Ландшафтану ілімінің даму тарихы

Кіріспе

Ландшафттану ілімінің даму тарихы. Қандай ғана табиғи территориялық комплекс болмасын жаратылысы мен тегі бір тұлға ретінде зоналық және оларға қарсы азональдық факторлардың әрекеттеріне байланысты үздіксіз өзгеріп дамиды, өзінің бітім жаратылысын топшылайтын тарихы болады. Бірақ ландшафттардың даму тарихын – динамикасын зерттеп білу өте қиын. Өйткені адам әрекеттері мен табиғи процестер арасында қайшылықтар жиі болып тұрады. Олардың нәтижелерінде ландшафттардың даму тарихын баяндайтын коррелятивтік белгілер із-түзсіз жойылып кетуі мүмкін. Дегенмен, ландшфттардың даму тарихының барысы, формасы, негізгі заңдылықтары туралы азды-көпті жинақталған материалдар бар.
Ландшафттардың даму формаларын алғаш рет Л.С.Берг зерттеп тұжырымдады. Ол ландшафт өзгерісінің қалпына келетін қайтымды және қалпына келмейтін қайтымсыз типтерін жіктеген.
Ландшафттардың қалпына келетін өзгерістері тәуліктік, маусымдық, жылдық, ғасырлық, дәуірлік ырғақты табиғат құбылыстары мен апаттары оқиғаларға байланысты болады.Олар ланшафт динамикасын дамытуда жеке дара да, бір – бірімен қосарланып та әрекет етеді.

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Ландшафтану ілімінің даму тарихы.
Ландшафттану ілімінің даму тарихы. Қандай ғана табиғи территориялық комплекс болмасын жаратылысы мен тегі бір тұлға ретінде зоналық және оларға қарсы азональдық факторлардың әрекеттеріне байланысты үздіксіз өзгеріп дамиды, өзінің бітім жаратылысын топшылайтын тарихы болады. Бірақ ландшафттардың даму тарихын - динамикасын зерттеп білу өте қиын. Өйткені адам әрекеттері мен табиғи процестер арасында қайшылықтар жиі болып тұрады. Олардың нәтижелерінде ландшафттардың даму тарихын баяндайтын коррелятивтік белгілер із-түзсіз жойылып кетуі мүмкін. Дегенмен, ландшфттардың даму тарихының барысы, формасы, негізгі заңдылықтары туралы азды-көпті жинақталған материалдар бар.
Ландшафттардың даму формаларын алғаш рет Л.С.Берг зерттеп тұжырымдады. Ол ландшафт өзгерісінің қалпына келетін қайтымды және қалпына келмейтін қайтымсыз типтерін жіктеген.
Ландшафттардың қалпына келетін өзгерістері тәуліктік, маусымдық, жылдық, ғасырлық, дәуірлік ырғақты табиғат құбылыстары мен апаттары оқиғаларға байланысты болады.Олар ланшафт динамикасын дамытуда жеке дара да, бір - бірімен қосарланып та әрекет етеді.
Ырғақты табиғат құбылыстарына байланысты болатын қайтымды өзгерістер ланшафттардың компонентарлық дина-микалық тұрақтылығын сақтайды.оны сипатына қарай С. В. Калесник (1970) периодты және циклды деп екіге бөлген.
Периодты ланшафт өзгерістері жыл сайын белгілі бір тұрақты уақыт өлшемінде қайталана береді.Оның күн мен түннің ауысуына байланысты болатын тәуліктік ырғағы жердің өз осінен айнала қозғалысына байланысты. Тәуліктік ырғақты жылу балансының , ауа температурасының , абсолют және салыстырма ылғалдылықтардың , фотосинтез процесінің, тірі организмдер активтілігінің, бриз желі сипатының ,т. б. күндізгі және түнгі айырмаларынан айқын көруге болады. Жер осінің еңкіштігіне байланысты күн сәулесі жер бетіне түрліше бұрышпен келіп түсетін болғандықтан тәуліктік ырғақ әр түрлі радиациялық белдеулерде түрліше байқалады.
Оның жалпы сипаты экватордан полюстраға жылжыған сайын көмескілене береді, тіпті полярлық белдеулерде байқала қоймайды.
Периодты ланшафт өзгерістерінің екінші түрі маусымдық өлшеммен өлшенеді. Маусымдық ырғақ жердің күнді айнала қозғалысына байланысты. Оны фенологиялық бақылаулар-дың көмегімен танып білуге болады. Маусымдық ырғақ климат элементтерінің, гидрологиялық құбылыстардың, топырақ жамылғысының пайда болуының , геоморфология-лық роцестердің, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі әрекеттерінің өзгерістерінен айқын байқалады. Ланшафт-тарды дамытушы табиғи процестердің маусымдық дина-микасы негізінен жылу мен ылғал режимінің жыл бойы бірдей болып келмейтіндігінен туындайды. Басқаша айтқанда, жылу мен ылғал режимінің өзгеруіне байланысты минералдық және органикалық заттар балансы, органикалық заттардың түсімділігі, қолдануы, шіруі, биологиялық айналымы , топырақ құрамындағы тұздардың бір қабаттан екіншісіне өтуі, жыныс қабаттарының химиялық, механикалық және органикалық үгілуі, биоценоздар фенофазаларының дамулары т. б. жыл маусымдары ауысқан сайын өзгереді. Маусымдық ырғақ әрбір нақтылы ланшафттардың компонентаралық құрамы мен морфологиялық түзілісінің құрылым ерекшеліктеріне қарай әрбір географиялық белдеулерде және олардың зоналық бөліктерінде түрліше байқалады да әр түрлі факторларға байланысты болып келеді.
Арктика мен экваторлық ормандарда маусымдық ырқақ онша жақсы байқалмайды, субарктикада айқындала түседі де күн сәулесі режиміне (полярлық күн мен түннің ауысуына)байланысты болады.
Жер шарының қалғаны географиялық белдеулерде жылдың төрт мезгілі мен фразалары(белгілі мерзім араларында өзгеруі) түгелдей байқалады да суық жерлерде жылу балансы, шөлдер мен шөлейттерде ылғал балансы негізгі фактордың ролін атқарады. Маусымдық ырғақ жер бетінің абсоолют биіктіктері артқан сайын да түрленеді. Іле Алатауының төменгі бөлігінде (1000-1800 м-лік бөліктерге дейін) жыл мезгілдерінің қыс-көктем алды мезгіл - ерте көктем - көктем - ерте жаз - жаз - ерте күз - күз - соңы - қыс деген маусымдар, жоғарғы бөлігінде (2500-3200 м-лік биіктікте) қыс - көктем алды мезгіл - күз соңы - қыс деген маусымдар ғана байқалады. Ал биік таулы бөлігінде (3200 м-лік биіктіктен жоғары) маусымдық ырғақ байқалмайды, онда гляциальдық-нивальдық ландшафттар ғана дамыған.
Маусымдық ырғақ Қазақстан жері ландшафттарында айқын байқалады. Соған орай халқымыздың ата кәсәбі қалыптасқан. Ертеден мал шаруашылығымен айналысатын ата-бабамыз жыл маусымы ауысқан сайын көктеу, жайлау, күздеу және қыстау қоныстарына ұдайы көшіп-қонып отырған. Маусымдық табиғат құбылыстары Сәуір, бесқонақ, үркер, шілде, есекқырған деген т. б. атаулармен халық санасына берік сіңіскен. Сәуір, бесқонақ, үркер деп жауын-шашындар көп түсетін көктемді айтады. Жазғы аптап ыстық пен қысқы қара суық шілде, күзгі жауын-шашын мен қара суығы аралас аласапыран есек қырған деп аталады.
Табиғи территориялық комплекстердің жуық шамамен өлшенетін ырғағын циклдылық дейді. Оның 11-жылдық қайтымы көптеген табиғат құбылысының мысалында айқын байқалады. Еліміздің кемелденген шағына дейін он бір жылдық ырғақты қуаңшылықтың, індеттің және басқалардың қайтымынан Қазақстан жерінде жұт жиі болып тұратын. Жұт жылдары шабындықтар мен мал жайылымдары құрғап, егін шықпай қалады, мал қырылып ел басына ауыртпалық түседі. Жұт көбінесе анциклондар мен арктикалық құрғақ ауа массаларының ұзақ уақыт әсер етуінен болады. Ғылыми зерттеулерге қарағанда, бұл құбылыс күн активтілігінің минимумы (ең кем кезеңі) кезеңіне сәйкес келуі мүмкін. Ондай жылдары жауын-шашын мөлшері мүлде азайып, дамылсыз аңызақ жел соғады, яғни климаттың континенттігі күрт артады, мұның салдарынан өсімдік құрғап кетеді. Кейде атмос-фералық циркуляция кезінде ауа массаларының бағыты мен полюстері қалыпты жағдайынан ауытқиды да оның сал-дарынан жылы аймақтар суынып кетеді. Жылы аудандарда қарлы жаңбырдан кейінгі ауа температурасының тез суынуынан пайда болатын көк тайғақ жайылымды малға өте қауіпті. Жергілікті атмосфералық циркуляцияға байланысты болатын көктайғақты жұт шағын аудандарды ғана қамтиды. Революцияға дейін Қазақстан жерінде Аққоян, Мешін,Жылан т.б. сияқты қырғын жұрттар болды. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.