Арал тағдыры – ел тағыдыры

Арал теңізінің алабы өзендері сирек, шөлді аймақта орналасқан. Теңізге Қазақстан аумағы арқылы ағып өтетін Сырдария өзені құяды. Сырдария өзені деп орталық Тян – Шянь тауларынан Нарын мен Қарадария өзендері қосылған жерінің бастауы аталады. Оның жоғарғы ағысына бірнеше сала қосылса, ал республика жерінде Арыс және Келес өзендері құяды. өзеннің жалпы ұзындығы 2212 км, оның 1400 км құмды аңғармен ағып өтеді. Арналары иір – иір, жарқабақты келеді, лессты - саздақты жыныстарды шайып әкетеді. Ағын судың тау жыныстарын шайып, ағызып әкету проццесін өзен эрозиясы деп атайды. Тау өзендерінің ағысы қатты, арнасы терең болады, оның орта және төменгі ағыстарының арнасының табанына су ағызып әкелген малта тастар, құм, тұнба шөге бастайды. Бұл тасқындарды аллювий деп атайды. Уақыт ұза келе өзен арнасы тереңдей түсетіндіктен, өзен суы тасыған кезде өзінің бұрынғы арнасына көтеріле алмай қалады. Өзеннің су көтерілмеген ескі арнасын терраса деп атайды. Өзенмен ағып келетін қатты заттың бәрі қатты ағын деп атайды. Сырдария өзенінің қатты ағыны жылына 100 млн тонна шамасында шөгіндіні ағызып алып келеді. Республикадағы суы ең лайлы өзен.
Өзендердің қатты ағынын зерттеудің практикалық маңызы бар. Өзен тасқындары суару каналдарын бітеп, су турбиналарының жұмысын қиындатады. Соңғы жылдары Сырдария суын толық дерлік шаруашылық пен егістіктің әртүрлі салаларына пайдалануға байланысты суы Арал теңізіне жетпей тартылып қалады. Қазақстан жеріндегі Сырдария өзені бойында Шардара су қоймасы, Қызылорда бөгеті, Қызылқұм, Қазалы суару жүйелері салынған.
Шу, Сарысу, Торғай және Ырғыз өзендері кішігірім көлдерге құяды, кейбір қуаңшылық жылдары да оолардың арналары кеуіп қалады.