Бухгалтерлік есеп туралы түсінік және оның атқаратын қызметі.
Кіріспе бөлім:
Бухгалтерлік есеп туралы түсінік және оның атқаратын қызметі.
Негізгі бөлім:
I Еңбекақыны есептеу түрлері.
II Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы есептеу.
III Еңбекақы бойынша қызметкерлермен есеп айырысу есебі.
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер.
Бухгалтерлік есеп туралы түсінік және оның атқаратын қызметі.
Негізгі бөлім:
I Еңбекақыны есептеу түрлері.
II Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы есептеу.
III Еңбекақы бойынша қызметкерлермен есеп айырысу есебі.
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер.
Бухгалтерлік есеп көптеген жылдар бойы басқа ғылымдар сияқты дамып, қоғамның экономикалық-әлеуметтік жағдайларына сай өзгерістерге ұшырап келе жатқан, сондай-ақ өмірде өзінің ерекшілігімен оқшауланатын ғылым болып табылады. Нарық экономикасына көшу кезеңінде бухгалтерлік есеп барлық шаруашылық есебінің басты негізгі бөліктерінің бірі болып есептелінеді. Қандай да болмасын кәсіпорындар, мекемелер мен ірілі-уақты шаруашылықтар, ұйымдар, өнім өндіруші органдардың барлығы да бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізуге міндетті. Бухгалтерлік есеп арқылы өндірілген өнімдерді сату, өткізу, есепке алу және айырбастау, түскен қаржыны кіріске алу, бұларды дұрыс бөліп, тиімді пайдалану, шаруашылық жұмыстың барлығын нақтылы іске асыруға болатын жүйе. Сонымен қатар, бухгалтерлік есеп кәсіпорынның активтері мен міндеттемелері, капиталы және өндірілген өнімдері мен олардың сатылғандығы туралы ақпараттарды жинақтап көрсетеді. Тек қана бухгалтерлік есеп арқылы ұйымның табыстары мен шығындарын және шаруашылық қызметінің соңғы қаржылық нәтижесін анықтауға болады.
Бухгалтерлік есеп принцептері:
Қ.К. Кәулімжанов.
З.Н. Әжібаев.
Н.А.Құдайбергенов.
Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп:
В.К. Радостовец.
Т.Ғ.Ғабдуллин.
В.В. Радостовец.
И.О. Шмидт.
Бухгалтерлік есеп: В.Л.Назарова
Нормативные акты: 2003-2005
Қ.К. Кәулімжанов.
З.Н. Әжібаев.
Н.А.Құдайбергенов.
Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп:
В.К. Радостовец.
Т.Ғ.Ғабдуллин.
В.В. Радостовец.
И.О. Шмидт.
Бухгалтерлік есеп: В.Л.Назарова
Нормативные акты: 2003-2005
Жоспар.
Кіріспе бөлім:
Бухгалтерлік есеп туралы түсінік және оның атқаратын қызметі.
Негізгі бөлім:
I Еңбекақыны есептеу түрлері.
II Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы есептеу.
III Еңбекақы бойынша қызметкерлермен есеп айырысу есебі.
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер.
Кіріспе.
Бухгалтерлік есеп көптеген жылдар бойы басқа ғылымдар сияқты дамып,
қоғамның экономикалық-әлеуметтік жағдайларына сай өзгерістерге ұшырап келе
жатқан, сондай-ақ өмірде өзінің ерекшілігімен оқшауланатын ғылым болып
табылады. Нарық экономикасына көшу кезеңінде бухгалтерлік есеп барлық
шаруашылық есебінің басты негізгі бөліктерінің бірі болып есептелінеді.
Қандай да болмасын кәсіпорындар, мекемелер мен ірілі-уақты шаруашылықтар,
ұйымдар, өнім өндіруші органдардың барлығы да бухгалтерлік есеп жұмысын
жүргізуге міндетті. Бухгалтерлік есеп арқылы өндірілген өнімдерді сату,
өткізу, есепке алу және айырбастау, түскен қаржыны кіріске алу, бұларды
дұрыс бөліп, тиімді пайдалану, шаруашылық жұмыстың барлығын нақтылы іске
асыруға болатын жүйе. Сонымен қатар, бухгалтерлік есеп кәсіпорынның
активтері мен міндеттемелері, капиталы және өндірілген өнімдері мен олардың
сатылғандығы туралы ақпараттарды жинақтап көрсетеді. Тек қана бухгалтерлік
есеп арқылы ұйымның табыстары мен шығындарын және шаруашылық қызметінің
соңғы қаржылық нәтижесін анықтауға болады. Бухгалтерлік есептің негізгі
бағыты- кәсіпорындардағы есеп жұмысының сапасын арттыруға, есеп жұмысының
барысында қолданылатын, яғни толтырылатын құжаттардың қарапайым әрі
түсінікті болуына және ондағы көрсеткіштердің пайдаланушыларға ыңғайлы
болуына реттеліп жүргізіледі.
Бухгалтерлік есептің мәліметтері мен көрсеткіштері қоғамдық өндірістің
дамуын экономикалық тұрғадан зерттеуге бірден-бір негіз болып табылады.
Сондықтан да бухгалтерлік есептің негізгі міндеті- халық шаруашылығының
барлық салаларында нақты тұжырымды мемлекеттік талапқа сай есептеу жұмысын
жүргізу.
Бухгалтер маманы кәсіпорынның қаржылық жағдайын анықтап, бағалап,
есептеп отырумен қатар, кәсіпорынның алдағы уақыттағы экономикалық әл-
ауқатын дамыту жолдарын жоспарлай білуі, сол елдегі ұйымдардың немесе
кәсіпорындардың экономикалық жағынан тұрақты дамуына кепілдік береді.
Ал, осы бухгалтерлік есептің түп негізі біздің заманымызға дейінгі V
ғасырда жүргізілді деген деректер бар. Біздің заманымызға дейінгі II
ғасырда Грекияда салынған құрылысқа кеткен шығындар есептелініп, салынған
үйлердің (ғимараттардың) қабырғасына жазылатын болған. Міне, осы жоғарыда
айтылғандарға сүйене отырып, бухгалтерлік есептің тек қана кәсіпорын
жұмысының бір бөлігін атқарып қана қоймай, тұтас мемлекетті басқаруға
қатысы бар екенін дәлелдеуімізге болады.
Кез-келген кәпісорындар мен ұйымдардағы жұмыстарды орындап, қызметтерді
атқарып жүрген адамдардың еңбегін дұрыс бағалап, олардың сіңірген еңбегіне
қарай әділ еңбекақы төлеу қай кәсіпорынның болмасын күрделі мәселелерінің
бірі болып табылады.
Еңбек пен еңбекақы есебінің негізгі міндеттері:
1. Өндірілетін өнімдер мен істелетін жұмысқа кеткен еңбек пен оған
төленетін еңбекақы мөлшерін дұрыс анықтау.
2. Еңбек өнімділігінің өсімін бақылау.
3. Жұмсалған еңбектің саны мен сапасын бақылау.
4. Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы төлеу үшін еңбекақы қорынан және
т.б қорлардан бөлінетін қаржыларды бақылау.
5. Жұмысшы мен қызметкерлермен уақытылы дұрыс есеп айырысу.
6. Өндіріске жедел басшылық жасау үшін тиісті мәліметтер алу.
7. Еңбек және еңбекақы жайлы статистикалық және бухгалтерлік қорытынды
беру.
Сонымен қатар еңбек пен еңбекақы есебін ұйымдастыруды одан әрі жетілдіру
үшін мынадай жағдайлар қажет:
1. Еңбектің өнімділігі мен орындалған жұмыстың көлемін ұлғайтуға
ынталандыратын еңбекақының тиімді түрлерін кеңінен қолдану.
2. Еңбек пен өндірісті басқарудағы ғылыми жолмен басқарудың типтелген
прогрестік құрылымын қолдану.
3. Еңбекақы төлеудің сыйлық беру жүйесімен басқа да түрлерін жұмыстағы
жетістіктермен тығыз байланыстыра отырып дұрыс қолдану.
4. Еңбек пен еңбекақы есептеуде осы күнгі талаптарға сай есептеу мен
ұйымдастыру техникаларын қолдану, алғашқы есеп жүйесін жетілдіру мен
жеңілдету.
Жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақысын жұмыс істеген уақытына қарай
есептеуге, оларға өгдірілген өнімнің өнімділігін есептеуге және жұмысшылар
мен қызметкерлердің белгіленген мөлшерін орындау барысында анықтауға,
сонымен қатар жұмыс істегені жайлы статистикалық көрсеткіштерді алуға,
жұмыс күнінің балансын жасауға жұмыс істелген уақыт көрсеткішін қолданады.
Еңбек жайлы есеп беруде көп салалы қызмет атқаратын кәсіпорынның
жұмысшылары мен қызметкерлерін негізгі қызмет атқаратындар және негізгі
емес қызмет атқаратындар деп екі топқа бөлінеді.
Ал, өнеркәсіп орындарында қызмет істеушілер мынадай екі топқа бөлінеді:
1. Өнеркәсіптің өндірістік жұмысшылары мен қызметкерлері.
2. Өнеркәсіптік ұйымның балансындағы өндіріске жатпайтын ұйымдардың
жұмысшы – қызметкерлері.
Атқаратын қызметтеріне қарай кәсіпорындар мен ұйымдардың жұмысшылары мен
қызметкерлері жұмысшылар мен қызметкерлер болып екіге бөлінеді.
Қызметкерлер тобы басшылар, мамандар және тағы басқа да топтарға
бөлінеді.
Басшылар қатарына – президент, ректор, директор, меңгеруші және т.б
жатады.
Мамандар қатарына – инжинерлер, техникалық қызметтегі адамдары жатады.
Басқа да қызметкерлер қатарына – құжаттарды дайындайтын, есеп және
бақылау жұмысын жүргізетін, шаруашылық қызметтерін атқаратын бухгалтер және
т.б. жатады.
Кәсіпорындарда жұмысшылар мен қызметкерлердің құрамы мен олардың жұмыс
уақыты да есептеледі.
Жұмысшылар мен қызметкерлердің құрамының есебі – кәсіпорындар мен
ұйымдардың мамандар бөлімінде (кадрлар бөлімінде) жүргізіледі. Мамандар
бөлімінде мынадай алғашқы құжаттары пайдаланылады:
• Жұмысқа алу жайлы өкім (бұйрық)
• Басқа жұмысқа ауысу жайлы өкім (бұйрық)
• Демалыс берілуі жайлы өкім (бұйрық)
• Жұмыстан шығарылуы жайлы өкім (бұйрық).
Бірінші рет жұмысқа орналасқан жұмысшылар мен қызметкерлерге ұйымның
мамандар бөлімі еңбек кітапшасын толтырады және оларға табельдік нөмір
беріледі. Бұл нөмір – еңбекақы бойынша есеп айырысу құжаттарында
көрсетіледі. Жұмыс істелген уақыт есебі жұмысшылар мен қызметкерлердің
жұмысқа келуі, олардың жұмыс істегені, жұмыстың тоқтап қалуы және де
жұмысқа келмеген жұмысшылар мен қызметкерлердің санаттары бойынша реттік
нөмірі санына қарай жүргізіледі. Жалпы табельдер жұмыс істеген уақыты
бойынша жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақысын есептеуге арналған.
Сонымен қатар цехтар мен бөлімшелер бойынша жинақталған деректер жұмыс
уақытының балансын жасауға, нақтылы жұмыс істеген уақыты жайлы
статистикалық есеп беруге пайдаланады. Бұл көрсеткіштер еңбек өнімділігін
ғана емес, сонымен қатар жұмыс уақытының пайдалану нәтижесінде анықтау үшін
де қажет.
Жұмысшылар мен қызметкерлердің өндірген өнімдері мен істеген жұмыстарына
толтырылған алғашқы құжаттар мен жұмыс уақытының табельдері оларға еңбекақы
есептеу және оны төлеу үшін ұйымның цехынан, бөлімшелерінен, бригадаларынан
кәсіпорынның әкімшілігі белгіленген мерзімде бухгалтерияға келіп түседі.
Еңбекақы есептеу үшін толтырылатын бұл алғашқы құжаттар мен табельдердің
дұрыс толтырылуы, лауазымды тұлғалардың қолдарының қойылуы мұқият
тексеріледі. Тексеріліп болғаннан кейін бұл құжаттар бойынша кәсіпорынның
жұмысшылары мен қызметкерлеріне еңбекақы есептелінеді.
Еңбек есебінің маңызды элементі болып, еңбектің күрделілігіне, жұмысшылар
мен қызметкерлердің мамандық дәрежесіне қарай жұмыстың әр түріне кететін
жұмыс уақытының мөлшерін анықтау болып саналады. Жұмыстың күрделілігіне
қарай еңбекақының мөлшері тарифтік жүйеде қаралады. Тарифтік элементтерге
негізделіп жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақы мөлшерінің үлгілі
кестесі жасалады және олардың мамандық дәрежесіне қарай оларға тариф
бойынша әр түрлі еңбекақы мөлшері белгіленеді.
Тарифтік кестеде тарифтік еңбекақы жұмыстың түріне қарап кесімді және
мерзімді еңбекақы болып екіге бөлінеді. Тарифтік мерзімді еңбекақы мөлшері
бір сағатқа белгіленеді. Кесімді еңбекақы бағасы белгілі тарифтік баға
бойынша бір сағатқа белгіленген немесе бір сағатқа тиісті еңбекақы мөлшерін
сол сағатта өндірілген өнім көлеміне, орындалған жұмыстың мөлшеріне бөлу
арқылы табылады немесе бір өнімге кеткен уақытқа көбейту арқылы табылады.
Уақыт мөлшері мен өндірілетін өнім мөлшері, көлемі, барлық өндіріс
саласында техникалық мөлшерлеу үдірісін (процесін) жүргізу кезінде
анықталады.
Жалпы, тарифтік кестеде – жұмысшылар мен қызметкерлердің әрбір
топтарының арасында төленуге тиісті еңбек мөлшері анықталады.
Жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелетін еңбекақы негізгі және қосымша
деп аталатын екі түрге бөлінеді.
Негізгі еңбекақы- жұмысшылар мен қызметкерлердің нақтылы жұмыста болған
уақытына, яғни олардың істеген жұмысына, атқарған қызметіне төленеді.
Негізгі еңбекақыға мына төмендегі аталғандар жатады:
1. Мерзімді және кесімді еңбекақы.
2. Сыйлықтар мен сыйақылар.
3. Үстеме сыйлықтар.
Қосымша еңбекақыға – еңбек заңына сәйкес шарттарда қаралып белгіленген,
жұмысшылар мен қызметкерлердің жұмыс істемеген, қызмет атқармаған уақытына
төленетін төлемдер жатады.
Бұндай төлемдер қатарына:
1. Жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек демалысы үшін төленетін төлем.
2. Жұмысшылар мен қызметкерлердің кінәсіз жұмыстың тоқтап қалған уақытына
төленетін төлем.
3. Жұмысшылар мен қызметкерлердің мемлекеттік, қоғамдық жұмыстарды
атқарғаны үшін төленетін төлемдер және тағы да басқалары жатады.
Өндіріс пен құрылыста халық шаруашылығының басқа да салаларында еңбекақы
есептеудің және төлеудің мерзімді және кесімді деп аталатын екі формасы
қолданылады.
Мерзімді еңбекақы жұмысшылар мен қызметкерлердің жұмыс істеген уақытына,
сағаттық немесе күндік еңбекақы мөлшері бойынша өнім өндіргені немесе
өндірмегеніне қарамастан, яғни оның жұмыста болған уақытына төленеді.
Мерзімдік еңбекақы өндірген өнімі мен істеген жұмысын мөлшерлеуге
болмайтын, яғни атқарған жұмысының көлемі мен санын анықтауға мүмкін емес
болып есептелетін инженерлік – техникалық жұмыстағы жұмысшылар мен
қызметкерлерге еңбекақы төлеуге негізделген.
Мерзімді еңбекақының 2 түрі бар:
1. Жәй мерзімді.
2. Мерзімді сыйлықты.
Жәй мерзімді- жүйесі бойынша жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы,
жұмыс істеген уақытына тарифте немесе штатта көрсетілген мөлшері бойынша
төленеді.
Мерзімді сыйлықты- жұмысшылар мен қызметкерлерге олардың тарифте немесе
штатта көрсетілген тұрақты еңбекақысына қосымша олардың өндірілген
өнімдерінің көлеміне, санына, сапасына және тағы да басқа көрсеткіштерінің
өсуіне қарай сыйлық беру болып табылады.
Кесімді еңбекақы – жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек өнімділігін
өсіру, өнімді өндіруге кеткен еңбек уақытын қысқартуға ынталандыру
мақсатына қолданылады. Еңбекақы есептеудің және төлеудің кесімді түрін
қолданғанда жұмысшылар мен қызметкерлерге тиісті еңбекақы, олардың өндірген
өнімнің көлемін немесе санын тариф бойынша белгіленген өлшем бірлігіне
қарастырылған, яғни белгіленген кесімді бағаға көбейту арқылы табылады.
Кесімді еңбекақының мынадай жүйелері бар:
• Тікелей кесімді;
• Кесімді сыйлықты;
• Үдемелі кесімді;
• Аккордтық;
• Жанама кесімді;
Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы төлеудің тікелей кесімді жүйесі
бойынша бір бригаданың бәрі тек қана белгіленген еңбек бағасымен
есептеледі. Бұл жүйе бойынша еңбекақы мөлшері – бұл құжатта көрсетілген,
өндірілген өнімнің санын сол өнімнің бір данасына қарастырылған, яғни
белгіленген еңбек бағасына көбейту арқылы табады.
Кәсіпорынның жұмысшылар мен қызметкерлерге кесімді жүйесі бойынша төлем –
өнім өндіруге белгілі бір мөлшерден артық көлемде өндірілген өнімдері үшін
қосымша сыйақы ретінде төленеді. Жалпы бұл жүйе кез-келген ұйымдарда
қолданыла бермейді.
Кесімді еңбекақының аккордтық жүйесі – ұйымдарда жұмысшылар мен
қызметкерлерге еңбекақы төлеуде қолданылады. Бұл жүйе бойынша жұмысшылар
мен қызметкерлерге еңбекақы есептеу көбіне құрылыс салушы ұйымдарда, жөндеу
жұмысымен айналысатын ұйымдарда және жүктерді тиеп түсірумен айналысатын
өнеркәсіп орындарында қолданылады.
Халық шаруашылығының әр түрлі салаларындағы кәсіпорындарда жұмысшылар мен
қызметкерлерге кесімді еңбекақы есептеудің тағы бір жүйесі болып табылады.
Бұл жүйе бойынша қосымша еңбекақы шаруашылықтың негізгі жұмысшылары мен
қызметкерлеріне емес, оларға қызмет ететін көмекші өндірістің жұмысшыларына
төленеді.
Мерзімді еңбекақыны есептеу. Мерзімдік еңбекақыға жұмысшылар мен
қызметкерлердің түнгі уақытта істеген жұмысына есептелетін қосымша төлем,
демалыс немесе қосымша мейрам күніне төленетін төлемдер, біреудің орнына
жұмысты атқарғаны үшін төленетін төлем, т.б. төлемдер және өзіне
белгіленген жұмыс уақытында істегеніне есептелетін төлемдер жатады.
Негізінде мерзімдік еңбекақы бойынша есеп айырысатын уақыт есебіне
күнтізбелік ай, күн немесе сағат алынады. Егер ай сайын тұрақты мөлшерде
еңбекақы алатын жұмысшылар мен қызметкерлер есепті айда бірнеше күн жұмысқа
келе алмай қалған болса, онда оларға төленуге тиісті еңбекақы сомасы ол
жұмысшы мен қызметкердің толық ай жұмыс істеуіне тиісті белгіленген соманы
сол айдағы жұмыс күндерінің санына бөліп алған нәтижені, яғни сол айдағы
бір күнге тиісті еңбекақы сомасын сол айдағы жұмысшының немесе қызметкердің
жұмыс істеген күндерінің санына көбейту арқылы табылады.
Мысалы: Сәуір айында 22 жұмыс күні бар, айына 11000 теңге тұрақты
еңбекақы алатын жұмысшы, сол айдағы 15 күн жұмыс істеп, 4 күн ауырып қалған
және 3 күн қоғамдық жұмыс атқарған делік. Жұмысшылар мен қызметкерлердің
ауырып қалған күніне, жәрдемақы бюджеттен (әлеуметтік қордан)төленді. Ал,
қалған 18 күні үшін (15 күн жұмыс істегені + 3 күн қоғамдық жұмыс
атқарғаны) еңбекақы ұйымның есебінен төленді. Бұл соманы анықтау үшін бір
айға белгіленген тұрақты еңбекақы мөлшерін, яғни 11000 теңгені осы айдағы
жұмыс күнінің санына, яғни 22 күнге бөлеміз (1100022). Содан шыққан
нәтижені (500 теңге) жұмыс істеген және қоғамдық жұмыс атқарған күндері
сандарының қосындысына көбейтеміз. Бұл мысаламызда көрсетілген жұмысшының
сәуір айында тиісті мерзімді еңбекақы сомасы 9000 теңге болады. (Яғни
500*(15+3)) =9000 теңге.
Кесімді еңбекақыны есептеу. Кәсіпорындарда кесімді еңбекақы төлеу жүйесі
бойынша – жұмысшылар мен қызметкерлерге төленетін еңбекақы олардың
өндірген өнімі мен істеген жұмысының, атқарған қызметінің саны мен көлемі
жайлы жазылған алғашқы құжаттар бойынша есептеледі. Ол үшін жалпы бригада
бойынша өндірілген өнімдер мен істелген жұмыстардың және дайындаған
детальдардың, сондай-ақ тағы басқа операциялардың жалпы саны мен көлемі,
олардың бір данасын жасап шығаруға, өндіруге белгіленген бағаға көбейтеді.
Ұйымдарда тапсырманы жеке адам орындаған, яғни операция немесе өнім
өндіру басынан аяғына дейін бір жұмысшының немесе қызметкердің қолынан
өтетін жағдайда мұндай әдісті қолдану ыңғайлы болып табылады. Кесімді
еңбекақы жұмысшылар мен қызметкерлердің бригада бойынша істеген жұмысына
төленетін жағдайда, өндірген өнімдері мен істеген жұмыстарының саны мен
көлемін, олардың бір данасын өндіріп шығаруға белгіленген бағаға көбейту
арқылы сол бригада мүшелерінің еңбекақысы есептеліп шығарылады. Бригаданың
жалпы табысы ондағы жұмысшылар мен қызметкерлердің арасында олардың
мамандық дәрежесіне және жұмыс істеген уақытына сәйкес бөлінеді. Ол үшін
алдымен барлық бригада мүшелерінің жұмысқа қатысқан уақыты (ай, күн, сағат)
табылады. Содан соң жұмысшылар мен қызметкерлердің мамандық дәрежесіне
сәйкес тариф бойынша бір сағатқа белгіленген еңбекақы мөлшері олардың жұмыс
істеген сағаттарының санына көбейтіледі. Есептелген бригада мүшелеріне
тиісті еңбекақы сомасының жоғарыда көрсетілген тариф бойынша есептелген
еңбекақының жалпы сомаларының қосындысына қатынасы қосымша табыс
коэффиценті болып табылады. Осыдан кейін тариф бойынша жұмысшылар мен
қызметкерлердің орындаған жұмысы мен өндірген өнімінің саны мен оның
мамандық дәрежесіне байланысты еңбекақысы табылады.
Мысалы: құрамында 6 жұмысшы жұмыс істейтін бригаданың сәуір айында
істеген жұмысына тиісті еңбекақы қоры 62669 теңге 60 тиын делік. Бұл
жағдайда осы бригададағы әрбір жұмысшының еңбекақы мөлшері олардың
мамандық дәрежесі мен жұмыс істеген уақытына сәйкес былайша есептеліп
шығарылады.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе бөлім:
Бухгалтерлік есеп туралы түсінік және оның атқаратын қызметі.
Негізгі бөлім:
I Еңбекақыны есептеу түрлері.
II Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы есептеу.
III Еңбекақы бойынша қызметкерлермен есеп айырысу есебі.
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер.
Кіріспе.
Бухгалтерлік есеп көптеген жылдар бойы басқа ғылымдар сияқты дамып,
қоғамның экономикалық-әлеуметтік жағдайларына сай өзгерістерге ұшырап келе
жатқан, сондай-ақ өмірде өзінің ерекшілігімен оқшауланатын ғылым болып
табылады. Нарық экономикасына көшу кезеңінде бухгалтерлік есеп барлық
шаруашылық есебінің басты негізгі бөліктерінің бірі болып есептелінеді.
Қандай да болмасын кәсіпорындар, мекемелер мен ірілі-уақты шаруашылықтар,
ұйымдар, өнім өндіруші органдардың барлығы да бухгалтерлік есеп жұмысын
жүргізуге міндетті. Бухгалтерлік есеп арқылы өндірілген өнімдерді сату,
өткізу, есепке алу және айырбастау, түскен қаржыны кіріске алу, бұларды
дұрыс бөліп, тиімді пайдалану, шаруашылық жұмыстың барлығын нақтылы іске
асыруға болатын жүйе. Сонымен қатар, бухгалтерлік есеп кәсіпорынның
активтері мен міндеттемелері, капиталы және өндірілген өнімдері мен олардың
сатылғандығы туралы ақпараттарды жинақтап көрсетеді. Тек қана бухгалтерлік
есеп арқылы ұйымның табыстары мен шығындарын және шаруашылық қызметінің
соңғы қаржылық нәтижесін анықтауға болады. Бухгалтерлік есептің негізгі
бағыты- кәсіпорындардағы есеп жұмысының сапасын арттыруға, есеп жұмысының
барысында қолданылатын, яғни толтырылатын құжаттардың қарапайым әрі
түсінікті болуына және ондағы көрсеткіштердің пайдаланушыларға ыңғайлы
болуына реттеліп жүргізіледі.
Бухгалтерлік есептің мәліметтері мен көрсеткіштері қоғамдық өндірістің
дамуын экономикалық тұрғадан зерттеуге бірден-бір негіз болып табылады.
Сондықтан да бухгалтерлік есептің негізгі міндеті- халық шаруашылығының
барлық салаларында нақты тұжырымды мемлекеттік талапқа сай есептеу жұмысын
жүргізу.
Бухгалтер маманы кәсіпорынның қаржылық жағдайын анықтап, бағалап,
есептеп отырумен қатар, кәсіпорынның алдағы уақыттағы экономикалық әл-
ауқатын дамыту жолдарын жоспарлай білуі, сол елдегі ұйымдардың немесе
кәсіпорындардың экономикалық жағынан тұрақты дамуына кепілдік береді.
Ал, осы бухгалтерлік есептің түп негізі біздің заманымызға дейінгі V
ғасырда жүргізілді деген деректер бар. Біздің заманымызға дейінгі II
ғасырда Грекияда салынған құрылысқа кеткен шығындар есептелініп, салынған
үйлердің (ғимараттардың) қабырғасына жазылатын болған. Міне, осы жоғарыда
айтылғандарға сүйене отырып, бухгалтерлік есептің тек қана кәсіпорын
жұмысының бір бөлігін атқарып қана қоймай, тұтас мемлекетті басқаруға
қатысы бар екенін дәлелдеуімізге болады.
Кез-келген кәпісорындар мен ұйымдардағы жұмыстарды орындап, қызметтерді
атқарып жүрген адамдардың еңбегін дұрыс бағалап, олардың сіңірген еңбегіне
қарай әділ еңбекақы төлеу қай кәсіпорынның болмасын күрделі мәселелерінің
бірі болып табылады.
Еңбек пен еңбекақы есебінің негізгі міндеттері:
1. Өндірілетін өнімдер мен істелетін жұмысқа кеткен еңбек пен оған
төленетін еңбекақы мөлшерін дұрыс анықтау.
2. Еңбек өнімділігінің өсімін бақылау.
3. Жұмсалған еңбектің саны мен сапасын бақылау.
4. Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы төлеу үшін еңбекақы қорынан және
т.б қорлардан бөлінетін қаржыларды бақылау.
5. Жұмысшы мен қызметкерлермен уақытылы дұрыс есеп айырысу.
6. Өндіріске жедел басшылық жасау үшін тиісті мәліметтер алу.
7. Еңбек және еңбекақы жайлы статистикалық және бухгалтерлік қорытынды
беру.
Сонымен қатар еңбек пен еңбекақы есебін ұйымдастыруды одан әрі жетілдіру
үшін мынадай жағдайлар қажет:
1. Еңбектің өнімділігі мен орындалған жұмыстың көлемін ұлғайтуға
ынталандыратын еңбекақының тиімді түрлерін кеңінен қолдану.
2. Еңбек пен өндірісті басқарудағы ғылыми жолмен басқарудың типтелген
прогрестік құрылымын қолдану.
3. Еңбекақы төлеудің сыйлық беру жүйесімен басқа да түрлерін жұмыстағы
жетістіктермен тығыз байланыстыра отырып дұрыс қолдану.
4. Еңбек пен еңбекақы есептеуде осы күнгі талаптарға сай есептеу мен
ұйымдастыру техникаларын қолдану, алғашқы есеп жүйесін жетілдіру мен
жеңілдету.
Жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақысын жұмыс істеген уақытына қарай
есептеуге, оларға өгдірілген өнімнің өнімділігін есептеуге және жұмысшылар
мен қызметкерлердің белгіленген мөлшерін орындау барысында анықтауға,
сонымен қатар жұмыс істегені жайлы статистикалық көрсеткіштерді алуға,
жұмыс күнінің балансын жасауға жұмыс істелген уақыт көрсеткішін қолданады.
Еңбек жайлы есеп беруде көп салалы қызмет атқаратын кәсіпорынның
жұмысшылары мен қызметкерлерін негізгі қызмет атқаратындар және негізгі
емес қызмет атқаратындар деп екі топқа бөлінеді.
Ал, өнеркәсіп орындарында қызмет істеушілер мынадай екі топқа бөлінеді:
1. Өнеркәсіптің өндірістік жұмысшылары мен қызметкерлері.
2. Өнеркәсіптік ұйымның балансындағы өндіріске жатпайтын ұйымдардың
жұмысшы – қызметкерлері.
Атқаратын қызметтеріне қарай кәсіпорындар мен ұйымдардың жұмысшылары мен
қызметкерлері жұмысшылар мен қызметкерлер болып екіге бөлінеді.
Қызметкерлер тобы басшылар, мамандар және тағы басқа да топтарға
бөлінеді.
Басшылар қатарына – президент, ректор, директор, меңгеруші және т.б
жатады.
Мамандар қатарына – инжинерлер, техникалық қызметтегі адамдары жатады.
Басқа да қызметкерлер қатарына – құжаттарды дайындайтын, есеп және
бақылау жұмысын жүргізетін, шаруашылық қызметтерін атқаратын бухгалтер және
т.б. жатады.
Кәсіпорындарда жұмысшылар мен қызметкерлердің құрамы мен олардың жұмыс
уақыты да есептеледі.
Жұмысшылар мен қызметкерлердің құрамының есебі – кәсіпорындар мен
ұйымдардың мамандар бөлімінде (кадрлар бөлімінде) жүргізіледі. Мамандар
бөлімінде мынадай алғашқы құжаттары пайдаланылады:
• Жұмысқа алу жайлы өкім (бұйрық)
• Басқа жұмысқа ауысу жайлы өкім (бұйрық)
• Демалыс берілуі жайлы өкім (бұйрық)
• Жұмыстан шығарылуы жайлы өкім (бұйрық).
Бірінші рет жұмысқа орналасқан жұмысшылар мен қызметкерлерге ұйымның
мамандар бөлімі еңбек кітапшасын толтырады және оларға табельдік нөмір
беріледі. Бұл нөмір – еңбекақы бойынша есеп айырысу құжаттарында
көрсетіледі. Жұмыс істелген уақыт есебі жұмысшылар мен қызметкерлердің
жұмысқа келуі, олардың жұмыс істегені, жұмыстың тоқтап қалуы және де
жұмысқа келмеген жұмысшылар мен қызметкерлердің санаттары бойынша реттік
нөмірі санына қарай жүргізіледі. Жалпы табельдер жұмыс істеген уақыты
бойынша жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақысын есептеуге арналған.
Сонымен қатар цехтар мен бөлімшелер бойынша жинақталған деректер жұмыс
уақытының балансын жасауға, нақтылы жұмыс істеген уақыты жайлы
статистикалық есеп беруге пайдаланады. Бұл көрсеткіштер еңбек өнімділігін
ғана емес, сонымен қатар жұмыс уақытының пайдалану нәтижесінде анықтау үшін
де қажет.
Жұмысшылар мен қызметкерлердің өндірген өнімдері мен істеген жұмыстарына
толтырылған алғашқы құжаттар мен жұмыс уақытының табельдері оларға еңбекақы
есептеу және оны төлеу үшін ұйымның цехынан, бөлімшелерінен, бригадаларынан
кәсіпорынның әкімшілігі белгіленген мерзімде бухгалтерияға келіп түседі.
Еңбекақы есептеу үшін толтырылатын бұл алғашқы құжаттар мен табельдердің
дұрыс толтырылуы, лауазымды тұлғалардың қолдарының қойылуы мұқият
тексеріледі. Тексеріліп болғаннан кейін бұл құжаттар бойынша кәсіпорынның
жұмысшылары мен қызметкерлеріне еңбекақы есептелінеді.
Еңбек есебінің маңызды элементі болып, еңбектің күрделілігіне, жұмысшылар
мен қызметкерлердің мамандық дәрежесіне қарай жұмыстың әр түріне кететін
жұмыс уақытының мөлшерін анықтау болып саналады. Жұмыстың күрделілігіне
қарай еңбекақының мөлшері тарифтік жүйеде қаралады. Тарифтік элементтерге
негізделіп жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақы мөлшерінің үлгілі
кестесі жасалады және олардың мамандық дәрежесіне қарай оларға тариф
бойынша әр түрлі еңбекақы мөлшері белгіленеді.
Тарифтік кестеде тарифтік еңбекақы жұмыстың түріне қарап кесімді және
мерзімді еңбекақы болып екіге бөлінеді. Тарифтік мерзімді еңбекақы мөлшері
бір сағатқа белгіленеді. Кесімді еңбекақы бағасы белгілі тарифтік баға
бойынша бір сағатқа белгіленген немесе бір сағатқа тиісті еңбекақы мөлшерін
сол сағатта өндірілген өнім көлеміне, орындалған жұмыстың мөлшеріне бөлу
арқылы табылады немесе бір өнімге кеткен уақытқа көбейту арқылы табылады.
Уақыт мөлшері мен өндірілетін өнім мөлшері, көлемі, барлық өндіріс
саласында техникалық мөлшерлеу үдірісін (процесін) жүргізу кезінде
анықталады.
Жалпы, тарифтік кестеде – жұмысшылар мен қызметкерлердің әрбір
топтарының арасында төленуге тиісті еңбек мөлшері анықталады.
Жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелетін еңбекақы негізгі және қосымша
деп аталатын екі түрге бөлінеді.
Негізгі еңбекақы- жұмысшылар мен қызметкерлердің нақтылы жұмыста болған
уақытына, яғни олардың істеген жұмысына, атқарған қызметіне төленеді.
Негізгі еңбекақыға мына төмендегі аталғандар жатады:
1. Мерзімді және кесімді еңбекақы.
2. Сыйлықтар мен сыйақылар.
3. Үстеме сыйлықтар.
Қосымша еңбекақыға – еңбек заңына сәйкес шарттарда қаралып белгіленген,
жұмысшылар мен қызметкерлердің жұмыс істемеген, қызмет атқармаған уақытына
төленетін төлемдер жатады.
Бұндай төлемдер қатарына:
1. Жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек демалысы үшін төленетін төлем.
2. Жұмысшылар мен қызметкерлердің кінәсіз жұмыстың тоқтап қалған уақытына
төленетін төлем.
3. Жұмысшылар мен қызметкерлердің мемлекеттік, қоғамдық жұмыстарды
атқарғаны үшін төленетін төлемдер және тағы да басқалары жатады.
Өндіріс пен құрылыста халық шаруашылығының басқа да салаларында еңбекақы
есептеудің және төлеудің мерзімді және кесімді деп аталатын екі формасы
қолданылады.
Мерзімді еңбекақы жұмысшылар мен қызметкерлердің жұмыс істеген уақытына,
сағаттық немесе күндік еңбекақы мөлшері бойынша өнім өндіргені немесе
өндірмегеніне қарамастан, яғни оның жұмыста болған уақытына төленеді.
Мерзімдік еңбекақы өндірген өнімі мен істеген жұмысын мөлшерлеуге
болмайтын, яғни атқарған жұмысының көлемі мен санын анықтауға мүмкін емес
болып есептелетін инженерлік – техникалық жұмыстағы жұмысшылар мен
қызметкерлерге еңбекақы төлеуге негізделген.
Мерзімді еңбекақының 2 түрі бар:
1. Жәй мерзімді.
2. Мерзімді сыйлықты.
Жәй мерзімді- жүйесі бойынша жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы,
жұмыс істеген уақытына тарифте немесе штатта көрсетілген мөлшері бойынша
төленеді.
Мерзімді сыйлықты- жұмысшылар мен қызметкерлерге олардың тарифте немесе
штатта көрсетілген тұрақты еңбекақысына қосымша олардың өндірілген
өнімдерінің көлеміне, санына, сапасына және тағы да басқа көрсеткіштерінің
өсуіне қарай сыйлық беру болып табылады.
Кесімді еңбекақы – жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек өнімділігін
өсіру, өнімді өндіруге кеткен еңбек уақытын қысқартуға ынталандыру
мақсатына қолданылады. Еңбекақы есептеудің және төлеудің кесімді түрін
қолданғанда жұмысшылар мен қызметкерлерге тиісті еңбекақы, олардың өндірген
өнімнің көлемін немесе санын тариф бойынша белгіленген өлшем бірлігіне
қарастырылған, яғни белгіленген кесімді бағаға көбейту арқылы табылады.
Кесімді еңбекақының мынадай жүйелері бар:
• Тікелей кесімді;
• Кесімді сыйлықты;
• Үдемелі кесімді;
• Аккордтық;
• Жанама кесімді;
Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы төлеудің тікелей кесімді жүйесі
бойынша бір бригаданың бәрі тек қана белгіленген еңбек бағасымен
есептеледі. Бұл жүйе бойынша еңбекақы мөлшері – бұл құжатта көрсетілген,
өндірілген өнімнің санын сол өнімнің бір данасына қарастырылған, яғни
белгіленген еңбек бағасына көбейту арқылы табады.
Кәсіпорынның жұмысшылар мен қызметкерлерге кесімді жүйесі бойынша төлем –
өнім өндіруге белгілі бір мөлшерден артық көлемде өндірілген өнімдері үшін
қосымша сыйақы ретінде төленеді. Жалпы бұл жүйе кез-келген ұйымдарда
қолданыла бермейді.
Кесімді еңбекақының аккордтық жүйесі – ұйымдарда жұмысшылар мен
қызметкерлерге еңбекақы төлеуде қолданылады. Бұл жүйе бойынша жұмысшылар
мен қызметкерлерге еңбекақы есептеу көбіне құрылыс салушы ұйымдарда, жөндеу
жұмысымен айналысатын ұйымдарда және жүктерді тиеп түсірумен айналысатын
өнеркәсіп орындарында қолданылады.
Халық шаруашылығының әр түрлі салаларындағы кәсіпорындарда жұмысшылар мен
қызметкерлерге кесімді еңбекақы есептеудің тағы бір жүйесі болып табылады.
Бұл жүйе бойынша қосымша еңбекақы шаруашылықтың негізгі жұмысшылары мен
қызметкерлеріне емес, оларға қызмет ететін көмекші өндірістің жұмысшыларына
төленеді.
Мерзімді еңбекақыны есептеу. Мерзімдік еңбекақыға жұмысшылар мен
қызметкерлердің түнгі уақытта істеген жұмысына есептелетін қосымша төлем,
демалыс немесе қосымша мейрам күніне төленетін төлемдер, біреудің орнына
жұмысты атқарғаны үшін төленетін төлем, т.б. төлемдер және өзіне
белгіленген жұмыс уақытында істегеніне есептелетін төлемдер жатады.
Негізінде мерзімдік еңбекақы бойынша есеп айырысатын уақыт есебіне
күнтізбелік ай, күн немесе сағат алынады. Егер ай сайын тұрақты мөлшерде
еңбекақы алатын жұмысшылар мен қызметкерлер есепті айда бірнеше күн жұмысқа
келе алмай қалған болса, онда оларға төленуге тиісті еңбекақы сомасы ол
жұмысшы мен қызметкердің толық ай жұмыс істеуіне тиісті белгіленген соманы
сол айдағы жұмыс күндерінің санына бөліп алған нәтижені, яғни сол айдағы
бір күнге тиісті еңбекақы сомасын сол айдағы жұмысшының немесе қызметкердің
жұмыс істеген күндерінің санына көбейту арқылы табылады.
Мысалы: Сәуір айында 22 жұмыс күні бар, айына 11000 теңге тұрақты
еңбекақы алатын жұмысшы, сол айдағы 15 күн жұмыс істеп, 4 күн ауырып қалған
және 3 күн қоғамдық жұмыс атқарған делік. Жұмысшылар мен қызметкерлердің
ауырып қалған күніне, жәрдемақы бюджеттен (әлеуметтік қордан)төленді. Ал,
қалған 18 күні үшін (15 күн жұмыс істегені + 3 күн қоғамдық жұмыс
атқарғаны) еңбекақы ұйымның есебінен төленді. Бұл соманы анықтау үшін бір
айға белгіленген тұрақты еңбекақы мөлшерін, яғни 11000 теңгені осы айдағы
жұмыс күнінің санына, яғни 22 күнге бөлеміз (1100022). Содан шыққан
нәтижені (500 теңге) жұмыс істеген және қоғамдық жұмыс атқарған күндері
сандарының қосындысына көбейтеміз. Бұл мысаламызда көрсетілген жұмысшының
сәуір айында тиісті мерзімді еңбекақы сомасы 9000 теңге болады. (Яғни
500*(15+3)) =9000 теңге.
Кесімді еңбекақыны есептеу. Кәсіпорындарда кесімді еңбекақы төлеу жүйесі
бойынша – жұмысшылар мен қызметкерлерге төленетін еңбекақы олардың
өндірген өнімі мен істеген жұмысының, атқарған қызметінің саны мен көлемі
жайлы жазылған алғашқы құжаттар бойынша есептеледі. Ол үшін жалпы бригада
бойынша өндірілген өнімдер мен істелген жұмыстардың және дайындаған
детальдардың, сондай-ақ тағы басқа операциялардың жалпы саны мен көлемі,
олардың бір данасын жасап шығаруға, өндіруге белгіленген бағаға көбейтеді.
Ұйымдарда тапсырманы жеке адам орындаған, яғни операция немесе өнім
өндіру басынан аяғына дейін бір жұмысшының немесе қызметкердің қолынан
өтетін жағдайда мұндай әдісті қолдану ыңғайлы болып табылады. Кесімді
еңбекақы жұмысшылар мен қызметкерлердің бригада бойынша істеген жұмысына
төленетін жағдайда, өндірген өнімдері мен істеген жұмыстарының саны мен
көлемін, олардың бір данасын өндіріп шығаруға белгіленген бағаға көбейту
арқылы сол бригада мүшелерінің еңбекақысы есептеліп шығарылады. Бригаданың
жалпы табысы ондағы жұмысшылар мен қызметкерлердің арасында олардың
мамандық дәрежесіне және жұмыс істеген уақытына сәйкес бөлінеді. Ол үшін
алдымен барлық бригада мүшелерінің жұмысқа қатысқан уақыты (ай, күн, сағат)
табылады. Содан соң жұмысшылар мен қызметкерлердің мамандық дәрежесіне
сәйкес тариф бойынша бір сағатқа белгіленген еңбекақы мөлшері олардың жұмыс
істеген сағаттарының санына көбейтіледі. Есептелген бригада мүшелеріне
тиісті еңбекақы сомасының жоғарыда көрсетілген тариф бойынша есептелген
еңбекақының жалпы сомаларының қосындысына қатынасы қосымша табыс
коэффиценті болып табылады. Осыдан кейін тариф бойынша жұмысшылар мен
қызметкерлердің орындаған жұмысы мен өндірген өнімінің саны мен оның
мамандық дәрежесіне байланысты еңбекақысы табылады.
Мысалы: құрамында 6 жұмысшы жұмыс істейтін бригаданың сәуір айында
істеген жұмысына тиісті еңбекақы қоры 62669 теңге 60 тиын делік. Бұл
жағдайда осы бригададағы әрбір жұмысшының еңбекақы мөлшері олардың
мамандық дәрежесі мен жұмыс істеген уақытына сәйкес былайша есептеліп
шығарылады.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz