Қазақстан республикасының конституциясы

Жоспар:

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы

2. 1993 жылғы Конституциясы

3. 1995 жылғы Конституциясы

4. Конституциялық іс.жүргізу.

Қазақстан Республикасының Конституциясы
1991 жылдың желтоқсанында он бес одақтас республикадан құрылған Кеңестік Социалиста Республикалар Одағы ыдырады. Бұрынғы одақтас республикалардың барлығы өздерін дербес тәуелсіз мемлекет деп жариялады. Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы да өзін дербес мемлекет деп жариялады.
1991 жылы 16-желтоқсанда Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесі «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы» конституциялық заң қабылдап, Қазақстанның мемлекеттік тәуелсіздігін жария етті. Онда былай деп жазылды: Қазақстан Республикасы тәуелсіз мемлекет ретінде күллі аумақта бүкіл өкімет билігне ие болады, өзінің ішкі және сыртқы саясатын дербес анықтап, өзі жүзеге асырады. Дербес мемлекет ретінде Қазақстан Республикасы халықаралық көлемге шығады, өзінің басқа мемлекеттермен қатынасын халықаралық құқық нормалары негізінде құрады. Бұрынғы Қазақ республикасының аумағы тәуелсіз жаңа мeмлeкeттің аумағы деп танылды. Бұл аумақ белінбейді және оған ешкім қол сұға алмайды деп жарияланды. Барлық ұлттардың азаматтары енді біртұтас Қазақстан халқы болып табылады. Мемлекеттік өкімет Қазақстан халқының еркіне негізделеді. Заң барлық азаматтардың ұлтына, шыққан тегіне, қызмет түріне, тұрғылықты мекеніне қарамастан, тең құқықтар мен бостандықтарға ие болатынын жариялады. Заңда Қазақстан мемлекетінің құрылысы туралы айтылды. Мемлекеттік өкімет билігінің заң шығарушылық атқарушылық және сот тармақтарына бөліну принципі тұңғыш рет танылды.
1993 жылы 28-ақпанда Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесі дербес, тәуелсіз мемлекеттің түңғыш Конституциясын қабылдады. Қазақстанның мемлекеттік тәуелсіздігін нығайтуда, халыққа қызмет ететін, азаматтардың кең көлемді құқықтары мен бостандықтарын т.б. жариялаудағы халықтың еркін білдіретін мемлекеттік жаңа органдар құруға бұл Конституцияның зор маңызы болды. Сонымен біpгe Қазақстан Республикасының 1993 жылғы Конституциясы жаңа мемлекетте пайда болған проблемаларды білдіре алмады. Ондайлар қатарына мемлекеттік, экономикалық өмірдің, адам құқығы мен бостандықтарының мәселелері т.б. жататын еді. Басқару жүйесі туралы мәселе де тиянақты шешілген жоқ. Жоғарғы Кеңестің өкілдігіне шек қойылмады. Ал мұның өзі оны Президенттің, Үкіметтің істеріне араласуына әкеліп соқты. Президенттің құқықтары шектеулі болып, соның салдарынан ол реформаны жүзеге асыру жөнінде өз бетінше дербес саясат жүргізе алмады. Конституция экономикалық реформаны жүргізу жөнiндeгi т.б. жұмыстарда кідіріс туғызды. Сондықтан қоғамдық өмірдің өзі Конституцияны қайта қарау туралы мәселені алға тартты. Президент Н. Ә. Назарбаевтың басшылығымен жаңа Конституция-ның жобасы әзірленіп, бүкілхалықтық талқыға салу үшін баспасөзде жарияланды. Талқылау барысында жоба бойынша көптеген ескертулер айтылды. Олардың ең елеулі дегендері ескеріліп, жоба тағдырын шешу үшін халыққа ұсынылды. Бүкілхалықтық дауыс берудің (референдум) нәтижесінде 1995 жылы 30-тамызда Қазақстан Республикасының жаңа Конституциясы қабылданды.
Қазақстан Республикасының Конституциясы — демократиялық өркениетті даму жолына түскен мемлекет пен қоғамның негізгі, басты нормативтік актісі. Конституция мемлекеттік және қоғамдық құрылысты, олардың ұйымдастырылу және болашаққа бағдар ұстай отырып қызмет ету принциптерін белгілейді. Онда адамның және азаматтың конституциялық мәртебесі, мемлекеттік билік пен мемлекеттің әлеуметтік базасының қайнар көзі peтіндегі адам мен азаматтың бүкіл халықтың мәртебесі баянды етіледі. Мемлекет пен қоғамның негізгі заңы ретінде Конституция бүкіл заң шығару ісінің қайнар көзі болып табылады. Басқаша айтқанда, барлық нормативтік актілер Конституцияның ережелеріне негізделіп қабылданады. Сондықтан оған басқа нормативтік актілерде кездеспейтін белгілер тән болады.
Конституцияны Қазакстанның халқы қабылдады. Онда халықтың еркі білдірілген. Социализм тұсында да Конституция халықтың еркін білдіреді деп есептелді. Бірақ сонымен бірге халық еңбекшілерден — жұмысшы тобынан, ұжымшар шаруаларынан және еңбекші интеллигенциядан тұрады деп атап көрсетілді. Халықтың мұндай сипаттамасы кез келген қоғамдық құбылысқа таптық тұрғыдан қарайтын марксизмленинизмге негізделген болатын.
Қазақстан Республикасының 1993 жылғы «халық» деген ұғымға таптық сипаттама беруден тұнғыш рет бас тартты. Онда жұмысшы тобы, ұжым шаршы шаруалар мен енбекші интеллигенция деген сөздер айтылған жоқ. «Енбекшілер» деген термин Қазақстанның 1993 жылғы Конституциясында да, сондай-ақ 1995 жылғы Конституциясында да қолданылған жоқ. Бірақ екі Конституцияда да халық туралы сөз болды. Қазақстан Республикасының Конституциясында «халық» барлық ұлттық топтарды түгел қамтитын тұтас әлеуметтік-саяси құбылыс ретінде түсінілді. Демек, «халық» деген ұғымның мәнісі мынада: біріншіден, ол әлеуметтік таптарға, топтарға бөлінбейді; ал мұның өзі қоғамда бейбітшілікті сақтауда өте маңызды болып табылады. Конституцияғ адамдарды мүліктік жағдайына қарай әр түрлі әлеуметтік топтарға бөлмей, сол себептен де ешкімнің жағына шықпайды, өзін халықтың біp ғана тобының заң шығарушылық актісі деп танымайды. Конституция мемлекетті әлеуметтік деп, яғни бүкіл халықтың өкілі деп таниды. Мұның мәнісі: мемлекет халықтың бip тобын қудалау арқылы оның екінші бip тобына артықшылық бермейді Мемлекет халықтың барлық топтарына олардың әлеуметтік" жағдайына сәйкес қамқорлық жасауға тиіс. Қазақстан Республикасының Конституциясы халықты әлеуметтік топтарға бөлмей, құқықтарына шек қоймай, тұтас күйінде конституциялық-құқықтық қатынастардың субъектісі деп таниды.
Екшіден, көп ұлтты қоғамның жағдайында «халық» деген ұғымға қазақ ұлты

Пайдаланған әдебиеттер:
1. М. Қозыбаев, К. Нұрпейісов, Қ. Жүкешев «Қазақстан тарихы» 9-сынып Алматы «Мектеп» 2005 ж.
2. Ғайрат Сапарғалиев «Қазақстанның мемлекеті мен құқығының негіздері», «Атамұра» Алматы, 1998 ж.
3. Адам. Қоғам. Құқық. 9-сынып. Алматы: Мектеп, 2005 ж.