Қазақ тілі сабақтарында бастауыш сынып оқушыларының ауызша тілін дамыту әдістемесі

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . .

Кіріспе. . .:

1 Бастауыш сынып оқушыларының ауызша тілін дамытудың теориялық негіздері

1. 1 Бастауыш сынып оқушыларының ауызша тілін дамыту әдістемесінің зерттелуі . . .

1. 2 Ауызша тіл дамыту жұмыстарының психологиялық, педагогикалық ерекшеліктері . . .

Кіріспе. . .:

2 Қазақ тілі сабақтарында бастауыш сынып оқушыларының ауызша тілін дамыту әдістемесі

2. 1 Бастауыш сынып оқушыларының ауызша тілін дамыту мәселесінің ресми құжаттарда қамтылуы . . .

2. 2 Бастауыш сынып оқушыларының ауызша тілін дамыту әдіс-тәсілдері

Кіріспе. . .: Қорытынды . . .

3: 57

Кіріспе. . .: Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . .

3: 60

Кіріспе. . .:

КІРІСПЕ

Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстан Республикасының тәуелсіз елге айналып, әлемдік өркениеттің дәстүрлі арнасымен қауырт даму жолына түсуі, қазақ тілінің мемлекеттік тіл мәртебесіне ие болуы халыққа білім беру жүйесіне, оның ішінде бастауыш және орта мектептегі оқу-тәрбие процесіне қойылатын талаптарды күрделендіре түсті. Қазіргі жалпы білім беретін мектеп жан-жақты дамыған, зиялылық (интелекті) деңгейі мен практикалық машығы заман талабына сай жеке тұлғаларды оқытып, тәрбиелеуі тиіс.

Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында «бастауыш мектептің бағдарламасы баланың жеке тұлғасын қалыптастыруға, жеке қабілетін ашуға және дамытуға бағытталып, оның қарапайым тілдік қарым-қатынас тәжірибесін, шығармашылықпен өзін-өзі көрсетуін қалыптастыру қажеттігі» көрсетілген [1] .

Тұжырымдамада көрсетілгендей, бастауыш сынып оқушыларына тілдік құралдарды өз тәжірибесінде пайдалқазақ білудің ғылыми-әдістемелік жолдарын көрсетіп, ойын жүйелі түрде дұрыс айта және жаза алатындай етіп үйрету - бүгінгі заман талабы. Мұның себебі, біріншіден, тіл - адам мәдениетінің, интеллектісі мен жан-жақтылығының көрсеткіші болса, екіншіден, өз ойын байланыстырып айту және жазу баланың басқа адамдармен еркін қарым-қатынас жасауына мүмкіндік береді. Басқалармен қарым-қатынастың тартымды, сәтті болуы адамның өзінің ойын қаншалықты еркін, тиянақты, жүйелі түрде жеткізуіне байланысты. Бастауыш сынып оқушылары ауызша сөйлеуді үйрену арқылы тілдің мағыналық, құрылымдық ерекшелігін тануға, көркемдік бейнелілігін ұғынуға, сөздік қорының кеңеюіне мүмкіндік алады.

Жалпы алғанда бастауыш мектеп оқушыларының тілін дамыту мәселесіне Ы. Алтынсарин, А. Байтұрсынов, М. Жұмабаев, Ж. Аймауытов т. б. ұлы педагогтар өз кезінде ерекше көңіл бөлген болатын.

Бірақ қазақ мектептеріндегі тіл дамыту мәселесі әсіресе егеменді ел болғаннан кейін ғқазақ ғылыми зерттеу пәніне айнала бастады. Бұл жөнінде бастауыш мектеп оқушыларының тілін дамытуға арналған С. Рахметова [2], Т. Әбдікәрім [3], Г. Уайсова [4], Ә. Жұмабаева [5], Р. Базарбекова [6], т. б. сияқты ғалымдардың зерттеулері және түрлі кітаптары мен мақалалардың жарық көргенін айтуға болады.

Алайда кіші жастағы оқушылардың ауызша тіл дамыту әдістемесінің әр сынып бойынша күні бүгінге дейін нақты зерттеу нысанына айналмағандығы байқалады.

Бүгінгі таңда бастауыш оқыту жүйесінде Қазақстан Республикасының «Бастауыш білім беру тұжырымдамасына» сәйкес бастауыш сынып оқушыларының ауызша тілін дамытуға қойылатын мемлекеттік стандарт талабы мен оның жүзеге асырылуы арасында мынадай қайшылық бар екені анық байқалады

Зерттеу нысаны - бастауыш сыныпта қазақ тілін оқыту үдерісінде оқушыларды ауызша тілін дамыту үдерісі

Зерттеу пәні - Қазақ тілі сабақтарында бастауыш сынып оқушыларынының ауызша тілін дамыту әдістемесі.

Зерттеу мақсаты - бастауыш сынып оқушыларының ауызша тілін дамытудың теориялық негіздерін саралау және соған негізделген тиімді әдіс-тәсілдерді көрсету.

Зерттеу жұмысының міндеттері:

- бастауыш сынып оқушыларынының ауызша тілін дамыту әдістемесінің зерттелуі жайын айқындау;

- оқушылардың ауызша тілін дамытуға тапсырмалар үлгілерін, әдістері мен құралдарын ұсыну;

Зерттеудің әдіснамалық негіздері және теориялық негіздері. Зерттеуге қатысты философиялық таным теориясы, психологиялық, лингвистикалық, ғылыми әдістемелік ой-тұжырымдарда қалыптасқан тұжырымдамалар алынды: оқыту және таным психологиясы, үйрету теориясы, әрекет теориясы, мәтін теориясы және оны оқыту әдістемесі, оқыту технологиясының жетістіктері мен тиімді әдістері.

Зерттеу әдістері. Зерттеу тақырыбы бойынша жазылған ой-пікірлерге, психологиялық, педагогикалық, әдістемелік ғылыми әдебиеттерге, мемлекеттік құжаттарға, оқулықтарға теориялық талдау жасау әдісі; әлеуметтік-педагогикалық әдіс (оқушылардың ауызша сөйлеу дағдылары мен біліктерін бақылау әдістері, мұғалімдер тәжірибесін зерттеу) .

Зерттеудің ғылыми жаңалығы:

- бастауыш сынып оқушыларының ауызша тілін дамыту әдістемесінің зерттелу тарихы сараланды;

- оқушылардың ауызша тілін дамытуға қажетті тапсырма үлгілері, оны іске асырудың тиімді әдіс-тәсілдері мен құралдары көрсетілді.

Зерттеудің теориялық маңызы:

- бастауыш сынып оқушыларын жазбаша байланыстырып сөйлеуге үйретудің теориялық негіздері бастауышта қазақ тілін оқыту әдістемесін жетілдіруге мүмкіндік ашады. Зерттеу барысында жасалған тұжырымдар осы мәселенің ары қарай зерттелуіне негіз болады

Зерттеудің практикалық маңызы. Зерттеу жұмысындағы тапсырма үлгілерін мектеп мұғалімдері тіл дамыту сабақтарында қолдануына болады.

1 БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫНЫҢ АУЫЗША ТІЛІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Бастауыш сынып оқушыларының ауызша тілін дамыту әдістемесінің зерттелуі

Тіл дамыту мәселелерінің зерттелу жайы туралы әдістемелік еңбектерді зерттеу тақырыбымыз тұрғысынан талдау жасай отырып, бастауыш сынып жасындағы балалардың ауызша тілін дамытуда басшылыққа алдық.

Қазақ даласында оқу-ағарту ісін ұйымдастыру, қазақ балаларының сауатын ашу мен тілін дамыту мәселелеріне арнап алғаш рет ғылыми еңбектер жазған ғалым Ы. Алтынсарин болды. Ұлы ағартушының өзіміз қарастырғалы отырған тілдік объектімізге қатысты пікірлері мен ұстаған принциптері «Қазақ хрестоматиясы» оқулығынан, жоғары орындарға бағыттаған Халық ағарту мәселелері туралы ескертпелерінен, достары мен таныстарына жазған хаттарынан, «Орыс тілін қазақтарға үйретудің бастауыш құралы» атты әдістемелік еңбегінен анық байқалады.

«Киргизский мальчик, - деп жазды Ы. Алтынсарин «Орыс тілін қазақтарға үйретудің бастауыш құралының» алғы сөзінде, - сразу поставленный в необходимость изучать в одно и то же время и значение слов, и грамматические изменения их, встречающиеся в книгах, не по систематическому при этом порядку, становится втупик, не может ничего обощать в своей голове ввиду разнообразной сложности встречающихся правил; дело доходит даже до того, что он решительно ничего не понимает . . .

. . . Поэтому, по нашему мнению, для киргизских детей, прежде, нежели они приступят к чтению русских книг с объяснением прочитанного, необходима некоторая систематическая подготовка к пониманию как отдельных слов, так и основных грамматических правил. Без такой предварительной подготовки, понятия учеников могут спутаться . . . [7, 90-91] .

Ұлы ағартушының бұл пікірлерінен, сондай-ақ осы аталған әдістемелік құрал құрылымынан сөз етіп отырған тақырыбымызға қатысты үш түрлі тұжырым жасауға болады:

біріншіден, әңгіме қазақ балаларының орыс тілінде сауатын ашу туралы болып отырғанымен, сол кездің өзінде сөз мағыналарын білмейтін, сөздік қоры жүйеленбеген оқушыны жазуға және оқуға үйретудің қиындығы өткір мәселе ретінде қойылғандығы;

екіншіден, аталған кітапта мектеп есігін жаңа ашқан қазақ балаларының сөздік қоры мән-мағынасына қарай шартты түрде сегіз топқа бөлініп, жүйеге түсірілген. Бұдан Ы. Алтынсаринді оқушылардың білуге тиісті сөздік қорын барлап, көлемін айқындауға талпыныс жасаған қазақ топырағындағы тұңғыш әдістемеші ретінде атап өтуге толық құқымыз бар;

үшіншіден, аталған кітапта қазақ балаларының назары қазақ тіліндегі синонимдік, антонимдік құбылыстарға алғаш рет аударылды.

Ы. Алтынсариннің педагогикалық мұраларының ішінде оқушыларды оқу мен жазуға үйрету, олардың тілін дамыту әдістемесіне қатысты құнды пікірлері көп кездесетін тұстары - оның достарына, әріптестеріне жазған хаттары. Бұл хаттарында ұлы ағартушы қазақ балаларының сауатынашуға кедергі болып жүрген мәселелерді батыл көтеріп, осы жұмысты нәтижелі жүргізуге ықпал ететін өзінің әдістемелік нұсқауларын баяндайды, тіпті, кейде сол кездегі қазақ балалары оқитын мектептерде қолданылған бағдармаларды жетілдіру жолдарын да атап өтеді. Мысалы, « . . . жат әріппен жазылған біздің оқу құралдарымыздың күші, меніңше, өте нашар, - дейді Ы. Алтынсарин 1871 жылдың 31 тамызында К. И. Ильминскийге жазған хатында. - Біз бұл арада сол құралдың өзімен, бірақ сапасы жағынан басқа, олардың ақылына ақыл қоып, оларды шындыққа, басқаша айтқанда, оқуға жетелейтін құралмен, қазақтардың өздеріне таныс, оны ешкім де жек көрмейтін құралымен іс етуіміз керек; бұл оқуымыз да жоғарыда айтқандай сапалы болса болғаны, мәселенің ең мәнді жері: қазақтарға татар фқазақтизмінің ықпалын тигізбеу, қазақтардың білім алуына оның кесірін тигізбеу ғой. Ондай ықпалдан құтқару үшін, бірте-бірте, бірақ шын құтқару үшін мазмұны балалардың білімін көтеретін, тақырыбы оларды қызықтыратын кітаптарды асықпай, бірақ алған бағыттан қайтпай, қазақтың өз тілінде, олардың өздеріне таныс әріппен шығара беру керек. Сөйтсек, ол кітаптарды жұрт бірден қолға алып оқып, бұл кітаптар татар кітаптармен қатар, зор күш болар еді. Бұл арада әріптер арабша не орысша болуы - араб әріпінің ептеген зияны болғанымен ісімізге онша кесел келтірмейді. Ал араб әріпінің ол зиянынан құтылуға болады. Міне, менің шын пікірім осы».

«Мен балаларды оқытуға, қойға шапқан аш қасқырдай, өте қызу кірістім, - дейді Ы. Алтынсарин Н. И. Ильминскийге 1864 жылы 16 наурызда жазған тағы бір хатында. - Бұл балалар да менің айымызды қандырып, небәрі үш айдың ішінде оқи білетін және орысша, татарша жаза білетін болды . . . Мен әуелі оларға зат есімге ғқазақ жататын зат аттарын үйретемін; содан кейін заттың сынын көрсететін - сын есімді үйретемін, осылардан кейін зат есімді олардың сынымен қосып: ақ адам деген сияқты сөйлемдерді құрып үйретемін». Міне, бұл пікір - оқушылардың тілін дамыту әдістемесіне қатысты қазақ топырағында тұңғыш айтылған ғылыми тұжырым.

Демек, Ы. Алтынсариннің мектептегі оқушылардың тілін дамыту жұмыстарын жүргізу әдістемесін жасауға қазақ топырағында тұңғыш рет талпыныс жасаған әдіскер ғалым екеніне шүбә келтіру мүмкін емес.

Ы. Алтынсариннен кейін қазақ даласындағы оқу-ағарту мәселелерін ғылыми тұрғыдан жан-жақты талдап, халыққа білім берудің тұтас жүйесін қалыптастырған ғалым - Ахмет Байтұрсынұлы. Оның араб әріптері негізінде қазақ тілінің табиғатына бейімдеген жаңа әліпбиі, қазақ тілінің ғылыми терминологиясының негізін қалаған оқулықтары мен әдістемелік еңбектері ұзақ жылдар бойы қазақ мектептеріндегі негізгі оқу құралдары ретінде қолданылып келгені белгілі. Біз бұл еңбегіміздің осы тұсында А. Байтұрсынұлының «Баяншы», «Тіл жұмсар» сынды әдістемелік еңбектері мен сауат ашу әдістерін талдауға арналған «Қай әдіс жақсы?», «Жалқылау (айырыңқы) әдіс», «Жалқылау-жалпылау әдіс» атты мақалаларындағы өз зерттеу тақырыбымызға қатысты пікірлерге ғқазақ тоқталамыз.

А. Байтұрсынұлының әдіс-тәсілдер жүйесі өзге жұрттарға еліктеуден тумауы керек, қазақ тілінің төл табиғаты, оның баланың ойы мен тілін дамытудағы жеке тұлға ретінде қалыптауындағы маңызы ескеріле отырып жасалынуы қажет деп айтқан пікірі әлі күнге дейін өз маңызын жойған жоқ. .

«Сақал» деп жазып, «сақал» деп оқитын, «тырма» деп жазып «тырма» деп оқитын дыбысша емлесі бар қазақ, қырғыз сияқты жұрттарға дыбысты әдісті қолдану тиістігіне дау болмасқа керек еді, өйткені - басқа да дыбысша емлесі бар жұрттар дыбысты әдісті қолданып отыр. Мәселен, италиян жұрты, - деп, өз пікірін нық дәлелдеген А. Байтұрсынұлы одан әрі сауат ашудың негізгі мәніне тоқталады.

А. Байтұрсынұлы сауат ашу барысындағы ауызекі әңгіме әдісінің де маңызын жоққа шығармайды, керісінше, әңгімелесу әдісін, оқушылардың жеке сөз мағынасын жақсы білуін, сөйлемнен сөзді, сөзден буынды, буыннан дыбысты айыра білуін сауат ашуға қажетті алғышарт ретінде қарайды. Мұны біз оның «Жалқалаулы-жалпылау әдісі» деген мақаласынан анық байқаймыз. Кейінгі әдістемешілер (Ғ. Бегалиев, С. Рахметова, М. Жұбанова) сауат ашудың «дыбыстық талдау-жинақтау әдісі» деп атап кеткен бұл әдісті А. Байтұрсынұлы төмендегідей үш түрге бөледі.

1. «Шағын сөзді» деген түрі.

2. «Жазу-оқу» деген түрі.

3. «Дыбысты әдіс» [8, 368-370 ] .

А. Байтұрсынұлы сауат ашу барысында қолданылатын жалқылау№жалпылау әдісінің осы аталған . ш түрін де жеке-жеке талдай отырып, оқушыларға дыбысты, әріпті таныту үшін олардың сөз мағыналары туралы ұғымына, бұрыннан меңгерген сөйлеу дағдыларына сүйенуге тура келетінін дәлелдейді. Мысалы, сауат ашу барысындағы жалқылаулы-жалпылау әдісінің «шағын сөзді» деген түрін талдай келіп, А. Байтұрсынұлы осы әдіс бойынша үйрету үлгісі туралы былай деп жазады:

1. «Әліп-би» кітабының 1 бетінде тұрған сүгіретті оқытушы тақтайға салады да, сол нәрсенің жайынан әңгіме қозғайды. Әңгіме балаларды қозғайды. Балалар мен оқытушы әңгімелесе-әңгімелесе барып, сол нәрсе турасындағы жұмбақтар, өлеңдер сияқты нәрселерді айтқызады немесе өзі айтады. Бұл әңгіменің пайдасы - алынған нәрсені балаларға анық танытып білім береді, сөйлесуге бойын да, тілін де үйретеді.

2. Салынған сүгіретті балалар дәптеріне көшіреді. Бұл көшіру балаларды сүгірет салуға үйрету емес, салғандарды ұқсасын, ұқсамасын әркім әлінше салса болғаны. Мұның пайдасы - сүгіріт салуға балалар әуес болғандықтан, сүгірет салғандарына мәз болып, өздері рақаттқазақды, қарындаш ұстауға қолдары үйренеді.

3. Сүгіреттегі нәрсенінің атын көшіру. Оқытушы сөзді тұтас күйінде тақтайға жазады. Балалар дәптерлеріне көшіреді. Дәптерлеріне көшіруден бұрын былай ету керек дейді. Оқытушы тақтайға жазып жатқанда, балалар қарап, бағып отырады. Жазып болған соң, балалар орындарында отырып, оқытушының жазуына еліктеп жазған сияқты болып, сұқ қолдармен тақтай бетіндегі жазу бойымен жүргізеді. Сонан соң барып қарындашпен дәптерлеріне жазады.

4. Сөздің дұрыстарын айыру. Ол үшін оқытушы тиісті сөзді алады да, дыбыстарын анық етіп ашық дауыспен айтады. Әсіресе, кезінде үйретуге керек болып тұрған дыбысты айқындата айтады.

5. Сөзді әріптен бұтарлау. Ол үшін оқытушы әріп араларын ашығырақ жазады. Балалар соның ішінен үйретіп жүрген әріпті танып алып, бірнеше рет жазады. Солай бірнеше әріпті танығаннан кейін оқытушы енді әр әріпті жеке күйінде алып тақтайға жазып, бұл қай сөзде, қандай орында тұр деп сұрайды. Балалар әліп кітабынан жазылған әріпті сөздің ішінен танып көрсетеді.

6. Әріптерден сөз жазу. Балалар 4 - 4 әріпті танитын болғаннан кейін солардан құрап, сөз жасайды.

7. Баспа тану. Ол үшін жазба сөздің астына баспа сөз қойылып, екеуінің әрпі салыстырылады.

Шағын сөзді алдыңғы әдістерше не әріп жаттатып, не сөз жаттатып, балалардың басын қатырып жалықтыру жоқ. Жұмыстың бір ұшы оқытушыда, бір ұшы балаларда болып, бұлардың басы білім құятын тек ыдыс есебіндн болмай, немесе бір жағы адамша, бір жағы машинаша істемей, екі жағы да зер салып істейтін болады.

Мұнысы алдыңғы әдістерден артық бір жері болмаса, екінші бір артық жері - аз сөзді оқи білумен балалар көп сөзді оқып кетуге жарайды. Сондай артықтығы болғандықтан, бұл әдіс мәдениетті жұрттардың бәріне де жайылады. Жұрт өзінің тілінің, емлесінің жүйесіне қарай түрліше ыңғайлап қолдқазақды. Сондықтан пәлен әдіс, түлен әдіс деп түрлі атпен аталады. Атынам қарамай, затына түптен қарағанда бәрінің негізі бір болып шығады. Орыстарда түрлі атпен аталған әліп-би кітабы үйрететін әдістер, татарлардан, мәселен, түрлі атпен аталған әліп-би кітабы үйрететін әдістер, біздің қазақта да әліп-би кітабымен үйрететін, олардың бәрі де шағын сөз әдісінің негізінен құр емес» [8, 368-369 ] .

Ал сауат ашу барысындағы жалқылаулы-жалпылау әдісінің «дыбысты әдіс» түрін қолдану үлгісін А. Байтұрсынұлы бес кезеңге боліп түсіндіреді:

1. Балалармен әңгімелесу.

2. Оқу-үйретуге де даярлайтын жұмыстар.

3. Сөзден дыбыстарды айырып шығару.

4. Әріптермен таныстыру.

5. Білген әріптерінен сөз құрау, соны оқу [8, 370 ] .

Осы кезеңдердің атауларынан-ақ байқалатындай А. Байтұрсынұлы балаларға дыбысты үйрету үшін, ең алдымен, сөз дегеннің не екенін білгізіп алу қажеттігін қайта-қайта пысықтайды «Сөз» деген ұғымды таныту үшін оқытушы балаларға бір нәрсені атайды. Оның атаған нәрсесі туралы өзі бір нәрсе айтып, неше сөзбен айтылып тұрғанын сұрайды. Мәселен, балалар «тақтай» деген болса, оқытушы «тақтай үлкен» дейді де, балалардан неше сөзбен айтылып тұр деп сұрайды. Сол жөнмен бірнеше рет сөздер, сөйлемдер алынып, сұралып өткеннен кейін «сөздің» немесе екенін бәләп кетеді» [8, 370] .

Бұл тұста да А. Байтұрсынұлы сауат ашу оқушылардың сөз мағыналалары туралы түсінігіне, сөйлеу дағдысына сүйеніле отырып атқарылатынын, оқушылардың дұрыс сөйлеу дағдысы сауат ашу процесіне (дыбыс айыруға, әріп танытуға) негіз болып қалқазақтынын шегелеп айтып отыр.

Ал қазіргі әдістемелік әдебиеттер жанрмен атағанда, қазақ тіліндегі алғашқы дидактикалық материалдар жинағы болып табылатын «Тіл жұмсар» кітабында А. Байтұрсынұлы өзінің «Әліпби» оқулығындағы оұушылардың тілін дамытуға мақсатына арнап берген мәтіндерді толықтырып, бұл жұмысты белгілі бір мақсат қоя отырып жүргізудің үлгілерін көрсетеді. «Тіл жұмсардағы» «Жаңылтпаштар», «Жұмыс», «Жауап жазу», «Сұрау», «Сөз тудыру», «Жат жазу», «Құрастыру», «Жауап жазу» сияқты тапсырмаларын түрінің бәрі оқушылардың тілін дамыту мақсатын көздейді. Осы тпасырмалардың үлгілерін талдап көрсеңіз, сауат ашу барысында тіл дамыту жұмыстарын жүргізу тәсілдерінің А. Байтұрсынұлы қолданған тәсілдері туралы толық мағлұмат аламыз.

Мысалы, кітаптағы «Сөз белгілері» параграфы бойынша «№3 жұмыс» үлгісін алайық:

«Төмендегі екі сөздің арасында бір тел сөзден қалай етіп қайсысына теліп айтуға болады.

Қалай етіп қайсысына теліп жазуға болады? Айтыңдар және жазып көрсетіңдер.

№№№

Бұл жұмыс тұрін орындау үшін оқушылар сөз мағыналарына ой жүгіртуге мәжбүр болатыны белгілі.

Келесі «Буыншы әріптер» параграфында төмендегідей тапсырма берілген:

торы - төрі сан - сән

сұр - сүр ары - әрі

тұр - түр бұр - бүр

ал - әл

[8, 344] .

Келтірілген тапсырма негізінен өзі жасаған жаңа Әліп бидегі дәйекшілердің мәнін ұғындыруға арналғанмен, бір әріптің сөз мағынасын қалай өзгертетінін оқушыларға байқату мақсатын да көздейді. Сөз мағыналарын аңғарту көмегімен оқушылардың сауаттылығын жетілдіру мақсатын көздейтін А. Байтұрсынұлының осы тәсілі күні бүгінге дейін қолданылып келеді.

Кітапта «Сөз тудыру», «Сөз туғызу» тақырыптармен де тіл дамытуға қажетті біршама тапсырма үлгілері берілген. Әсіресе, топтан берілген сөздерден -шы, -ші, -ты, -ті, -у, -тық, -дық жұрнақтары көмегімен жаңа сөздер жасауды балалардың өзіне тапсырма отырып, оқушылардың сөз байлығын молайтуды көздеген тәсілі назар аударарлық.

Мысалы, автор өзі жазған «Әліп бидің» 96-бетіндегі мына тапсырманы оқушылардың орындауына «Тіл жұмсарда» қайтадан ұсынады:

«Сөз туғызу.

ұзын - ұзару

қысқа - қысқару

аз - . . .

көп - . . .

суық - . . .

жылы - . . .

ашық - . . .

жабық - . . .

алыс - . . .

жақын - . . .

биік - . . .

аласа - . . .

жоғары - . . .

төмен - . . .

түзу - . . .

қисық - . . .

алыс - . . .

жақын - . . .

биік - . . .

аласа - . . .

жоғары - . . .

төмен - . . .

түзу - . . .

қисық - . . .

[8, 352 ] .

Бұл тапсырма екі мақсатты көздеп отыр: біріншіден, оқушыларға берілген сөздерге қосымша қосу арқылы жаңа сөздер жасау дағдысын меңгертуді мақсат етсе, екіншіден, қарама-қарсы мәндегі (яғни антоним) сөздерді таңдап ала отырып, автор тілде мұндай да құбылыс болатынын сауатын жаңа аша бастаған балаларға аңғарта кетуді лайық көреді. Мұндай көп мақсатты, күрделі сипатты тапсырма үлгілерін қазіргі оқу процесінде де қолдануға болар еді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.