Орман шаруашылығы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І тарау. Орман шаруашылығы және оны басқару жұмыстары
1.1 Орман шаруашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2 Орман шаруашылығы жұмыстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.3 Орман шаруашылығын басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
ІІ тарау. Қазақстандағы орман қоры мен орманның адам өміріндегі маңызы
2.1 Қазақстандағы орман қоры ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
2.2 Орман қорының құрамы және ормандардың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2.3 Орман қорының адам өмiрiндегi маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
ІІІ тарау. Ормандардың экологиялық ахуалы және проблемалық мәселелері
3.1 Қазақстандағы ормандардың экологиялық ахуалы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
3.2 Орман шаруашылығының негізгі проблемалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
3.3 Орманды молықтыру мен орман өсірудің проблемалық мәселелері ... ... .31
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
І тарау. Орман шаруашылығы және оны басқару жұмыстары
1.1 Орман шаруашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2 Орман шаруашылығы жұмыстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.3 Орман шаруашылығын басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
ІІ тарау. Қазақстандағы орман қоры мен орманның адам өміріндегі маңызы
2.1 Қазақстандағы орман қоры ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
2.2 Орман қорының құрамы және ормандардың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2.3 Орман қорының адам өмiрiндегi маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
ІІІ тарау. Ормандардың экологиялық ахуалы және проблемалық мәселелері
3.1 Қазақстандағы ормандардың экологиялық ахуалы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
3.2 Орман шаруашылығының негізгі проблемалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
3.3 Орманды молықтыру мен орман өсірудің проблемалық мәселелері ... ... .31
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
Зерттеу жұмысының көкейкестілігі. Жер планетасының ғасырлар бойы барлық жануарлар дүниесі мен адамзат баласы үшін тіршілік негізі – таза ауа. Ол тек өсімдіктер дүниесінен бөлініп шығатын оттегі. Бізді қоршаған тропосфералық ауа қабатының 20,9% осы оттегіден тұрады, ол тұрақты ең қажетті газдың бірі. Су оттегін бөліп шығаратын негізгі жасыл фабрика – көпжылдық ағаштар.
Қазақстан аумағының 3,8 %-ын орманды жер алып жатыр. «Қазақстан - 2030» стратегиясында бұл көрсеткішті 5,1 %-ға дейін көтеру жоспарланған.
Кейінгі жылдары республикамыздың орман қоры аумағында 2257 орман өрті орын алды. Бұл өрттердің 70 %-ы отты дұрыс пайдаланбаудың салдарынан болған.
Өрт 4 млн. текше метрге жуық ағашты жойды. Ірі орман өрттері Шығыс Қазақстан, Павлодар, Ақмола, Қарағанды, Алматы облыстарында болды.
Мың гектар орман алқабында зиянкестер мен ағаш аурулары анықталды. Ең ірі орманды аумақтар – Шығыс Қазақстан, Қостанай, Батыс Қазақстан, Ақмола, Павлодар облыстарында. 1997 жылы орман заңын бұзушыларға қарсы 500 іс тіркелді.
Қазақстан солтүстігінде өзенді жағалай өскен ормандары мен оңтүстігіндегі тоғайлары жеке-жеке алқаптар болып есептеледі.
Барлық таулы жерлердегі ормандардың топырақ пен су қорғауға тигізетін әсері көп. Олардың арқасында тау бөктерлерінің шымы қалпында сақталып, су ағысы біркелкі мөлшерде реттеліп отырады.
Орманның азып-тозуы антропогендік және табиғи факторлардан туындайды. Мысалы, Қызылқұм шөлейт даласын суаруға Сырдариядан су алуға байланысты жер асты суларының деңгейі төмендеп, бұталы ағаш өсімдіктерінің жағдайы нашарлап, бұл жер сексеуіл өсіруге жарамсыз болып қалды. Малды жөнсіз бағудан шөлейттегі орман едәуір зардап шекті. Далалық орман, ең алдымен аса бағалы қарағайлы орман ретсіз кесуден таусылған. Өзендердің реттеліп тежелуінен және өрттен тоғай қатты азып-тозып кетті. Оның ішінде сирек кездесетін биогеоценоз – тораңғы да таусылып бітті.
Қазақстан аумағының 3,8 %-ын орманды жер алып жатыр. «Қазақстан - 2030» стратегиясында бұл көрсеткішті 5,1 %-ға дейін көтеру жоспарланған.
Кейінгі жылдары республикамыздың орман қоры аумағында 2257 орман өрті орын алды. Бұл өрттердің 70 %-ы отты дұрыс пайдаланбаудың салдарынан болған.
Өрт 4 млн. текше метрге жуық ағашты жойды. Ірі орман өрттері Шығыс Қазақстан, Павлодар, Ақмола, Қарағанды, Алматы облыстарында болды.
Мың гектар орман алқабында зиянкестер мен ағаш аурулары анықталды. Ең ірі орманды аумақтар – Шығыс Қазақстан, Қостанай, Батыс Қазақстан, Ақмола, Павлодар облыстарында. 1997 жылы орман заңын бұзушыларға қарсы 500 іс тіркелді.
Қазақстан солтүстігінде өзенді жағалай өскен ормандары мен оңтүстігіндегі тоғайлары жеке-жеке алқаптар болып есептеледі.
Барлық таулы жерлердегі ормандардың топырақ пен су қорғауға тигізетін әсері көп. Олардың арқасында тау бөктерлерінің шымы қалпында сақталып, су ағысы біркелкі мөлшерде реттеліп отырады.
Орманның азып-тозуы антропогендік және табиғи факторлардан туындайды. Мысалы, Қызылқұм шөлейт даласын суаруға Сырдариядан су алуға байланысты жер асты суларының деңгейі төмендеп, бұталы ағаш өсімдіктерінің жағдайы нашарлап, бұл жер сексеуіл өсіруге жарамсыз болып қалды. Малды жөнсіз бағудан шөлейттегі орман едәуір зардап шекті. Далалық орман, ең алдымен аса бағалы қарағайлы орман ретсіз кесуден таусылған. Өзендердің реттеліп тежелуінен және өрттен тоғай қатты азып-тозып кетті. Оның ішінде сирек кездесетін биогеоценоз – тораңғы да таусылып бітті.
1. Қазахстан - 2030 - Процветание, безопасность, и улучшение благосостояния всех казахстанцев //Казахстанская правда// 11.10.97 -116с.
2. Пояснительная записка к материалам единовременного гос. учета лесного фонда РК на 1 января 2004 г.
3. «2009-2010ж. Қазақстан ормандары бағдарламасын бекіту туралы»14 мамыр 2009
4. ҚР Орман кодексі. 8 шілде 2003 ж. Жеке басылым.Алматы. Юрист. 2010
5. ҚР Қоршаған ортаны қорғау министрлігінің архивы. 2010.
6. Стамқұлов Ә.С. Қазақстан Республикасының экология құқығы. Тараз. 2003. ІІ том. 88-89бет.
7. ҚР Қызыл кітабы туралы ереже, ҚР Министрлер Кабинетінің 2009 ж.13 қыркүйектегі № 1258 қаулысы. Қоршаған ортаны қорғау. Нормативтік актілер жинағы. Алматы. Юрист. 2010. 105-109 бет.
8. Сахипов М.С. Правовая охрана лесов. Алма-Ата. Наука. 2004. 86 с.
9. 1сәуір 2004 жылы 539 санды «Ормандарды сақтау және ормандық аумақтарды көбейту жобасындағы Қазақстан Реслубликасы мен Халықаралық қайта құру жене даму банк ісінің арасындағы грант бөлу ратификациясы туралы»
10. Мемлекеттік орман қорының учасклерінде орман және орман өсіруді қорғау және күзету нормативтері мен нормаларын бекіту туралы» 19 қаңтар 2009ж.
11. Ормандарда шөп шабу мен мал жаю тәртібі 2008 жылы 14 қазанда Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинетінің "Қазақстан Республикасының орман қоры аумағында шөп шабу мен мал жаю" Ереже // Юрист анықтама жүйесі 2010
12. Қазақстан Республикасының заңы. Қоршаған ортаны қорғау туралы. 15 шілде 2008 //
13. Асылбеков А.П. Проблемы правового регулирование экологического контроля в РК. з.ғ.к. ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертациясының авторефераты. Алматы, 1998
14. Байдельдинов Д.Л. Экологическое законодательство. Алматы. Жеті Жарғы. 2009. - 85 бет.
15. 6 сәуір 2009 жылы 310 санды ҚР Үкіметінің қабылданған Ауыл шаруашылық министрлігінің Орман және аңшаруашылық комитеті туралы Ереже // Юрист анықтама жүйесі 2010
16. Қазақстан Республикасының Үкіметінің 2004 жылы 17 сәуірде бекіткен 118 санды «Мемлекеттік орман кадастрын және мемлекеттік орман мониторингін енгізу ережесін бекіту туралы» Қаулысы
17. Тілешова Г.Ж. Нарықты қатынастар жағдайында Қазақстан Республикасында орман қорын қорғаудың құқықтық негіздері. з.ғ.к. ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертациясының авторефераты. Алматы. 2001. 12 бет
18. С.Т. Культелеев, Е.Ш.Рахметов Қазақстан Республикасының Экологиялық құқығы Оқулық Алматы, 2008. 245бет
2. Пояснительная записка к материалам единовременного гос. учета лесного фонда РК на 1 января 2004 г.
3. «2009-2010ж. Қазақстан ормандары бағдарламасын бекіту туралы»14 мамыр 2009
4. ҚР Орман кодексі. 8 шілде 2003 ж. Жеке басылым.Алматы. Юрист. 2010
5. ҚР Қоршаған ортаны қорғау министрлігінің архивы. 2010.
6. Стамқұлов Ә.С. Қазақстан Республикасының экология құқығы. Тараз. 2003. ІІ том. 88-89бет.
7. ҚР Қызыл кітабы туралы ереже, ҚР Министрлер Кабинетінің 2009 ж.13 қыркүйектегі № 1258 қаулысы. Қоршаған ортаны қорғау. Нормативтік актілер жинағы. Алматы. Юрист. 2010. 105-109 бет.
8. Сахипов М.С. Правовая охрана лесов. Алма-Ата. Наука. 2004. 86 с.
9. 1сәуір 2004 жылы 539 санды «Ормандарды сақтау және ормандық аумақтарды көбейту жобасындағы Қазақстан Реслубликасы мен Халықаралық қайта құру жене даму банк ісінің арасындағы грант бөлу ратификациясы туралы»
10. Мемлекеттік орман қорының учасклерінде орман және орман өсіруді қорғау және күзету нормативтері мен нормаларын бекіту туралы» 19 қаңтар 2009ж.
11. Ормандарда шөп шабу мен мал жаю тәртібі 2008 жылы 14 қазанда Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинетінің "Қазақстан Республикасының орман қоры аумағында шөп шабу мен мал жаю" Ереже // Юрист анықтама жүйесі 2010
12. Қазақстан Республикасының заңы. Қоршаған ортаны қорғау туралы. 15 шілде 2008 //
13. Асылбеков А.П. Проблемы правового регулирование экологического контроля в РК. з.ғ.к. ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертациясының авторефераты. Алматы, 1998
14. Байдельдинов Д.Л. Экологическое законодательство. Алматы. Жеті Жарғы. 2009. - 85 бет.
15. 6 сәуір 2009 жылы 310 санды ҚР Үкіметінің қабылданған Ауыл шаруашылық министрлігінің Орман және аңшаруашылық комитеті туралы Ереже // Юрист анықтама жүйесі 2010
16. Қазақстан Республикасының Үкіметінің 2004 жылы 17 сәуірде бекіткен 118 санды «Мемлекеттік орман кадастрын және мемлекеттік орман мониторингін енгізу ережесін бекіту туралы» Қаулысы
17. Тілешова Г.Ж. Нарықты қатынастар жағдайында Қазақстан Республикасында орман қорын қорғаудың құқықтық негіздері. з.ғ.к. ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертациясының авторефераты. Алматы. 2001. 12 бет
18. С.Т. Культелеев, Е.Ш.Рахметов Қазақстан Республикасының Экологиялық құқығы Оқулық Алматы, 2008. 245бет
Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 38 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 38 бет
Таңдаулыға:
Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық- техникалық университеті
кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Орман шаруашылығы
Орындаған: лр-21 топ студенті Есенаманов А.А.
Тексерген: доцент Байдалиев Қ.А.
Орал қаласы- 2015
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І тарау. Орман шаруашылығы және оны басқару жұмыстары
1.1 Орман
шаруашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..6
1.2 Орман шаруашылығы
жұмыстары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.3 Орман шаруашылығын
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..7
ІІ тарау. Қазақстандағы орман қоры мен орманның адам өміріндегі маңызы
2.1 Қазақстандағы орман
қоры ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .10
2.2 Орман қорының құрамы және ормандардың
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2.3 Орман қорының адам өмiрiндегi
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 24
ІІІ тарау. Ормандардың экологиялық ахуалы және проблемалық мәселелері
3.1 Қазақстандағы ормандардың экологиялық
ахуалы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .27
3.2 Орман шаруашылығының негізгі
проблемалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
3.3 Орманды молықтыру мен орман өсірудің проблемалық мәселелері ... ... .31
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...37
Кіріспе
Зерттеу жұмысының көкейкестілігі. Жер планетасының ғасырлар бойы
барлық жануарлар дүниесі мен адамзат баласы үшін тіршілік негізі – таза
ауа. Ол тек өсімдіктер дүниесінен бөлініп шығатын оттегі. Бізді қоршаған
тропосфералық ауа қабатының 20,9% осы оттегіден тұрады, ол тұрақты ең
қажетті газдың бірі. Су оттегін бөліп шығаратын негізгі жасыл фабрика –
көпжылдық ағаштар.
Қазақстан аумағының 3,8 %-ын орманды жер алып жатыр. Қазақстан -
2030 стратегиясында бұл көрсеткішті 5,1 %-ға дейін көтеру жоспарланған.
Кейінгі жылдары республикамыздың орман қоры аумағында 2257 орман өрті
орын алды. Бұл өрттердің 70 %-ы отты дұрыс пайдаланбаудың салдарынан
болған.
Өрт 4 млн. текше метрге жуық ағашты жойды. Ірі орман
өрттері Шығыс Қазақстан, Павлодар, Ақмола, Қарағанды, Алматы облыстарында
болды.
Мың гектар орман алқабында зиянкест ер мен ағаш аурулары анықталды. Ең
ірі орманды аумақтар – Шығыс Қазақстан, Қостанай, Батыс Қазақстан,
Ақмола, Павлодар облыстарында. 1997 жылы орман заңын бұзушыларға қарсы
500 іс тіркелді.
Қазақстан солтүстігінде өзенді жағалай өскен ормандары
мен оңтүстігіндегі тоғайлары жеке-жеке алқаптар болып есептеледі.
Барлық таулы жерлердегі ормандардың топырақ пен су қорғауға
тигізетін әсері көп. Олардың арқасында тау бөктерлерінің шымы қалпында
сақталып, су ағысы біркелкі мөлшерде реттеліп отырады.
Орманның азып-тозуы антропогендік және табиғи факторлардан туындайды.
Мысалы, Қызылқұм шөлейт даласын суаруға Сырдариядан су алуға байланысты
жер асты суларының деңгейі төмендеп, бұталы ағаш өсімдіктерінің жағдайы
нашарлап, бұл жер сексеуіл өсіруге жарамсыз болып қалды. Малды жөнсіз
бағудан шөлейттегі орман едәуір зардап шекті. Далалық орман, ең алдымен аса
бағалы қарағайлы орман ретсіз кесуден таусылған. Өзендердің реттеліп
тежелуінен және өрттен тоғай қатты азып-тозып кетті. Оның ішінде сирек
кездесетін биогеоценоз – тораңғы да таусылып бітті. Сондықтан Шардара
ауданында соңғы онжылдықта осы тұқымның 30 %-ын маңызы шамалы шеңгел тобы
ауыстырған. Жоғары табиғи таулы жердегі ерекшелігіне қарай тау орманы
өрттен көп зардап шекті.
Елімізде орман ресурстарына деген сұраныстың шиеленісуі жағдайында
тұрғындар мен шаруашылықты орманмае қамтамасыз ету проблемасын шешудің
жалғыз жолы- оны қорғау мен үнемді пайдалану. Қазіргі кезеңде орман
ресурстарын тиімсіз пайдаланудың бірнеше бағыттары бар. Адамзат баласы
орман ресурстарын тиімсіз пайдалануда. Соның салдарынан орманның қоры
азаюда.
Зерттеудің нысаны: орман және орман шаруашылығы
Зерттеудің пәні:
Зерттеудің мақсаты: Орман ресурстарын пайдаланудың әрі ұдайы
өндірудің аймақтық және жалпы мемлекеттік қорларды қалыптасқан жөн. Бұл
қорлар табиғи қорларды пайдаланудың әрі ұдайы өндірудің республикалық
қорының бір бөлігі болуы керек. Оларды табиғатты пайдалану саласын
қаржыландыру мақсатында құру керек.
Зерттеудің ғылыми болжамы: орман шарушылығының алатын орны мен тиімді
тұстары зерттелінді.
Зерттеудің міндеттері:
• Орман ресурстарын үнемді пайдалану мен қорғаудың республикалық
бағдарламасын құрастыру;
• Орман ресурстарын үнемді пайдалану мен қорғау бойынша экономикалық
механизмін құрастыру;
• Экономикалық механизмді ендіру үшін жағдай жасау;
• Орман ресурстарын үнемді пайдалану мен қорғау саласында әрекет етуші
нормативтік құқықтық актілерді жетілдіру;
• Пайдаланылған орман ресурстарының жағдайына анализ жасап, кешенді
баға беру үшін орманды пайдаланудың ақпараттық мониторингін құру;
Зерттеудің жетекші идеясы: бүгінгі күн талабына сәйкес орман
шаруашылығының іс- әрекет мазмұнынан тәуелді.
Зерттеу жұмысының әдіснамалық және теориялық негіздері: зерттелетін
процестерге құзыреттілік тұрғыдан келу тұжырымдамалары, жүйелілік,
ақпараттық тұжырымдамалары; орман шаруашылығына қатысты қатысты ілімдер
мен табиғатты қорғау мен экологиялық зерттеу жұмыстары.
Зерттеудің көздері: орман шаруашылығына қатысты ғалымдардың зерттеу
еңбектері.
Зерттеудің әдістері: Зерттеу жұмысында алдыға қойылған міндеттерді шешу
және болжамды тексеру үшін әдістер кешені қолданылды. Теориялық деңгейде
талдау, жүйелеу.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы:
Жоғары оқу орнында және орман шаруашлығын жүргізу кезінде орман
шаруашылығы курстық жұмысы қосымша көмек ретінде туыстас салалар бойынша
қолданылуы мүмкін.
Зерттеудің құрылымы: курстық жұмыс кіріспеден, үш тараудан,
қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен тұрады.
І тарау. Орман шаруашылығы және оны басқару жұмыстары
1.1 Орман шаруашылығы
Орман шаруашылығы– экономиканың бір саласы. Ормандарды зерттеу; есепке
алу; ағаштар мен бұталардың тұқымынан және көшеттерден орман өсіру, орманды
жаңартып отыру; орманды күту; сүрек дайындау, оны кесіп, реттеу;
питомниктерде көшет өсіру; суландыру; орманды өрттен, зиянкестер мен түрлі
аурулардан қорғау; саңырауқұлақ, ағаш шырынын жинау; ағашқа және орман
өнімдеріне деген халық шаруашылығына қажеттерін қанағаттандыру мақсатында
орманды пайдалану ісін реттеу шараларымен шұғылданады.
Орман қоры
Қазақстан жер ресурстарына бай болғанымен, орманға бай емес.
Қазақстанның жалпы аумағында орман және бұталар алып жатқан көлем
небары 4,2%-ды құрайды. Оңтүстігінде көпшілік бөлігін сексеуіл алып жатыр.
Ал оңтүстік-шығысындағы орман таулы орманға жатады (20%).
Осы аймақтағы ормандарда орман жемістері мен жаңғақтары айтарлықтай
көлемде дайындалады. Еліміздің батысы мен орталық бөлігінде ауа-райы құрғақ
болғандықтан, орман жоқтың қасы. Сондықтан орман қорының 80%-ға жуығы
солтүстік және солтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан, оның тең жартысы Шығыс
Қазақстан облысындағықарағайлы және майқарағайлы орманға жатады. Мұнда
негізінен орман ағаштарын дайындау жұмыстары жүргізіледі.
Орман шаруашылығы геогрографилық ерекшеліктері:
Қазақстан аумағының орман шаруашылығы геогрографилық
ерекшеліктеріне қарай үлкен 4 өңірге бөлінеді:
• шығыстағы Алтай таулы ормандары (бағалы қылқан жапырақты орман);
• солт-тегі орманды дала (қайың, көктеректен тұратын шоқ ормандар
және қарағайлы орман жолағы);
• оңтүстік-шығыстағы Тянь-Шань тауындағы және Іле Алатауындағы
шыршалы орман;
• оңтүстіктің шөлейтті жеріндегі сексеуілді орман.
Сонымен қатар ірі өзендер бойына орналасқан өзен жағалауы ормандары
бар. Олар Батыс Қазақстандағы жалғыз орман типі болып саналады және суды
реттеуде маңызды рөл атқарады. Егістікті қорғау үшін қолдан отырғызылған
орман жолақтарының ауыл шаруашылығында атқаратын рөлі зор.
1.2 Орман шаруашылығы жұмыстары
Қазақстанда Орман шаруашылығы жұмыстарын Ауыл шаруашылығы
министірініңнің Орман және аңшылық шаруа комитеті басқарады. Оның
құрылымында 9 мемлекеттік табиғи қорық; 6 мемлекеттік ұлттық саябақ; орман
шаруашылығы және биоресурстар жөніндегі 14 облыстық аймақтық басқармабар.
Олардың қарамағында орман және жеке жабайы табиғатты қорғау жөніндегі 138
мемлекеттік ұйым, “Қызыл жиде” республикалық мемлекеттік табиғат қорғау
мекемесі, Орман шаруашылығын жобалау жөніндегі Қазақ мемлекеттік қазыналық
кәсіпорны (“Казгипролесхоз”), “Қаза қ орман орналастыру кәсіпорны”, Қазақ
орман қорғау және орман шаруашылығына қызмет көрсету жөніндегі авиацилық
база, Алматы орман шаруашылығы селекциясының орталығы, “Көкшетау орман
шаруашылығы селекциялық орталығы” республикалық мемлекеттік қазыналық
кәсіпорны, Қазақ орман шаруашылығы басшылары мен мамандарының біліктілігін
көтеру институты, Қазақ республикалық орман тұқымы мекемесі, “Аңшылық
зоокәсіпшілік” ӨБ республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорны жұмыс
істейді. Бұлардан басқа Қазақстан Республикасының
Президенті мен Үкіметі әкімшілігіне қарасты Бурабай ұлттық
саябағы,Қазақстан Республикасының Білім және ғылым
министрлігінің меншігінде орман шаруашылығы тәжірибе стансасы бар.
1.3 Орман шаруашылығын басқару
Орман шaруaшылығын бaсқaру – әрбір жұмыс істейтін өнeркәсіптің кез-
келген жұмысындa қaрқындылықты көрсeтeтін фактор болып табылады. Орман
дайындау шаруашылықтары ағымдағы ағаш өсімін пайдалану бойынша орман
өнеркәсіптік шаруашылығы бағытындағы кәсіпорындар.
Орман шаруашылығын басқару органдарының басты мақсаты –ормандардың
ұлттық байлығын ұқыпты сақтау және көбейту болып табылады.
Жалпы орман ресурстары мен қызметтерін нарықтық ресурстар және қоғамдық
игіліктер деп екі категорияға бөлуге болады. Нарықтық ресурстар- сүректен,
орманның технологиялық, азықтық ресурстарынан, сондай-ақ өнеркәсіптік
ауқымда пайдалану кезеңде тамақ, дәрілік, су ресурстарынан тұрады.
Осылайша, орман барлық ресурстардың біріңғай өндіріс базасы болып табылады.
Сонымен қатар орманның әрбір ресурсының өзінің ұдайы өндіріс ерекшеліктері
болады. Орман қорының нақты аумағындағы орман ресурстарын пайдалану
орманның көп мақсатты мәнін ескере отырып, басқаруға теңгермешілік тәсілді
талап етеді, көпресурсты орман пайдалану, шаруашылықтың дәстүрлі, кейде
бәсекелестік мақсаттарын тиімді үйлестіру проблемасын алға қояды.
Ормандарды пайдалану және ұдайы өндіру саласындағы экономикалық
қатынастар орман басқару процесінде құрылады. Орман басқару кең мағынада
өзара байланысты саяси, экономикалық, әлеуметтік, экологиялық, құқықтық
және ұйымдастырушылық шаралар жүйесін білдіреді. Олар қоғам дамуының
сатысында шектелген экономикалық ресурстарды есепке ала отырып, орман
шаруашылығының алдына қойылған мақсаттарға жетуді қамтамасыз етеді.
Орманды тиімді пайдалануда орман ресурстарын экологиялық және қаржылық-
экономикалық жағдайларына сәйкес шаруашылық айналымға қосу деп түсінеді.
Бұл іс жүзінде шарттарды сақтай отырып, орман пайдалану түрлерін
мүмкіндігінше жоғарлатуды білдіреді. Олардың ішіндегі рентабельді емес
түрлерін бірден жою, сондай-ақ ресустардың пайдаланылмайтын түрлерін игеру
және қайта өңдеу тиімділігін жоғарлату бойынша экономикалық негіздеуді
жүргізеді. Тиімді орманды пайдалануға қол жеткізу проблемаларын қаржылық
нәтижелерімен, орман пайдалануға нарықтық қатынастарды өзара енгізумен
байланысты қарастырады.
Ормандарды басқару бойынша өзіндік қаражаттарын жұмылдыру көлемінің
болжамдық есептеулерін жүргізу барысында барлық көздер, соның ішінде
пайдаланудың қосалқы және басқа да түрлері есебінен түскен түсімдер
ескерілді. Осы есептеулер негізінде өзіндік қаражаттарының болжамдық
құрылымы және оны оңтайландыру мүмкіндіктері туралы қорытындылар жасалды.
Тиімді орман пайдалануды басқару механизмінің негізі ретінде таңдау орман
шаруашылығын реформалаудың негізгі проблемаларын жинақтайды.
Орман шаруашылық мекемелерін басқарудың ұйымдастырушылық-экономикалық
механизмін құрудың негізі бағытын таңдауға себепші болды. Орманшаруашылық
мекемелерін басқару механизімінің проблемаларын зерттеу олардың
экономикасының негізі даму бағыттарын теориялық талдауға негізделеді.
Орман шаруашылық мекемелерінің қызметін экономикалық басқару
механизмдерін құру мәселелерін қарастыру барысында оның қызмет ету мақсаты
келесіде анықталды: орман мекемелерінің қаржылық тұрақтылығын орман қоры
учаскелерін пайдаланудың нарықтық құқықтарын белсендету және қаржылық
қайтарымдылығының өсу есебінен жоғарлату. Қазіргі нарықтық экономика
жағдайында басқару механизмінің қағидалары мен міндеттерін теориялық талдау
оның орманшаруашылық мекемелері үшін ерекшеліктерін анықтау қажеттіліктерін
қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, орман шаруашылығын жүргізудің негізгі
қағидаларын, соның ішінде орман мекемелерінде тиімді орманды пайдалануға
жету қажеттілігін есепке алу қажет.
Орман шаруашылық мекемелерін басқарудың ұйымдастырушылық - экономикалық
механизмін құруды зерттеуде өзіндік қаражаттарды жұмылдыру мәселесін толық
және ұқыпты қарастыру қажет. Сонымен, орман шаруашылығының, орман
өнеркәсібінің, орман пайдаланудың ғылыми даму тұжырымдамалары нақты орман
экономикалық жағдайлары үшін экономиканың орман секторындағы шаруашылық
механизмінің даму тенденциялары мен заңдылықтары үшін орман мекемелерінің
ұйымдастырушылық формаларының теориялық негізін құрайды. Орман басқару
жүйесі ормандарды мемлекеттік басқаруды, экономикалық қызмет түрі ретінде
орман шаруашылығын басқаруды қамтиды.
ІІ тарау. Қазақстандағы орман қоры мен орманның адам өміріндегі маңызы
2.1 Қазақстандағы орман қоры
Бiздiң елiмiздегi ормандар жүйесi негiзiнен, солтүстiк және шығыс
аймақтарында шоғырланған орманның бiрнеше типтерi бар. Олар - сексеуiл,
қарағай, шырша, самырсын, қайың ормандары, тоғайлар мен бұталар. Орман қоры
жер шары бойынша жылдан жылға азая түсуде. Құрлықтың 62 млн. текше километр
жерiн өсiмдiктер мен орман алыпжатыр. Республикада ормандар аз және олардың
жағдайы мәз емес. Оның негiзгi себептерi – адам факторы, өрт, ауа райының
өзгеруi мен айнала қоршаған ортаның ластануы. Орманды қорғау бiздiң
мiндетiмiз.
Орманның адам мен биосфера үшiн маңызы зор. Орман топырақтағы ылғалды
сақтай отырып, су балансын тұрақтандырады. Ылғалды жер өсiмдiк жамылғысы
мен жан-жануарлардың көбейе түсуiне ықпал етедi. Орманды алқаптардағы жер
асты сулары өзен мен көлдердi қоректендiредi. Орман аң мен құстың мекенi,
дәрi дәрмектiң өсiмдiктер мен жемiс-жидектердiң панасы әр қолайлы тiршiлiк
ортасы болып табылады.
Ормандардың егiстiк алқаптарын қорғаудағы да рөлi зор. Орманды жерде
топырақтың, су және жел эрозиясы болмайды. Ал, ормансыз жердiң топырағы
кеуiп, шөлге айналады. Ағаштарды қар тоқтату үшiн де отырғызады. Орманның
ауаны тазартатын да қасиетi бар. Мысалы: бiр гектар орман бiр күнде 220-280
кг. көмiр қышқыл газын сiңiрiп, 180–200 кг оттек бөлiп шығарады. Яғни
ауаның құрамын толықтырып отырады.
Орман сонымен қатар денсаулық сақтау ортасы. Сондықтан курорт пен
сауықтыру кешендерi, т.б. демалыс орындарының тек қана орманды жерде
салынуы тектен-тек емес. Сирек өсiмдiктердiң қатарына ағаштар да жатады.
Оларды кесiп, отап, құрылыс материалы үшiн пайдалануды азайту керек.
Қазiрдiң өзiнде Iле шыршасы, самырсын, шетен, ырғау, торанғыл, долана,
шырғанақ, емен, т.б. ағаштары қорғауды қажет етiп отыр. Әсiресе орман
ағаштарын кесу етек алуда. Орманды қорғаудың ең маңызды бағыты – жасанды
жолмен орман қорын көбейту.
Орманды жерге саяхат жасағандағы ең қауiптi нәрсе – өрт. Орманның
өрттен басқа да жаулары бар. Олар – орман зиянкестерi, кемiрушiлер, ұсақ
жәндiктер, өсiмдiк аурулар паразиттер, санырауқұлақтар мен вирустар.
Зиянкестердiң кесiрiнен құрылыс материалдары үшiн дайындалатын ағаштардың
45 пайызы сапасыз болып шығады. Кей жылдары жүздеген гектар ормандағы
зиянкестермен үзбей күресуге тура келедi. Олар химиялық және биологиялық
күрес жолдарымен жүзеге асады. Химиялық күресте қоршаған орта мен барлық
тiрi ағзалар үшiн ұқыптылықты қажет етедi.
2.2 Орман қорының құрамы және ормандардың түрлері
2003 жылы 8 шілдеде орман саласындағы қатынастарды реттеу мақсатымен
Қазақстан Республикасының Орман кодексі қабылданды.
Кодекстің 6 бабына сәйкес Қазақстан Республикасының аумағындағы барлық
орман, сондай-ақ орман өсімдіктері өспеген, бірақ орман шаруашылығының
қажеттеріне арналған орман қоры жерлері Қазақстан Республикасының орман
қоры құрайды.
Орман кодекстің жаңалығы орман қорын екі топқа бөлу, яғни мемлекеттік
және жекеше орман қорларына. Кодексте олардың анықтамасы мен мазмұны
көрсетілген.
Мемлекеттік орман қорына мыналар жатады:
1) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлеріндегі (орманды және ағаш
өспеген алқаптарды қоса алғанда) табиғи және қолдан өсірілген ормандар;
2) табиғи және қолдан өсірілген ормандар, сондай-ақ мемлекеттік орман
қоры жерлеріндегі орман шаруашылығының қажеттері үшін берілген,
орман өсімдіктері өспеген жер учаскелері.
3) Халықаралық және республикалық маңызы бар ортақ пайдаланудағы темір
жолдар мен автомобиль жолдарының, каналдардың, магистральды құбырлардың
және басқа желілік құрылыстардың белдеулеріндегі он метр және одан
көбірек, алаңы 0,05 гектардан астам қорғаныштық екпелері жатады.
Жекеше орман қорына Қазақстан Республикасының жер туралы заң актісіне
сәйкес орман өсіру үшін нысаналы мақсатта жеке және мемлекеттік емес заңды
тұлғаларға жеке меншікке немесе ұзақ мерзімді жер пайдалануға берілген
жерлерде, солардың қаражаты есебінен жасалған, ені он метр және одан
көбірек, алаңы 0,05 гектардан астам қолдан өсірілген ормандар, агроорман-
мелиорациялық екпелер, арнайы мақсаттағы плантациялық екпелер жатады.
"Орман қоры" және "орман қорының жері" деген ұғымдар өзара тығыз
байланыста, сонымен қатар олардың бір бірінен айырмашылықтары бар. Орман
кодексінің 8 бабына сай орман қорының жерлері мемлекеттік және жекеше орман
қоры жерлеріне бөлінеді. Мемлекеттік орман қорының жерлеріне табиғи түрде
ағаш өскен, мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен қолдан ағаш өсірілген және
ағаш өспеген (орманды және ағаш өспеген алқаптар), орман шаруашылығын
жүргізетін мемлекеттік ұйымдарға тұрақты жер пайдалануға берілген жерлер
жатады. Орман қорына мыналар кірмейді:
1) мемлекеттік орман қорының жерінен тыс орналасқан жекелеген ағаштар
және көлемі 0,05 гектардан кем шоқ ағаштар, ауыл шаруашылығы мақсатындағы
жерлердегі бұта өсімдіктер;
2) қала ормандары мен орманды саябақтарды қоспағанда, елді
мекендер шекарасы шегіндегі жасыл желектер;
3) үй маңындағы, саяжайлар мен бау-бақша учаскелеріндегі ағаштар мен
бұталар кірмейді.
Қазақстан Республикасындағы барлық ормандар қорғалуға жатады. 44 бапқа
сай Қазақстан Республикасындағы барлық орман су күзету, егіс-топырақ
қорғау, гендік, санитарлы-гигиеналық, сауықтыру және өзге де пайдалы
функцияларды атқаратын қорғаныштық орман болып табылады.
Ормандардың атқаратын функцияларының басымдықтарына қарай мемлекеттік
орман қоры:
- ерекше қорғалатын орман аумақтары, оның ішінде: биосфералық түрлері
мен қорық-сепортерлерді қоса, мемлекеттік табиғи қорықтар ормандары;
мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтар ормандары; мемлекеттік табиғи
резерваттар ормандары; мемлекеттік табиғи саябақтар ормандары; мемлекеттік
қорық аймақтары ормандары; табиғаттың мемлекеттік орман ескерткіштері;
орманның гендік резерваттарын қоса, ғылыми маңызы бар орман учаскелері; аса
құнды орман алқаптары; жаңғақ кәсіпшілігі аймақтары; орман-жеміс екпелері;
аса биік тау ормандары;
- мемлекеттік қорғаныштық орман белдеулері;
- қала ормандары мен орманды саябақтар;
- елді мекендердің және емдеу-сауықтыру мекемелерінің жасыл аймақтары;
- эрозияға қарсы ормандар;
- өзендер, көлдер, су қоймалары мен басқа да су
объектілері жағалауларындағы тыйым салынған орман белдеулері;
- халықаралық және республикалық маңызы бар ортақ пайдаланудағы темір
жолдар мен автомобиль жолдары, каналдар, магистральдық құбырлар мен басқа
да желілік құрылыстардың бөліп берілген белдеулеріндегі қорғаныштық
екпелер;
- халықаралық және республикалық маңызы бар
ортақ пайдаланудағы темір жолдар мен автомобиль жолдары бойындағы
қорғаныштық орманды белдеулер;
- егіс-топырақ қорғаныштық ормандар санаттарына бөлінеді. Халықаралық
және республикалық маңызы бар ортақ пайдаланудағы;
- темір жолдар мен автомобиль жолдары бойынша қорғаныштық орманды
белдеулерге жұмыс істеп тұрған және салынып жатқан темір жолдарға бөлінген
белдеулерге іргелес жатқан, темір жол төсемінен екі жаққа қарай бес жүз
метр шегіндегі орман және халықаралық және республикалық маңызы бар ортақ
пайдаланудағы автомобиль жолдарына бөлінген белдеулерге іргелес жатқан,
жолдың ортасынан екі жаққа қарай екі жүз елу метр шегіндегі орман жатады.
Мемлекеттік орман қоры санаттарында орман пайдалануды
шектеудің мынадай режимдері белгіленеді:
- қорық режимі - осы Кодексте айтылған жағдайларды қоспағанда, орман
пайдаланудың барлық түрлеріне, оның ішінде ағаштарды кесуге тыйым
салынады;
- тапсырыс режимі - басты мақсатта пайдалану үшін ағаш кесуге, шайыр
мен ағаш шырындарын, қосалқы сүрек ресурстарын дайындауға, шөп
шабу мен мал жаюға тыйым салынады;
- шектеулі шаруашылық қызметінің режимі - басты мақсатта
пайдалану үшін ағаш кесуге, шайыр мен ағаш шырындарын, қосалқы
сүрек ресурстарын дайындауға тыйым салынады.
Орман қорының әлеуметтік-экологиялық, экономикалық құндылығы, оның
қоршаған ортаның сапасын жақсартуға белсенді түрде қатысатын күрделі
экологиялық кешен ретіндегі, су корғайтын, қорғаныш, санитарлы-гигиеналық,
сауықтыру және басқа да көптеген пайдалы табиғи қасиеттерімен, экономиканың
бірқатар салалары үшін негізгі шикізат көзі ретінде атқаратын рөлімен
анықталады.
1 сәуір 2004 жылы 539 санды Ормандарды сақтау және ормандық аумақтарды
көбейту жобасындағы Қазақстан Республикасы мен Халықаралық қайта құру және
даму банк ісінің арасындағы грант бөлу ратификациясы туралы Қазақстан
Републикасының заңы қабылданды. Бұл заң және Орман кодексінің 64 бабына сай
Қазақстан Республикасында барлық ормандар сақталуға және қорғалуға жатады.
Орман қорын корғау жалпы мемлекеттік міндет және ол
жаратылыстану-ғылыми, биологиялық, орман-техникалық,
орман-шаруашылық, химиялық, құқықтық және басқа да бірқатар
әдістердің жүйесі арқылы іс жүзіне асырылады. Орман қорын қорғауды
қамтамасыз етуде құқықтық-ұйымдастырушылық шаралардың әрдайым маңызы ерекше
зор.
Орман қорын құқықтық қорғау - заңда бекітілген, орман қорын
талан - таражға салудан, заңсыз ағаш кесуден, зақымдаудан және басқа орман
талаптарын бұзудан, сондай-ақ орман аурулары мен зиянкестерінен қорғайтын,
оның ұтымды, сарқылмастай пайдаланылуы мен ұлғайта өсірілуін қамтамасыз
ететін экономикалық, әлеуметтік, ұйымдастыру, техникалық және басқа да
шаралар жүйесі.
Орман қоры күрделі экологиялық кешен ретінде көптеген ұрпақтарға қызмет
етті және қызмет етеді. Сондықтан әрекет етіп отырған орман заңдарында
қарастырылған орман қорын қорғау, ең алдымен оны ұтымды, үздіксіз,
сарқылмастай пайдалануды қамтамасыз ету дегенді білдіреді. Қазіргі кезде
әрекет етіп отырған орман зандарының нормалары осы саладағы қатынастарды
реттеуге, орман заң бұзушылықты болдырмауға бағытталған.
Қазақстан Республикасының Орман кодексінде табиғат объектісі және
құқықтық қорғау объектісі болып табылатын орман қорын тек қорғау ғана емес,
сонымен бірге сақтау мәселелері де бекітілген.
Ормандарды күзету мен сақтаудың негізгі міндеттері мыналар жатады:
1) ормандағы өрттердің алдын алу, оларды дер кезінде байқап, жою
жөніндегі іс-шараларды жүргізу;
2) мемлекеттік орман қоры аумағындағы барлық жұмыс істейтін әрі сонда
орналасқан ұйымдардың, сондай-ақ орманда болатын жеке
тұлғалардың ормандарда өрт қауіпсіздігі ережелері мен санитарлық
ережелерді сақтауын қамтамасыз ету;
3) орманды заңсыз ағаш кесуден, зақымдаудан, ұрлаудан және
Қазақстан Республикасының орман заңдарын басқадай бұзушылықтан
қорғау, сондай-ақ мемлекеттік орман қоры жерлерін күзету;
4) орман пайдаланушылардың сүрікті түбірімен босату ережелерін және
орман пайдаланудың басқа да түрлері ережелерін орындауың қамтамасыз ету;
5) орман зиянкестері мен ауруларының ошақтарын дер кезінде
анықтау, олардың өсіп-көбеюін болжау және оларға қарсы күресу;
6) биотехникалық іс-шараларды жүргізу;
7) мемлекеттік орман қоры аумағында аң аулау мен балық аулау
ережелерін сақтауды камтамасыз ету;
8) мемлекеттік орман қорының күзетілуін, қорғалуын, ормандардың
молықтырылуын, ұтымды пайдаланылуын және орман өсіруді қамтамасыз ететін
басқа да іс-әрекеттер болып табылады.
Орман қорын ұтымды корғаумен, сақтаумен, ұлғайта өсірумен және тиімді
пайдаланумен байланысты қоғамдық қатынастарды тиімді реттеу үшін, орманды
басқа ағаш екпелерінен айыру керек. Орманды орман емес ағаш екпелерінен,
бірінші параграфта айтылған, оның негізгі үш: экологиялық, аумақтық және
есеп-тіркеу белгілері бойынша айырамыз.
Бірақ, Орман кодексінде бірқатар, мысалы қорық аумағында өсетін қорық
ормандарының, қала аумағында өсетін қалалық ормандардың аумақтық белгілері
ормандардың жалпы белгілеріне қарама-қайшы келеді, себебі, жоғарыда айтып
кеткеніміздей, орман Орман қорын құқықтық қорғау, орман заңдарында
бекітілген оның қағидалары негізінде жүзеге асырылады.
Орман қорын құқықтық қорғауды қамтамасыз етуде орман қатынастарын
реттеуде басшы бастама болып табылатын қағидалар жүйесінің болуы аса
маңызды.
Орман заңдарының қағидалары жалпы құқықтық қағидаларынан туындайды және
республиканың орман саясатының негізін құрайды, олардың негізінде орман
қорын құқықтық қорғау шаралары белгіленеді.
Орман қорын қорғаудың құқықтық қағидалары дегеніміз - орман қоры
ресурстарын ұтымды, көпжақты, толық пайдалану кезінде, орман қорын үздіксіз
және сарқылмастай пайдалануды, дер кезінде орман қорын жаңартуды, оның
өнімділігін арттыруды, сапалық жағдайын жақсартуды қамтамасыз ететін орман
қорын қорғаудың бастамалары. Жоғарыда айтылғанды қорыта отырып, орман қорын
қорғаудың мынандай негізгі қағидаларын атап көрсетуге болады:
1) ормандардың климаты реттейтін, орта түзетін, егіс-топырақ қорғау, су
сақтау және санитарлы-гигиеналық функцияларды орындайтын жалпы мемлекеттік
мәнін мойындау;
2) орманды тұрақты дамыту (Қазақстан Республикасының орманды аумақтарын
тұрақты ұлғайту);
3) ормандардың, табиғи-қорық қорық объектілерінің, мәдени және тарихи
мұраның биологиялық әр алуандығын сақтау;
4) ормандарды көп мақсатқа пайдалану;
5) орман ресурстарын ұтымды, үздіксіз, сарқылмайтындай етіп
пайдалану;
6) орман қорын күзету, қорғау, пайдалану, ормандарды молықтыру мен
орман өсіру саласындағы мемлекеттік реттеу мен бақылау;
7) басты мақсатта пайдалану үшін ағаш кесу мен алынған сүректі қайта
өндеуді жүзеге асыру функцияларынан орман пайдалануды реттеу функцияларының
ара жігін ажырату;
8) Қазақстан Республикасының орман заңдарын бұзудан келтірілген
залалдың орнын толтыру;
9) орман ресурстарын ақылы пайдалану;
10) орман қорының жай-күйі туралы ақпараттың қол жетімділігі;
11) халықтың және қоғамдық бірлестіктердің орман қорын күзетуге және
қорғауға қатысу принциптеріне негізделеді.
Мемлекеттік орман қорын санаттарға жатқызу, бір санаттан екінші санатқа
ауыстыру, сондай-ақ орман пайдалануға тыйым салынатын немесе ол шектелетін
ерекше қорғаныштық учаскелерге бөлінуі мемлекеттік экологиялық сараптаманың
оң қорытындысы болған кезде орман орналастыру материалдары және (немесе)
арнайы зерттеулер негізінде оның экологиялық және әлеуметтік-
экономикалық маңызына қарай жүргізіледі. Мемлекеттік орман қорын санаттарға
жатқызуды, сондай-ақ бір санаттан екінші санатқа ауыстыруды Қазақстан
Республикасының Үкіметі жүргізеді.
Ерекше қорғалатын учаскелерді басты мақсатта пайдалану үшін ағаш кесу
ережелеріне сәйкес орман орналастыру немесе арнайы зерттеулер кезінде
бөлінеді.
Тиімді орман қорын пайдалануды ұйымдастыру - орман қорын құқықтық
қорғауды қамтамасыз етудің маңызы зор жақтарының бірі. Тиімді пайдалану
дегеніміз - жоғарыда айтып кеткеніміздей, орман қорын мемлекет бекіткен
мақсаттарға сай анағұрлым нысаналы, толық, кешенді пайдалану.
Орман қорын қорғау нормалары орман заңдарын бұзудың алдын-алатын
ережелерді бекітумен сипатталады және бұл орман қорын қорғау нормаларының
арнайы функциясы болып табылады. Өзінің мазмұнына қарай нормалар қандай да
бір әрекеттерді жасауға тыйым салады немесе керісінше, белгілі бір
әрекеттерді жасауға міндеттейді.
Орман қорын қорғау актілерін сараптай отырып, орман қоры ресурстарына
зиян келтіретін әрекеттерді немесе әрекетсіздіктерді жасауға тыйым салатын
нормаларға тоқтала кетейік. Орман кодексінің 27 бабына сай орман қорының
жай-күйіне әсер ететін кәсіпорындарды, ғимараттар мен басқа объектілерді
орналастыру, жобалау, салу немесе пайдалануға беру кезінде, сондай-ақ жаңа
технологиялық процестерді енгізу кезінде орман қорына теріс әсер ететін
сарқынды судан, өнеркәсіп және коммуналдық-тұрмыстық шайындылардан,
қалдықтардан және қоқыстардан орман қорын сақтауды қамтамасыз ететін
шараларды көздеуге, жүзеге асыруға тиіс. Орман қорының жай-күйіне зиянды
әсердің алдын алатын құрылғылармен қамтамасыз етілмеген кәсіпорындарды,
цехтарды, көлік жолдарын және басқа объектілерді пайдалануға беруге тыйым
салынады. Орман кодексінің 48 бабына сай есепті кеспе ағаш шегінен артық
мөлшердегі сүрек дайындауға, сондай-ақ өскелең екпелерді кесуге тыйым
салынады. Кодекстің 51 бабында қабық және ағаш дайындау мақсатымен өсіп
тұрған ағаштарды кесуге тыйым салынған. Бұл нормалар азаматтардың,
кәсіпорындар мен ұйымдардың орман қорын пайдалану құқығының пайда болу
негіздеріне байланыссыз қолданылады.
Бірқатар орман қорын қорғау нормалары мекемелер мен ұйымдарға және
азаматтарға орман қорын және оның өнімдерін пайдалану кезінде белгілі бір
заңмен қарастырылған әрекеттерді жасауға рұқсат берумен сипатталады. Мысал
ретінде, 19 қантар 2004 жылы 53 санды "Мемлекеттік орман қорының
учаскілерінде орман және орман өсіруді қорғау және күзету нормативтері мен
нормаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы.
Орман кодексінің 37 бабын алуға болады. Онда орман қорын
пайдаланушылардың рұқсат етілген құжаттарда көрсетілген көлемде орман
пайдалануларын жүзеге асыруға; жол салуға, орман өнімдерін жинау үшін алаң
жабдықтауға, өндірістік, шаруашылық және әлеуметтік-тұрмыстық мақсаттағы
құрылыстар салуға, сүрек және басқа орман қоры өнімін ұқсату үшін
құрылғылар мен жабдықтар орнатуға, олардың орналасу орнын орман
иеленушілермен келісе отырып, көлік тұрақтарын жасауға құқықтары бар.
Негізгі орман пайдалану болып табылатын сүрек дайындауды жоспарлау
есепті кеспеағаш негізінде жүргізіледі. Есепті кеспеағашты -басты мақсатта
пайдалану үшін ағаш кесу тәртібіндегі жыл сайынғы ағаш дайындау
нормасын - орман орналастыру кезінде орманды үздіксіз және сарқылмастай
пайдалану қағидасына сүйене отырып, орман иелігінің қайсысы бойынша ұзақ
мерзімге арнап белгіленеді. Аудан, облыс пен республика бойынша ол орман
иеліктерінің есепті кеспеағаштарының жиынтығы ретінде белгіленеді. Есепті
кеспеағашты Қазақстан Республикасының орман шаруашылығын Таулы ормандарда,
жазық жерлердегі ормандарда басты мақсатта ағаш кесу тәртібін реттеу
мақсатында 1996 жылы 6 қаңтарда Қазақстан Республикасының Үкіметінің
Қаулысымен бекітілген 22 санды "Қазақстан Республикасының таулы
ормандарында басты мақсатта өсіп тұрған ағашты босатудың",
1995 жылы 13 қаңтарда Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинетінің
Қаулысымен бекітілген 48 санды "Қазақстан Республикасының жазық
жерлеріндегі ормандарда және шағын адырды ормандарында басты мақсатта
пайдалану үшін ағаш кесудің" Ережелері қабылданды
Ормандарды жанама мақсатта пайдалану жалпы орман қорғау нормаларымен,
жеке қаулылармен және орман шаруашылығының инструкцияларымен реттеледі.
Орман кодексінің 52 бабында: "жабайы жемістер, жаңғақтар, саңырауқүлақтар,
жидектер, емдік өсімдіктер мен техникалық шикізат, ағаш шырынын дайындап,
жинау, ара ұялары мен омарталар орналастыру орманды ортаға залал келтірмей
жүзеге асырылуға тиіс" - делінген.
Ормандарда шөп шабу мен мал жаю тәртібі 1993 жылы 14 қазанда Қазақстан
Республикасының Министрлер Кабинетінің "Қазақстан Республикасының орман
қоры аумағында шөп шабу мен мал жаю" Ережесімен реттеледі.
- мақсатымен Орман кодексінің 41 бабына сай орман пайдаланудың
шектелген тәртібі бекітілген.
Сөйтіп, қорықтардың, ұлттық және тарихи-табиғи парктердің, табиғат
ескерткіштері ормандарында, қорықтық аймақтарда, ғылыми маңызы бар
ормандарда, орманды парктерде, жаңғақ кәсіпшілігі аймақтарының
ормандарында, жеміс ағаш екпелерінде, қала ормандарында, жасыл аймақтардың
орманды парк бөліктерінде, сумен жабдықтау көздерін санитарлық сақтау
аймақтары бірінші және екінші белдеулерінің ормандары мен курорттарды
санитарлық сақтау округтері бірінші және екінші аймақтарының ормандарында,
мемлекеттік орман белдеулерінде. Эрозияға қарсы және биік таудағы
ормандарда, ерекше құнды орман алқаптарында, өзендер, көлдер мен су
қоймалары және басқа да су объектілері бойындағы тыйым салынған орман
белдеулерінде, сондай-ақ ерекше қорғалатын учаскелерде басты мақсатта
пайдалану үшін ағаш кесуге және ағаш кесудің басқа түрлеріне тыйым
салынады. Бұл ормандарда басты мақсатта пайдалану үшін ағаш кесу ормандарды
шаруашылық жағынан құнды ағаш тұқымдарымен қалпына келтіруге, ормандардың
қорғаныштық, су қорғаушылық, санитарлы-гигиеналық және басқа
пайдалы табиғи қасиеттерін сақтауға бағытталған, сондай-ақ бұл орайда
оларды пайдалануды жалғастыра беруге мүмкіндік беретін әдістермен
жүргізіледі. Осы аталған ормандарда сондай ақ мал жаюға, орманның сүректік
емес өнімдерін кәсіпшілік дайындауға тыйым салынады.
Келесі қарастыратын нормалар орман пайдаланушы мекемелерді, ұйымдарды
және азаматтарды орман қоры ресурстарын сақтау, ұтымды пайдалану және
көбейту мақсатымен белгілі бір әрекеттерді жасауға міндеттейді.
Орман кодексінің 38 бабында орман пайдаланушылардың міндеттері
бекітілген. Олар:
- жұмыстарды ормандардың, басқа да табиғи объектілердің жай-күйі мен
ұлғайта өсірілуіне орман пайдаланудың теріс әсерін болдырмайтын әдістермен
жүргізуге;
- топырақ эрозиясының туындауына жол бермеуге;
- санитарлық ережелерді, өрт қауіпсіздігін сақтауға, жұмыс орындарында
өртке қарсы шараларды жүргізуге, ал өрттері шыға қалған жағдайларда оларды
сөндіруді жүзеге асыруға;
- орман пайдалануды жануарлар әлемі мен олардың өмір сүру ортасын
сақтауды қамтамасыз ететін әдістермен жүргізуге;
- ағаш кесетін жерлерді кесінді қалдықтарынан тазартуды жүргізуге,
орман пайдалану салдарынан өзі бұзған орман қоры учаскелерін оларды тиісті
мақсат бойынша пайдалануға жарамды және рұқсат құжаттарында
көрсетілген күйге өз есебінен қалпына келтіруге, ағаш кескен жерде, сондай-
ақ өздерінің қызметі салдарынан орман жойылған немесе оталған жерлерде
орманды қалпына келтірудің шартта көзделеген шараларын жүргізуге;
- орман пайдаланғаны үшін белгіленген мерзімдерде ақы төлеуге
міндетті. Бұл орман пайдаланушылар орындауға тиіс жалпы
міндеттер. Орман кодексінде бекітілген осы жалпы міндеттермен катар, орман
қоры саласында басқа да ережелер бекіткен арнайы міндеттер бар.
Орман қорын қорғау шараларының ішінде өрт қауіпсізідігін қамтамасыз ету
маңызы ерекше зор шаралардың бірі. 2004 жылы 12 желтоқсанды Қазақстан
Республикасының Орман комитет шаруашылығының төрағасымен "Қазақстан
Республикасының ормандарында өрт қауіпсіздігі" туралы арнайы Ереже
бекітілді. Орман кодексінің 64 бабы жоғарыда көрсетілген Ережені жетілдіре
отырып, біріншіден, орман шаруашылығы объектілеріндегі мемлекеттік өрт
қадағалау Қазақстан Республикасының өрт кауіпсіздігі жөніндегі орталық
атқарушы органының уәкілетті органмен және (немесе) тиісті облыстың
облыстық атқарушы органымен жасаған келісімімен регламенттеді. Екіншіден,
мемлекеттік орман қорының аумағында жұмыс істейтін орман пайдаланушылар,
өзге де жеке және заңды тұлғалар ормандарда өрт қауіпсіздігі ережелерін
бұзғаны үшін Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауапты
болатындығын белгіледі [17].
Ормандарды және өзге де өсімдіктерді пайдалану кезіндегі экологиялық
талаптар.
Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде орман пайдалануды жүзеге асырған
кезде орман пайдаланушылар:
жұмысты топырақ эрозиясының пайда болуына жол бермейтін, ормандардың
жай-күйі мен молықтырылуына, сондай-ақ су және басқа да табиғи
обьектілердің жай-күйіне теріс әсерді болдырмайтын немесе оны шектейтін
және жануарлар дүниесі мен олардың тіршілік ету ортасының сақталуын
қамтамасыз ететін тәсілдермен жүргізуге;
ағаш сүрегін дайындаған кезде мемлекеттік экологиялық сараптамадан
өткен жобаларда көзделген техника мен технологияны пайдалана отырып,
ормандарды табиғи түрде молықтыру үшін оңтайлы жағдайларды сақтау жөніндегі
талаптарды ұстануға;
ағашы кесілетін жерлерде оны дайындау мен тасып әкетудің белгіленген
мерзімі аяқталған соң кесілмеген және дайындалған ағаш сүректерін
қалдырмауға;
мемлекеттік орман қорының орман пайдалануға бөлінген учаскелерінде
ағаштың заңсыз кесілуіне және Қазақстан Республикасының экологиялық
заңнамасын өзгедей бұзуға жол бермеуге;
мемлекеттік орман қоры учаскелерінде басты мақсатта пайдалану үшін ағаш
кескен кезде, орман орналастыру жобасына сәйкес, орманды қайта жаңартуды
қоса алғанда, ағашы кесілген алаңның екі еселенген мөлшерінен астам алаңға
ағаш отырғызуды жүзеге асыруға;
ағашы кесілген жерлерде және өздерінің қызметі нәтижесінде өскіндері
жойылған, ағаш пен бұта өсімдіктері құрып кеткен алаңдарда ормандарды
молықтыруды өз есебінен жүзеге асыруға;
ормандардың санитарлық жай-күйін қамтамасыз ету мен жақсарту жөніндегі
ережелерді сақтауға;
ұзақ мерзімді орман пайдалану кезінде мемлекеттік орман қоры
учаскелерін орман зиянкестері мен ауруларынан қорғау жөніндегі
іс-шараларды жүзеге асыруға;
мемлекеттік орман иеленушілерді мемлекеттік орман қорының орман
пайдалану үшін оларға бөліп берген учаскелерінде орман зиянкестері мен
ауруларының пайда болғаны туралы хабардар етуге;
Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тәртіппен орман
шаруашылығы саласындағы уәкілетті мемлекеттік органға және оның аумақтық
органдарына облыстардың (республикалық маңызы бар қалалардың, астананың)
жергілікті атқарушы органдарына және мемлекеттік статистика органдарына
орман қорының мемлекеттік есебін, мемлекеттік орман кадастрын, мемлекеттік
орман мониторингін жүргізу, орман пайдалану төлемақысының мөлшерін анықтау
үшін қажетті ақпаратты беріп тұруға міндетті.
Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде орман шаруашылығын жүргізу ағаш
кесудің ғылыми негізделген жүйесін іске асыру, ормандарды молықтыру, басқа
да орман шаруашылығы іс-шараларын өткізу нәтижесінде жүзеге
асатын ормандардың ресурстық және экологиялық әлеуетін арттыруды қамтамасыз
етуге тиіс.
Ормандарды молықтыру мақсаты орманды уақытында қалпына келтіру,
мемлекеттік орман қоры жерлерінің ұтымды пайдаланылуын қамтамасыз ету ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Орман шаруашылығы
Орындаған: лр-21 топ студенті Есенаманов А.А.
Тексерген: доцент Байдалиев Қ.А.
Орал қаласы- 2015
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І тарау. Орман шаруашылығы және оны басқару жұмыстары
1.1 Орман
шаруашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..6
1.2 Орман шаруашылығы
жұмыстары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.3 Орман шаруашылығын
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..7
ІІ тарау. Қазақстандағы орман қоры мен орманның адам өміріндегі маңызы
2.1 Қазақстандағы орман
қоры ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .10
2.2 Орман қорының құрамы және ормандардың
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2.3 Орман қорының адам өмiрiндегi
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 24
ІІІ тарау. Ормандардың экологиялық ахуалы және проблемалық мәселелері
3.1 Қазақстандағы ормандардың экологиялық
ахуалы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .27
3.2 Орман шаруашылығының негізгі
проблемалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
3.3 Орманды молықтыру мен орман өсірудің проблемалық мәселелері ... ... .31
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...37
Кіріспе
Зерттеу жұмысының көкейкестілігі. Жер планетасының ғасырлар бойы
барлық жануарлар дүниесі мен адамзат баласы үшін тіршілік негізі – таза
ауа. Ол тек өсімдіктер дүниесінен бөлініп шығатын оттегі. Бізді қоршаған
тропосфералық ауа қабатының 20,9% осы оттегіден тұрады, ол тұрақты ең
қажетті газдың бірі. Су оттегін бөліп шығаратын негізгі жасыл фабрика –
көпжылдық ағаштар.
Қазақстан аумағының 3,8 %-ын орманды жер алып жатыр. Қазақстан -
2030 стратегиясында бұл көрсеткішті 5,1 %-ға дейін көтеру жоспарланған.
Кейінгі жылдары республикамыздың орман қоры аумағында 2257 орман өрті
орын алды. Бұл өрттердің 70 %-ы отты дұрыс пайдаланбаудың салдарынан
болған.
Өрт 4 млн. текше метрге жуық ағашты жойды. Ірі орман
өрттері Шығыс Қазақстан, Павлодар, Ақмола, Қарағанды, Алматы облыстарында
болды.
Мың гектар орман алқабында зиянкест ер мен ағаш аурулары анықталды. Ең
ірі орманды аумақтар – Шығыс Қазақстан, Қостанай, Батыс Қазақстан,
Ақмола, Павлодар облыстарында. 1997 жылы орман заңын бұзушыларға қарсы
500 іс тіркелді.
Қазақстан солтүстігінде өзенді жағалай өскен ормандары
мен оңтүстігіндегі тоғайлары жеке-жеке алқаптар болып есептеледі.
Барлық таулы жерлердегі ормандардың топырақ пен су қорғауға
тигізетін әсері көп. Олардың арқасында тау бөктерлерінің шымы қалпында
сақталып, су ағысы біркелкі мөлшерде реттеліп отырады.
Орманның азып-тозуы антропогендік және табиғи факторлардан туындайды.
Мысалы, Қызылқұм шөлейт даласын суаруға Сырдариядан су алуға байланысты
жер асты суларының деңгейі төмендеп, бұталы ағаш өсімдіктерінің жағдайы
нашарлап, бұл жер сексеуіл өсіруге жарамсыз болып қалды. Малды жөнсіз
бағудан шөлейттегі орман едәуір зардап шекті. Далалық орман, ең алдымен аса
бағалы қарағайлы орман ретсіз кесуден таусылған. Өзендердің реттеліп
тежелуінен және өрттен тоғай қатты азып-тозып кетті. Оның ішінде сирек
кездесетін биогеоценоз – тораңғы да таусылып бітті. Сондықтан Шардара
ауданында соңғы онжылдықта осы тұқымның 30 %-ын маңызы шамалы шеңгел тобы
ауыстырған. Жоғары табиғи таулы жердегі ерекшелігіне қарай тау орманы
өрттен көп зардап шекті.
Елімізде орман ресурстарына деген сұраныстың шиеленісуі жағдайында
тұрғындар мен шаруашылықты орманмае қамтамасыз ету проблемасын шешудің
жалғыз жолы- оны қорғау мен үнемді пайдалану. Қазіргі кезеңде орман
ресурстарын тиімсіз пайдаланудың бірнеше бағыттары бар. Адамзат баласы
орман ресурстарын тиімсіз пайдалануда. Соның салдарынан орманның қоры
азаюда.
Зерттеудің нысаны: орман және орман шаруашылығы
Зерттеудің пәні:
Зерттеудің мақсаты: Орман ресурстарын пайдаланудың әрі ұдайы
өндірудің аймақтық және жалпы мемлекеттік қорларды қалыптасқан жөн. Бұл
қорлар табиғи қорларды пайдаланудың әрі ұдайы өндірудің республикалық
қорының бір бөлігі болуы керек. Оларды табиғатты пайдалану саласын
қаржыландыру мақсатында құру керек.
Зерттеудің ғылыми болжамы: орман шарушылығының алатын орны мен тиімді
тұстары зерттелінді.
Зерттеудің міндеттері:
• Орман ресурстарын үнемді пайдалану мен қорғаудың республикалық
бағдарламасын құрастыру;
• Орман ресурстарын үнемді пайдалану мен қорғау бойынша экономикалық
механизмін құрастыру;
• Экономикалық механизмді ендіру үшін жағдай жасау;
• Орман ресурстарын үнемді пайдалану мен қорғау саласында әрекет етуші
нормативтік құқықтық актілерді жетілдіру;
• Пайдаланылған орман ресурстарының жағдайына анализ жасап, кешенді
баға беру үшін орманды пайдаланудың ақпараттық мониторингін құру;
Зерттеудің жетекші идеясы: бүгінгі күн талабына сәйкес орман
шаруашылығының іс- әрекет мазмұнынан тәуелді.
Зерттеу жұмысының әдіснамалық және теориялық негіздері: зерттелетін
процестерге құзыреттілік тұрғыдан келу тұжырымдамалары, жүйелілік,
ақпараттық тұжырымдамалары; орман шаруашылығына қатысты қатысты ілімдер
мен табиғатты қорғау мен экологиялық зерттеу жұмыстары.
Зерттеудің көздері: орман шаруашылығына қатысты ғалымдардың зерттеу
еңбектері.
Зерттеудің әдістері: Зерттеу жұмысында алдыға қойылған міндеттерді шешу
және болжамды тексеру үшін әдістер кешені қолданылды. Теориялық деңгейде
талдау, жүйелеу.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы:
Жоғары оқу орнында және орман шаруашлығын жүргізу кезінде орман
шаруашылығы курстық жұмысы қосымша көмек ретінде туыстас салалар бойынша
қолданылуы мүмкін.
Зерттеудің құрылымы: курстық жұмыс кіріспеден, үш тараудан,
қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен тұрады.
І тарау. Орман шаруашылығы және оны басқару жұмыстары
1.1 Орман шаруашылығы
Орман шаруашылығы– экономиканың бір саласы. Ормандарды зерттеу; есепке
алу; ағаштар мен бұталардың тұқымынан және көшеттерден орман өсіру, орманды
жаңартып отыру; орманды күту; сүрек дайындау, оны кесіп, реттеу;
питомниктерде көшет өсіру; суландыру; орманды өрттен, зиянкестер мен түрлі
аурулардан қорғау; саңырауқұлақ, ағаш шырынын жинау; ағашқа және орман
өнімдеріне деген халық шаруашылығына қажеттерін қанағаттандыру мақсатында
орманды пайдалану ісін реттеу шараларымен шұғылданады.
Орман қоры
Қазақстан жер ресурстарына бай болғанымен, орманға бай емес.
Қазақстанның жалпы аумағында орман және бұталар алып жатқан көлем
небары 4,2%-ды құрайды. Оңтүстігінде көпшілік бөлігін сексеуіл алып жатыр.
Ал оңтүстік-шығысындағы орман таулы орманға жатады (20%).
Осы аймақтағы ормандарда орман жемістері мен жаңғақтары айтарлықтай
көлемде дайындалады. Еліміздің батысы мен орталық бөлігінде ауа-райы құрғақ
болғандықтан, орман жоқтың қасы. Сондықтан орман қорының 80%-ға жуығы
солтүстік және солтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан, оның тең жартысы Шығыс
Қазақстан облысындағықарағайлы және майқарағайлы орманға жатады. Мұнда
негізінен орман ағаштарын дайындау жұмыстары жүргізіледі.
Орман шаруашылығы геогрографилық ерекшеліктері:
Қазақстан аумағының орман шаруашылығы геогрографилық
ерекшеліктеріне қарай үлкен 4 өңірге бөлінеді:
• шығыстағы Алтай таулы ормандары (бағалы қылқан жапырақты орман);
• солт-тегі орманды дала (қайың, көктеректен тұратын шоқ ормандар
және қарағайлы орман жолағы);
• оңтүстік-шығыстағы Тянь-Шань тауындағы және Іле Алатауындағы
шыршалы орман;
• оңтүстіктің шөлейтті жеріндегі сексеуілді орман.
Сонымен қатар ірі өзендер бойына орналасқан өзен жағалауы ормандары
бар. Олар Батыс Қазақстандағы жалғыз орман типі болып саналады және суды
реттеуде маңызды рөл атқарады. Егістікті қорғау үшін қолдан отырғызылған
орман жолақтарының ауыл шаруашылығында атқаратын рөлі зор.
1.2 Орман шаруашылығы жұмыстары
Қазақстанда Орман шаруашылығы жұмыстарын Ауыл шаруашылығы
министірініңнің Орман және аңшылық шаруа комитеті басқарады. Оның
құрылымында 9 мемлекеттік табиғи қорық; 6 мемлекеттік ұлттық саябақ; орман
шаруашылығы және биоресурстар жөніндегі 14 облыстық аймақтық басқармабар.
Олардың қарамағында орман және жеке жабайы табиғатты қорғау жөніндегі 138
мемлекеттік ұйым, “Қызыл жиде” республикалық мемлекеттік табиғат қорғау
мекемесі, Орман шаруашылығын жобалау жөніндегі Қазақ мемлекеттік қазыналық
кәсіпорны (“Казгипролесхоз”), “Қаза қ орман орналастыру кәсіпорны”, Қазақ
орман қорғау және орман шаруашылығына қызмет көрсету жөніндегі авиацилық
база, Алматы орман шаруашылығы селекциясының орталығы, “Көкшетау орман
шаруашылығы селекциялық орталығы” республикалық мемлекеттік қазыналық
кәсіпорны, Қазақ орман шаруашылығы басшылары мен мамандарының біліктілігін
көтеру институты, Қазақ республикалық орман тұқымы мекемесі, “Аңшылық
зоокәсіпшілік” ӨБ республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорны жұмыс
істейді. Бұлардан басқа Қазақстан Республикасының
Президенті мен Үкіметі әкімшілігіне қарасты Бурабай ұлттық
саябағы,Қазақстан Республикасының Білім және ғылым
министрлігінің меншігінде орман шаруашылығы тәжірибе стансасы бар.
1.3 Орман шаруашылығын басқару
Орман шaруaшылығын бaсқaру – әрбір жұмыс істейтін өнeркәсіптің кез-
келген жұмысындa қaрқындылықты көрсeтeтін фактор болып табылады. Орман
дайындау шаруашылықтары ағымдағы ағаш өсімін пайдалану бойынша орман
өнеркәсіптік шаруашылығы бағытындағы кәсіпорындар.
Орман шаруашылығын басқару органдарының басты мақсаты –ормандардың
ұлттық байлығын ұқыпты сақтау және көбейту болып табылады.
Жалпы орман ресурстары мен қызметтерін нарықтық ресурстар және қоғамдық
игіліктер деп екі категорияға бөлуге болады. Нарықтық ресурстар- сүректен,
орманның технологиялық, азықтық ресурстарынан, сондай-ақ өнеркәсіптік
ауқымда пайдалану кезеңде тамақ, дәрілік, су ресурстарынан тұрады.
Осылайша, орман барлық ресурстардың біріңғай өндіріс базасы болып табылады.
Сонымен қатар орманның әрбір ресурсының өзінің ұдайы өндіріс ерекшеліктері
болады. Орман қорының нақты аумағындағы орман ресурстарын пайдалану
орманның көп мақсатты мәнін ескере отырып, басқаруға теңгермешілік тәсілді
талап етеді, көпресурсты орман пайдалану, шаруашылықтың дәстүрлі, кейде
бәсекелестік мақсаттарын тиімді үйлестіру проблемасын алға қояды.
Ормандарды пайдалану және ұдайы өндіру саласындағы экономикалық
қатынастар орман басқару процесінде құрылады. Орман басқару кең мағынада
өзара байланысты саяси, экономикалық, әлеуметтік, экологиялық, құқықтық
және ұйымдастырушылық шаралар жүйесін білдіреді. Олар қоғам дамуының
сатысында шектелген экономикалық ресурстарды есепке ала отырып, орман
шаруашылығының алдына қойылған мақсаттарға жетуді қамтамасыз етеді.
Орманды тиімді пайдалануда орман ресурстарын экологиялық және қаржылық-
экономикалық жағдайларына сәйкес шаруашылық айналымға қосу деп түсінеді.
Бұл іс жүзінде шарттарды сақтай отырып, орман пайдалану түрлерін
мүмкіндігінше жоғарлатуды білдіреді. Олардың ішіндегі рентабельді емес
түрлерін бірден жою, сондай-ақ ресустардың пайдаланылмайтын түрлерін игеру
және қайта өңдеу тиімділігін жоғарлату бойынша экономикалық негіздеуді
жүргізеді. Тиімді орманды пайдалануға қол жеткізу проблемаларын қаржылық
нәтижелерімен, орман пайдалануға нарықтық қатынастарды өзара енгізумен
байланысты қарастырады.
Ормандарды басқару бойынша өзіндік қаражаттарын жұмылдыру көлемінің
болжамдық есептеулерін жүргізу барысында барлық көздер, соның ішінде
пайдаланудың қосалқы және басқа да түрлері есебінен түскен түсімдер
ескерілді. Осы есептеулер негізінде өзіндік қаражаттарының болжамдық
құрылымы және оны оңтайландыру мүмкіндіктері туралы қорытындылар жасалды.
Тиімді орман пайдалануды басқару механизмінің негізі ретінде таңдау орман
шаруашылығын реформалаудың негізгі проблемаларын жинақтайды.
Орман шаруашылық мекемелерін басқарудың ұйымдастырушылық-экономикалық
механизмін құрудың негізі бағытын таңдауға себепші болды. Орманшаруашылық
мекемелерін басқару механизімінің проблемаларын зерттеу олардың
экономикасының негізі даму бағыттарын теориялық талдауға негізделеді.
Орман шаруашылық мекемелерінің қызметін экономикалық басқару
механизмдерін құру мәселелерін қарастыру барысында оның қызмет ету мақсаты
келесіде анықталды: орман мекемелерінің қаржылық тұрақтылығын орман қоры
учаскелерін пайдаланудың нарықтық құқықтарын белсендету және қаржылық
қайтарымдылығының өсу есебінен жоғарлату. Қазіргі нарықтық экономика
жағдайында басқару механизмінің қағидалары мен міндеттерін теориялық талдау
оның орманшаруашылық мекемелері үшін ерекшеліктерін анықтау қажеттіліктерін
қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, орман шаруашылығын жүргізудің негізгі
қағидаларын, соның ішінде орман мекемелерінде тиімді орманды пайдалануға
жету қажеттілігін есепке алу қажет.
Орман шаруашылық мекемелерін басқарудың ұйымдастырушылық - экономикалық
механизмін құруды зерттеуде өзіндік қаражаттарды жұмылдыру мәселесін толық
және ұқыпты қарастыру қажет. Сонымен, орман шаруашылығының, орман
өнеркәсібінің, орман пайдаланудың ғылыми даму тұжырымдамалары нақты орман
экономикалық жағдайлары үшін экономиканың орман секторындағы шаруашылық
механизмінің даму тенденциялары мен заңдылықтары үшін орман мекемелерінің
ұйымдастырушылық формаларының теориялық негізін құрайды. Орман басқару
жүйесі ормандарды мемлекеттік басқаруды, экономикалық қызмет түрі ретінде
орман шаруашылығын басқаруды қамтиды.
ІІ тарау. Қазақстандағы орман қоры мен орманның адам өміріндегі маңызы
2.1 Қазақстандағы орман қоры
Бiздiң елiмiздегi ормандар жүйесi негiзiнен, солтүстiк және шығыс
аймақтарында шоғырланған орманның бiрнеше типтерi бар. Олар - сексеуiл,
қарағай, шырша, самырсын, қайың ормандары, тоғайлар мен бұталар. Орман қоры
жер шары бойынша жылдан жылға азая түсуде. Құрлықтың 62 млн. текше километр
жерiн өсiмдiктер мен орман алыпжатыр. Республикада ормандар аз және олардың
жағдайы мәз емес. Оның негiзгi себептерi – адам факторы, өрт, ауа райының
өзгеруi мен айнала қоршаған ортаның ластануы. Орманды қорғау бiздiң
мiндетiмiз.
Орманның адам мен биосфера үшiн маңызы зор. Орман топырақтағы ылғалды
сақтай отырып, су балансын тұрақтандырады. Ылғалды жер өсiмдiк жамылғысы
мен жан-жануарлардың көбейе түсуiне ықпал етедi. Орманды алқаптардағы жер
асты сулары өзен мен көлдердi қоректендiредi. Орман аң мен құстың мекенi,
дәрi дәрмектiң өсiмдiктер мен жемiс-жидектердiң панасы әр қолайлы тiршiлiк
ортасы болып табылады.
Ормандардың егiстiк алқаптарын қорғаудағы да рөлi зор. Орманды жерде
топырақтың, су және жел эрозиясы болмайды. Ал, ормансыз жердiң топырағы
кеуiп, шөлге айналады. Ағаштарды қар тоқтату үшiн де отырғызады. Орманның
ауаны тазартатын да қасиетi бар. Мысалы: бiр гектар орман бiр күнде 220-280
кг. көмiр қышқыл газын сiңiрiп, 180–200 кг оттек бөлiп шығарады. Яғни
ауаның құрамын толықтырып отырады.
Орман сонымен қатар денсаулық сақтау ортасы. Сондықтан курорт пен
сауықтыру кешендерi, т.б. демалыс орындарының тек қана орманды жерде
салынуы тектен-тек емес. Сирек өсiмдiктердiң қатарына ағаштар да жатады.
Оларды кесiп, отап, құрылыс материалы үшiн пайдалануды азайту керек.
Қазiрдiң өзiнде Iле шыршасы, самырсын, шетен, ырғау, торанғыл, долана,
шырғанақ, емен, т.б. ағаштары қорғауды қажет етiп отыр. Әсiресе орман
ағаштарын кесу етек алуда. Орманды қорғаудың ең маңызды бағыты – жасанды
жолмен орман қорын көбейту.
Орманды жерге саяхат жасағандағы ең қауiптi нәрсе – өрт. Орманның
өрттен басқа да жаулары бар. Олар – орман зиянкестерi, кемiрушiлер, ұсақ
жәндiктер, өсiмдiк аурулар паразиттер, санырауқұлақтар мен вирустар.
Зиянкестердiң кесiрiнен құрылыс материалдары үшiн дайындалатын ағаштардың
45 пайызы сапасыз болып шығады. Кей жылдары жүздеген гектар ормандағы
зиянкестермен үзбей күресуге тура келедi. Олар химиялық және биологиялық
күрес жолдарымен жүзеге асады. Химиялық күресте қоршаған орта мен барлық
тiрi ағзалар үшiн ұқыптылықты қажет етедi.
2.2 Орман қорының құрамы және ормандардың түрлері
2003 жылы 8 шілдеде орман саласындағы қатынастарды реттеу мақсатымен
Қазақстан Республикасының Орман кодексі қабылданды.
Кодекстің 6 бабына сәйкес Қазақстан Республикасының аумағындағы барлық
орман, сондай-ақ орман өсімдіктері өспеген, бірақ орман шаруашылығының
қажеттеріне арналған орман қоры жерлері Қазақстан Республикасының орман
қоры құрайды.
Орман кодекстің жаңалығы орман қорын екі топқа бөлу, яғни мемлекеттік
және жекеше орман қорларына. Кодексте олардың анықтамасы мен мазмұны
көрсетілген.
Мемлекеттік орман қорына мыналар жатады:
1) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлеріндегі (орманды және ағаш
өспеген алқаптарды қоса алғанда) табиғи және қолдан өсірілген ормандар;
2) табиғи және қолдан өсірілген ормандар, сондай-ақ мемлекеттік орман
қоры жерлеріндегі орман шаруашылығының қажеттері үшін берілген,
орман өсімдіктері өспеген жер учаскелері.
3) Халықаралық және республикалық маңызы бар ортақ пайдаланудағы темір
жолдар мен автомобиль жолдарының, каналдардың, магистральды құбырлардың
және басқа желілік құрылыстардың белдеулеріндегі он метр және одан
көбірек, алаңы 0,05 гектардан астам қорғаныштық екпелері жатады.
Жекеше орман қорына Қазақстан Республикасының жер туралы заң актісіне
сәйкес орман өсіру үшін нысаналы мақсатта жеке және мемлекеттік емес заңды
тұлғаларға жеке меншікке немесе ұзақ мерзімді жер пайдалануға берілген
жерлерде, солардың қаражаты есебінен жасалған, ені он метр және одан
көбірек, алаңы 0,05 гектардан астам қолдан өсірілген ормандар, агроорман-
мелиорациялық екпелер, арнайы мақсаттағы плантациялық екпелер жатады.
"Орман қоры" және "орман қорының жері" деген ұғымдар өзара тығыз
байланыста, сонымен қатар олардың бір бірінен айырмашылықтары бар. Орман
кодексінің 8 бабына сай орман қорының жерлері мемлекеттік және жекеше орман
қоры жерлеріне бөлінеді. Мемлекеттік орман қорының жерлеріне табиғи түрде
ағаш өскен, мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен қолдан ағаш өсірілген және
ағаш өспеген (орманды және ағаш өспеген алқаптар), орман шаруашылығын
жүргізетін мемлекеттік ұйымдарға тұрақты жер пайдалануға берілген жерлер
жатады. Орман қорына мыналар кірмейді:
1) мемлекеттік орман қорының жерінен тыс орналасқан жекелеген ағаштар
және көлемі 0,05 гектардан кем шоқ ағаштар, ауыл шаруашылығы мақсатындағы
жерлердегі бұта өсімдіктер;
2) қала ормандары мен орманды саябақтарды қоспағанда, елді
мекендер шекарасы шегіндегі жасыл желектер;
3) үй маңындағы, саяжайлар мен бау-бақша учаскелеріндегі ағаштар мен
бұталар кірмейді.
Қазақстан Республикасындағы барлық ормандар қорғалуға жатады. 44 бапқа
сай Қазақстан Республикасындағы барлық орман су күзету, егіс-топырақ
қорғау, гендік, санитарлы-гигиеналық, сауықтыру және өзге де пайдалы
функцияларды атқаратын қорғаныштық орман болып табылады.
Ормандардың атқаратын функцияларының басымдықтарына қарай мемлекеттік
орман қоры:
- ерекше қорғалатын орман аумақтары, оның ішінде: биосфералық түрлері
мен қорық-сепортерлерді қоса, мемлекеттік табиғи қорықтар ормандары;
мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтар ормандары; мемлекеттік табиғи
резерваттар ормандары; мемлекеттік табиғи саябақтар ормандары; мемлекеттік
қорық аймақтары ормандары; табиғаттың мемлекеттік орман ескерткіштері;
орманның гендік резерваттарын қоса, ғылыми маңызы бар орман учаскелері; аса
құнды орман алқаптары; жаңғақ кәсіпшілігі аймақтары; орман-жеміс екпелері;
аса биік тау ормандары;
- мемлекеттік қорғаныштық орман белдеулері;
- қала ормандары мен орманды саябақтар;
- елді мекендердің және емдеу-сауықтыру мекемелерінің жасыл аймақтары;
- эрозияға қарсы ормандар;
- өзендер, көлдер, су қоймалары мен басқа да су
объектілері жағалауларындағы тыйым салынған орман белдеулері;
- халықаралық және республикалық маңызы бар ортақ пайдаланудағы темір
жолдар мен автомобиль жолдары, каналдар, магистральдық құбырлар мен басқа
да желілік құрылыстардың бөліп берілген белдеулеріндегі қорғаныштық
екпелер;
- халықаралық және республикалық маңызы бар
ортақ пайдаланудағы темір жолдар мен автомобиль жолдары бойындағы
қорғаныштық орманды белдеулер;
- егіс-топырақ қорғаныштық ормандар санаттарына бөлінеді. Халықаралық
және республикалық маңызы бар ортақ пайдаланудағы;
- темір жолдар мен автомобиль жолдары бойынша қорғаныштық орманды
белдеулерге жұмыс істеп тұрған және салынып жатқан темір жолдарға бөлінген
белдеулерге іргелес жатқан, темір жол төсемінен екі жаққа қарай бес жүз
метр шегіндегі орман және халықаралық және республикалық маңызы бар ортақ
пайдаланудағы автомобиль жолдарына бөлінген белдеулерге іргелес жатқан,
жолдың ортасынан екі жаққа қарай екі жүз елу метр шегіндегі орман жатады.
Мемлекеттік орман қоры санаттарында орман пайдалануды
шектеудің мынадай режимдері белгіленеді:
- қорық режимі - осы Кодексте айтылған жағдайларды қоспағанда, орман
пайдаланудың барлық түрлеріне, оның ішінде ағаштарды кесуге тыйым
салынады;
- тапсырыс режимі - басты мақсатта пайдалану үшін ағаш кесуге, шайыр
мен ағаш шырындарын, қосалқы сүрек ресурстарын дайындауға, шөп
шабу мен мал жаюға тыйым салынады;
- шектеулі шаруашылық қызметінің режимі - басты мақсатта
пайдалану үшін ағаш кесуге, шайыр мен ағаш шырындарын, қосалқы
сүрек ресурстарын дайындауға тыйым салынады.
Орман қорының әлеуметтік-экологиялық, экономикалық құндылығы, оның
қоршаған ортаның сапасын жақсартуға белсенді түрде қатысатын күрделі
экологиялық кешен ретіндегі, су корғайтын, қорғаныш, санитарлы-гигиеналық,
сауықтыру және басқа да көптеген пайдалы табиғи қасиеттерімен, экономиканың
бірқатар салалары үшін негізгі шикізат көзі ретінде атқаратын рөлімен
анықталады.
1 сәуір 2004 жылы 539 санды Ормандарды сақтау және ормандық аумақтарды
көбейту жобасындағы Қазақстан Республикасы мен Халықаралық қайта құру және
даму банк ісінің арасындағы грант бөлу ратификациясы туралы Қазақстан
Републикасының заңы қабылданды. Бұл заң және Орман кодексінің 64 бабына сай
Қазақстан Республикасында барлық ормандар сақталуға және қорғалуға жатады.
Орман қорын корғау жалпы мемлекеттік міндет және ол
жаратылыстану-ғылыми, биологиялық, орман-техникалық,
орман-шаруашылық, химиялық, құқықтық және басқа да бірқатар
әдістердің жүйесі арқылы іс жүзіне асырылады. Орман қорын қорғауды
қамтамасыз етуде құқықтық-ұйымдастырушылық шаралардың әрдайым маңызы ерекше
зор.
Орман қорын құқықтық қорғау - заңда бекітілген, орман қорын
талан - таражға салудан, заңсыз ағаш кесуден, зақымдаудан және басқа орман
талаптарын бұзудан, сондай-ақ орман аурулары мен зиянкестерінен қорғайтын,
оның ұтымды, сарқылмастай пайдаланылуы мен ұлғайта өсірілуін қамтамасыз
ететін экономикалық, әлеуметтік, ұйымдастыру, техникалық және басқа да
шаралар жүйесі.
Орман қоры күрделі экологиялық кешен ретінде көптеген ұрпақтарға қызмет
етті және қызмет етеді. Сондықтан әрекет етіп отырған орман заңдарында
қарастырылған орман қорын қорғау, ең алдымен оны ұтымды, үздіксіз,
сарқылмастай пайдалануды қамтамасыз ету дегенді білдіреді. Қазіргі кезде
әрекет етіп отырған орман зандарының нормалары осы саладағы қатынастарды
реттеуге, орман заң бұзушылықты болдырмауға бағытталған.
Қазақстан Республикасының Орман кодексінде табиғат объектісі және
құқықтық қорғау объектісі болып табылатын орман қорын тек қорғау ғана емес,
сонымен бірге сақтау мәселелері де бекітілген.
Ормандарды күзету мен сақтаудың негізгі міндеттері мыналар жатады:
1) ормандағы өрттердің алдын алу, оларды дер кезінде байқап, жою
жөніндегі іс-шараларды жүргізу;
2) мемлекеттік орман қоры аумағындағы барлық жұмыс істейтін әрі сонда
орналасқан ұйымдардың, сондай-ақ орманда болатын жеке
тұлғалардың ормандарда өрт қауіпсіздігі ережелері мен санитарлық
ережелерді сақтауын қамтамасыз ету;
3) орманды заңсыз ағаш кесуден, зақымдаудан, ұрлаудан және
Қазақстан Республикасының орман заңдарын басқадай бұзушылықтан
қорғау, сондай-ақ мемлекеттік орман қоры жерлерін күзету;
4) орман пайдаланушылардың сүрікті түбірімен босату ережелерін және
орман пайдаланудың басқа да түрлері ережелерін орындауың қамтамасыз ету;
5) орман зиянкестері мен ауруларының ошақтарын дер кезінде
анықтау, олардың өсіп-көбеюін болжау және оларға қарсы күресу;
6) биотехникалық іс-шараларды жүргізу;
7) мемлекеттік орман қоры аумағында аң аулау мен балық аулау
ережелерін сақтауды камтамасыз ету;
8) мемлекеттік орман қорының күзетілуін, қорғалуын, ормандардың
молықтырылуын, ұтымды пайдаланылуын және орман өсіруді қамтамасыз ететін
басқа да іс-әрекеттер болып табылады.
Орман қорын ұтымды корғаумен, сақтаумен, ұлғайта өсірумен және тиімді
пайдаланумен байланысты қоғамдық қатынастарды тиімді реттеу үшін, орманды
басқа ағаш екпелерінен айыру керек. Орманды орман емес ағаш екпелерінен,
бірінші параграфта айтылған, оның негізгі үш: экологиялық, аумақтық және
есеп-тіркеу белгілері бойынша айырамыз.
Бірақ, Орман кодексінде бірқатар, мысалы қорық аумағында өсетін қорық
ормандарының, қала аумағында өсетін қалалық ормандардың аумақтық белгілері
ормандардың жалпы белгілеріне қарама-қайшы келеді, себебі, жоғарыда айтып
кеткеніміздей, орман Орман қорын құқықтық қорғау, орман заңдарында
бекітілген оның қағидалары негізінде жүзеге асырылады.
Орман қорын құқықтық қорғауды қамтамасыз етуде орман қатынастарын
реттеуде басшы бастама болып табылатын қағидалар жүйесінің болуы аса
маңызды.
Орман заңдарының қағидалары жалпы құқықтық қағидаларынан туындайды және
республиканың орман саясатының негізін құрайды, олардың негізінде орман
қорын құқықтық қорғау шаралары белгіленеді.
Орман қорын қорғаудың құқықтық қағидалары дегеніміз - орман қоры
ресурстарын ұтымды, көпжақты, толық пайдалану кезінде, орман қорын үздіксіз
және сарқылмастай пайдалануды, дер кезінде орман қорын жаңартуды, оның
өнімділігін арттыруды, сапалық жағдайын жақсартуды қамтамасыз ететін орман
қорын қорғаудың бастамалары. Жоғарыда айтылғанды қорыта отырып, орман қорын
қорғаудың мынандай негізгі қағидаларын атап көрсетуге болады:
1) ормандардың климаты реттейтін, орта түзетін, егіс-топырақ қорғау, су
сақтау және санитарлы-гигиеналық функцияларды орындайтын жалпы мемлекеттік
мәнін мойындау;
2) орманды тұрақты дамыту (Қазақстан Республикасының орманды аумақтарын
тұрақты ұлғайту);
3) ормандардың, табиғи-қорық қорық объектілерінің, мәдени және тарихи
мұраның биологиялық әр алуандығын сақтау;
4) ормандарды көп мақсатқа пайдалану;
5) орман ресурстарын ұтымды, үздіксіз, сарқылмайтындай етіп
пайдалану;
6) орман қорын күзету, қорғау, пайдалану, ормандарды молықтыру мен
орман өсіру саласындағы мемлекеттік реттеу мен бақылау;
7) басты мақсатта пайдалану үшін ағаш кесу мен алынған сүректі қайта
өндеуді жүзеге асыру функцияларынан орман пайдалануды реттеу функцияларының
ара жігін ажырату;
8) Қазақстан Республикасының орман заңдарын бұзудан келтірілген
залалдың орнын толтыру;
9) орман ресурстарын ақылы пайдалану;
10) орман қорының жай-күйі туралы ақпараттың қол жетімділігі;
11) халықтың және қоғамдық бірлестіктердің орман қорын күзетуге және
қорғауға қатысу принциптеріне негізделеді.
Мемлекеттік орман қорын санаттарға жатқызу, бір санаттан екінші санатқа
ауыстыру, сондай-ақ орман пайдалануға тыйым салынатын немесе ол шектелетін
ерекше қорғаныштық учаскелерге бөлінуі мемлекеттік экологиялық сараптаманың
оң қорытындысы болған кезде орман орналастыру материалдары және (немесе)
арнайы зерттеулер негізінде оның экологиялық және әлеуметтік-
экономикалық маңызына қарай жүргізіледі. Мемлекеттік орман қорын санаттарға
жатқызуды, сондай-ақ бір санаттан екінші санатқа ауыстыруды Қазақстан
Республикасының Үкіметі жүргізеді.
Ерекше қорғалатын учаскелерді басты мақсатта пайдалану үшін ағаш кесу
ережелеріне сәйкес орман орналастыру немесе арнайы зерттеулер кезінде
бөлінеді.
Тиімді орман қорын пайдалануды ұйымдастыру - орман қорын құқықтық
қорғауды қамтамасыз етудің маңызы зор жақтарының бірі. Тиімді пайдалану
дегеніміз - жоғарыда айтып кеткеніміздей, орман қорын мемлекет бекіткен
мақсаттарға сай анағұрлым нысаналы, толық, кешенді пайдалану.
Орман қорын қорғау нормалары орман заңдарын бұзудың алдын-алатын
ережелерді бекітумен сипатталады және бұл орман қорын қорғау нормаларының
арнайы функциясы болып табылады. Өзінің мазмұнына қарай нормалар қандай да
бір әрекеттерді жасауға тыйым салады немесе керісінше, белгілі бір
әрекеттерді жасауға міндеттейді.
Орман қорын қорғау актілерін сараптай отырып, орман қоры ресурстарына
зиян келтіретін әрекеттерді немесе әрекетсіздіктерді жасауға тыйым салатын
нормаларға тоқтала кетейік. Орман кодексінің 27 бабына сай орман қорының
жай-күйіне әсер ететін кәсіпорындарды, ғимараттар мен басқа объектілерді
орналастыру, жобалау, салу немесе пайдалануға беру кезінде, сондай-ақ жаңа
технологиялық процестерді енгізу кезінде орман қорына теріс әсер ететін
сарқынды судан, өнеркәсіп және коммуналдық-тұрмыстық шайындылардан,
қалдықтардан және қоқыстардан орман қорын сақтауды қамтамасыз ететін
шараларды көздеуге, жүзеге асыруға тиіс. Орман қорының жай-күйіне зиянды
әсердің алдын алатын құрылғылармен қамтамасыз етілмеген кәсіпорындарды,
цехтарды, көлік жолдарын және басқа объектілерді пайдалануға беруге тыйым
салынады. Орман кодексінің 48 бабына сай есепті кеспе ағаш шегінен артық
мөлшердегі сүрек дайындауға, сондай-ақ өскелең екпелерді кесуге тыйым
салынады. Кодекстің 51 бабында қабық және ағаш дайындау мақсатымен өсіп
тұрған ағаштарды кесуге тыйым салынған. Бұл нормалар азаматтардың,
кәсіпорындар мен ұйымдардың орман қорын пайдалану құқығының пайда болу
негіздеріне байланыссыз қолданылады.
Бірқатар орман қорын қорғау нормалары мекемелер мен ұйымдарға және
азаматтарға орман қорын және оның өнімдерін пайдалану кезінде белгілі бір
заңмен қарастырылған әрекеттерді жасауға рұқсат берумен сипатталады. Мысал
ретінде, 19 қантар 2004 жылы 53 санды "Мемлекеттік орман қорының
учаскілерінде орман және орман өсіруді қорғау және күзету нормативтері мен
нормаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы.
Орман кодексінің 37 бабын алуға болады. Онда орман қорын
пайдаланушылардың рұқсат етілген құжаттарда көрсетілген көлемде орман
пайдалануларын жүзеге асыруға; жол салуға, орман өнімдерін жинау үшін алаң
жабдықтауға, өндірістік, шаруашылық және әлеуметтік-тұрмыстық мақсаттағы
құрылыстар салуға, сүрек және басқа орман қоры өнімін ұқсату үшін
құрылғылар мен жабдықтар орнатуға, олардың орналасу орнын орман
иеленушілермен келісе отырып, көлік тұрақтарын жасауға құқықтары бар.
Негізгі орман пайдалану болып табылатын сүрек дайындауды жоспарлау
есепті кеспеағаш негізінде жүргізіледі. Есепті кеспеағашты -басты мақсатта
пайдалану үшін ағаш кесу тәртібіндегі жыл сайынғы ағаш дайындау
нормасын - орман орналастыру кезінде орманды үздіксіз және сарқылмастай
пайдалану қағидасына сүйене отырып, орман иелігінің қайсысы бойынша ұзақ
мерзімге арнап белгіленеді. Аудан, облыс пен республика бойынша ол орман
иеліктерінің есепті кеспеағаштарының жиынтығы ретінде белгіленеді. Есепті
кеспеағашты Қазақстан Республикасының орман шаруашылығын Таулы ормандарда,
жазық жерлердегі ормандарда басты мақсатта ағаш кесу тәртібін реттеу
мақсатында 1996 жылы 6 қаңтарда Қазақстан Республикасының Үкіметінің
Қаулысымен бекітілген 22 санды "Қазақстан Республикасының таулы
ормандарында басты мақсатта өсіп тұрған ағашты босатудың",
1995 жылы 13 қаңтарда Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинетінің
Қаулысымен бекітілген 48 санды "Қазақстан Республикасының жазық
жерлеріндегі ормандарда және шағын адырды ормандарында басты мақсатта
пайдалану үшін ағаш кесудің" Ережелері қабылданды
Ормандарды жанама мақсатта пайдалану жалпы орман қорғау нормаларымен,
жеке қаулылармен және орман шаруашылығының инструкцияларымен реттеледі.
Орман кодексінің 52 бабында: "жабайы жемістер, жаңғақтар, саңырауқүлақтар,
жидектер, емдік өсімдіктер мен техникалық шикізат, ағаш шырынын дайындап,
жинау, ара ұялары мен омарталар орналастыру орманды ортаға залал келтірмей
жүзеге асырылуға тиіс" - делінген.
Ормандарда шөп шабу мен мал жаю тәртібі 1993 жылы 14 қазанда Қазақстан
Республикасының Министрлер Кабинетінің "Қазақстан Республикасының орман
қоры аумағында шөп шабу мен мал жаю" Ережесімен реттеледі.
- мақсатымен Орман кодексінің 41 бабына сай орман пайдаланудың
шектелген тәртібі бекітілген.
Сөйтіп, қорықтардың, ұлттық және тарихи-табиғи парктердің, табиғат
ескерткіштері ормандарында, қорықтық аймақтарда, ғылыми маңызы бар
ормандарда, орманды парктерде, жаңғақ кәсіпшілігі аймақтарының
ормандарында, жеміс ағаш екпелерінде, қала ормандарында, жасыл аймақтардың
орманды парк бөліктерінде, сумен жабдықтау көздерін санитарлық сақтау
аймақтары бірінші және екінші белдеулерінің ормандары мен курорттарды
санитарлық сақтау округтері бірінші және екінші аймақтарының ормандарында,
мемлекеттік орман белдеулерінде. Эрозияға қарсы және биік таудағы
ормандарда, ерекше құнды орман алқаптарында, өзендер, көлдер мен су
қоймалары және басқа да су объектілері бойындағы тыйым салынған орман
белдеулерінде, сондай-ақ ерекше қорғалатын учаскелерде басты мақсатта
пайдалану үшін ағаш кесуге және ағаш кесудің басқа түрлеріне тыйым
салынады. Бұл ормандарда басты мақсатта пайдалану үшін ағаш кесу ормандарды
шаруашылық жағынан құнды ағаш тұқымдарымен қалпына келтіруге, ормандардың
қорғаныштық, су қорғаушылық, санитарлы-гигиеналық және басқа
пайдалы табиғи қасиеттерін сақтауға бағытталған, сондай-ақ бұл орайда
оларды пайдалануды жалғастыра беруге мүмкіндік беретін әдістермен
жүргізіледі. Осы аталған ормандарда сондай ақ мал жаюға, орманның сүректік
емес өнімдерін кәсіпшілік дайындауға тыйым салынады.
Келесі қарастыратын нормалар орман пайдаланушы мекемелерді, ұйымдарды
және азаматтарды орман қоры ресурстарын сақтау, ұтымды пайдалану және
көбейту мақсатымен белгілі бір әрекеттерді жасауға міндеттейді.
Орман кодексінің 38 бабында орман пайдаланушылардың міндеттері
бекітілген. Олар:
- жұмыстарды ормандардың, басқа да табиғи объектілердің жай-күйі мен
ұлғайта өсірілуіне орман пайдаланудың теріс әсерін болдырмайтын әдістермен
жүргізуге;
- топырақ эрозиясының туындауына жол бермеуге;
- санитарлық ережелерді, өрт қауіпсіздігін сақтауға, жұмыс орындарында
өртке қарсы шараларды жүргізуге, ал өрттері шыға қалған жағдайларда оларды
сөндіруді жүзеге асыруға;
- орман пайдалануды жануарлар әлемі мен олардың өмір сүру ортасын
сақтауды қамтамасыз ететін әдістермен жүргізуге;
- ағаш кесетін жерлерді кесінді қалдықтарынан тазартуды жүргізуге,
орман пайдалану салдарынан өзі бұзған орман қоры учаскелерін оларды тиісті
мақсат бойынша пайдалануға жарамды және рұқсат құжаттарында
көрсетілген күйге өз есебінен қалпына келтіруге, ағаш кескен жерде, сондай-
ақ өздерінің қызметі салдарынан орман жойылған немесе оталған жерлерде
орманды қалпына келтірудің шартта көзделеген шараларын жүргізуге;
- орман пайдаланғаны үшін белгіленген мерзімдерде ақы төлеуге
міндетті. Бұл орман пайдаланушылар орындауға тиіс жалпы
міндеттер. Орман кодексінде бекітілген осы жалпы міндеттермен катар, орман
қоры саласында басқа да ережелер бекіткен арнайы міндеттер бар.
Орман қорын қорғау шараларының ішінде өрт қауіпсізідігін қамтамасыз ету
маңызы ерекше зор шаралардың бірі. 2004 жылы 12 желтоқсанды Қазақстан
Республикасының Орман комитет шаруашылығының төрағасымен "Қазақстан
Республикасының ормандарында өрт қауіпсіздігі" туралы арнайы Ереже
бекітілді. Орман кодексінің 64 бабы жоғарыда көрсетілген Ережені жетілдіре
отырып, біріншіден, орман шаруашылығы объектілеріндегі мемлекеттік өрт
қадағалау Қазақстан Республикасының өрт кауіпсіздігі жөніндегі орталық
атқарушы органының уәкілетті органмен және (немесе) тиісті облыстың
облыстық атқарушы органымен жасаған келісімімен регламенттеді. Екіншіден,
мемлекеттік орман қорының аумағында жұмыс істейтін орман пайдаланушылар,
өзге де жеке және заңды тұлғалар ормандарда өрт қауіпсіздігі ережелерін
бұзғаны үшін Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауапты
болатындығын белгіледі [17].
Ормандарды және өзге де өсімдіктерді пайдалану кезіндегі экологиялық
талаптар.
Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде орман пайдалануды жүзеге асырған
кезде орман пайдаланушылар:
жұмысты топырақ эрозиясының пайда болуына жол бермейтін, ормандардың
жай-күйі мен молықтырылуына, сондай-ақ су және басқа да табиғи
обьектілердің жай-күйіне теріс әсерді болдырмайтын немесе оны шектейтін
және жануарлар дүниесі мен олардың тіршілік ету ортасының сақталуын
қамтамасыз ететін тәсілдермен жүргізуге;
ағаш сүрегін дайындаған кезде мемлекеттік экологиялық сараптамадан
өткен жобаларда көзделген техника мен технологияны пайдалана отырып,
ормандарды табиғи түрде молықтыру үшін оңтайлы жағдайларды сақтау жөніндегі
талаптарды ұстануға;
ағашы кесілетін жерлерде оны дайындау мен тасып әкетудің белгіленген
мерзімі аяқталған соң кесілмеген және дайындалған ағаш сүректерін
қалдырмауға;
мемлекеттік орман қорының орман пайдалануға бөлінген учаскелерінде
ағаштың заңсыз кесілуіне және Қазақстан Республикасының экологиялық
заңнамасын өзгедей бұзуға жол бермеуге;
мемлекеттік орман қоры учаскелерінде басты мақсатта пайдалану үшін ағаш
кескен кезде, орман орналастыру жобасына сәйкес, орманды қайта жаңартуды
қоса алғанда, ағашы кесілген алаңның екі еселенген мөлшерінен астам алаңға
ағаш отырғызуды жүзеге асыруға;
ағашы кесілген жерлерде және өздерінің қызметі нәтижесінде өскіндері
жойылған, ағаш пен бұта өсімдіктері құрып кеткен алаңдарда ормандарды
молықтыруды өз есебінен жүзеге асыруға;
ормандардың санитарлық жай-күйін қамтамасыз ету мен жақсарту жөніндегі
ережелерді сақтауға;
ұзақ мерзімді орман пайдалану кезінде мемлекеттік орман қоры
учаскелерін орман зиянкестері мен ауруларынан қорғау жөніндегі
іс-шараларды жүзеге асыруға;
мемлекеттік орман иеленушілерді мемлекеттік орман қорының орман
пайдалану үшін оларға бөліп берген учаскелерінде орман зиянкестері мен
ауруларының пайда болғаны туралы хабардар етуге;
Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тәртіппен орман
шаруашылығы саласындағы уәкілетті мемлекеттік органға және оның аумақтық
органдарына облыстардың (республикалық маңызы бар қалалардың, астананың)
жергілікті атқарушы органдарына және мемлекеттік статистика органдарына
орман қорының мемлекеттік есебін, мемлекеттік орман кадастрын, мемлекеттік
орман мониторингін жүргізу, орман пайдалану төлемақысының мөлшерін анықтау
үшін қажетті ақпаратты беріп тұруға міндетті.
Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде орман шаруашылығын жүргізу ағаш
кесудің ғылыми негізделген жүйесін іске асыру, ормандарды молықтыру, басқа
да орман шаруашылығы іс-шараларын өткізу нәтижесінде жүзеге
асатын ормандардың ресурстық және экологиялық әлеуетін арттыруды қамтамасыз
етуге тиіс.
Ормандарды молықтыру мақсаты орманды уақытында қалпына келтіру,
мемлекеттік орман қоры жерлерінің ұтымды пайдаланылуын қамтамасыз ету ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz