қозғалыстың баяулығын, сабырлылықты білдіреді деп санайды.
Адам организмі жайындағы мұндай пайымдаулар сол дәуірлерде, бір
жағынан, табиғи-ғылыми түсініктерге жол ашқанымен, екінші жағынан, әр түрлі
діни наным-сенімдер тарапынан қарсылық тудырған көзқарастарға душар болды.
Дегенмен, психологиялық және физиологиялық құбылыстар жайындағы ақылға
қонымды көзқарастар өзіне жол тауып, одан әрі дами берді.
Психология-сан салалы ғылым. Бұл тақырыпта адам психикасының көріністері
жан-жақты қарастырылып, олар өзара байланысты, біріне-бірі әсер етіп
отыратын бірыңғай тұтас жан салалары екендігі айтылады. Мәселен кітапты оқу
көру мүшесі арқылы, ал қабылдау арқылы текстіні толық түсініп, ол туралы
ойлауға, ұғынуға мүмкіндік туады. Ол үшін зейінді шоғырландыру керек
болады. Фактілерді еске түсіріп, олар қалай болар екен дегендей адамның
қиялы шарықтайды.Адам психологиясын нақтылы әрекет үстінде зерттеу-
психологияның негізгі принципі болып табылады.
Психология ғылымының даму тарихы біріне бірі қарама-қарсы ғылыми
бағыттардың күресіне толы. Ол Аристотельден басталатын жан дүниесінің
тарихы. Бұл ғылымның тарихи кезеңдері әйгілі оқымыстылардың ғылыми
пікірлері арқылы зерттеліп, олардың мән-жайы баяндалған.
Бұдан соң психология деген сөздің төркіні, яғни шығу тегі
түсіндіріліп, ол грек тіліндегі “псюхе”-жан, “логос ”-ғылым деген мағынаны
білдіреді. Психология жан туралы ілім. Мұндай түсінік ерте замандардан
XYIII ғасырдың басына дейін өктем болып келді. Психологияның өз алдына
дербес эксперименттік ғылым болып бөлініп шығуы, В.Вундтың 1879 жылы
Лейпцигте Тұңғыш лаборатория ұйымдастыруы. Сонымен қатар психология- сана
туралы ілім. Ағылшын философы Джон Локктың “ сана- сыртқы заттық дүниенің
бейнесі ” дейтін қағидасына орай пайда болды. Психологияның басқа
ғылымдардан бөлініп дербес білім бола бастауы-Гартли бастаған ағылшынның
эмпирикалық ассоциациялық психологиясы (XYIII ғ. Ортасы)
XIXғ.60ж,-XIXғ.аяғында психология жеке ғылым ретінде пайда болды.
Дербес ғылым ретінде психология аймағында өзара байланысты сырт
көзге байқала бермейтін біршама ерекше білім салалары ұштасып жатады,
мысалы,психофизиология мен әлеуметтік психология. Бұлар, сырттай қарағанға
“сыйыспайтындай” болғанымен, бір ғылым саласынан, себебі олардың түпкі де
түбегейлі міндеті бір - психикалық құбылыстың мәнін зерттеу. Психология
қай ғылым саласымен байланысса да, оның зерттеу объектісі жалғыз-ақ: ол-
адам, оның психикалық процестері, қалыптары және қасиеттері.
Психология ғылымының қолданбалық мәнін қоғам түсініп, қабылдауынан халыққа
білім беру мекемелерінде кең психологиялық қызмет тармақтарын іске қосу
идеясы өз қолдауын тапты. Қазіргі күнде бұл қызмет қалыптасып, дамуда, ол
келешекте ғылым мен оның нәтижелерін практикаға ендіруде дәнекер жүйе болуы
кәміл.
2. Ежелгі психология
Адамдар өздері тіршілік ететін орта мен айналадағы әрқилы
заттарда, құбылыстарда өзіндік жан болады деп ұғынған. Мұндай ұғым анемизм
(Лат анима жан деген сөзден шыққан) деп аталады.
Ежелгі дүние тарихында айрықша орын алатын эециклопедист ғалым
Аристотель психологиялық ой пікірді табиғи негізге сүйеніп, биология мен
медицина саласына бағыттады. Ол психика туралы ілімді одан әрі тереңірек
зерттеп Жан туралы деген еңбек жазды. Аристотель бұл шығармасында жан
дүниесінің әрекетін шындық әдіс арқылы зерттеп, оның тәжірбиеге негіздеп
құруды мақсат етті. Писхология Арестотель заманында ақ дербечс сипаттағы
ғылым саласына айналған – ды. Ол психиканың тәнмсен бірге өмір
сүретіндінгін айта келіп, психикалық әрекеттердің басым көпшілігін
материолистік тұрғыдан шешті, Платонның психитка жайындағы дуалимтік
көзқарасын обьективтік шындыққа, материалистік бағытқа қарай бұрды.
Сонымен, Гераклит пен Демокриттің, Платон мен Аристотельдің жан жайындағы
көзқарастары психологиялық ілімнің келешектеіг дамуына ғылыми негіз болып
қаланды.
Жан жүйесі жайындағы ертедегі ілім көптеген ойшылдар мен
ғұламалардың шығармаларында өзіндік орнын тапты. Ежелгі Римнің көрнекті
ойшылдары Лукреци, Гален психологияның жан дүниесінің сыры мен байланысты
табиғи негіздерін іздестірді. Ал ұлы Грек ойшылы Сократ өзіңді – өзің тани
біл деген ұлағатты пікірін адамның жан дүниесі мен, сыры мен ұщтастырды.
Сондай ақ, адамның жаны тәніне тән деп санап, ол ақыл ой арқылы реттеліп
отырады деді. Ежелгі дүние ғұламаларының жан дүниесі жайындағыой
пікірлерінің философиялық және әлеуметтік негіздері сол заманның
экономикалық саяси құрлысына орай түрлі идеялық бағытта материялистік
идеолистік болуытаңданарлықжайт емес.
Психологиялық ой көптеген ғасырлар бойы қиын-қыстау кезеңдерін басынан
кешті, ол өзгерістері қаншалықты толықтырылып, терминдері ауысса да (жан,
сана, психика, іс-әрекет және т.б.) психология пәнінің өзіндік
ерекшеліктері бар.
Психологияның пәні болып субъектінің табиғатпен әлеуметтік мәдени әлеммен
заңды байланысы, олар сезім және ақыл-ой жүйесінде бекітілген, мотивтері,
яғни әрекетке итермелейтін, сонымен қатар іс-әрекеттің өзі және де адамның
өзіне қатынасы, басқа адамдармен қарым-қатынасы жеке адам немесе тұлғаның
ерекшеліктер жүйесі болып табылады.
Оның биологиялық компоненттері жануарларда да кездеседі (ортаны сезіну,
жүріс-тұрыс мотивациясы, инстинктивтік және жүре пайда болған). Бірақ
адамның психикалық ұйымдасуы оның биологиялық формаларынан әлдеқайда
өзгеше. Әлеуметтік мәдени өмір сүру адамның санасын оятады. Адамаралық
қатынастар тіл арқылы сөзбен немесе өзара әрекеттесу барысында, индивид
өзін басқа адамдарға қарау арқылы психикалық өмірдің субъектісі екендігін
тани алуға қабілеттенеді. Алдын ала мақсат қою, оны әрекетке айналдыру
өзіндік жүріс-тұрысты іштей жоспарлайды. Осындай жоспардың барлық
компоненттері саналы тілге ауыса алмайды. Бірақ бұл аймақты біз санадан тыс
аңғарылмайтын өріске жатқызамыз. Бұл да психологияның пәнін анықтауға көмек
береді, мысалы: елігулердің қайда және неліктен пайда болатындығын
анықтауға көмек береді. Аңғарылатын және аңғарылмайтын психикалық фактілер
нейрогуморальдік механизмдермен жүзеге асады, бірақ физиологиялық
заңдылықтармен емес, психологиялық заңдармен жүреді. Психология – жалпы
алғанда психиканың және ерекшелеп алғанда адамның нақты тарихи және адам
ретіндегі сананың пайда болуы, даму және көрніс беру заңдылықтары туралы
ғылым. Психология ғылым ретінде психиканың әр түрлі кұбылыстарын зерттеу
және түсіндіруден ғана емес, сондай- ақ олардың мәнін қорта талдау және
ашып көрсету, яғни солардың негізінде психологиялық құбылыстар мен
процестердің себептердін, олардың болашақта көрніс беретіндігін болжауға
болатын белгілі бір зандылықтарды ашып анықтаумен шұғылданады.
3. Орта ғасырлардағы жан туралы ілім.
Орта ғасырларда жан туралы ілімді Аристотельдік идеялар
тұрғысынан іздестірген арап тілді елдердегі көрнекті ойшылдар шығыста -
Ибн Сина, ал батыста Ибн Рошд болды. Бұлар табиғи ғылымдарды зерттеумен
шұғылданып, олардың нәтижелері еуропалық елдерде кеңінен таралды. Ибн
синаның Медицина қағидасы деп аталатын еңбегі 500 жыл бойы жұмыр дүниенің
шар тарабына таралып, барлық деңгейдегі медициналық мектептердегі бірден
бір құрал болды. Ал Ибн Рощдтың ақыл ойдың дамуы жайындағы зерттеулері
еуропалық схоластикаын діңкелетіп, дүние болмысы мен адам туралы жаңаша
білімнің іргесін қалады. Сөйтіп, Ибн Сина мен Ибн Рошд көзқарастары
табиғаттың мәңгілік өмір сүретініне айқын көз жеткізіп, жанның тіршілігі
тәнге байланысты, оынң заңдылығын қалай болса солай өзгерту мүмкін емес,
әрбір адамның жаны мен даралығын мәңгілік деп санау шындықа сай келмейді
дейтін мистикаылқ ұғымның жалғандығын ашып көрсетті.
Орта ғасырлық арап тілді ғұламалап Закария Разидің ғылымды бақылай
нәтижерелі мен тәжірибиеге негіздеу жайындағы ой пікірі, Ибн әл-Хайзамның
психофихиологиялық идеялары Ибн Сина зерттеулері мен ұштасып, жан жүйесі
жайындағы ғылымның қанат жайуына елеулі үлес қосты.
Орта ғасырлардағы еуропалық жанның мәңгі өлмейтіні, оның денеден
бөлек өмір сүретіндігі жайлы психологиялық ой пікірлер одан әрі қарай
өрістеп, идеолистік көзқарастың дами түсуіне жол ашты.ү Осы бағытта Фома
Аквинский мен басқа да филосифтардың схоластикалық жүйедегі көзқарастары
үдей түсті. Алай да мұндай схоластикалық түсініктерін шындыққа сай
еместігін көз жеткізген ағылшын оқымыстылары Гроссетест, оның шәкірті
Роджер Бэкон барлық ғылымдар тәжірбиеге және матиматика ғылымына сүйенуі
керек деген тұжырым жасап, жан туралы және оны материямен бірлікте өмір
сүреді дейтін Аристотельдік қағиданы жаңғыртты. Психологяиның даму
тарихында орта ғасырлық дәуір талас тартысты оқиғаларға толы болды.
17 ғасырдағы психологиялық ой пікірді дамытуда: а) жанды дененің,
соның ішінде адамның да жан дүниесін зерттеп, олардың құпия сырланы ашу; ә)
әрбір индевидке тән сананы, оынң ішкі дүниесін бақылау арқылы өзіндік
психикалық көңіл жайын; ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ерте замандардан бастап адам баласының назары, ақыл-ойы өзінің
маңындағы дүниенің сырын танып білумен бірге, өз денесінің, ішкі
дүниесінің, ақыл ойы мен іс-әрекетінің, тіршілік бейнесінің құпия сырларын
ашып білуге ұмтылған. Біздің дәуірімізге дейінгі бірнеше мыңдаған жылдар
бұрын Шығыс елдері Мысыр мен Үндістанда, Қытай мен өзге елдерде адам
баласының мәдениеті өсіп, дамып, осы заманғы ғылыми білімнің бастапқы
іргетасы қалана бастаған. Қоғамның дамуына орай өндіріс күштері өсті,
әлеуметтік өмірде таптар пайда болды. Алғашқы құл иеленушілік мемлекет
құрылды.Қоғамда адамдардың әрқилы наным-сенімдерге негізделген көзқарасы
қалыптасты. Мұндай көзқарастар тек діни нанымдарға ғана негіз болып қоймай,
адамның жан дүниесі туралы табиғи-ғылыми көзқарастардың туындауына себепші
болды. Ежелгі Шығыс елдерінде, сонан соң Ежелгі Грекияда адамның тәні мен
жанының сырын білуге ден қойылды.Адам тіршілігінің негізі-қан айналысына
ерекшке мән берілді.Тіршіліктің негізі-қан айналымындағы сұйықтық және
ондағы құрам деген түсінік қалыптасты. Ертедегі Қытай медицинасында
б.з.д.XIII ғасырда денені басқарушы жүрек қызметі санап, ол ауа тектес
нәрседен жаралған еді. Ондай нәрселер организмде тегі бөлек заттармен
қосылып, адамның физиологиялық тіршілігімен бірге психикалық қызметін де
реттеп отырады, мұндай тіршілік адамның сөйлеу қабілетін оятып, ойын
дамытады деген тұжырым жасалды. Адамның ойын жүрегі билесе, ал оның
сезімдік қызметін бауыры атқарады деп түсінілді.
Ежелгі Үндістан дірңгерлері адамның психикалық әрекетінің негізгі
органы- жүрек, оның атқаратын қызметі біртіндеп миға ауысады деген тұжырым
жасады. Темперамент жайындағы ілім іргесінің қалануы, әрбір адам өзінің
даралық ерекшеліктері мен сипатталады деген ұғым ғылым тарихындағы алғашқы
материалистік қарапайым түсінікткерді тудырды. Ертедегі Қытай мен Үндістан
дәрігерлері темперамент үш бөліктен тұрады, олар: бастапқыда ауа тектес
нәрселерден- өттен және қан мен шырыннан құралған, осы үш түрлі нәрселердің
дене құрамындағы мөлшеріне орай адамдар бірнеше типке ажыратылады деп
санаған.
Осы негіздерге сүйене отырып, Қытай дәрігерлері адамдарды мынадай
типтерге жіктеген:1)адамның бойында өттің не қан құрамының басым болуы.
Мұндай адамдар күшті, батыр келеді. Олардың мінезі жолбарыс тәрізді өжет те
шапшаң; 2) ауа тектес нәрселердің көптігі. Ондай адам ұстамсыз, қозғалғыш
болады, маймылдың әрекетіндей әрекеттер жасайды; 3)шырынның басымдылығы-
қимыл-қозғалыстың баяулығын, сабырлылықты білдіреді деп санайды.
Адам организмі жайындағы мұндай пайымдаулар сол дәуірлерде, бір
жағынан, табиғи-ғылыми түсініктерге жол ашқанымен, екінші жағынан, әр түрлі
діни наным-сенімдер тарапынан қарсылық тудырған көзқарастарға душар болды.
Дегенмен, психологиялық және физиологиялық құбылыстар жайындағы ақылға
қонымды көзқарастар өзіне жол тауып, одан әрі дами берді.
Психология-сан салалы ғылым. Бұл тақырыпта адам психикасының көріністері
жан-жақты қарастырылып, олар өзара байланысты, біріне-бірі әсер етіп
отыратын бірыңғай тұтас жан салалары екендігі айтылады. Мәселен кітапты оқу
көру мүшесі арқылы, ал қабылдау арқылы текстіні толық түсініп, ол туралы
ойлауға, ұғынуға мүмкіндік туады. Ол үшін зейінді шоғырландыру керек
болады. Фактілерді еске түсіріп, олар қалай болар екен дегендей адамның
қиялы шарықтайды.Адам психологиясын нақтылы әрекет үстінде зерттеу-
психологияның негізгі принципі болып табылады.
Психология ғылымының даму тарихы біріне бірі қарама-қарсы ғылыми
бағыттардың күресіне толы. Ол Аристотельден басталатын жан дүниесінің
тарихы. Бұл ғылымның тарихи кезеңдері әйгілі оқымыстылардың ғылыми
пікірлері арқылы зерттеліп, олардың мән-жайы баяндалған.
Бұдан соң психология деген сөздің төркіні, яғни шығу тегі
түсіндіріліп, ол грек тіліндегі “псюхе”-жан, “логос ”-ғылым деген мағынаны
білдіреді. Психология жан туралы ілім. Мұндай түсінік ерте замандардан
XYIII ғасырдың басына дейін өктем болып келді. Психологияның өз алдына
дербес эксперименттік ғылым болып бөлініп шығуы, В.Вундтың 1879 жылы
Лейпцигте Тұңғыш лаборатория ұйымдастыруы. Сонымен қатар психология- сана
туралы ілім. Ағылшын философы Джон Локктың “ сана- сыртқы заттық дүниенің
бейнесі ” дейтін қағидасына орай пайда болды. Психологияның басқа
ғылымдардан бөлініп дербес білім бола бастауы-Гартли бастаған ағылшынның
эмпирикалық ассоциациялық психологиясы (XYIII ғ. Ортасы)
XIXғ.60ж,-XIXғ.аяғында психология жеке ғылым ретінде пайда болды.
Дербес ғылым ретінде психология аймағында өзара байланысты сырт
көзге байқала бермейтін біршама ерекше білім салалары ұштасып жатады,
мысалы,психофизиология мен әлеуметтік психология. Бұлар, сырттай қарағанға
“сыйыспайтындай” болғанымен, бір ғылым саласынан, себебі олардың түпкі де
түбегейлі міндеті бір - психикалық құбылыстың мәнін зерттеу. Психология
қай ғылым саласымен байланысса да, оның зерттеу объектісі жалғыз-ақ: ол-
адам, оның психикалық процестері, қалыптары және қасиеттері.
Психология ғылымының қолданбалық мәнін қоғам түсініп, қабылдауынан халыққа
білім беру мекемелерінде кең психологиялық қызмет тармақтарын іске қосу
идеясы өз қолдауын тапты. Қазіргі күнде бұл қызмет қалыптасып, дамуда, ол
келешекте ғылым мен оның нәтижелерін практикаға ендіруде дәнекер жүйе болуы
кәміл.
2. Ежелгі психология
Адамдар өздері тіршілік ететін орта мен айналадағы әрқилы
заттарда, құбылыстарда өзіндік жан болады деп ұғынған. Мұндай ұғым анемизм
(Лат анима жан деген сөзден шыққан) деп аталады.
Ежелгі дүние тарихында айрықша орын алатын эециклопедист ғалым
Аристотель психологиялық ой пікірді табиғи негізге сүйеніп, биология мен
медицина саласына бағыттады. Ол психика туралы ілімді одан әрі тереңірек
зерттеп Жан туралы деген еңбек жазды. Аристотель бұл шығармасында жан
дүниесінің әрекетін шындық әдіс арқылы зерттеп, оның тәжірбиеге негіздеп
құруды мақсат етті. Писхология Арестотель заманында ақ дербечс сипаттағы
ғылым саласына айналған – ды. Ол психиканың тәнмсен бірге өмір
сүретіндінгін айта келіп, психикалық әрекеттердің басым көпшілігін
материолистік тұрғыдан шешті, Платонның психитка жайындағы дуалимтік
көзқарасын обьективтік шындыққа, материалистік бағытқа қарай бұрды.
Сонымен, Гераклит пен Демокриттің, Платон мен Аристотельдің жан жайындағы
көзқарастары психологиялық ілімнің келешектеіг дамуына ғылыми негіз болып
қаланды.
Жан жүйесі жайындағы ертедегі ілім көптеген ойшылдар мен
ғұламалардың шығармаларында өзіндік орнын тапты. Ежелгі Римнің көрнекті
ойшылдары Лукреци, Гален психологияның жан дүниесінің сыры мен байланысты
табиғи негіздерін іздестірді. Ал ұлы Грек ойшылы Сократ өзіңді – өзің тани
біл деген ұлағатты пікірін адамның жан дүниесі мен, сыры мен ұщтастырды.
Сондай ақ, адамның жаны тәніне тән деп санап, ол ақыл ой арқылы реттеліп
отырады деді. Ежелгі дүние ғұламаларының жан дүниесі жайындағыой
пікірлерінің философиялық және әлеуметтік негіздері сол заманның
экономикалық саяси құрлысына орай түрлі идеялық бағытта материялистік
идеолистік болуытаңданарлықжайт емес.
Психологиялық ой көптеген ғасырлар бойы қиын-қыстау кезеңдерін басынан
кешті, ол өзгерістері қаншалықты толықтырылып, терминдері ауысса да (жан,
сана, психика, іс-әрекет және т.б.) психология пәнінің өзіндік
ерекшеліктері бар.
Психологияның пәні болып субъектінің табиғатпен әлеуметтік мәдени әлеммен
заңды байланысы, олар сезім және ақыл-ой жүйесінде бекітілген, мотивтері,
яғни әрекетке итермелейтін, сонымен қатар іс-әрекеттің өзі және де адамның
өзіне қатынасы, басқа адамдармен қарым-қатынасы жеке адам немесе тұлғаның
ерекшеліктер жүйесі болып табылады.
Оның биологиялық компоненттері жануарларда да кездеседі (ортаны сезіну,
жүріс-тұрыс мотивациясы, инстинктивтік және жүре пайда болған). Бірақ
адамның психикалық ұйымдасуы оның биологиялық формаларынан әлдеқайда
өзгеше. Әлеуметтік мәдени өмір сүру адамның санасын оятады. Адамаралық
қатынастар тіл арқылы сөзбен немесе өзара әрекеттесу барысында, индивид
өзін басқа адамдарға қарау арқылы психикалық өмірдің субъектісі екендігін
тани алуға қабілеттенеді. Алдын ала мақсат қою, оны әрекетке айналдыру
өзіндік жүріс-тұрысты іштей жоспарлайды. Осындай жоспардың барлық
компоненттері саналы тілге ауыса алмайды. Бірақ бұл аймақты біз санадан тыс
аңғарылмайтын өріске жатқызамыз. Бұл да психологияның пәнін анықтауға көмек
береді, мысалы: елігулердің қайда және неліктен пайда болатындығын
анықтауға көмек береді. Аңғарылатын және аңғарылмайтын психикалық фактілер
нейрогуморальдік механизмдермен жүзеге асады, бірақ физиологиялық
заңдылықтармен емес, психологиялық заңдармен жүреді. Психология – жалпы
алғанда психиканың және ерекшелеп алғанда адамның нақты тарихи және адам
ретіндегі сананың пайда болуы, даму және көрніс беру заңдылықтары туралы
ғылым. Психология ғылым ретінде психиканың әр түрлі кұбылыстарын зерттеу
және түсіндіруден ғана емес, сондай- ақ олардың мәнін қорта талдау және
ашып көрсету, яғни солардың негізінде психологиялық құбылыстар мен
процестердің себептердін, олардың болашақта көрніс беретіндігін болжауға
болатын белгілі бір зандылықтарды ашып анықтаумен шұғылданады.
3. Орта ғасырлардағы жан туралы ілім.
Орта ғасырларда жан туралы ілімді Аристотельдік идеялар
тұрғысынан іздестірген арап тілді елдердегі көрнекті ойшылдар шығыста -
Ибн Сина, ал батыста Ибн Рошд болды. Бұлар табиғи ғылымдарды зерттеумен
шұғылданып, олардың нәтижелері еуропалық елдерде кеңінен таралды. Ибн
синаның Медицина қағидасы деп аталатын еңбегі 500 жыл бойы жұмыр дүниенің
шар тарабына таралып, барлық деңгейдегі медициналық мектептердегі бірден
бір құрал болды. Ал Ибн Рощдтың ақыл ойдың дамуы жайындағы зерттеулері
еуропалық схоластикаын діңкелетіп, дүние болмысы мен адам туралы жаңаша
білімнің іргесін қалады. Сөйтіп, Ибн Сина мен Ибн Рошд көзқарастары
табиғаттың мәңгілік өмір сүретініне айқын көз жеткізіп, жанның тіршілігі
тәнге байланысты, оынң заңдылығын қалай болса солай өзгерту мүмкін емес,
әрбір адамның жаны мен даралығын мәңгілік деп санау шындықа сай келмейді
дейтін мистикаылқ ұғымның жалғандығын ашып көрсетті.
Орта ғасырлық арап тілді ғұламалап Закария Разидің ғылымды бақылай
нәтижерелі мен тәжірибиеге негіздеу жайындағы ой пікірі, Ибн әл-Хайзамның
психофихиологиялық идеялары Ибн Сина зерттеулері мен ұштасып, жан жүйесі
жайындағы ғылымның қанат жайуына елеулі үлес қосты.
Орта ғасырлардағы еуропалық жанның мәңгі өлмейтіні, оның денеден
бөлек өмір сүретіндігі жайлы психологиялық ой пікірлер одан әрі қарай
өрістеп, идеолистік көзқарастың дами түсуіне жол ашты.ү Осы бағытта Фома
Аквинский мен басқа да филосифтардың схоластикалық жүйедегі көзқарастары
үдей түсті. Алай да мұндай схоластикалық түсініктерін шындыққа сай
еместігін көз жеткізген ағылшын оқымыстылары Гроссетест, оның шәкірті
Роджер Бэкон барлық ғылымдар тәжірбиеге және матиматика ғылымына сүйенуі
керек деген тұжырым жасап, жан туралы және оны материямен бірлікте өмір
сүреді дейтін Аристотельдік қағиданы жаңғыртты. Психологяиның даму
тарихында орта ғасырлық дәуір талас тартысты оқиғаларға толы болды.
17 ғасырдағы психологиялық ой пікірді дамытуда: а) жанды дененің,
соның ішінде адамның да жан дүниесін зерттеп, олардың құпия сырланы ашу; ә)
әрбір индевидке тән сананы, оынң ішкі дүниесін бақылау арқылы өзіндік
психикалық көңіл жайын; ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz