Бастауыш сыныптарға жаратылыстану пәндері арқылы экологиялық білім мен тәрбие беру
I Кіріспе.
II Негізгі бөлім
1.Ұлы ғалымдардың экология ғылымына қосқан үлесі.
2.Оқушыларға экологиялық тәрбие берудің мазмұны
3. Оқушыларға жаңа технологияларды пайдалану арқылы экологиялық тәлім.тәрбие беру.
III Қорытынды.
II Негізгі бөлім
1.Ұлы ғалымдардың экология ғылымына қосқан үлесі.
2.Оқушыларға экологиялық тәрбие берудің мазмұны
3. Оқушыларға жаңа технологияларды пайдалану арқылы экологиялық тәлім.тәрбие беру.
III Қорытынды.
Бүгінде Республикамыздың Білім және Ғылым министрлігінің бағдарламасына сәйкес оқу жүйесін және білім беруді жаңа деңгейде ұйымдастыру өзекті мәселеге айналып қолға алынып отыр. Осы өзекті мәселенің бірі - ол балабақшадан бастап,орта жоғары мектептерде үздіксіз экалогиялық білім жүйесін қалыптастыру.
Баланың жеке тұлға болып қалыптасуына тәрбиенің,табиғаттың қатысында,табиғат арқылы берілуіне байланысты екендігін бүгінде ғылыми педагокикалық зерттеулер дәлелдеп отыр. Табиғатпен қарым-қатынас баланың ойлау, есте сақтау, бақылағыштық қабілеттеріне, сана-сезімнің жылдам өсіп жетілуіне , түйегіне т.б. оңды әсер ету мүмкіндігі шексіз. Себебі, адам табиғи тірі ағзаның бірі. Адам өзінің болмысы мен игерген білім жүйесі нәтижесінде өзінен кейінгі өмір кезеңдерінде көрсете алады.
Адамның тура және жанама іс-әрекеттерінің арқасында еліміздің экологиялық жағдайының асқындап, оның дүниежүзілік қауіпті жағдайға айналып отырғандығы бәрімізге мәлім. Сондықтан да қоғамның қазіргі талабы - әрбір адамның экологиялық сауатты, мәдениетті болуы. Осы тұста ьілім сапасының барлық буынына экологиялық мазмұнның берілу қажеттігі туындайды. Қажеттілік экологиялық білім беру мәселесін шешуді төменнен жоғары қарай жүргізілуін, оны жеке пәндермен ғылыминегізде ұштастыра және тәжірибе жүзіне дамыта оқыту барысында, барлық мүмкіндіктерін тиІмді пайдаланумен байланыстырады.Сонда бесіктен бастап, ата-анаға дейін экологиялық тәрбие ,мәдениет дағдысын қалыптасу қажеттігі туындайды.
Баланың жеке тұлға болып қалыптасуына тәрбиенің,табиғаттың қатысында,табиғат арқылы берілуіне байланысты екендігін бүгінде ғылыми педагокикалық зерттеулер дәлелдеп отыр. Табиғатпен қарым-қатынас баланың ойлау, есте сақтау, бақылағыштық қабілеттеріне, сана-сезімнің жылдам өсіп жетілуіне , түйегіне т.б. оңды әсер ету мүмкіндігі шексіз. Себебі, адам табиғи тірі ағзаның бірі. Адам өзінің болмысы мен игерген білім жүйесі нәтижесінде өзінен кейінгі өмір кезеңдерінде көрсете алады.
Адамның тура және жанама іс-әрекеттерінің арқасында еліміздің экологиялық жағдайының асқындап, оның дүниежүзілік қауіпті жағдайға айналып отырғандығы бәрімізге мәлім. Сондықтан да қоғамның қазіргі талабы - әрбір адамның экологиялық сауатты, мәдениетті болуы. Осы тұста ьілім сапасының барлық буынына экологиялық мазмұнның берілу қажеттігі туындайды. Қажеттілік экологиялық білім беру мәселесін шешуді төменнен жоғары қарай жүргізілуін, оны жеке пәндермен ғылыминегізде ұштастыра және тәжірибе жүзіне дамыта оқыту барысында, барлық мүмкіндіктерін тиІмді пайдаланумен байланыстырады.Сонда бесіктен бастап, ата-анаға дейін экологиялық тәрбие ,мәдениет дағдысын қалыптасу қажеттігі туындайды.
1.Ә: Бейсенова, А. Самақова,Т.Есболов, Ж. Шілдебаев.
“Экология және табиғатты тілімді пайдалану.
2. “Бастауыш мектеп”№1. 2006ж.
3. “Бастауыш мектеп” 2004ж.
4. “Бастауыш мектеп” №6. 2006ж.
“Экология және табиғатты тілімді пайдалану.
2. “Бастауыш мектеп”№1. 2006ж.
3. “Бастауыш мектеп” 2004ж.
4. “Бастауыш мектеп” №6. 2006ж.
Кіріспе
Бүгінде Республикамыздың Білім және Ғылым министрлігінің
бағдарламасына сәйкес оқу жүйесін және білім беруді жаңа деңгейде
ұйымдастыру өзекті мәселеге айналып қолға алынып отыр. Осы өзекті
мәселенің бірі - ол балабақшадан бастап,орта жоғары мектептерде үздіксіз
экалогиялық білім жүйесін қалыптастыру.
Баланың жеке тұлға болып қалыптасуына тәрбиенің,табиғаттың
қатысында,табиғат арқылы берілуіне байланысты екендігін бүгінде ғылыми
педагокикалық зерттеулер дәлелдеп отыр. Табиғатпен қарым-қатынас
баланың ойлау, есте сақтау, бақылағыштық қабілеттеріне, сана-сезімнің
жылдам өсіп жетілуіне , түйегіне т.б. оңды әсер ету мүмкіндігі
шексіз. Себебі, адам табиғи тірі ағзаның бірі. Адам өзінің болмысы мен
игерген білім жүйесі нәтижесінде өзінен кейінгі өмір кезеңдерінде көрсете
алады.
Адамның тура және жанама іс-әрекеттерінің арқасында
еліміздің экологиялық жағдайының асқындап, оның дүниежүзілік қауіпті
жағдайға айналып отырғандығы бәрімізге мәлім. Сондықтан да қоғамның
қазіргі талабы - әрбір адамның экологиялық сауатты, мәдениетті болуы.
Осы тұста ьілім сапасының барлық буынына экологиялық мазмұнның берілу
қажеттігі туындайды. Қажеттілік экологиялық білім беру мәселесін шешуді
төменнен жоғары қарай жүргізілуін, оны жеке пәндермен ғылыминегізде
ұштастыра және тәжірибе жүзіне дамыта оқыту барысында, барлық
мүмкіндіктерін тиІмді пайдаланумен байланыстырады.Сонда бесіктен бастап,
ата-анаға дейін экологиялық тәрбие ,мәдениет дағдысын қалыптасу қажеттігі
туындайды.
Кейінгі кездегі мектептерге арналып шығарылып жатқан жаңа
оқулықтарда экологиялық түсініктер беріліп жүр. Себебі , жоғары мектеп
өзінің іргетасы саналып жүрген орта мектептерден сапалық өзгерісті талап
етеді. Кезкелген пәнді оқытуда, ондағы тақырып материалдарыныңмәтінінің
мазмұнын баяндағанда, түсіндіргенде оған табиғатты қорғау және
көркейту шараларын көркеутуді көздейтін,табиғат байлықтарына
жауапкершілікпен қарайтын яғни экологиялық білімді орнықтырудың
мүмкіндіктерін арттыратын педогокикалық іс-әрекет қажеттігі туындайды.
Осы қажеттілік қанағаттандырылса ғана тұлғаны экалогиялық тәрбиеге
қалыптастыру үрдісінің алғашқы сатысы жүзеге асырылды деумізге болады.
Оқу үрдісі тәрбие үрдісінің құрамдас бөлігі ретінде жалпы
мақсаттан бастау алып, ортақ белгілі бір талаптарға жүгінетіні белгілі.
Сондықтанда мектеп қабырғасында жас ұрпаққа экологиялық білім мен тәрбие
берудің
Мақсаты – білім мен білікті қалыптастыру ғана емес , ол тұлғаның дүние
танымын дамытып, жанжақты етіп тәрбиелеу.
Сабақ оқу үрдісіндегі тәрбие жұмысының шешуші құраушыларының
Бірі болғандықтан, экологиялық білім берудегі оқу және тәрбие жұмысы
біртұтас екендігі өзінен өзі белгілі. Бастауыш сыныптардан бастап білім
беру
Үрдісінде аймақтық, ұлттық географиялық ерекушеліктерді негізге ала отырып
экологиялық біліммен тәрбиені пәндермен өзара сабақтастыра,бір-
Біріне кіріктіре отырып беруді қалыптастыру қажет.
Жасұрпаққа экологиялық білім мен тәрбие беруде алықтық педогоки-
Каның алатын орны ерекше.Себебі, ол тарихи тәлімдік тәжірибелік мәйегі
ретінде ұрпақтан ұрпаққа мұра ретінде беріліп келе жатқан, іскерлікпен
дағдылардың, салт-дәстүр,әдет ғұрыптардың жиынтығы. Экологиялық біліммен
тәрбиені бала жанына сіңіруде ауыз әдебиеті үлгілерін пайдаланудың да орны
ерекше.Мысалы:’Ер-еліне, гүл-жеріне’’,’’Ер-туған жеріне’’ т.б. Мұндағы
басты насихаттайтын ұстаным:
-тәрбиенінің негізгі әдептілік, сондықтан өзің өмір сүрген ортада
әдептілікті сақтау;
-кемтар, күшті аз жандарға қайырымдылық жасап қол-ұшын беруге
шақыру;
-баланы жасынан еңбек сүйгіштікке шақырып еңбекке баулу;
-әруақытта білімге қазығып, дүниені тануға ұмтылу;
-қоршаған ортаны табиғат – ананы сыйлау;
-қолыңдағы барды ысырапсыз шашпауға яғни үнемділікке шақыру;
-елдің қорғаны болып, халқыңа адал қызмет жаса деген сезімді
қалыптастыру;
-оқушылардың экологиялық білімі мен мәдениетін қалыптастырудың ең
тиімді жолы бастауыш сыныптарда оқылатын ‘Қоршаған орта’ пәнінің сабақтарын
жүйелі де тиімді де өткізу т.б.
Ал,экология ғылымының ең басты мақсаты - биосфера шегіндегі
ғаламдық проблемаларды бақлай отырып ондағы тіршіліктің тұрақтылығын
Сақтау. Адам,қоғам, табиғат арасындағы қарым-қатынастарды үйлестіре
отырып,табиғат ресустарын тиімді пайдалануды адамый-нооэкологиялық тұрғыдан
негіздеу.
Экология ғылымының зерттеу нысаны - биолгиялық және географиялық
микро және макро-экожүйелер мен оның уақыт пен кеңістікке қатысты
тіршілік ырғағы.
Экология ғылымының негізгі зерттейтін мәселелері:
-оргонизмдердің бір-бірімен қарым-қатынастары мен қоршаған табиғи
ортасы;
-биоценоз, экожүйелердегі уақыт пен кеңістікке байланысты туындайтын
өзгерістер ;
-табиғат ресурстары, оны тиімді пайдалану және қорғаудың ғылыми –
теориялық негіздері;
-адам ,қоғам,табиғат арасындағы гормониялық байланыстарды реттеу;
-биосфера шегіндегі географиялық заңдылықтардың тұрақтылығын
сақтауды қамсыздандыру;
-биосферадағы тіршілікті қалыпты сақтауды ғалымдық ноеэкологиялық
деңгейге көтеру;
-көпшілікке үздіксіз экологиялық білім мен тәрбие беру және
экологиялық мәдениетін, әдет –ұрпағын қалыптастыру ;
-экологиялық қауіпсіздікті сақтау болып табылады.
Негізгі бөлім.
Ұлы ғалымдардың экологиялық ғылымға қосқан үлесі.
Эколгиялық – биология ғылымының негізінде XIX ғасырдың аяғы мен XX ғң
басы болып саналады.Десе де, алғашқы экологиялық зерттеулердің элементтерін
біз көне дәуір оқмыстыларды Эмподкл, Гипократт,Аристотель,Теофраст
еңбектерінен көреміз. Табиғат құбылыстарын зерттеушілер өсімдіктер мен
жануарлар тіршлігіндегі марфологиялық, физиологиялық бейімдеушілерді оның
қоршаған табиғи ортасына тәуелдік еңбекшілерінде экологиялық тұрғдан
қарстырады. Экология ғылымының қалыптасуын негізгі 3-кезеңге бөлініп қара
стыруға болады.
1-кезең.Биоэкологиялық зерттеулердің жаппай сипат алу кезеңі.Бұл кезең
XVIII ғ. Аяқ шенін қамтиды.Мәселен,К.Лини,
Ж.Ламарк,А.Декандоль,П.С.Паллась,Ш. Уәлиханов т.б. табиғат зерттеушілері
биологтар, систематиктер, географтар өздерінің еңбектерінде экологиялық
сипаттағы ғылыми – зерттеулер жүргізіп, экология ғылымының дамуына өз
үлестерін қосады. Осы тұстардағы жарық көрген Ж.Б.Ламаркоттың ‘Жануарлар
мен өсімдіктер эвалюциясы’’,А.Декандальдың ‘ ботаниялық география ‘
,К.Ф.Руленнің
‘жануарлар экологиясы’, А.Н. биогтифтің ‘өсімдіктер географиясы’,Ч.
Дарвиннің ‘түрлердің шығу тегі ‘ ,В.Докучаевтың ‘Ландышафтар мен
Табиғат зоналары туралы ілімі’, т.б. еңбектер экологиялы ғылымының
Негізгі н қалаған еді. Ал, неміс зерттеушісі – дарвинист Э. Геккель 1866ж
‘экология терминін алғаш рет ғылымға енгізссе, Е.Варминге оны 1895ж
Ботаникаға енгізеді.
2-кезең.Экология ғылымының жеке ғылым бетінде қалыптасу және даму
кезеңі.Бұл кезең Э.Геккель, Е. Варминг, К. Мебиус т.б. шетелдік
Табиғат зерттеушілерімен қатар орыс ғылымдарының есімдерімен байланысты,
XIXғ басы мен XXғ-ң 70-80жылдарды қамтиды. Атап айт-
Қанда мәскеу университетінің ғалымдары Н.А. Сверцов, М.А.Мензубир,
Б.М.Житков, Д.Н.Кашкоров, Н.П. Наумов,А.Н.Формозов,Н.И. Калабухов т.б.
Жанжақты экологиялық зерттеулерді жүргіссе, сол сияқты Қазан
Университетінде Н.Ф. Леваковский, С.И. Коржинский ,А.Я.Гордигин,Г.И.
Панфильов,П.Н. Крылов т.б. өсімдіктер экологиясын зерттеп дамыта түсті.
Экология ғылымы жіктеле басталады. Оны біз оргонизмдерінің
экологиясы,топырақтағы оргонизмдер экологиясы насекомдар экологиясы ,
паразитологиялық экология негізін салушылар , сүтқоректі құс және
бауырымен жорғалаушылар экологиясы өсімдіктер эколгиясы деп танимыз.Осы
тұстарда жоғарыдағы ғылымдардың эколгия ғылымының әр түрлі салалары бойынша
Теориялық фундаменталды ғылыми еңбектері жарық көрді.
Осы орайда ,Белоруссия ғалымдарының еңбектері ерекше аталуы тиіс.
Атап айтқанда, ғалымдар:В.А.Плющевский-Плющик, П. Жуков, Г.Новиков т.б. өз
кезегінде эколгия ғылымын дамытуда шоқтығы биік
Тұрды.
Экология ғылымының салалары бойынша көп ғылыми-зерттеу
жұмыстарының негізінде монографиялар, оқу құралдары, анықтамалар жарық
көре бастады.
111-кезең.Экология ғылымының өрлеу кезеңі.Қазіргі заманғы экология –
бүкіл ғаламдық ғылымдар мен әлеуметтік, экономикалық жағдайлар және
проблемаларды қамтитын деңгейге жетіп отыр.Осыған орай , экология
ғылымының қолданбалы және адам экологиясы бағыттары дами түсуде.Экологияның
жаңа салалары бойынша теориялық және практикалық зерттеулер
жүргізілуде.Олардың
Қатарына:А.М.Гиляровтың ‘ Популяциялық экология’ (1990)М.Захар-
Ченконың “Экологияның қазіргі проблемалары” (1955) т.б. еңбектерді
Жатқызуға болады.
Соңғы жылдары экология ғылымының негізгі салаларының бірі
Экологиялық педагогика , адам экологиясы және халықтық экология
“этноэкология” бағыттары дами үстінде. Бұл – бүгінгі өмір талабы.
Экология ғылымының негізгі мақсаты - биосфера тұрақтылығын
Сақтау үшін салауаттығына, білім дәрежесіне қарамастан барлық адамдардың
экологиялық деңгейі соны ұғынуы мен білім дәрежесі-
Нің жоғары болуына ықпал ету.
Экологиялық білім мен тәрбие берудің дүниежүзілік даму кезеңіне
келсек, ең алдымен БҰҰ деңгейінде ұйымдастырылған “Адам мен био-
Сфера”атты бағдарлама қабылданды. Онда алғаш рет халықаралық деңгейде
биосфера ресурстарын қорғау және тиімді пайдалану туралы бағдарлама
қабылданып, экологиялық сипат алды.
1971 жылы Швейцария Европалық конференция шақырылып,
Онда айнала қоршаған табиғи орта,табиғат қорғау мәселелері көтеріл-
ді.
1972 жылы Стоггольмде “Қоршаған ортаны қорғау” туралы білім беру,
1977жылы Тбилиси қаласында БҰҰ жанындағы ЮНЕСКО және
ЮНЕП ұйымдары “Экологиялық білім беру” туралы қырықтан астам шешімдер
қабылданып, ғаламдық, стратегиялық жоспарлар қа-
Былданды.
Экологиялық білім берудің бұрынғы КСРО кезеңіне тоқталсақ, онда
негізінен орыстың табиғат зерттеушілері әрі көрнекті ағартушылары А.
Теряев, И. Мартынов, Н.Г.Чернычевский еңбектерін атауға болады.
XXғ-ң орта шенінде педагоктар В.ФНатали, Н.М. Берзиллин т.б.
экологиялық білім беруді география , биология пәндерімен байланыстыра
отырып дамыту ұсынды.Ал,1946жылдан бастап көпші-
Лікке экологгиялық білім беру КСРО бойынша оқу жүйесіне енгізіле
бастады.Мәселен,1947 жылы Белоруссия мемлекеттік университетінде
Алғаш рет экология кафедрасы ашылды.
Экология білім беруде және жоғары білімді эколог мамандарды
даярлауда Абай атындағы қазақ ұлттық педагокикалық университетінің орны
ерекше Университет профессоры А. С. Бейсенованың жетекшілігімен “Жоғары
оқу орнындарында эколог мамандар даярлау” және “мектеп оқушыларына
экологиялық білім беру” тұжырымдамасы жасалынды.
Экология ғылымының қазіргі заманғы құрылымы өте күрделі.
Ол туралы пікір, таластар көп.Экология ғылымының негізгі құрылымын бізге
белгілі экологтар Ю.Одум, Н.Наумовтар дың жіктеуі
Негізінде береміз.
Биоэкологиялық зерттеулер бағыты.Биоэкология бірнеше зерттеу облыстарына
бөлінеді:аутэкология, дэмэкология, эйдэкология,
Синэкология, т.б.
Аутэкология - жеке оргонизмдер арасындағы қарым-
қатынастарындағы оның табиғи ортасымен байланыстыра отырып зерттеулер
жүргізеді. Яғни жеке оргонтзмге табиғат факторлары
Қалай әсер етеді , оған оргонизм қалай жауап береді, оргонизмдегі мор-
Фологиялық, физиологиялық өзгерістер туралы мәселелер қарастырылды. Одан
әрі зерттеулер тереңдетіліп биохимиялық, Био-
Физикалық , генетикалық сипат алады. Нәтижесінде жеке оргонизмнің
биоэкологиялық қасиеті арқылы жалпы түрге,оның табиғатта алатын орнына ,
ролі мен маңызына ,айнала қоршаған ортаның өзгерісі, тазалығы , ластану
деңгейі, маусымдық өзгеруі мен адамның іс-әрекеті туралы практикалық
маңызына жан-жақты сипаттама беріледі.
Демэкология - бір түрге жататын оргонизмдер тобын, яғни па-
Пуляцияларды оның табиғи ортасымен байланыстыра отырып зерттеулер
жүргізеді. Бір түрге жататын оргонизмдердің топ құрып тіршілік ету
ерекшеліктері, биологиялық құрылымы табиғаттағы сан
Мөлшерінің реттелуі мен ауыл шарушылығындағы маңызы туралы мәліметтер
қарастырылады.
Эйдэкология – түр мен оның папуляцияларын оргоникалық дүние
дамуының жоғары деңгейі тұрғысында қарастырады. Өйткені, особь, популяция
белгілі бір нақты түрдің өкілдері.Сондықтан эйдэкология , особь,
популяция, түр, биоценоз,-биогеоценоз - биосфера деңгейіндегі қарым-
қатынастар жүйесі бойынша зерттеулер жүргізеді.
Синэкология - бірлестіктер экологиясы ретінде әр түрлі
түрлерге жататын популяциялар жиынтығын біртұтас оргонизмдер деңгейінде
зерттейді. Оргонизмдер бірлестіктерінің қалыптасуы , құрылымы, динамикасы,
қарым-қатынастар, энергия және зат алмасулар , сандық және сапалық
өзгерістер , биологиялық өнімділігі мен бірлестіктердің тұрақтылығы туралы
жан-жақты мәселелер қаралады.
№2.Оқушыларға экологиялық тәлім-тәрбие беру.
Кең байтақ қазақ жеріне тән өзіндік ерекшелігі - оның үлкен континентшілік
орналасуы, яғни Евразия материгініңдәл ортасында орналасуына байланысты
климаты қатаң континентальды болуы, үлкен жазықтар, далалы жері мен шөлейт
жерлерінің болуы. Бүкіл тереториясының 28%-дала , 18%-і шөлейт, 40%-і
шөлді болса, 8%-і таулы жерлер.Осы көптеген жерлерде халық аз қоныстануына
байланысты бұл жерлер әскери базалар атом жарылысын сынайтын
Полигондарға беріліп, жер қойнауының байлығын – жалпы өндіріс
Құнарлы жерлерді - ауыл шаруашылығының өнімдерін өндіруге, егіншілікті
көтеруге, мал жайылымдарын - мал щаруашылығын дамытуға беріп, біздің
табиғатымызға көптеген жылдар бойы өте зор зиян тигізілуде. Айналадағы
қоршаған ортаны аяусыз пайдалану арқасында экотізбектің бұзылуына, құнарлы
жерлердің қу тақырға айналуына, көптеген тірі ағзалардың жойылуна әкеп
соқтырды. Мысалы соңғы он жылдықта Қазақстанның тереториясынан 20-түрлі
жоғары сатыдағы өсімдіктер жойылып кетсе, 12 түрлі Қазақстанның
“Қызыл кітабына” енген өсімдіктердің жойылып кету қаупі бар. Жан-
жануарларды еті,сүті, терісі, мүйізіә, уы сыйақты өнімдер алу үшін аяусыз
жаппай жойып, көптеген зардаптарға әкелуде.Біздің жерімізде бірнеше
экологиялық апатты аймақтар белгіленді. Олар: Семей, орталық Қазақстан
облысы, Арал өңірі.Сонымен бірге 500-ге жуық
Атом бомбасы жарылыпты. тХалқымыздың денсаулығын жоғалтқанын,
кем-кетік балалардың туылып жатқанын, ауа, су, жер ластанғанын
біз кімнен сұраймыз.
Оңтүстік астанада экологиялық сараптамаға сай 1,5 млн. Халқы бар қала
өте лас қалпында қалып отыр. Автокөлік тұрақтары , жанармай құятын орындар
өте көп. Қала тұрғындары тау етегіне көшіп, керемет зәулім үйлер салып,
ағаш шыршаларды шауып жатыр. Қала ішіндегі
Тамаша ботаникалық бақшаны да бөліп, үлкен құрылытар салуда. Өзі лас ауаны
тазартатын өсімдіктер жою - қатыгездік. Бұған біздер де көзімізді
жұмсақ, енді 50-60 жылдан соң Алматы қаласында тұру мүмкін болмас.
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың “2030 – стратегиялық
бағдарламасында” экологиялықбағдарлама, экологиялық білім мен тәрбме беру
бағдарламасы белгіленген.Соған байланысты мектеп бағдарламасындағы
жаратылыстану және басқа да пәндерді экология-
лау ұстаздар үшін басты міндет. Экологиялық білім беру міндеттерін жүзеге
асыру үшін оқытудың әртүрлі әдістерін қолдана білу керек. Олар
семинар, конференция, компьютерлік ойындар, әңгімелеу, пікір-сайыс, болжау,
салыстыру, іздену және ғылыми-зерттеу жұмыстары т.с.с.
Бастауыш сынып оқушыларына кешенді тұрғыда этноэкологилық
тәрбие беру - С.Л.Сауытбековтың ойынша балдырғандарды жануарлар
дүниесімен таныстыру екні оның шығармаларынан байқалады. Халық тұрмысында
мал шаруашылығы аса маңызды рөл атқарып келген . Ұзақ ғасырлар бойы кең
даланың шалғынды жайылымын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бүгінде Республикамыздың Білім және Ғылым министрлігінің
бағдарламасына сәйкес оқу жүйесін және білім беруді жаңа деңгейде
ұйымдастыру өзекті мәселеге айналып қолға алынып отыр. Осы өзекті
мәселенің бірі - ол балабақшадан бастап,орта жоғары мектептерде үздіксіз
экалогиялық білім жүйесін қалыптастыру.
Баланың жеке тұлға болып қалыптасуына тәрбиенің,табиғаттың
қатысында,табиғат арқылы берілуіне байланысты екендігін бүгінде ғылыми
педагокикалық зерттеулер дәлелдеп отыр. Табиғатпен қарым-қатынас
баланың ойлау, есте сақтау, бақылағыштық қабілеттеріне, сана-сезімнің
жылдам өсіп жетілуіне , түйегіне т.б. оңды әсер ету мүмкіндігі
шексіз. Себебі, адам табиғи тірі ағзаның бірі. Адам өзінің болмысы мен
игерген білім жүйесі нәтижесінде өзінен кейінгі өмір кезеңдерінде көрсете
алады.
Адамның тура және жанама іс-әрекеттерінің арқасында
еліміздің экологиялық жағдайының асқындап, оның дүниежүзілік қауіпті
жағдайға айналып отырғандығы бәрімізге мәлім. Сондықтан да қоғамның
қазіргі талабы - әрбір адамның экологиялық сауатты, мәдениетті болуы.
Осы тұста ьілім сапасының барлық буынына экологиялық мазмұнның берілу
қажеттігі туындайды. Қажеттілік экологиялық білім беру мәселесін шешуді
төменнен жоғары қарай жүргізілуін, оны жеке пәндермен ғылыминегізде
ұштастыра және тәжірибе жүзіне дамыта оқыту барысында, барлық
мүмкіндіктерін тиІмді пайдаланумен байланыстырады.Сонда бесіктен бастап,
ата-анаға дейін экологиялық тәрбие ,мәдениет дағдысын қалыптасу қажеттігі
туындайды.
Кейінгі кездегі мектептерге арналып шығарылып жатқан жаңа
оқулықтарда экологиялық түсініктер беріліп жүр. Себебі , жоғары мектеп
өзінің іргетасы саналып жүрген орта мектептерден сапалық өзгерісті талап
етеді. Кезкелген пәнді оқытуда, ондағы тақырып материалдарыныңмәтінінің
мазмұнын баяндағанда, түсіндіргенде оған табиғатты қорғау және
көркейту шараларын көркеутуді көздейтін,табиғат байлықтарына
жауапкершілікпен қарайтын яғни экологиялық білімді орнықтырудың
мүмкіндіктерін арттыратын педогокикалық іс-әрекет қажеттігі туындайды.
Осы қажеттілік қанағаттандырылса ғана тұлғаны экалогиялық тәрбиеге
қалыптастыру үрдісінің алғашқы сатысы жүзеге асырылды деумізге болады.
Оқу үрдісі тәрбие үрдісінің құрамдас бөлігі ретінде жалпы
мақсаттан бастау алып, ортақ белгілі бір талаптарға жүгінетіні белгілі.
Сондықтанда мектеп қабырғасында жас ұрпаққа экологиялық білім мен тәрбие
берудің
Мақсаты – білім мен білікті қалыптастыру ғана емес , ол тұлғаның дүние
танымын дамытып, жанжақты етіп тәрбиелеу.
Сабақ оқу үрдісіндегі тәрбие жұмысының шешуші құраушыларының
Бірі болғандықтан, экологиялық білім берудегі оқу және тәрбие жұмысы
біртұтас екендігі өзінен өзі белгілі. Бастауыш сыныптардан бастап білім
беру
Үрдісінде аймақтық, ұлттық географиялық ерекушеліктерді негізге ала отырып
экологиялық біліммен тәрбиені пәндермен өзара сабақтастыра,бір-
Біріне кіріктіре отырып беруді қалыптастыру қажет.
Жасұрпаққа экологиялық білім мен тәрбие беруде алықтық педогоки-
Каның алатын орны ерекше.Себебі, ол тарихи тәлімдік тәжірибелік мәйегі
ретінде ұрпақтан ұрпаққа мұра ретінде беріліп келе жатқан, іскерлікпен
дағдылардың, салт-дәстүр,әдет ғұрыптардың жиынтығы. Экологиялық біліммен
тәрбиені бала жанына сіңіруде ауыз әдебиеті үлгілерін пайдаланудың да орны
ерекше.Мысалы:’Ер-еліне, гүл-жеріне’’,’’Ер-туған жеріне’’ т.б. Мұндағы
басты насихаттайтын ұстаным:
-тәрбиенінің негізгі әдептілік, сондықтан өзің өмір сүрген ортада
әдептілікті сақтау;
-кемтар, күшті аз жандарға қайырымдылық жасап қол-ұшын беруге
шақыру;
-баланы жасынан еңбек сүйгіштікке шақырып еңбекке баулу;
-әруақытта білімге қазығып, дүниені тануға ұмтылу;
-қоршаған ортаны табиғат – ананы сыйлау;
-қолыңдағы барды ысырапсыз шашпауға яғни үнемділікке шақыру;
-елдің қорғаны болып, халқыңа адал қызмет жаса деген сезімді
қалыптастыру;
-оқушылардың экологиялық білімі мен мәдениетін қалыптастырудың ең
тиімді жолы бастауыш сыныптарда оқылатын ‘Қоршаған орта’ пәнінің сабақтарын
жүйелі де тиімді де өткізу т.б.
Ал,экология ғылымының ең басты мақсаты - биосфера шегіндегі
ғаламдық проблемаларды бақлай отырып ондағы тіршіліктің тұрақтылығын
Сақтау. Адам,қоғам, табиғат арасындағы қарым-қатынастарды үйлестіре
отырып,табиғат ресустарын тиімді пайдалануды адамый-нооэкологиялық тұрғыдан
негіздеу.
Экология ғылымының зерттеу нысаны - биолгиялық және географиялық
микро және макро-экожүйелер мен оның уақыт пен кеңістікке қатысты
тіршілік ырғағы.
Экология ғылымының негізгі зерттейтін мәселелері:
-оргонизмдердің бір-бірімен қарым-қатынастары мен қоршаған табиғи
ортасы;
-биоценоз, экожүйелердегі уақыт пен кеңістікке байланысты туындайтын
өзгерістер ;
-табиғат ресурстары, оны тиімді пайдалану және қорғаудың ғылыми –
теориялық негіздері;
-адам ,қоғам,табиғат арасындағы гормониялық байланыстарды реттеу;
-биосфера шегіндегі географиялық заңдылықтардың тұрақтылығын
сақтауды қамсыздандыру;
-биосферадағы тіршілікті қалыпты сақтауды ғалымдық ноеэкологиялық
деңгейге көтеру;
-көпшілікке үздіксіз экологиялық білім мен тәрбие беру және
экологиялық мәдениетін, әдет –ұрпағын қалыптастыру ;
-экологиялық қауіпсіздікті сақтау болып табылады.
Негізгі бөлім.
Ұлы ғалымдардың экологиялық ғылымға қосқан үлесі.
Эколгиялық – биология ғылымының негізінде XIX ғасырдың аяғы мен XX ғң
басы болып саналады.Десе де, алғашқы экологиялық зерттеулердің элементтерін
біз көне дәуір оқмыстыларды Эмподкл, Гипократт,Аристотель,Теофраст
еңбектерінен көреміз. Табиғат құбылыстарын зерттеушілер өсімдіктер мен
жануарлар тіршлігіндегі марфологиялық, физиологиялық бейімдеушілерді оның
қоршаған табиғи ортасына тәуелдік еңбекшілерінде экологиялық тұрғдан
қарстырады. Экология ғылымының қалыптасуын негізгі 3-кезеңге бөлініп қара
стыруға болады.
1-кезең.Биоэкологиялық зерттеулердің жаппай сипат алу кезеңі.Бұл кезең
XVIII ғ. Аяқ шенін қамтиды.Мәселен,К.Лини,
Ж.Ламарк,А.Декандоль,П.С.Паллась,Ш. Уәлиханов т.б. табиғат зерттеушілері
биологтар, систематиктер, географтар өздерінің еңбектерінде экологиялық
сипаттағы ғылыми – зерттеулер жүргізіп, экология ғылымының дамуына өз
үлестерін қосады. Осы тұстардағы жарық көрген Ж.Б.Ламаркоттың ‘Жануарлар
мен өсімдіктер эвалюциясы’’,А.Декандальдың ‘ ботаниялық география ‘
,К.Ф.Руленнің
‘жануарлар экологиясы’, А.Н. биогтифтің ‘өсімдіктер географиясы’,Ч.
Дарвиннің ‘түрлердің шығу тегі ‘ ,В.Докучаевтың ‘Ландышафтар мен
Табиғат зоналары туралы ілімі’, т.б. еңбектер экологиялы ғылымының
Негізгі н қалаған еді. Ал, неміс зерттеушісі – дарвинист Э. Геккель 1866ж
‘экология терминін алғаш рет ғылымға енгізссе, Е.Варминге оны 1895ж
Ботаникаға енгізеді.
2-кезең.Экология ғылымының жеке ғылым бетінде қалыптасу және даму
кезеңі.Бұл кезең Э.Геккель, Е. Варминг, К. Мебиус т.б. шетелдік
Табиғат зерттеушілерімен қатар орыс ғылымдарының есімдерімен байланысты,
XIXғ басы мен XXғ-ң 70-80жылдарды қамтиды. Атап айт-
Қанда мәскеу университетінің ғалымдары Н.А. Сверцов, М.А.Мензубир,
Б.М.Житков, Д.Н.Кашкоров, Н.П. Наумов,А.Н.Формозов,Н.И. Калабухов т.б.
Жанжақты экологиялық зерттеулерді жүргіссе, сол сияқты Қазан
Университетінде Н.Ф. Леваковский, С.И. Коржинский ,А.Я.Гордигин,Г.И.
Панфильов,П.Н. Крылов т.б. өсімдіктер экологиясын зерттеп дамыта түсті.
Экология ғылымы жіктеле басталады. Оны біз оргонизмдерінің
экологиясы,топырақтағы оргонизмдер экологиясы насекомдар экологиясы ,
паразитологиялық экология негізін салушылар , сүтқоректі құс және
бауырымен жорғалаушылар экологиясы өсімдіктер эколгиясы деп танимыз.Осы
тұстарда жоғарыдағы ғылымдардың эколгия ғылымының әр түрлі салалары бойынша
Теориялық фундаменталды ғылыми еңбектері жарық көрді.
Осы орайда ,Белоруссия ғалымдарының еңбектері ерекше аталуы тиіс.
Атап айтқанда, ғалымдар:В.А.Плющевский-Плющик, П. Жуков, Г.Новиков т.б. өз
кезегінде эколгия ғылымын дамытуда шоқтығы биік
Тұрды.
Экология ғылымының салалары бойынша көп ғылыми-зерттеу
жұмыстарының негізінде монографиялар, оқу құралдары, анықтамалар жарық
көре бастады.
111-кезең.Экология ғылымының өрлеу кезеңі.Қазіргі заманғы экология –
бүкіл ғаламдық ғылымдар мен әлеуметтік, экономикалық жағдайлар және
проблемаларды қамтитын деңгейге жетіп отыр.Осыған орай , экология
ғылымының қолданбалы және адам экологиясы бағыттары дами түсуде.Экологияның
жаңа салалары бойынша теориялық және практикалық зерттеулер
жүргізілуде.Олардың
Қатарына:А.М.Гиляровтың ‘ Популяциялық экология’ (1990)М.Захар-
Ченконың “Экологияның қазіргі проблемалары” (1955) т.б. еңбектерді
Жатқызуға болады.
Соңғы жылдары экология ғылымының негізгі салаларының бірі
Экологиялық педагогика , адам экологиясы және халықтық экология
“этноэкология” бағыттары дами үстінде. Бұл – бүгінгі өмір талабы.
Экология ғылымының негізгі мақсаты - биосфера тұрақтылығын
Сақтау үшін салауаттығына, білім дәрежесіне қарамастан барлық адамдардың
экологиялық деңгейі соны ұғынуы мен білім дәрежесі-
Нің жоғары болуына ықпал ету.
Экологиялық білім мен тәрбие берудің дүниежүзілік даму кезеңіне
келсек, ең алдымен БҰҰ деңгейінде ұйымдастырылған “Адам мен био-
Сфера”атты бағдарлама қабылданды. Онда алғаш рет халықаралық деңгейде
биосфера ресурстарын қорғау және тиімді пайдалану туралы бағдарлама
қабылданып, экологиялық сипат алды.
1971 жылы Швейцария Европалық конференция шақырылып,
Онда айнала қоршаған табиғи орта,табиғат қорғау мәселелері көтеріл-
ді.
1972 жылы Стоггольмде “Қоршаған ортаны қорғау” туралы білім беру,
1977жылы Тбилиси қаласында БҰҰ жанындағы ЮНЕСКО және
ЮНЕП ұйымдары “Экологиялық білім беру” туралы қырықтан астам шешімдер
қабылданып, ғаламдық, стратегиялық жоспарлар қа-
Былданды.
Экологиялық білім берудің бұрынғы КСРО кезеңіне тоқталсақ, онда
негізінен орыстың табиғат зерттеушілері әрі көрнекті ағартушылары А.
Теряев, И. Мартынов, Н.Г.Чернычевский еңбектерін атауға болады.
XXғ-ң орта шенінде педагоктар В.ФНатали, Н.М. Берзиллин т.б.
экологиялық білім беруді география , биология пәндерімен байланыстыра
отырып дамыту ұсынды.Ал,1946жылдан бастап көпші-
Лікке экологгиялық білім беру КСРО бойынша оқу жүйесіне енгізіле
бастады.Мәселен,1947 жылы Белоруссия мемлекеттік университетінде
Алғаш рет экология кафедрасы ашылды.
Экология білім беруде және жоғары білімді эколог мамандарды
даярлауда Абай атындағы қазақ ұлттық педагокикалық университетінің орны
ерекше Университет профессоры А. С. Бейсенованың жетекшілігімен “Жоғары
оқу орнындарында эколог мамандар даярлау” және “мектеп оқушыларына
экологиялық білім беру” тұжырымдамасы жасалынды.
Экология ғылымының қазіргі заманғы құрылымы өте күрделі.
Ол туралы пікір, таластар көп.Экология ғылымының негізгі құрылымын бізге
белгілі экологтар Ю.Одум, Н.Наумовтар дың жіктеуі
Негізінде береміз.
Биоэкологиялық зерттеулер бағыты.Биоэкология бірнеше зерттеу облыстарына
бөлінеді:аутэкология, дэмэкология, эйдэкология,
Синэкология, т.б.
Аутэкология - жеке оргонизмдер арасындағы қарым-
қатынастарындағы оның табиғи ортасымен байланыстыра отырып зерттеулер
жүргізеді. Яғни жеке оргонтзмге табиғат факторлары
Қалай әсер етеді , оған оргонизм қалай жауап береді, оргонизмдегі мор-
Фологиялық, физиологиялық өзгерістер туралы мәселелер қарастырылды. Одан
әрі зерттеулер тереңдетіліп биохимиялық, Био-
Физикалық , генетикалық сипат алады. Нәтижесінде жеке оргонизмнің
биоэкологиялық қасиеті арқылы жалпы түрге,оның табиғатта алатын орнына ,
ролі мен маңызына ,айнала қоршаған ортаның өзгерісі, тазалығы , ластану
деңгейі, маусымдық өзгеруі мен адамның іс-әрекеті туралы практикалық
маңызына жан-жақты сипаттама беріледі.
Демэкология - бір түрге жататын оргонизмдер тобын, яғни па-
Пуляцияларды оның табиғи ортасымен байланыстыра отырып зерттеулер
жүргізеді. Бір түрге жататын оргонизмдердің топ құрып тіршілік ету
ерекшеліктері, биологиялық құрылымы табиғаттағы сан
Мөлшерінің реттелуі мен ауыл шарушылығындағы маңызы туралы мәліметтер
қарастырылады.
Эйдэкология – түр мен оның папуляцияларын оргоникалық дүние
дамуының жоғары деңгейі тұрғысында қарастырады. Өйткені, особь, популяция
белгілі бір нақты түрдің өкілдері.Сондықтан эйдэкология , особь,
популяция, түр, биоценоз,-биогеоценоз - биосфера деңгейіндегі қарым-
қатынастар жүйесі бойынша зерттеулер жүргізеді.
Синэкология - бірлестіктер экологиясы ретінде әр түрлі
түрлерге жататын популяциялар жиынтығын біртұтас оргонизмдер деңгейінде
зерттейді. Оргонизмдер бірлестіктерінің қалыптасуы , құрылымы, динамикасы,
қарым-қатынастар, энергия және зат алмасулар , сандық және сапалық
өзгерістер , биологиялық өнімділігі мен бірлестіктердің тұрақтылығы туралы
жан-жақты мәселелер қаралады.
№2.Оқушыларға экологиялық тәлім-тәрбие беру.
Кең байтақ қазақ жеріне тән өзіндік ерекшелігі - оның үлкен континентшілік
орналасуы, яғни Евразия материгініңдәл ортасында орналасуына байланысты
климаты қатаң континентальды болуы, үлкен жазықтар, далалы жері мен шөлейт
жерлерінің болуы. Бүкіл тереториясының 28%-дала , 18%-і шөлейт, 40%-і
шөлді болса, 8%-і таулы жерлер.Осы көптеген жерлерде халық аз қоныстануына
байланысты бұл жерлер әскери базалар атом жарылысын сынайтын
Полигондарға беріліп, жер қойнауының байлығын – жалпы өндіріс
Құнарлы жерлерді - ауыл шаруашылығының өнімдерін өндіруге, егіншілікті
көтеруге, мал жайылымдарын - мал щаруашылығын дамытуға беріп, біздің
табиғатымызға көптеген жылдар бойы өте зор зиян тигізілуде. Айналадағы
қоршаған ортаны аяусыз пайдалану арқасында экотізбектің бұзылуына, құнарлы
жерлердің қу тақырға айналуына, көптеген тірі ағзалардың жойылуна әкеп
соқтырды. Мысалы соңғы он жылдықта Қазақстанның тереториясынан 20-түрлі
жоғары сатыдағы өсімдіктер жойылып кетсе, 12 түрлі Қазақстанның
“Қызыл кітабына” енген өсімдіктердің жойылып кету қаупі бар. Жан-
жануарларды еті,сүті, терісі, мүйізіә, уы сыйақты өнімдер алу үшін аяусыз
жаппай жойып, көптеген зардаптарға әкелуде.Біздің жерімізде бірнеше
экологиялық апатты аймақтар белгіленді. Олар: Семей, орталық Қазақстан
облысы, Арал өңірі.Сонымен бірге 500-ге жуық
Атом бомбасы жарылыпты. тХалқымыздың денсаулығын жоғалтқанын,
кем-кетік балалардың туылып жатқанын, ауа, су, жер ластанғанын
біз кімнен сұраймыз.
Оңтүстік астанада экологиялық сараптамаға сай 1,5 млн. Халқы бар қала
өте лас қалпында қалып отыр. Автокөлік тұрақтары , жанармай құятын орындар
өте көп. Қала тұрғындары тау етегіне көшіп, керемет зәулім үйлер салып,
ағаш шыршаларды шауып жатыр. Қала ішіндегі
Тамаша ботаникалық бақшаны да бөліп, үлкен құрылытар салуда. Өзі лас ауаны
тазартатын өсімдіктер жою - қатыгездік. Бұған біздер де көзімізді
жұмсақ, енді 50-60 жылдан соң Алматы қаласында тұру мүмкін болмас.
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың “2030 – стратегиялық
бағдарламасында” экологиялықбағдарлама, экологиялық білім мен тәрбме беру
бағдарламасы белгіленген.Соған байланысты мектеп бағдарламасындағы
жаратылыстану және басқа да пәндерді экология-
лау ұстаздар үшін басты міндет. Экологиялық білім беру міндеттерін жүзеге
асыру үшін оқытудың әртүрлі әдістерін қолдана білу керек. Олар
семинар, конференция, компьютерлік ойындар, әңгімелеу, пікір-сайыс, болжау,
салыстыру, іздену және ғылыми-зерттеу жұмыстары т.с.с.
Бастауыш сынып оқушыларына кешенді тұрғыда этноэкологилық
тәрбие беру - С.Л.Сауытбековтың ойынша балдырғандарды жануарлар
дүниесімен таныстыру екні оның шығармаларынан байқалады. Халық тұрмысында
мал шаруашылығы аса маңызды рөл атқарып келген . Ұзақ ғасырлар бойы кең
даланың шалғынды жайылымын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz