XX ғасыр басындағы қазақ әдебиеті: қоғамдық жағдай, кітап басу және оқу-ағарту

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

XX ғасыр басындағы қазақ әдебиеті

XX ғасыр басындағы қоғамдық жағдай
XX ғасыр басындағы кітап басу ісі
XX ғасыр басындағы әдебиет

Қазақ даласында XX ғасыр ортасынан бастап сауда-саттық, қол өнеркәсіп, отырықшылық, егін салу, өндіріс орындары, темір жолдар салына бастады. Қазақ халқының арасында тапқа жіктелу, тап тартысы, оқу-ағарту жұмысы күшейеді. Қазақ тілінде кітаптар, газеттер шықты.

XX ғасырдың басында қазақ арасындағы оқу-ағарту жұмысы екі түрлі болды. Оның бірі-мұсылманша оқу, екіншісі-орысша оқу еді.

Қазақ арасында мұсылманша оқу Қазақстан ресейге қосылмай тұрыпта бар еді, қосылғаннан кейін де осылай болып келді.

XX ғасырдың басынан бастап жаңа, төте оқу-Жәдит оқуы шығуына байланысты қазақ арасындағы мұсылманша оқу Бұхара, Қазақ жанындағы мұсылманша оқудың улгісі бойынша мектеп (бастауыш оқу), медресе (орта дәрежелі) оқу болып аталады. Бұл оқу 1917ж. Қазақ төңкерісінде дейін болды. Ауылдағы оқу өте төмен дәрежеде тек жазда 2-3 ай ғана оқитын еді. Ал медреселер қалада - мешіт бар жерлерде болған. Медресе сабақты үкімет тарапынан қойылған молдалар- указ пат молдалар оқытатын. Оқу қыста 3-4 ай болатын.

Мектепте де, медреседе де көбіне ұл балалар оқитын, қыздар сирек болса да кездесетін. Медреседегі молдалар Бұхара, Самархант, қазан, Уфа қалаларынан оқып келген башқұрт, татарлар кейбірі дүнше молдалар болып келетін. Мектеп, медреселерінде тек діни сабақтар: араб тілі, ислам дінінің қағидалары оқылатын.

XX ғасырдың басында өлкенің шаруашылығы капиталистік бағытқа даиын Рсейдегі 1905ж төңкеріс халықтың Сана-сезімін оятты. Енді мектеп медреседегі сабақтарға - есеп, жағрафия, тарих кейбірінде орыс тілі де оқытылды.

«Серке» газеті 1907ж Петерборкда 1 жыл шығып тоқтап қалды. 1907 ж. «Қазақ газеті»Троицкі қаласында шығып тоқтап қалған.

1911ж « Айқап» журналы шығып, 1915ж дейін шығып тұрды Троицк қаласында редакторы М. Серанин еді. Бұл журналға қазақ оқығандары-ның, барлығы қатысты «Біз ғасырлыр бойы мәдениеттен, білімнен кенже қалдық деп бүкіл қазақ атынан өкінген бейнесі ретінде «Ай, қап!» деп санымызды соқтық. Енді ел қатарына қосылайық деген үнді білдіретін еді.

Сонымен қазақ даласында шыққан газет, журналдар төңкеріске дейін екі түрлі бағытта болды.

Бірі-Либерал біржуазияшыл-ұлтшыл Екіншісі-прогресшіл, ағартушы демократтық осындай кітап шығару, газет-журналдардың шығуы біріншіден қазақ ақын-жазушыларын көбейтті.

Екінші-өз жанынан, шыққан өз шығармаларын жазатын ақын-жазушылар болды. Бұрын, көшірме, аударма әдебиет болатын.

Үшінші- қазақ әдебиетінде жаңа әдебиеттік жанрлар туды. Бұрын өлең, жыр жолақ поэзиялық әдебиет болса, енді проза(повесть, роман) драмалық шығармалар, аудармала көбейді.

XX ғасыр әдебиеті екі бағытта дамиды бірі -біржуазияшыл ескі феодалдық салтты аңсаушы ақын-жазушылар екншісі- демократтық бағыттағы ақын-жазушылар.

1916 ж. Ұлт-азаттық қозғалыс, 1917ж. Қазан төңкерісі, Ұлы отан соғысы, қозғалыс, соғыстар әдебиет майданына бірсыпыра ақын-жазушыларды шығарды. Көптеген өлең-жырлар туғызды.

Сонымен XX ғасыр басындағы қазақ әдебиеті-ұлы дәуірдің-игерулері, күрес, көтерліс, соғыс, төңкерістер дәуірінің әдебиеті болды. Оны ақын-жазушылар әдеби бағытына қарай мынадай топтарға бөлді.