Фолклористикадағы миф, ондағы фетишизм мен анимизм табу наным-сенім мәселелері

Кіріспе

Мелеагр жөніндегі аңыз ертеде грек жерінде мекен еткен әр халықтар мен рулардың әдеби мұраларында сақталған. Оның қысқаша мазмұны төмендегідей суреттеледі:
Олимпиялық құдайларға аса бай құрбандық шалған калидондық патша Ойней, тек Артемиданы ған назарына алмағандықтан, аң құдайы – сол елге қаhарлы жабайы қабан жібереді. Мейірімі жоқ, қаhарына мінген аң бүкіл Калидон төңірегінің тозаңын шағарады, ағаштарды түбірімен жұлып, жүзімдіктер мен жеміс-жидекті жапырумен болады, тіпті адамдарды да аямайды. Осы қайіпті аңды аулауға Ойнейдің ұлы Мелагр, бас болып, Грекияның көптеген ұлы батырларын жинайды. Осы аңның көзін құрту үшін Афинадан, Спартадан, Мессения мен Ферыдан, Иолктан, Аркадия мен Фессалиядан батырлар қатысады. Жоғарыда айтып кеткен жалпыгрекиялық фольклор санатына кіреді деуіміздің себебі де сол.
Мелеагр туған кезде анасы Алфеяға тағдыр құдайлары мойралар (грек мифологиясында мойралар мен орлар Зевс пен Фемиданың қыздар болып сипатталады, соған қарағанда олардың генезизінде әлдебір ортақ туысқандық байланыс болуы мүмкін, адам тағдырын болжайтын, алдын-ала жазып қоятын ерекше қасиеттері бар. Қазақтағы «маңдайына жазылған», «тағдырдың жазуы») дегенге келеді келіп, біреуі оған: «Сенің балаң шырақтың мына бас жанып біткенде өледі» - дейді. Алфея пілтені сол сәтінде өшіреді де, оны қобдиға тығып, сақтап қояды.
Мелеагр көптеген ерлік жасап аты шығады. Аргонавтылар сапарына да қатысып, қаhармандық игі істер атқарады.

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

ФОЛКЛОРИСТИКАДАҒЫ МИФ, ОНДАҒЫ ФЕТИШИЗМ МЕН АНИМИЗМ ТАБУ НАНЫМ-СЕНІМ
МӘСЕЛЕЛЕРІ

М. Иманғазинов, Б. Есімбекова

І. Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университеті,
Талдықорған қ.
Ы. Алтынсарин атындағы Қазақ білім академиясы, Алматы қ.

Мелеагр жөніндегі аңыз ертеде грек жерінде мекен еткен әр халықтар мен
рулардың әдеби мұраларында сақталған. Оның қысқаша мазмұны төмендегідей
суреттеледі:
Олимпиялық құдайларға аса бай құрбандық шалған калидондық патша Ойней,
тек Артемиданы ған назарына алмағандықтан, аң құдайы – сол елге қаhарлы
жабайы қабан жібереді. Мейірімі жоқ, қаhарына мінген аң бүкіл Калидон
төңірегінің тозаңын шағарады, ағаштарды түбірімен жұлып, жүзімдіктер мен
жеміс-жидекті жапырумен болады, тіпті адамдарды да аямайды. Осы қайіпті
аңды аулауға Ойнейдің ұлы Мелагр, бас болып, Грекияның көптеген ұлы
батырларын жинайды. Осы аңның көзін құрту үшін Афинадан, Спартадан,
Мессения мен Ферыдан, Иолктан, Аркадия мен Фессалиядан батырлар қатысады.
Жоғарыда айтып кеткен жалпыгрекиялық фольклор санатына кіреді деуіміздің
себебі де сол.
Мелеагр туған кезде анасы Алфеяға тағдыр құдайлары мойралар (грек
мифологиясында мойралар мен орлар Зевс пен Фемиданың қыздар болып
сипатталады, соған қарағанда олардың генезизінде әлдебір ортақ туысқандық
байланыс болуы мүмкін, адам тағдырын болжайтын, алдын-ала жазып қоятын
ерекше қасиеттері бар. Қазақтағы маңдайына жазылған, тағдырдың жазуы)
дегенге келеді келіп, біреуі оған: Сенің балаң шырақтың мына бас жанып
біткенде өледі - дейді. Алфея пілтені сол сәтінде өшіреді де, оны қобдиға
тығып, сақтап қояды.
Мелеагр көптеген ерлік жасап аты шығады. Аргонавтылар сапарына да
қатысып, қаhармандық игі істер атқарады.
Артемиданың қаhарлы қабаны калидондықтардың әбден зығырданын
қайнатқаннан кейін, аңға шыққандарға кімде-кім қабанды өлтірсе, басы мен
терісі сол адамға тиесілі дегенді естіген батырлар, әрқайсысы да қабанды
өлтіруге құлшына кірісіп, атсалысады. Аңшылардың ішінде әсіресе көзге
түскені аркадылиялық аңшы қыз Атланта еді. Ол бірінші болып қабанды
жаралағандықтан, Мелеагр орман тағысының басы мен терісін Атлантаға
ұсынады. Бірақ, Мелеагрдың нағашы ағасы Плексип бұл таңдауға қарсы шығып,
Атлантаның қолындағы олжаны тартып алғаны үшін, қаны басына шапқан Мелеагр
нағашы бауырын сол заматта-ақ жайратып салады. Баласына ыза болған Алфея
қобдидан шырақ пілтесін алып, от қойып, жағып жібереді. Шырақ пілтесі жанып
бітіп, күлге айналасымен Мелеагр да өледі. Кейін есін жиған Алфея істеген
ісіне назаланып, өзіне-өзі қол салады. Жоғарыдағы миф – аналық құқық
уақытының сарқыншағы, шешесінің інісі оның ең жақын туысқаны
есептелгендіктен, ең жақын туысты өлтіргені үшін кек алу қажет еді.
Гректерде ежелгі уақытта аналық құқық болғандығының дәлелі ретінде Мелеагр
туралы мифті Ф.Энгельс өзінің Отбасы, жеке меншіктің және мемлекеттің
шығуы деген еңбегінде пайдаланды деп жазады Н.А. Кун өзінің осы аңыз
жөніндегі пікірінде.
Қазақ халқының салт-дәстүріндегі аға-бауыр, ағайын дегенге қарым-
қатынас пен мінез-құлықты біршама болса да ежелгі гректердің салтынан
қазаққа тән, жақын келетін элементтерді аңғару қиын емес. Мәселен, ауыз
әдебиетіндегі мұралардың ішінде, ... қалың жаудың ортасында өзінің әйелі мен
баласын қалдырып, сәйгүлік атына бауыры мен досын мінгізіп, қоршаудан
шығарып жіберген қазақ батырын көріп, таң-тамаша болған дұшпанның ханына:
әйел-жолда, бала-белде, дос пен бауыр табылмас дегені көп ретте
жоғарыдағы аңыздағы сюжеттің идеялық-мазмұнына сәйкес келетін әдеби мұра.
Жалпыгректік ортақ аңыздардың ішіне аргонавтылар (нақты Арго
кемесінде жүргізушілер) туралы миф те кіреді.
Бұл аңыздың басты қаhарманы-Фессалия патшасы Эсонның жалғыз ұлы Ясон
жөнінде.
Апплодардың өз қолымен жазып кеткен аңызының желісінде, Эсонның кіші
інісі Пелий Ясонның әкесімен арам жолмен билікті тартып алып, оның басқа
туысқандарын қатігездікпен қудалайды. Ясонды әкесінің достары аман алып
қалып, кейін оны кентавр Хирон тәрбиелеген.
Бір күні Пелий және басқа да қонақтар қатары Иолк қаласында
(Фессалиядағы қала) Посейдонның құрметіне орай өткізіліп жатқан мерекеде
тойлап жатады. Сол тойға Ясон да келеді. Тек өзеннен өтерде аяғындағы
сандалы суға түсіп кеткендіктен, мерекеге сыңар аяқ киіммен келеді.
Пелийдің, сәуегейдің болжауынша, билігін мерекеге сыңар аяқ киіммен келген
адам тартып алмақ. Фессалия патшасы Ясонды көріп, сол жайт есіне түсіп,
одан егер қолыңда билік бола тұрып, алдыңдағы адам сенің өліміңе себепші
болатындығын білсең оған не істер едің? дейді. Ясон көп ойланбастан алтын
жабағыны алып келуге бұйрық берер едім деп жауап береді. Сол замата-ақ
пелий Ясонға колхидаға алтын жабағыны алып қайтуға бұйрық береді.
Алтын жабағы-қошқардың алтын жүнді терісі Колхидадағы арестің бағында,
(қазіргі Грузия маңындағы ауданда) өгей ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.