Алиментарлық аурулар, олардың алдын алу

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы:

«Тағам статусы бойынша тамақтанудың адекваттылығын бағалау. Алиментарлық аурулар, олардың алдын алу. Негізгі тағамдық азықтардың тамақтық және биологиялық құндылығы. Эпидемиологиялық маңызы »

Жоспар:

Кіріспе.
Тағам статусы бойынша тамақтанудың адекваттылығын бағалау әдістері
Алиментарлық аурулар, олардың алдын алу шаралын ұйымдастыру негіздері
Негізгі тағамдық азықтардың тамақтық және биологиялық құндылығын бағалау
Эпидемиологиялық маңызын анықтау
Пайдаланылған әдебиеттер
Қорытынды.

Кіріспе

Ішкен тағамдар асқорыту органдарында механикалық және химиялық өңдеуден өткеннен кейін, ол сулы сұйықтыққа айналып, ішекке өтеді. Ішекте тағам ар қарай қорытылады, ішектің сору қасиетіне байланысты, қанға және лимфаға түседі. Тамақ қанға және лимфаға түскеннен соң - белоктардан-амин қышқыддары, майлардан-глицерин және май қышқыддары, гликогеннен-канттар бөлініп шығып отырғанда ағзада қажетті пластикалық және энер-гетикалық заттар синтезделіп отырады.

Тағамның құрамында 650 әр түрлі қосылыстар бар. Олардың ең бастысы белок, май. көмірсу, микро- және макроэлементтер фосфор, кальций. натрий, йод, кобальт, қалайы, марганец, калий және т. б. Сонымен бірге тағамдық заттар құрамында витаминдер,
органикалық қышқылдар, неше түрлі фитонцидтер, крахмал бар, хлетчаткалар болады.
Ұтымды тамақтану - ол клеткалар (жасушылар) қазақша құ-рамына қажетті заттар мен ағзаны қамтамасыз ететін қуат, қимыл және тағы басқа қажеттігін өтейтін, заттар алмасуын қажетті деңгейге ұстайтын тағамдарды пайдалану. Жүйелі түрде тамақтанудың негізгі элементтері мына төмендегідей:
1) тәуліктік қоректік заттардың ара қатасының үйлесімді балансасын сақтау;
2) дұрыс тамақ ішудің тәртібі, рационалды (тамақ сбаланцир-ленген) тамақтану - ол тамақтың қуаты мен сапалық химиялық құрамын, қоректік заттардың деңгейлік арақатынастарының тұрақтылығын, қортылуын және гигиеналық жағынан тазалығын ескертуді қажет етеді. Сондай-ақ тамақтану режимін, ұзақтығын, сапалық шамасына, химиялық құрамын анықтауды керек етеді.
Академик А. А. Покровскийдің жасаған классификациясы бойынша теңестірілген (сбалансирленген) дегеніміз - энергети-калық жағынан бағалы, тағамдағы энергия адам ағзасының жұмсаған энергиясына сайма-сай келуі;
Тәуліктік тағам құрамында қоректік заттар (нутрценттер) теңестірілген түрде болуы керек. Тағам құрамындағы белоктардың, майлардың және көмірсулардың арақатынасы (1:1:4) болуы керек. Айырбасталмайтын амин қышқылдарының витаминдердің арақатынасы теңестірілгені жөн. Тағам ішіндсгі компоненттердің ағзаларға сіңірілуі, тамақ ішу режиміне байланысты болуы керек. Ішілетін тамақтың мөлшері адамның бойына және массасына сай келуі керек. Балалардың массасын төменгі таблицадан байқауға болады (6-таблица) .
Егер біз дұрыс түрде тамақтанатын болсақ, онда еске ұстау қабілетіміз артып, денеміз сауығып, көңіл-күйіміз кетеріле түсетіні сөзсіз. Қандай да аурулар болмасын, біз олардың алдын алар едік. Дұрыс түрде тамақтанған адамзат баласы 150-200 жыл жасар еді деп, жазады Дж. Гласс өзінің әлемге әйгілі еңбектерінін, бірінде (1999) .

Тамақтанудың құндылығын бағалау әдістері.

Тамақтанудың құндылығын гигиеналық тұрғыдан бағалау жеке адамның немесе ұйымдастырылған ұжымның тағам рационының саны мен сапасы адекваттығын, оларға энергия мен тағамдық заттардың физиологиялық қажеттілігіне сәйкес келуін, балансталғандығын, тамақтану режимінің дұрыстығын, тағамдық азықтардың дұрыс таңдалып алынғандығын анықтаудан тұрады. Оны ұйымдастырылған ұжымның тамақтануын ұйымдастыруды бақылау кезінде дәрігер гигиена мамандары, аурулардың тамақтану сипатымен байланысын анықтау үшін және ауру адамның рационын дұрыс құру үшін, сондай-ақ, ұйымдастырылған ұжымның (балалар бақшасында, санаторияларда, ауруханаларда т. б. ) тамақтануын медициналық бақылау кезінде емдеу саласындағы дәрігерлер, тамақтану проблемаларын зерттеу кезінде ғылыми зерттеу мекемелерінің мамандары жүргізеді.

Нақты (іс жүзіндегі) тамақтануын бағалауды әртүрлі әдістермен жүргізеді:

1. Баланстық;

2. Бюджеттік;

3. Анкеталық;

4. Салмағын өлшеу;

5. Сұрап-салмағын өлшеу;

6. Тағам мәзірі бойынша есептеу;

7. Тағам статусы бойынша;

8. Ауыру-сырқау бойынша;

Бағалау әдісін таңдау зерттеудің мақсатына байланысты және ұйымдастырылған ұжымның тамақтануы зерттеледі ме, тағам түрін еркін таңдап асханада тамақтануы зерттеледі ме немесе үйде тамақтануы зерттеледі ме соған да байланысты.

Баланстық және бюджеттік әдістерді тамақтану проблемасының әлеуметтік-экономикалық сұрақтарын зерттеу мақсатымен мемлекеттің жоспарлау органдары және статистикалық мекемелері қолданады. Баланстық әдіс арқылы, халыққа жеткізілетін және халық тұтынатын азықтардың көлемі бойынша мемелекеттік статистикалық есеп беру негізінде, халықтың үлкен контингенттерінің тамақтануы үшін қажеттілігін қанағаттандыру деңгейі шамамен орнатылады.

Бюджеттік әдіс отбасының бюджетін және тамақтануға кететін шығынын зерттеу негізінде адамдардың тамақтануын шамамен бағалауға мүмкіндік береді. Баланстық және бюджеттік әдістердің көмегімен алынған материалдарды, сондай-ақ, халықтың тамақтануын рационалды ету мәселелерін зерттеу және әзірлеу көздерінде гигиенистер де қолданады.

Анкеталық, салмағын өлшеу және сұрау-салмағын өлшеу әдістері отбасының және жеке адамдардың тамақтануын гигиеналық тұрғыдан бағалау үшін қолданылады. Анкеталық әдісте зерттеуге алынған адамдар, үйде қабылдайтын тағамдардың (азықтардың) ассортименті, мөлшері, тағамдардың аты, тамақтану режимі және басқалары көрсетілген анкета сұрақтарына жауап береді. Анкеталық әдіс орындалуы жағынан қарапайым, бірақ дәлдігі ең төмені, себебі өте субúективті, тамақтану жағдайы туралы тек шамамен алынған мәліметтер береді.

Салмағын өлшеу әдісі тағам дайындауға кететін азықтардың, одан шығатын қалдықтардың, дайын тағамдардың, тағам қалдықтарының салмағын өлшеуге содан соң салмағын ескеріп тәуліктік рациондағы энергиялық құндылығын және құрамындағы негізгі тағамдық заттарды есептеуге негізделген.

Сұрау-салмағын өлшеу әдісі, аралас әдіс, анкеталық сұрауды және тағам дайындау кезінде азықтарды таразыға тартып өлшеуді қарастырады. Азықтарды және дайын тағамдарды таразыға тарту нәтижелері бойынша және үйден тыс жерлерде қосымша тамақтануы туралы сұраудан алынған мәліметтері бойынша рациондағы калориясына, құрамындағы негізгі тағамдық заттарға есептеу жүргізеді, содан соң тамақтану сипаты мен режиміне баға беріледі, зерттеуге алынған адамдарға арналған энергия мен тағамдық заттардың қажеттілік нормаларымен және тағам статусының көрсеткіштерімен салыстырып оның адекваттылығын анықтайды.

Қоғамдық тамақтануда тұрып толық тәуліктік рацион алатын ұйымдастырылған ұжымдарда (бала бақша, балалар үйі, мектеп-интернаттар т. б. ) тамақтануының құндылығын бақ ылауды тағам мәзірі (мәзір-жіктемесі) бойынша есептеу әдісімен жүргізеді (2 тақырыпты қара) .

Тағам мәзірінде көрсетілген азықтардың және дайын тағамдардың энергиялық құндылығын, құрамындағы негізгі тағамдарды жеке қабылдаулары бойынша және бүтіндей тәулік бойынша “Тағамдық азықтардың химиялық құрамы” жөніндегі кестелердің көмегімен анықтайды. Содан соң дайын тағамдардың нақты (іс жүзіндегі) химиялық құрамы мен энергиялық құныдылғы олардың бұрын есептеп тапқан мәліметтерін және зерттеуге алынған топтағы адамдарға арналған тағамдық заттар мен энергияның қажеттілік нормаларына сәйкес келуін анықтайды.

Нақты (фактический) тамақтануды зерттеудің ең дәл әдісі, дайын тағамдардың калориясын және оның құрамындағы негізгі тағамдық заттарды химиялық жолмен анықтаудан тұратын, зертханалық әдіс. Оны ұйымдастырылған ұжымдардың, әсіресе тәулік бойына болатын балалар бақшасында ауруханаларда т. б. нақты тамақтануын гигиеналық тұрғыдан бақылау кезінде Санэпид мекемелері қолданады. Зертханалық әдісті тамақтану проблемалары жөніндегі ғылыми зерттеулерді жүргізу кезінде де қолданады.

Адам тамақтануының жағдайы туралы “Тағам статусының” көрсеткіштері бойынша да жорамалдауға болады.

Тағам статусы - белгілі бір дәрежеде тамақтанудың құндылығын көрсететін адамның денсаулық жағдайының көрсеткіштері. Тағам статусын әдеттегі, оптималды, артық, жеткіліксіз деген түрлерге бөледі.

Әдеттегі тағам статусында адам қалыпты жағдайда өмір сүруі үшін жеткілікті, нормалар бойынша тамақтанады. Экстремалды жағдайды ескергендегі арнайы нормативтер бойынша тамақтануға, оптималды тағам статусы тән. Артық және жеткіліксіз тағам статусы тамақтық заттардың ағзаға артық немесе жеткіліксіз түсуімен байланысты.

Тағам статусын бағалау үшін антропометрлік мәліметтерді (бойының ұзындығы, дене массасы, массасы-бойының ұзындық көрсеткіштері, тері асты май қабаты қатпарының қалыңдығы және басқалар), клиникалық қараудан алған, биохимиялық (белок, май, көмірсу, минерал алмасуының көрсеткіштері, қанның, несептің құрамындағы дәрумендер) және функционалдық зерттеулердің мәліметтерін пайдаланады.

Практика жүзінде тамақтанудың сапасын бағалау кезінде оның энергия және витаминдері жағынан адекваттылық дәрежесін жиі анықтауға тура келеді. Тамақтанудың энергиялық адекваттылығын бағалаудың негізгі критерийлері: дене массасы, масса-бойының ұзындық көрсеткіші және тері астылық май қабатының қалыңдығы, ал дәрумендік адекваттылығының критериялары: гиповитаминоз немесе гипервитаминоз белгілері.

Зерттеуге алынған адамның нақты массасы берілген жыныстағы, жастағы, бойының ұзындығындағы адамға арналған идеалды массасымен немесе шектік рұқсат етілген массасымен салыстырылады.

Алиментарлық аурулар, жіктелуі. Дұрыс тамақтанбаудан туындайтын аурулар.

Тамақтанумен байланысты ауруларды алиментарлық аурулар деп атайды. ДДС ұйымының жіктеуі бойынша олар:

Дұрыс тамақтанбаудан туындайтын аурулар

Жарамсыз тағамдарды қабылдаумен байланысты аурулар

Ағзаның жеке ерекшеліктерімен байланысты аурулар деп бөлінеді

Дұрыс тамақтанбаудан туындайтын аурулары 4 топқа бөледі:

Толық аштықпен және жалпы жеткіліксіз тамақтанумен байланысты аурулар - алиментарлық дистрофия.
Тамақтандуың бірлі-жарым жеткіліксіздігімен байланысты аурулар - бір немесе бірнеше тағамдық заттардың салыстырмалы түрде не абсолюттік жеткіліксіздігімен байланысты.
Артық тамақтанумен байланысты аурулар.
Тағамдық азықтардың дұрыс араласпауына және тамақтану режимінің сақталмауына байланысты аурулар.

Аштық кезінде немесе жалпы жеткіліксіз тамақтану (тамаққа жарымау) кезінде алиментарлық дистрофия дамиды, бұл ауруға дене саламағын күрт жоғалту, барлық мүшелер мен жүйелердің қызметінің бұзылуы, “аштықтан ісіну” ағзаның қарсылық күшінің төмендеуі тән және өлімге әкеп соғуы мүмкін.

Тамақтанудың бірлі-жарым (пластичная) жетіспеушілігімен байланысты ауруларға жататындар:

а) Белок-энергиялық жеткіліксіздік (квашиоркор, алиментарлық маразм, анемия, кахексия, алиметарлық бойының өспеуі) .

б) Витаминдердің жетіспеушілігі - гипо- және авитаминоздар (қырқұлақ, мешел, тауық соқыры, бери-бери, пеллагра т. б. )

в) Минералдық заттардың жетіспеушілігі (эндемиялық жемсау, тісжегі, мешел т. б. )

г) Майлардың жетіспеушілігі -“май жетіспеушілік” ауруы

д) Көп қанықпаған май қышқылдарының (ПНЖК) жетіспеушілігі

Тамақ жетіспеушілігінен туындайтын аурулар, тұрмысы нашар халықтардың арасында әсіресе, дамып келе жатқан елдерде кеңінен таралған. Олардың негізгі себептері тамаққа жарымау, рационда жануар текті белоктардың, майлардың жеткіліксіздігі, бірыңғай көмірсу түріндегі тағамдарды басым қабылдау, сондай-ақ, тағамдық заттардың сіңу үрдісінің бұзылуы.

Бұл жағдайда тамақ жеткіліксіздігінің клиникалық көріністері бірден пайда болмайды, біраз белгілі бір уақыт өткеннен кейін пайда болады. Себебі басында биохимиялқ бейімделу механизмі өз қызметін атқарады.

Егер рационның энергиялық құндылығы энергия шығынын жаппайтын болса, онда барлық тағамдық заттар, оның ішінде тағам белоктары да ағзаның өз тіндерінің белоктары да энергиялық материал ретінде пайдаға асады, бұл белок-энергия жетіспеушілік ауруының дамуына әкеп соғады.

Белоктар ұзақ уақыт жеткіліксіз болған кезде ағзаның өсуі мен дамуы баяулайды, дене массасы төмендейді, эндокринді бездердің, бауырдың, жүйке жүйеісінің қызметі бұзылады, қан түзілу нашарлайды, иммундық үрдістер, фермент жүйелерінің қызметі бұзылады, ұрпақтарының денсаулығына қолайсыз әсерінің көріністері байқалады. Бұлармен қатар А және В тобындағы дәрумендердің жетіспеушілігі, гипохромды анемия пайда болады.

БЭЖ клиникалық көріністері: кахексия, квашиоркор, маразм.

Белоктадың жеткіліксіздігіне әсіресе, емізулі кезінде және өмірінің бірінші жылдарында-6 айдан 4 жасқа дейінгі балалар сезімтал келеді.

Квашиоркор “емшектен шығарылған бала немесе басқа түсінікте “қызыл бала” деген мағынада. Ауру ерте балалық кезеңде және емшектен шығарғаннан кейін 5 жасқа дейін байқалады. Ауруға ұйықышылдық, селқостық немесе қозғыштық, өсуі мен дамуының баяулауы, салмағының азаюы, терісі мен шашының түсі өзгеруі, беті, аяғы, шабы қызғылтым тартуы, депигментация, шашы ағарып түсуі, ет тінінің атрофиясы, диспепсиялық құбылыс және тұрақты түрде іш өтуі, алдымен ішкі мүшелерінің ісуі және кейінірек беті мен аяқ қолының ісуі, бауырының үлкеюі, анорексия тән. Ауыр жағдайларда ақыл ауытқиды, жұқпалы және паразиттік аурулар қосылады.

Алиментарлық маразм - атрофия, әбден жүдеу. Дене массасы, әбден жүдегенге дейін төмендейді, терісі әжімденеді, жеңіл қатпарланады. Іші созылып, немесе кеуіп тұрады, ішектің контуры білінеді. Зат алмасуы төмендейді, дененің температурасы төмендеуі, жиірек іш қату, кейде аш диарея болуы да мүмкін.

Тағамда майлар жоқ немесе жеткіліксіз болған кезде “май жетіспеушілігі” деп аталатын ауру пайда болады. Бұл ауру дене массасының азаюымен, өсуі және дамуының баяулауымен, бауырдың, бүйректің, эндокриндік және жүйке жүйелерінің қызметінің бұзылуы, қылтамырлардың қабырғасының өткізгіштігі жоғарылауы, репродуктивті функцияның нашарлауы, терісінің экзема тәрізді зақымдануы, қолайсыз факторлардың әсеріне ағзаның төзімділігінің төмендеуі арқылы білінеді.

Дәрумендердің жетіспеушілігі-гипо- және адәрумендіктер пайда болуына әкеп соғады. Бұл жағдайда зат алмасуының көп жақтары, кейбір ағзалар мен жүйелердің қызметі бұзылады. (3 тақырыпты қараңыз) . Қырқұлақ, бери-бери, пеллагра деп аталатын т. б. спецификалық аурулар пайда болады.

Минералды заттардың жетіспеушілігі рационда минералды заттарды ағзаға түсіріп отыратын азықтардың болмауы немесе жеткіліксіздігі кезінде байқалуы мүмкін. Бұлардан басқа тағы да белгілі бір аудандардың суында, топырағында олардың деңгейінің жеткіліксіз болуы салдарынан, бұл заттардың азықтың құрамында аз болуымен де байланысты болуы мүмкін. Яғни, биогеохимиялық эндемия сипатында болады. Мысалы, топырақта йодтың жетіспеушілігі кезінде пайда болатын эндемиялық зоб ауруы, фтордың жетіспеушілігі кезіндегі кариес т. б.

Экономикасы дамыған елдерде, сондай-ақ, халықтың бай, өркендеген бөлігінің арасында артық тамақтанудан туындайтын аурулар да бүгінгі күнгі маңызды мәселе.

Оларға жататындар:

А) белоктарды артық қабылдаумен байланысты;

Б) май липойдтарды артық қабылдаумен байланысты;

В) минералды заттарды артық қабылдаумен байланысты (флюороз, кальциноз, несеп тас ауруы т. б. ) ;

Г) Ағзада дәрумендердің артық түсуімен байланысты аурулар -гипердәрумендіктер;

Көмірсуларды артық қабылдау ағзада көмірсулардың көбірек майға айналуына және семіздік дамуына, сондай-ақ, бауырда, ұйқы безінде, асқазан-ішек жолдарында т. б. патологиялық бұзылыстар пайда болуына әкеп соғады. Мысалы жеңіл сіңетін көмірсуларды (қант, кондитерлік заттарды) көп қабылдағанда, олар гипергликемия туындатады. Осының салдарынан ұйқы безі көп инсулин өндіреді, ал бұл безге жүктеме ұзақ уақыт түскен кезде сусамыр ауруы (қант диабеті) дамиды.

Қанда көмірсулардың көп болуы май түзіуінен басқа әсер береді, бұл атеросклероз дамуына қауіп факторы ретінде қаралуы мүмкін.

Рациондағы көмірсулардың санының өзгеруі тағамға тәбетін төмендетеді, ас қорыту бездерінің сөл бөлуін нашарлатады. Кариес пайда болуына және оның одан әрі тез дамуына әкеп соғады. Тағамда көмірсулар, әсіресе, клетчаткасы, өте көп болса оған асқорыту сөлдерінің сіңуі қиындайды. Соның нәтижесінде асқорыту үрдісі баяулап, белоктар мен майлардың қорытылуы нашарлайды, тағамдық заттардың сіңуі бұзылады. Бұл белоктардың, В ₁ , В ₂ , В ₃ дәрумендерінің, темір мен марганецтің салыстырмалы түрде жеткіліксіздігіне әкеп соғуы мүмкін. Ішекте шіру үрдістері күшейеді, клетчатканы ыдырататын микробтардың газ түзуі нәтижесінде метеоризм дамиды.

Көмірсулармен артық тамақтану балалардың да өсуі мен дамуын нашарлатады, иммунитетінің төмендеуіне әкеп соғады.

Тағамда белоктардың артық болуы да ағзаға теріс әсер етеді. Азот шлактарының едәуір мөлшерде пайда болуы бауырға және бүйрекке түсетін ауырлықты ұлғайтады. Белоктардың көптігі ми қыртысының тым артық қозғыштығына әкеп соғады, жүйке және жүйке-тамыр жүйелерінде қолайсыз реакциялар туындатады. Ішектің белокты тағамдармен шамадан артық толуы шіру үрдісін жүргізетін микофлоралардың дамуына ықпал етеді, олардың әсерінен белоктардың улы ыдырау өнімдері: фенол, индол, скатол, паракрезол т. б. пайда болады.

Майларды артық қабылдау семіруге, толық тотықпаған өнімдердің жиналуы нәтижесінде ацидоз дамуына, белоктар мен көмірсулардың сіңуінің төмендеуіне, адамның өсуінің және жыныстық жетілуінің бұзылуына, ерте атеросклероз, гипертония ауруының, қант диабетінің, өт тасы ауруының пайда болуына, қан түзілу үрдісінің нашарлауына, өмірінің қысқаруына әкеп соғады.

Май тіндерінің майда жақсы еритін ағзаға тағаммен түсетін улы заттарды, оның ішінде улы химикаттарды да, кумуляциялайтын қабілеті бар. Соның нәтижесінде, тіпті олармен тікелей байланыста болмағанның өзінде де улы әсер білінуі мүмкін.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.