Бұұ-ның даму он жылдықтары
Дамыған және дамушы елдер арасындағы орасан зор алшақтықтардың сақталуы жағдайында Б¥¥ олар бүкіл дүниежүзінде тұрмыс деңгейін арттыру үшін ынтымақтасуға тиіс деген айқындаманы ұстанып отыр. Осы мақсатын дәлелдеу үшін 1961 жылы Бас Ассамблея 1960-шы жылдарды Б¥¥-ның дамыту он жылдығы деп жариялады және барлық мемлекеттерді жер жүзі халқын көп бөлігі ауыртпалық ч қамытынан шыға алмай отырған кедейліктің, надандықтың, аштық пен аурулардың ауыр зардаптарынан арылу үшін күш-жігерді біріктіруге шақырды. Осы Онжылдықтың барысында дамушы елдер бірқатар кейбір экономикалық жағынан өсуге қол жеткізді, бірақ бұл жетістіктер еңбектің ауыр жағдайлары мен сыртқы борыштардың ауыртпалығымен құмға сіңген тамшыдай болды.
1966 жылы Бас Ассамблея Онжылдықга алға қойған мақсатқа жетудегі баяу ілгерілеу себептерінің бірі дамытудың стратегиялық жоспарының болмауы деген қорытындыға келді.
Б¥Ү дамытудьщ екінші он жылдығын жариялай отырып, Ассамблея 1970 жылғы қазан айында келесі онжылдықгың бәріне арналған Халықаралық дамыту стратегиясын қабылдады. Мүше мемлекеттер бай және кедей ұлттар арасындағы терең алшақтықгы азайтуға және бүкіл дүние жүзінде экононмикалық жэне элеуметтік тэртіп жасауға тиіс саясатты жүгізуге және шараларды жүзеге асыруға салтанатты түрде уэде берді. Дамытудың барлық төрт Онжылдықтары бойында БҮҮ-ның басты мақсаты кедейліктен құтылу және дамыту бағдарламаларының көмегімен жаьандық көлемде ауқаттылыққа Қол жеткізу болды. Бұл үшін «үшінші дүние» елдерінің экономикалық проблемаларьш - индустрияландырудан және сауданы жолға қоюдан бастап, ІЖӨ (ішкі жалпы өнімді) теңгерімді бөлуге дейінгі проблемаларын шешу
1966 жылы Бас Ассамблея Онжылдықга алға қойған мақсатқа жетудегі баяу ілгерілеу себептерінің бірі дамытудың стратегиялық жоспарының болмауы деген қорытындыға келді.
Б¥Ү дамытудьщ екінші он жылдығын жариялай отырып, Ассамблея 1970 жылғы қазан айында келесі онжылдықгың бәріне арналған Халықаралық дамыту стратегиясын қабылдады. Мүше мемлекеттер бай және кедей ұлттар арасындағы терең алшақтықгы азайтуға және бүкіл дүние жүзінде экононмикалық жэне элеуметтік тэртіп жасауға тиіс саясатты жүгізуге және шараларды жүзеге асыруға салтанатты түрде уэде берді. Дамытудың барлық төрт Онжылдықтары бойында БҮҮ-ның басты мақсаты кедейліктен құтылу және дамыту бағдарламаларының көмегімен жаьандық көлемде ауқаттылыққа Қол жеткізу болды. Бұл үшін «үшінші дүние» елдерінің экономикалық проблемаларьш - индустрияландырудан және сауданы жолға қоюдан бастап, ІЖӨ (ішкі жалпы өнімді) теңгерімді бөлуге дейінгі проблемаларын шешу
БҰҰ-ның даму он жылдықтары. Дамыған және дамушы елдер арасындағы орасан зор
алшақтықтардың сақталуы жағдайында Б¥¥ олар бүкіл дүниежүзінде тұрмыс
деңгейін арттыру үшін ынтымақтасуға тиіс деген айқындаманы ұстанып отыр.
Осы мақсатын дәлелдеу үшін 1961 жылы Бас Ассамблея 1960-шы жылдарды Б¥¥-ның
дамыту он жылдығы деп жариялады және барлық мемлекеттерді жер жүзі халқын
көп бөлігі ауыртпалық ч қамытынан шыға алмай отырған кедейліктің,
надандықтың, аштық пен аурулардың ауыр зардаптарынан арылу үшін күш-жігерді
біріктіруге шақырды. Осы Онжылдықтың барысында дамушы елдер бірқатар кейбір
экономикалық жағынан өсуге қол жеткізді, бірақ бұл жетістіктер еңбектің
ауыр жағдайлары мен сыртқы борыштардың ауыртпалығымен құмға сіңген тамшыдай
болды.
1966 жылы Бас Ассамблея Онжылдықга алға қойған мақсатқа жетудегі баяу
ілгерілеу себептерінің бірі дамытудың стратегиялық жоспарының болмауы деген
қорытындыға келді.
Б¥Ү дамытудьщ екінші он жылдығын жариялай отырып, Ассамблея 1970 жылғы
қазан айында келесі онжылдықгың бәріне арналған Халықаралық дамыту
стратегиясын қабылдады. Мүше мемлекеттер бай және кедей ұлттар арасындағы
терең алшақтықгы азайтуға және бүкіл дүние жүзінде экононмикалық жэне
элеуметтік тэртіп жасауға тиіс саясатты жүгізуге және шараларды жүзеге
асыруға салтанатты түрде уэде берді. Дамытудың барлық төрт Онжылдықтары
бойында БҮҮ-ның басты мақсаты кедейліктен құтылу және дамыту
бағдарламаларының көмегімен жаьандық көлемде ауқаттылыққа Қол жеткізу
болды. Бұл үшін үшінші дүние елдерінің экономикалық проблемаларьш -
индустрияландырудан және сауданы жолға қоюдан бастап, ІЖӨ (ішкі жалпы
өнімді) теңгерімді бөлуге дейінгі проблемаларын шешу
ажет болды. Бұл басқа қосымша проблемаларға тиісінше көңіл бөлінбейді
дегенді білдірмейді. Олардың ең маңыздысы - халық санының өсімі. 1970-ші
жылдарға дейін Б¥¥ дамушы елдердегі демографиялық үрдістерге көңіл бөле
тұрса да, ол негізінен проблеманың ғылыми жағына ынта қойды жэне халық
санағын жүргізу, бала тууы мен өлім-жітімнің сенімді статистикасын беру,
халық өсімінің егжей-тегжейлі болжамын жасау қажеттігін көрсетумен
шектелді. Осының бэрі Б¥Ү-на мүше мемлекеттер туралы ақпараттың қажетті
негізін жасады. 1960-шы жылдың аяғында дүниежүзі халқының жедел өсуі
халықаралық дамыту стратегиясы мен экономикалық өсу саясатыньщ аса манызды
проблемасына айналды.
Халықтың шапшаң қарқынмен өсуімен байланысты проблеманы ұғыну
1970 жылы ЭӘК-тың- Б¥Ү - ның Халықгың өсуі саласындағы қызметі үшін
қорының (ЮНФПА-ІЮТРА) заңдық құқығымен ерікті бағдарламасын құруға
$кеп соқтырды. Бұл мекеме отбасын жоспарлау бағдарламасы
арқылы
демографиялық үрдістерге бақылауды қамтамасыз етуге арналған.
Дамытудың Төртінші Онжылдығы уақытынан бері (1991-2000 ж.ж.) бірінші
кезекке қоршаған ортаның проблемалары шықты. Оның міндеті, бірінші кезекте
дүниежүзіндегі ең кедей елдердегі тұрмыс деңгейін тұрақты дамыту, жақсарту.
Жерді халық өсімін бақылаудан тыс халық өсімінің күйреу салдарларынан
қорғау болды.
Жаңа халықаралық экономикалық тәртіп. 1974-1975 жж. Бас Ассамблеяның
екі арнаулы жэне тұрақты сессияларында Жаңа халықаралық экономкалық
тэртіптің тұжырымдамасы анықталып, іске асырыла бастады. Бұл бастамалар
халықаралық экономикалық қатынастардың тұрақтылығына төнген қатер болып
табылатын дағдарыс жағдайларында қабылданды. 1944 жылы құрылған, Бреттон-
Вудстің жүйесі ретінде белгілі монитаристік жүйе 1970-ші жылдары жаңа
проблемаларға тап болды. 1973 жылғы қазан айында, Таяу Шығыстағы соғыс
басталысымен іле-шала мұнай бағасы күрт өсіп кетгі. Осымен қоса жүрген
қызмет көрсетулер мен өнеркәсіп өнімі бағаларының өсуі мен азық-түлік
тапшылығы және қосалқы қорлардың сарқылуы, сауда тепе-теңсіздігі мен борыш
ауырпалығының артуы тұрақсыздандырушылық әсерін тигізді. 1973 жылғы
қыркүйек айында Алжирде өткен блоктарға қосылмайтын елдер өкілдерінің
кездесуінде Дамытудың Екінші онжылдығының күйреумен аяқгалғанын анықтады,
ал 1974 жылы Блоктарға қосылмайтын елдер тобының
төрағасы, Алжир президенті Хуари Бумедьен шикізат ресурстары мен
дамыту проблемаларын талқылау үшін Ассамблеяның арнаулы сессиясын шақырды .
1975 жылы Б¥¥ Париж
келіссөздері немесе Солтүстік-Оңтүстік сұхбаты деп аталған
Халықаралық экономикалық кооперация жөніндегі Конференциямен байланыс
орнатты. Францияның президенті Валери Жискар д'Эстеннің бастамшылығымен
болған Париж келіссөздері үзілістер жасай отырып, 1975 жылғы желтоқсан айы
мен 1977 жылғы маусым айы аралығына дейін созылды, оған 27 дамушы елдер мен
нарықтық экономикасы бар дамыған мемлекеттер қатысты, олар энергетика,
табиғи ресурстар, қаржы, сауда мен дамыту проблемаларын талқылады. 1977
ясьілы қыркүйек айында Ассамблея конференцияның нәтижелерін талқылады,
бірақ келісілген шешімге келе алмады. Көптеген дамушы елдер келісссөздер
ясаңа халықаралық экономикалық тәртіп орнатқай мақсаттарға жетуге
жәрдемдесе алмады деген көзқарасты ұстанды. Дамыған елдердің көпшілігі
келіссөздері оларға негізінен бай мемлекеттердің құқықтарын шектеудің сәті
түспегендіктен белгілі бір оң нәтижелерге қол жеткізумен аяқталды деп
ойлады.
Б¥¥-ның дамыту бағдарламасының (ПРООН-ІШВР) 150 елде жұмыс істейтін
өкілдіктері бар, штаб-пәтері Нью-Йоркте орналасқан; 1965 жылы, Бас
Ассамблея Б¥¥-ның екі ұйымын: 1949 жылы ұйымдасқан Техникалық көмектің
ұлғайтылған бағдарламасына (РПТП), сондай-ақ дамытудың ірі жобаларына
қатысты дайындық жөніндегі инвестициялық консультацияларды жүргізу үшін
1958 жылы құрылған Арнаулы қорды біріктіру туралы шешім қабылдаған кезде
ұйымдастырылды.
ПРООН-ньщ - дүние жүзіндегі аса ірі жан-жақты техникалық көмек
бағдарламасының қызметі, Б¥Ү-ның бұдан бздэынғы ұйымдарында болғанындай,
Б¥Ү-на мүше мемлекеттер үкіметтерінің немесе тиісті мекемелерінің ерікті
жыл сайынғы жарналары есебінен қаржыландырылады. Оны дамыту процестерін
қамтамасыз ету жөніндегі БҮҮ-ның орталық үйлестіруші ұйымы деп есептеуге
болады.
1991 жылы тұтастай алғанда 6189 жоба іске асырыла бастады, мұның өзі
1980 жылға қарағанда кем болды, бұл кезде 8450 жоба жүзеге асқан еді.
Олардың жиынтық құны ПРООН мен алушы елдер үшін 14 млрд. доллар болды. Бұл
бағдарламалар экономикалық және әлеуметтік өмірдің барлық салаларын - ауыл
шаруашылығынан, өнеркәсіптен, энергетикадан, көліктен, коммуникациялардан,
саудадан бастап денсаулық сақтауға, тұрғьш үй Қ^рылысына, білім беруге,
кәсіби даярлауға, коммуналдық қызметтер
экұмысына жэне қоғамдық басқаруға дейінгі салаларды қамтыды. Бөлінген
сомалардың 80 %-ы жылдық табысы халықтың жан басына есетегенде 750 немесе
одан да аз елдерге жұмсалады.
Б¥¥-ның сауда және дамыту жөніндегі конференциясы (ЮНКТАД-ЩЧ8ТАВ).
1964 жылғы 23 наурыз - 1 маусым аралығында Женевада өткен кездесуде ЮНКТАД
дамыту пробемаларына сэйкес сауда саясатындағы міндеттерді талдап шешу үшін
Б¥¥-ның тұрақты органының қажеттігін атап көрсетті. Сол жылдың 30
желтоқсанында Бас Ассамблея өзінің тұрақты органдарының бірі ретінде ЮНКТАД-
ты ұйымдастыруға шешім етті. Ассамблея өзінің қарарында халықаралық сауда
экономикалық дамудың маңызды құралы болып табылатынын атап көрсетіп, дамушы
елдердің тиісінше сауда ұйымын құруға ортақ ұмтылысын атап көрсетті. ЮНКТАД-
тың басты міндеті - әсіресе дамушы елдерді экономикалық жағынан дамуын
шапшаңдату мақсатында халықаралық саудаға жәрдемдесудің принциптері мен
саяси бағытын жасау, көп жақты сауда келісімдерін жасауды көздеген
шараларды қолдау, жекелеген мемлекеттер мен аймақгық экономикалық топтар
үшін сауда мен дамыту саясатының үйлестіруші орталық ретіндегі қызмет.
1987жылыЮНКТАД-тың сессиясында барлық елдер, оның ішінде бай елдер
шапшаң және тұрақты дамытуға жэрмемдесу үшін бірдей жауапты болуға тиіс
деген қарар қабылданды. ЮНКТАД БҮҮ-ның Мешеу дамыған елдер жөніндегі
конфернцияларының (ЮНЛДК-ЦМЛЗС) жұмысына көмектесті, олар 1981 және 1990
жылдары Парижде болып өтті. Конференцияның міндеттерін орындау үшін
Ассамблея сессиялары аралығында Сауда және дамыту жөніндегі кеңесті құрды,
ол Конференцияның Шешімдерін жүзеге асырады, сауда мен дамыту проблемалары
бойынша зерттеулер жүргізеді. Кеңес жыл сайын екі сессияға жиналады, сауда
^эселелерін экономикалық дамыту мәселесімен өзара байланыстыра отырып
талқылайды. Онда бірқатар комитеттер мен бағыныштьі бөлімдері бар. Осы
Ісомитеттердің кейбіреулері кеме қатынасымен, технологияларды берумен,
дамупіьі елдер арасындағы ынтымақстастық мэселелерімен айналысады.
Б¥¥-ның өнеркәсіп жөніндегі ұйымы (ЮНИДО - ШГОО) 1967 жылы дамушы
елдердегі индустрияландыру процестерін қолдау мақсатында негізі қаланған.
1993 жылы оның қатарында 159 мүше болды. Басшылықты үш жыл мерзімге Бас
Ассамблея сайлайды.
ЮНИДО дамушы елдерге, атап айтқанда экспорттық қызмет көрсету,
жабдықтар жеткізу, қызметкерлерді кэсіби даярлау нысанында техникалық көмек
көрсетеді. ¥йым зерттеу жұмысын жүргізеді, семинарлар мен конференциялар
өткізеді.
БҰ¥-ның қоршаған орта жөніндегі бағдарламасы. Қоршаған орта
проблемалары жөніндегі Б¥¥-ның бірінші конференциясы 1972 жылы Стокгольмде
болды. Ол саяси сарындағы конференция болды, осы тұста Швецияның премьер-
министрі Улоф Пальме Вьетнамда дефолианттарды пайдаланғаны жөнінде АҚШ-ты
айыптап, экологиялық соғыстың дереу тоқтатылуын талап еткен еді. Сол жылы
қоршаған ортаны қорғауды бақылау мен экологиялық қорғаудың қолайлы
шараларын үйлестіру үшін Б¥¥-ның Қоршаған орта жөніндегі бағдарламасы (ЮНЕП-
ІІМЕР) жасалды. 1987 жылы кейін Б¥¥-ның қоршаған ортаны қорғау мен дамыту
жөніндегі Конференциясы (ЮНКЕД-ІЖСЕВ) деп аталған Жерді мекендеушілер
кездесуі конференциясына эзірлік басталды.
ЮНКЕД конференциясы 1992 жылғы 3-14 маусымда Рио-де -Жанейрода
(Бразилия) өткізілді. Осы форумда Солтүстік және Оңтүстік жарты шарлары
елдерінің арасындағы қайшылықтар қаралды. Оңтүстіктің дамушы елдері
қала тіршілігіне енген Солтүстіктің жер ресурстарын сақтауға жэне өнеркәсіп
ясағынан нашар дамыған элсіз елдердің егемендігій қорғауға бағытталған
дамыту стратегиясының қажеттігіне көзін жеткізіп бақты. Табиғатты қорғау
мен элеуметтік проблемалар және дамыту проблемалары арасындағы шешуші
байланыс түбегейлі қарарда да көзделді. Рио декларациясының төртінші
принципінде былай делінген: қоршаған ортаны қорғау тұтастай алғанда дамыту
процесінің құрамды бөлігі ретінде қатысатын болады.
Конференция барлық мемлекеттер мен халықтарды кедейлікті жою, тұрмыс
деңгейіндегі айырмашылықты азайту және Жер бетіндегі халықтың көпшілігінің
қажеттеріне баса назар аудару үшін ынтымақтастыққа шақырды.
Жасылдар қозғалысының ықпалында болған Еуропа елдері мен Жапония
мемлекеттері өнеркэсіпті мемлекеттер үшін қоршаған ортаға зиян келтіретін,
бірінші кезекте жаьандық жылынуға экеп соқтыратын химиялық өндірістерді
қысқарту қажеттілігін таныды. Алайда, АҚШ жаьандық жылыну процесіне қатысты
келісімді оның негізгі ережелерін жұмсарту қажеттілігі туралы мәлімдёп,
қабылдамай тастады; олар жануарлардың жойылып бара жатқан түрлерін қорғау
жөніндегі келісімге қол қоюдан да бас тартты.
БОСҚЫНДАРМЕН ЖӘНЕ ЖӘБІРЛЕНУШІЛЕРМЕН
ЖҰМЫСІСТЕУ
ЮНРРА (ШККА) және ИРО (ІКО). Босқындарға көмек алғаш рет 1921 ясылы
Үлттар лигасының босқындар жөніндегі Жоғарғы комиссариатының халықаралық
сүйелдемеуімен ұйымдастырылды. ЮНРРА - 1943 жылғы 9 Қарашада құрылған Б¥¥-
ның көмек көрсету жэне оңалту жөніндегі әкімшілігі, ол қоныс аударған
адамдармен және босқындармен айналысатын
^дгдгыпі халықаралық орган болды. Оның мақсатына қайырымдылық,
^гіпьыдарға қарсы күрес жүргізген елдердің мекенін ауыстырған халықтарды
олдау жэне сайып келгенде олардың отанына орал^ы жатады. 1946 жылы щамамен
1675 мың адам - қоныс аударған адамдар, эскери босқындар мен соғыс
кезіндегі босқындар, не өзінің барлық байланыстарын үзудің, не өздерінің
елдеріндегі саяси жағдайлардың өзгеруі салдарларынан отандарына қайтып
орала алмады немес қайтқылары келмеді. Мұндай адамдарды боскындар деп
есептеуге тура келді, оларға жаңа түрғылықты жерлерін табу қажет болды.
Жарғысын 1946 жылғы 15 желтоқсанда Бас Ассамблея макұлдаған Босқындар
жөніндегі халықаралық ұйым (ИРО -ІКО) өзіне ЮНРРА-ның міндетін алды. 1952
жылдың ақпан айына таман ИРО өзінің қызметін тоқгатқан кезде, ол мекенін
ауыстырған миллионнан астам адамның қоныс аударуына және мың адамның
отанына оралуына жәрдемдесті.
Б¥¥-ның Жоғарғы комиссарының босқындар жөніндегі басқармасы (УВКБ-
ІІКНСК). Б¥Ү-ның босқындар істері үшін одан әрі жауапты болып отырғанын
мойындай келіп, Бас Ассамблея 1950 жылы Б¥Ү-ның Жоғарғы комиссарының
босқындар жөніндегі басқармасын құрды. Басқарма өзінің жұмысын 1951 жылдың
1 қаңтарынан бастады. ЖКББ-нің екі міндеті -босқындарды халықаралық қорғау
жэне босқындардың проблемаларын сенімді түрде шешу міндеті болды. Бірінші
міндетіне келетін болсақ, ол жұмыспен, білім берумен, тұрғын үймен, еркін
жүріп-тұрумен қамтамасыз ету сияқты салаларда босқындарға көмек көрсету
үшін халықаралық деңгейде қабылданған ең төменгі стандарттарды белгілеуге
ұмтылып отыр. ЖКББ сондай-ақ, босқьшдарды отанына қайтып оралғанда олардың
қуғындауға ұшыратуы мүмкін зорлық-зомбылықгардан қорғауға ұмтылыс жасап
келеді. 1951 жылы, ЖКББ өзінің қызметін бастағанда, Еуропадағы шамамен 350
мың босқынды қоса алғанда, бүкіл дүние жүзінде шамамен 1.250 мың босқын
халықаралық көмек көрсетуді қажет етті. 1950-ші жылдардың аяғынатаман
босқындардың негізгі проблемасының түйінді мәселелері басқа құрлықтарға,
бірінші кезекте Африкаға көшті.
1970-ші жылдары ЖКББ қорларының негізгі қаражаттары бұрынғыша
босқындардың Африкадағы селолық жерлерде қоныс тебуіне жұмсалды. Бұдан
басқа, 1972-1973-ші жылдары ЖКББ Суданнан шамамен 180мыңғажуық босқындардың
отанына қайтып оралуын ұйымдастыруға көмектесті. Осындай көмек Гвинея-
Бисауға, Мозамбик пен Анголаға осы елдер тэуелсіздік алғаннан кейін қайтып
оралған босқындарға да көрсетілді. ЖКББ дереу Уганданы тастап Шығуға тура
келген Азиядан шыққан адамдардың қоныс аударуларына исәрдемдесті. Жаңадан
тәуелсіздік ал?ан Африка елдеріне кең көлемдеотанына қайтып оралуына
байланысты босқындар санының жалпы азаюына қарамастан, ЖКББ 1980 жылы
шамамен 1,5 миллион босқындардың Африкада орналасуымен айналысты. Бұл
бірінші кезекте ОАР-*нан шығып, Оңтүстік Дфрикаға барған босқын студенттер,
сондай-ақ, Замбиядан, Зимбабведен, Заир мен Эфиопиядан шыққан босқындар
еді.
Ауғанстандағы азаматтық соғыс дағдарыстың тағы бір ошағының туындауына
әкеп соқты. 1980-ші жылдардың басынан 3 млн.-ға жуық ауғандықтар
Пәкістанда, ал 1 млн.-нан 2 млн.-ға дейін ауғандықтар Иранда баспана тапты.
УВКБ 1991 жылы соғыс аяқгалғаннан кейін отанына қайтып оралу басталғанға
дейін босқындар үшін лагерлерді кздэып, сақтап қалды. Сальвадордағы
азаматтық соғыс пен Никарагуадағы "контраспен" байланысты соғыс бүкіл
Орталық Америкадағы мыңдаған босқындардың пайда болуының себебіне айналды,
олардың көпшілігі өздерінің елдері ішіндегі босқындар болып шықгы. УВКБ
және басқа да мекемелер 1980-жылдардың аяқ кезінде 1991 жылы азаматтық
соғыстың аяқталуына байланысты басталған сальвадорлықтарды кенеттен отанына
қайтаруды ұйымдастырып, тәртіпке
халықаралық көмек көрсетуді қажет етті. 1950-ші жылдардың
аяғынатаман
босқындардың негізгі проблемасының түйінді мэселелері басқа
құрлықтарға,
,- '• бірінші кезекте Африкаға көшті.
1970-ші жылдары ЖКББ қорларының негізгі қаражаттары бұрынғыша
босқындардың Африкадағы селолық жерлерде қоныс тебуіне жұмсалды. Бұдан
басқа, 1972-1973-ші жылдары ЖКББ Суданнан шамамен ІВОмыңғажуық босқындардың
отанына қайтып оралуын ұйымдастыруға көмектесті. Осындай көмек Гвинея-
Бисауға, Мозамбик пен Анголаға осы елдер тэуелсіздік алғаннан кейін қайтып
оралған босқындарға да көрсетілді. ЖКББ дереу Уганданы тастап Шығуға тура
келген Азиядан шыққан адамдардың қоныс аударуларына Жәрдемдесті. Жаңадан
тәуелсіздік алған Африка елдеріне кең көлемде
келтірді. Гондурастан Никарагуа "контрастарын" отанына қоныс аудару
бітімі ясақындата түскен саяси келісімнің шешуші кезеңі болды.
ЖКББ БҮҮ бас хатшысының талап етуімен 1991 жылғы Парсы шығанағындағы
соғыстан кейін іле-шеле күрттердің көтерілісі жеңіліс тапқан соң, Ирактан
Түркияға ауған жүз мыңдаған күрттерді лагерлер ұйымдастырып, оларды
тағаммен, тұрғын үймен, медициналық көмекпен қамтамасыз етті (Иранға келген
Оңтүстік Ираістың шейіттеріне тым шектеулі қолдау көретілді). Жыл аяғына
таман лагерлердің көбісі жабылып қалды, ал отанына қайтып оралу жалғаса
берді.
1992 жылы Балқандағы этникалық дағдарыс Хорватиядан, Сербиядан, Босния
мен Герцеговинадан кетуге ұмтылған мыңдаған босқындардың пайда болу
себебіне айналды. УВКБ бейбітшілік орнаған аудандарда оларды орналастыруға
көмектесе отырып, босқындарға азық-түлік, баспана мен медициналық көмек
берді, немесе оларды орналастырудың баламалы аудандарын табуға ұмтылды.
1954 жылы ЖКББ ¥лттар лигасының босқындар істері жөніндегі
комиссариатының жоғарғы тұңғыш комиссары - норвегиялық Фритьофе Нансенді
ееке алу құрметіне Нансен медалі мен сыйлығын тағайындады. Медаль жыл сайын
босқындарға көмек көрсету жөнінде көбірек жұмыс жүргізген адамдарға
тапсырылды. 1954 жылы ЖКББ - ға Нобель сыйлығы тапсырылды.
БАПОР-ІІ]ЧК\¥А. БҮҮ-ның палестиндік босқындарға көмек беруге
жэне жұмыстарды ұйымдастыруға арналған Таяу Шығыс агенттігі (БАПОР)
1949 жылы құрылды. Агенттік өзінің қызметін 1950 жылы бастады, ол
Палестинаның Ливанда, Сирияда, Иорданияда, Газа секторында тұратын
көмекке мұқтаж босқындарына өмірлік аса маңызды көмек көрсетті. 1967
жылдан бастап Бас Ассамблея БАПОР-ға "1967 жылғы маусымдағы
жанжалдар салдарларынан босқындарға айналып, кедейшілік жағдайына
ұшырағандарға және аймақгың басқа адамдарына төтенше жағдайларды және
қажетті уақытша шараларды негізге ала отырып практикалық ізгілікшілік
көмегін көрсетуге" өкілеттік берді. 1967 жылғы соғыстан кейін БАПОР Батыс
жағалаудағы және Газа секторындағы палестиндік босқындарға Израилдің
оккупациялық билік орындарымен келісім бойынша көмекті одан әрі көрсете
берді. Газа секторында, Батыс жағалауда жэне Кунейтра (Сирия) округінде 500
000-ға жуық адамның, шамамен босқындар ретінде тіркелгендердің ясартысының
өздерінің тұрғын үйлері болмады. Адамдардың жаппай легі босқындарды
қабылдау орындарында төтенше жағдайлар туғызды. Сирия, Иордания және БАПОР-
дың ерікті қызметтері тттүғыл шаралар қолдануға Мәжбүр болды. Осыдан кейін
төртеуін Сирияда жэне алтауын Иорданияда
Орналастыра отырып, он шатырлы лагерлер қүру, оларға еңбек құралдарын
жеткізу мен білім беру, медициналық және санитариялық қызмет көрсетулерді
жолға қою қажет болды. БАПОР құрған жэне жабдықта^ан Батыс жағалаудағы
лагерлер бос қалды, өйткені бұл аумақтарды израилдықтар басып алған еді.
Уақыт өте келе, БАПОР шатырларды уақытша лагерлердегі бір отбасына арналған
бір болмелі тұрғын жайлармен ауыстырды. 1970 жылдардағы кезекті мезгіл-
мезгіл қайталанып тұратын қаржы дағдарысы БАПОР-ға да соққы болып тиді жэне
1975-1976 жылдары Агенттік' өзінің қызметін бүтіндей тоқтатты. Тек
үкіметтердің, үкімет аралық және үкіметтік емес ұйымдардың, жеке адамдардың
және компаниялардың ғана тарапынан көрсетілген ерікті қайырымдылық көмекке
өмір сүрген Агенттік тиісті қызметтерін қолдау бағдарламаларын қаржыландыру
тұрғысында барған сайын елеулі қиындықтарды бастан кешірді. 1980 жылға
таман БАПОР-дың қаржы жағдайы тұрақтанды, осы кезде Агенттік Батыс жағалауы
жэне Газа секторы мен Ливанның тұрғындарының мұқгаждарына арналған арнаулы
жарналармен бірге Б¥¥ тарапынан ұдайы жарналар ала бастады. 1992 жылдың
басында БАПОР -ға 2615 мың палестиндіктер қолдау көрсетті, олардың 452 мыңы
батыс жағалауда, 550 мыңы Газада; 1000 мыңы Иорданияда; 317 мыңы Ливанда;
296 мыңы Сирияда болды. Иорданияда босқындар саны күрт өсіп, ресми болмаса
да, 1991 жылы, Парсы шығанағындағы соғыс кезінде 300 мың палестиндік
Кувейттен кетіп қалды. БАПОР 15 мың палестиндіктерді жұмыспен қамтамасыз
етті. Қамауға алынған мен түрмеге жабылған БАПОР қызметерлері саны жағынан
БҮҮ-ның бөлімшелері арасында бірінші орын алды. 1992 жылдың наурыз айында
БАПОР штабының 85 өкілі түрмеге жабылды, ал олардың 78-ін Израилдің әскери
өкімет орындары ұстаған.
БҮ¥-НЫҢ БАЛАЛАР ҚОРЫ (ЮНИСЕФ)
1946 жылғы желтоқсанда Бас Ассамблеяның бірауызды шешімімен
..'' '' £Ү¥-ның балаларға көмек көрсетудің Халықаралық қоры (ЮНИСЕФ
-
ІЛЧІ8ЕҒ) құрылды. Алғашында қор екінші дүние жүзілік соғыста
бақытсыздыққа ұшыраған кішкене жастағы құрбандарына арналды. 1953 жылы
Ассамблея оның мандатын белгісіз мерзімге дейін ұлғайтып, Б¥¥-ның балалар
қоры деп (ЮНИСЕФ атауын сақтап қала отырып) қайтадан атады. Қордың басты
қамқорлық объектісі ашқұрсақтықтан, аурулар мен сауатсыздықтан зардап
шеккен дамушы елдердің миллиондаған балалары болды. 1965 жылы ЮНИСЕФ-ке
Нобель сыйлығы берілді.
ЮНИСЕФ-тің оның БҮҮ -ның ауқымында жартылай дербес мэртебесі бар, ол
ЭКОСОС пен Бас Ассамблеяға есеп береді. ЭКОСОС 30 мемлекеттің өкілдерінен
сайланған Атқарушы орган ЮНИСЕФ-тің саясатьш анықгайды және жыл сайын
Қордың бағдарламаларын қарау үшін жиналады.
ЮНИСЕФ-ті қаржыландыру тек ерікті қайырырымдылыққа ғана байланысты
болады: оның табысының төрттен үш бөлігі дерлік үкіметтерден; қалған бөлігі
- құттықтау ашық хаттарын сату және қаражат жинау жөніндегі әр алуан
науқандарды өткізу арқылы қалың жұршылықтан түседі.
ЮНИСЕФ-тің басты міндеті- ұлттық қатыстылығына, діни сеніміне, жынысы
мен саяси бағдарларына қарамастан балалардың өмірін жақсартуда дамушы
елдердің үкіметтеріне көмектесу. ЮНИСЕФ балалар қызметтерін ¥йымдастыру,
тағам өнімдері мен жабдықтар жеткізу, қорларды қамтамасыз ету, балалармен
жұмыс жүргізу үшін әлеуметтік қызметкерлер құрамын -Денсаулық сақтау мен
тазалық қызметкерлерін, әлеуметтік қызметкерлер мен балалар үйлерінің
басшыларын даярлау үшін белсенді күш-жігер жұмсап келеді. ЮНИСЕФ сондай-ақ
табиғи нәубеттермен, азаматтық соғыстармен
#эне індеттермен байланысты төтенше жағдайларда аналар мен балаларға
көмек көрсетеді.
1979 жылы Бас Ассамблея Халықаралық балалар' күнін жариялады, оны
барлық елдердегі балалардың тұрмысын жақсартуға арнады. ЮНИСЕФ Балалар
жылында Б¥Ү-ның қызметін үйлестіру жөніндегі жұмыстарды басқаруға өкілеттік
алған.
III БӨЛІМ ҚАЗАҚСТАН ЖӘНЕ БҮҮ
§ 1. Біріккен Үлттар Үйымындағы Қазакстанный қызметі
1992 жылы 2 наурызда Қазақстанның Біріккен Үлттар Үйымына кіруі өзінің
маңызы жағынан тарихи акция болды. Осы қадам біздің еліміздің шынайы
тәуелсіз мемлекет ретінде әлемдік қоғамдастық қатарына қабылдануын рәміздік
түрғыдан ресімдеді.
Қазақстан БҮҮ-ға әлемдік қоғамдастықтың қатардағы жаңа мүшесі ретінде
ғана емес, сонымен бірге қазіргі заманның ең бір өзекті халықаралық
проблемалары бойынша белсенді позиция үстататын, ядролық қарусыздану
жолындағы қозғалыстың алғы шебінде түрған мемлекет ретінде енді. 1991 жылы
Семей ядролық сынақ алаңының жабылуы және 1991 жылы Лиссабонда ядролық
қаруы жоқ мемлекет ретінде Ядролық қаруды таратпау туралы шартқа қосылу
жөнінде міндеттеме алуы Қазақстанға үлкен бедел сыйлады және БҮҮ Бас
Ассамблеясының жоғары мінберінен халықаралық қауіпсіздік саласындағы жеке
бастамаларын көтеруге моралдық қүқық берді.
1992 жылы күзде өткен БҮҮ Бас Ассамблеясының 47-сессиясы, тәуілсіз
мемлекет өкілі ретінде қазақстандық делегация қатысқан алғашқы форум
өткізілді. Осы сессияда Президент Н. Назарбаев Қазақстанның халықаралық
саясаты туралы сөз сөйледі.
Әлемдік қоғамдастықтағы өзгерістерді және әлемдегі БҮҮ-ның жаңа рөлін
назарға ала отырып, Н. Назарбаев былай деп мәлімдеді: "Болып жатқан Бас
Ассамблея сессиясында қазірдің өзінде әлемнің түтастығы үшін жаңа күн
тәртібін белгілеуді талап ететін
даңа өмір болмысын түсіну байқалады. Бүл орайда мен ықтималды щиеленіс
ошақтарының отқа айналуын болдырмауға бағытталған саяси, әлеуметтік-
экономикалық шаралар жүйесі ретінде тікелей жария дипломатияны қолдаймын.
Мүндай дипломатияда көзге анық байқалатын, сондай-ақ, пайда болуының өзі
жан-жақты болжамдық талдауды талап ететін проблемалар қоғамдық-саяси
түрақтылықты сақтаудың шарты ретінде маңызды орын алады1'4.
Осы форумда Н. Назарбаев екі маңызды үсыныс жасады, екі үсыныста
әлемдік қоғамдастыққа біздің еліміздің сыртқы саяси бағытының жасампаздық
сипатын паш етті. Біріншіден, қазақстандық басшы барлық үкіметтерге ізгі
ниет білдіру тәртібімен "бір қосу бір" формуласы бойынша БҮҮ-ның
бітімгершілік күш-жігерінің қорын қүруды бастауды үсынды. Бүл формула
төмендегіні білдіреді, әрбір мемлекет оған өзінің қорғаныс бюджетінен бір
пайыз бөліп, жыл сайын өзінің ақша аударуын сол баяғы бір пайызға
үлғайтады. Осындай жолмен 10 жылдан кейіносы бітімгершілік сомасы он есе
өтеді.
Екіншіден, Қазақстан басшысы Азиядағы іс-қимыл және сенім білдіру
шаралары жөніндегі кеңесті шақыру туралы бастама көтерді. Азия қүрылығының
орасан зор кеңістігінде қауіпсіздік қүрылымын қүруға бағытталған осы үсыныс
біздің еліміздің басшасын халықаралық сахнада кеңінен танымал етіп,
Қазақстанның сыртқы саясатының арқауына айналады.
Сонымен қатар, Н. Назарбаев өзінің сөзінде экология және қоршаған
ортаны қорғау сияқты өмірлік маңызды мәселелерге де тоқталды. Бүл
мәселелерге Арал мен Семей проблемалары жатады.
БҮҮ-да қарусыздану және ядролық қаруды таратпау режимін нығайту
саласындағы Қазақстан басшылығының белсенді рөлі, осы
саладағы жасалған барлық халықаралык, келісімдерге ІУІемлекетіміздің
адалдығы жоғары бағаланды. Ядролық қаруды сынауды толық тоқтату жөнінде
Қазақстанның табанды позициясы және іс жүзіндегі қадамдары әлемдік
қоғ^мдастықтың үлкен күрметіне бөленді. Қазақстанның СНВ-1 шартына және
Ядролық каруды таратпау туралы шартқа қосылуын БҮҮ Бас Ассамблеясының 49-
сессиясында, сондай-ақ, ядролық қаруды таратпау туралы іс-қимылды үзарту
жөніндегі БҮҮ конфёренциясында мемлекеттер мен үкіметтер басшылары
өздерінің сөздерінде қүттықтады. БҮҮ Бас Ассамблеясы қараусыздану және
ядролық қаруды таратпау туралы өзі қабылдайтын барлық қарарларында жоғарыда
аталған фактіні қанағаттанғандықпен атап өтті.
2001 жылғы 29-30 тамызда Алматыда өткен "XXI ғасыр: ядролық қарудан
азат әлем жолында" атты халықаралық конференцияда БҮҮ Бас хатшысының
орынбасары В. Петровский: "Халықаралық қоғамдастық үшін Қазақстан жауапты
саяси ерік-жігермен, салмақты сөзбен және нақты істермен адамзат өзін өзі
жоятын қүралдардан ғаламшарды қалай азат етуге болатындығының жарқын
мысалын көрсетті", - деп мәлімдеді2.
1996 жылы 30 қыркүйекте Сыртқы істер министрі Қазақстан атынан Ядролық
сынаққа жан-жақты тыйым салу туралы шартқа қол қойды (ЯСЖТШ). 160 мемлекет
осы шарттың қатысушылары болып табылады. Осы тарихи қүжаттың жасалуына
Қазақстан да лайықты үлесін қосты, осы орайдағы біздің республикамыздың
принципті үстанымы және нақты қадамдары кеңінен мәлім және қолдау тауып
жүр. Аталған Шартқа қол қойып, біздің еліміз галамдық мониторингтік жүйені
қүруға елеулі үлес қосты.
Сейсмикалық оқиғаларды қадағалау мақсатында жабдықтарды калибрлік
өлшеу үшін бірегей инфрақүрылым - Семей полигоны пайдаланылады. Бүл,
қазақстандық мамандардың осы саладағы халықаралық жүмысқа толық деңгейде
қйтысуына мүмкіндік береді.
Біздің еліміз Орталық Азияда бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтауға
зор маңыз береді және осы географиялық аумақта ядролық қарудан азат аймақ
қүру жөніндегі бастамасы іске асыруға мүдделі. Қазақстан осындай аймақ
қүруға қатысты келіссөздер процесіне сындарлы түрде қатысып жүр. БҮҮ-ның
жәрдем көрсетуімен қазірдің өзінде болашақ шарттың мәтінін келісу жөнінде
бес Орталық Азия елдерінің сарапшылар тобы елеулі жүмыс жүргізді. Орталық
Азияда осындай аймақтың болуы ядролық қаруды таратпауды және ғаламдық
қауіпсіздік режимін нығайту.
Қазақстан халықаралық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі
шаралардың тиімділігін арттыруға зор маңыз бере отырып, БҮҮ-ның
бітімгершілік қызметін белсенді түрде қолдайды. Үйыға мүше мемлекеттердің
БҮҮ-ның бітімгершілік күш-жігерін кеңейту және нығайту қажеттілігі туралы
пікірлерін бөлісе отырып, Қазақстан, Қырғызстан және Өзбекстан 1995 жылғы
желтоқсанда БҮҮ аясында Орталық Азия бірлескен бітімгершілік батальонын
қүру туралы келісімге қол қойды. ҮШ Орталық Азия мемлекеттерінің басшылары
БҮҮ Бас хатшысына жазған өздерінің өтінішінде бірлескен батальонның БҮҮ-ның
болашақтағы бітімгершілік операцияларына қатысу мүмкіндігі туралы мәселені
қарауды үсынды.
Орталық Азияның бітімгершілік батальоныңың қүрылуы БҮҮ-дан қолдау
тапты және Бас хатшы мүны халықаралық қауіпсіздікті камтамасыз етудегі
аймақ мемлекеттерінің үлесі ретінде бағалады. 1996 жылдың басында Қазақстан
бейбітіщлікті қолдау жөніндегі операцияларға қатысу мүмкіндігімен БҮҮ-ның
резервтік келісімдер жүйесіне қосылған 51-ші мемлекет болды. Бүгінгі күні
Үйымға мүше 65 мемлекеттер резервтік келісімдерге қатысады және олар БҮҮ-
ның бітімгершілік операциялары үшін ресурстар үсынуға өздерінің дайын
екендіктерін білдірді.
БҮҮ-ға мүше бола отырып, Қазақстан көптеген саяси проблемалардың,
бірінші кезекте Орталық Азия аймағының қауіпсіздігін қозғайтын
проблемалардың шешімін іздестіруге тартылды. Ауғанстандағы жағдайдың
шиеленісуіне байланысты 1996 жылғы қазанда Алматыда Қазақстанның, Ресейдің,
Өзбекстанның, Қырғызстанның және Тәжікстанның саяси басшыларының кездесуі
өтті. Олар аталған мәселе бойынша бірлескен мәлімдеме қабылдады. Саммитте
қабылданған шешімге сәйкес Қазақстан 1996 ж. 16 қазанда аталған
мемлекеттермен бірге Ауғанстандағы жағдай туралы мәселе бойынша БҮҮ
Қауіпсіздік Кеңесінің арнайы мәжелесін өткізуге бастамашы болды. Оның
қортындысы бойынша БҮҮ ҚК 1076 белгілі қарары қабылданды, қарардың тең
авторлары Алматы кездесуіне қатысушы мемлекеттер және АҚШ-ты, Германияны,
Италияны, Чилиді және Корея Республикасын қоса алғанда, бірқатар басқа да
мемлекеттер болды.
Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан және Ресей Президентінің
арнайы өкілінің тағы бір кездесуі 2000 жылғы тамызда өтті. Онда ауған
жанжылының Орталық Азияға таралуына және аймақ елдерінің аумағына к;арулы
бандылық қүрылымдардың енуіне байланысты қалыптасқан жағдай қаралды.
Кездесуге
катысушылар Орталық Азияның қауіпсіздік сала^сындағы жағдайын
нашарлататын ауған проблемасын шешу жөнімде шүғыл шаралар қабылдауға
шақырып, БҮҮ, ЕҚЫҮ және басқа да халықаралық және аймақтық үйымдарға
арналған үндеу қ^былдады.
Әлемдік саяси проблемаларға Қазақстанның тепе-тевдік
сақтаған және шынайы көзқарасы БҮҮ Бас Ассамблеясының күн
тәртібіндегі өткір мәселелер бойынша дауьіс берген кезде осы
халықаралық форумда оң бағаланып жүр. Біздің еліміз Еуропадағы
қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның, Ислам
Конференциясы Үйымының, Парламентарлық Одақ пен
Экономикалық ынтымақтастық үйымының мүшесі болғандықтан
осы бірлестіктердің БҮҮ-мен ынтымақтастығын нығайтуға
бағытталған Бас Ассамблея қабылдайтың қарарлардың тең авторы болып
табылады.
: Қазақстанның БҮҮ-дағы үстанымы Біріккен Үлттар Үйымы қараайтын
мәселелердің бүкіл кешені бойынша Қазақстанның мүдделерін ескерудің
негізінде қалыптасады. Бүл орайда экономика, экология, әлеуметтік даму,
халықаралық қүқықты прогрессивті дамыту, адам қүқығын сақтау саласында,
үйымдасқан қылмыс пен есірткі бизнесіне қарсы күрес саласында БҮҮ-мен өзара
іс-қимылды нығайтуға айырықша көңіл бөлінеді.
БҮҮ Бас Ассамблеясының 53-сессиясында Қазақстан Орталық Азиядағы
транзит мәселесі бойынша қарар қабылдауға бастамашы болды. Еуропа мен Азия
елдерінің арасында ынтымақтастықты кеңейту үшін өзара байланысты үлттық
және аймақтық көліктік инфрақүрылымды дамыту проблемасы уақыт озған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
алшақтықтардың сақталуы жағдайында Б¥¥ олар бүкіл дүниежүзінде тұрмыс
деңгейін арттыру үшін ынтымақтасуға тиіс деген айқындаманы ұстанып отыр.
Осы мақсатын дәлелдеу үшін 1961 жылы Бас Ассамблея 1960-шы жылдарды Б¥¥-ның
дамыту он жылдығы деп жариялады және барлық мемлекеттерді жер жүзі халқын
көп бөлігі ауыртпалық ч қамытынан шыға алмай отырған кедейліктің,
надандықтың, аштық пен аурулардың ауыр зардаптарынан арылу үшін күш-жігерді
біріктіруге шақырды. Осы Онжылдықтың барысында дамушы елдер бірқатар кейбір
экономикалық жағынан өсуге қол жеткізді, бірақ бұл жетістіктер еңбектің
ауыр жағдайлары мен сыртқы борыштардың ауыртпалығымен құмға сіңген тамшыдай
болды.
1966 жылы Бас Ассамблея Онжылдықга алға қойған мақсатқа жетудегі баяу
ілгерілеу себептерінің бірі дамытудың стратегиялық жоспарының болмауы деген
қорытындыға келді.
Б¥Ү дамытудьщ екінші он жылдығын жариялай отырып, Ассамблея 1970 жылғы
қазан айында келесі онжылдықгың бәріне арналған Халықаралық дамыту
стратегиясын қабылдады. Мүше мемлекеттер бай және кедей ұлттар арасындағы
терең алшақтықгы азайтуға және бүкіл дүние жүзінде экононмикалық жэне
элеуметтік тэртіп жасауға тиіс саясатты жүгізуге және шараларды жүзеге
асыруға салтанатты түрде уэде берді. Дамытудың барлық төрт Онжылдықтары
бойында БҮҮ-ның басты мақсаты кедейліктен құтылу және дамыту
бағдарламаларының көмегімен жаьандық көлемде ауқаттылыққа Қол жеткізу
болды. Бұл үшін үшінші дүние елдерінің экономикалық проблемаларьш -
индустрияландырудан және сауданы жолға қоюдан бастап, ІЖӨ (ішкі жалпы
өнімді) теңгерімді бөлуге дейінгі проблемаларын шешу
ажет болды. Бұл басқа қосымша проблемаларға тиісінше көңіл бөлінбейді
дегенді білдірмейді. Олардың ең маңыздысы - халық санының өсімі. 1970-ші
жылдарға дейін Б¥¥ дамушы елдердегі демографиялық үрдістерге көңіл бөле
тұрса да, ол негізінен проблеманың ғылыми жағына ынта қойды жэне халық
санағын жүргізу, бала тууы мен өлім-жітімнің сенімді статистикасын беру,
халық өсімінің егжей-тегжейлі болжамын жасау қажеттігін көрсетумен
шектелді. Осының бэрі Б¥Ү-на мүше мемлекеттер туралы ақпараттың қажетті
негізін жасады. 1960-шы жылдың аяғында дүниежүзі халқының жедел өсуі
халықаралық дамыту стратегиясы мен экономикалық өсу саясатыньщ аса манызды
проблемасына айналды.
Халықтың шапшаң қарқынмен өсуімен байланысты проблеманы ұғыну
1970 жылы ЭӘК-тың- Б¥Ү - ның Халықгың өсуі саласындағы қызметі үшін
қорының (ЮНФПА-ІЮТРА) заңдық құқығымен ерікті бағдарламасын құруға
$кеп соқтырды. Бұл мекеме отбасын жоспарлау бағдарламасы
арқылы
демографиялық үрдістерге бақылауды қамтамасыз етуге арналған.
Дамытудың Төртінші Онжылдығы уақытынан бері (1991-2000 ж.ж.) бірінші
кезекке қоршаған ортаның проблемалары шықты. Оның міндеті, бірінші кезекте
дүниежүзіндегі ең кедей елдердегі тұрмыс деңгейін тұрақты дамыту, жақсарту.
Жерді халық өсімін бақылаудан тыс халық өсімінің күйреу салдарларынан
қорғау болды.
Жаңа халықаралық экономикалық тәртіп. 1974-1975 жж. Бас Ассамблеяның
екі арнаулы жэне тұрақты сессияларында Жаңа халықаралық экономкалық
тэртіптің тұжырымдамасы анықталып, іске асырыла бастады. Бұл бастамалар
халықаралық экономикалық қатынастардың тұрақтылығына төнген қатер болып
табылатын дағдарыс жағдайларында қабылданды. 1944 жылы құрылған, Бреттон-
Вудстің жүйесі ретінде белгілі монитаристік жүйе 1970-ші жылдары жаңа
проблемаларға тап болды. 1973 жылғы қазан айында, Таяу Шығыстағы соғыс
басталысымен іле-шала мұнай бағасы күрт өсіп кетгі. Осымен қоса жүрген
қызмет көрсетулер мен өнеркәсіп өнімі бағаларының өсуі мен азық-түлік
тапшылығы және қосалқы қорлардың сарқылуы, сауда тепе-теңсіздігі мен борыш
ауырпалығының артуы тұрақсыздандырушылық әсерін тигізді. 1973 жылғы
қыркүйек айында Алжирде өткен блоктарға қосылмайтын елдер өкілдерінің
кездесуінде Дамытудың Екінші онжылдығының күйреумен аяқгалғанын анықтады,
ал 1974 жылы Блоктарға қосылмайтын елдер тобының
төрағасы, Алжир президенті Хуари Бумедьен шикізат ресурстары мен
дамыту проблемаларын талқылау үшін Ассамблеяның арнаулы сессиясын шақырды .
1975 жылы Б¥¥ Париж
келіссөздері немесе Солтүстік-Оңтүстік сұхбаты деп аталған
Халықаралық экономикалық кооперация жөніндегі Конференциямен байланыс
орнатты. Францияның президенті Валери Жискар д'Эстеннің бастамшылығымен
болған Париж келіссөздері үзілістер жасай отырып, 1975 жылғы желтоқсан айы
мен 1977 жылғы маусым айы аралығына дейін созылды, оған 27 дамушы елдер мен
нарықтық экономикасы бар дамыған мемлекеттер қатысты, олар энергетика,
табиғи ресурстар, қаржы, сауда мен дамыту проблемаларын талқылады. 1977
ясьілы қыркүйек айында Ассамблея конференцияның нәтижелерін талқылады,
бірақ келісілген шешімге келе алмады. Көптеген дамушы елдер келісссөздер
ясаңа халықаралық экономикалық тәртіп орнатқай мақсаттарға жетуге
жәрдемдесе алмады деген көзқарасты ұстанды. Дамыған елдердің көпшілігі
келіссөздері оларға негізінен бай мемлекеттердің құқықтарын шектеудің сәті
түспегендіктен белгілі бір оң нәтижелерге қол жеткізумен аяқталды деп
ойлады.
Б¥¥-ның дамыту бағдарламасының (ПРООН-ІШВР) 150 елде жұмыс істейтін
өкілдіктері бар, штаб-пәтері Нью-Йоркте орналасқан; 1965 жылы, Бас
Ассамблея Б¥¥-ның екі ұйымын: 1949 жылы ұйымдасқан Техникалық көмектің
ұлғайтылған бағдарламасына (РПТП), сондай-ақ дамытудың ірі жобаларына
қатысты дайындық жөніндегі инвестициялық консультацияларды жүргізу үшін
1958 жылы құрылған Арнаулы қорды біріктіру туралы шешім қабылдаған кезде
ұйымдастырылды.
ПРООН-ньщ - дүние жүзіндегі аса ірі жан-жақты техникалық көмек
бағдарламасының қызметі, Б¥Ү-ның бұдан бздэынғы ұйымдарында болғанындай,
Б¥Ү-на мүше мемлекеттер үкіметтерінің немесе тиісті мекемелерінің ерікті
жыл сайынғы жарналары есебінен қаржыландырылады. Оны дамыту процестерін
қамтамасыз ету жөніндегі БҮҮ-ның орталық үйлестіруші ұйымы деп есептеуге
болады.
1991 жылы тұтастай алғанда 6189 жоба іске асырыла бастады, мұның өзі
1980 жылға қарағанда кем болды, бұл кезде 8450 жоба жүзеге асқан еді.
Олардың жиынтық құны ПРООН мен алушы елдер үшін 14 млрд. доллар болды. Бұл
бағдарламалар экономикалық және әлеуметтік өмірдің барлық салаларын - ауыл
шаруашылығынан, өнеркәсіптен, энергетикадан, көліктен, коммуникациялардан,
саудадан бастап денсаулық сақтауға, тұрғьш үй Қ^рылысына, білім беруге,
кәсіби даярлауға, коммуналдық қызметтер
экұмысына жэне қоғамдық басқаруға дейінгі салаларды қамтыды. Бөлінген
сомалардың 80 %-ы жылдық табысы халықтың жан басына есетегенде 750 немесе
одан да аз елдерге жұмсалады.
Б¥¥-ның сауда және дамыту жөніндегі конференциясы (ЮНКТАД-ЩЧ8ТАВ).
1964 жылғы 23 наурыз - 1 маусым аралығында Женевада өткен кездесуде ЮНКТАД
дамыту пробемаларына сэйкес сауда саясатындағы міндеттерді талдап шешу үшін
Б¥¥-ның тұрақты органының қажеттігін атап көрсетті. Сол жылдың 30
желтоқсанында Бас Ассамблея өзінің тұрақты органдарының бірі ретінде ЮНКТАД-
ты ұйымдастыруға шешім етті. Ассамблея өзінің қарарында халықаралық сауда
экономикалық дамудың маңызды құралы болып табылатынын атап көрсетіп, дамушы
елдердің тиісінше сауда ұйымын құруға ортақ ұмтылысын атап көрсетті. ЮНКТАД-
тың басты міндеті - әсіресе дамушы елдерді экономикалық жағынан дамуын
шапшаңдату мақсатында халықаралық саудаға жәрдемдесудің принциптері мен
саяси бағытын жасау, көп жақты сауда келісімдерін жасауды көздеген
шараларды қолдау, жекелеген мемлекеттер мен аймақгық экономикалық топтар
үшін сауда мен дамыту саясатының үйлестіруші орталық ретіндегі қызмет.
1987жылыЮНКТАД-тың сессиясында барлық елдер, оның ішінде бай елдер
шапшаң және тұрақты дамытуға жэрмемдесу үшін бірдей жауапты болуға тиіс
деген қарар қабылданды. ЮНКТАД БҮҮ-ның Мешеу дамыған елдер жөніндегі
конфернцияларының (ЮНЛДК-ЦМЛЗС) жұмысына көмектесті, олар 1981 және 1990
жылдары Парижде болып өтті. Конференцияның міндеттерін орындау үшін
Ассамблея сессиялары аралығында Сауда және дамыту жөніндегі кеңесті құрды,
ол Конференцияның Шешімдерін жүзеге асырады, сауда мен дамыту проблемалары
бойынша зерттеулер жүргізеді. Кеңес жыл сайын екі сессияға жиналады, сауда
^эселелерін экономикалық дамыту мәселесімен өзара байланыстыра отырып
талқылайды. Онда бірқатар комитеттер мен бағыныштьі бөлімдері бар. Осы
Ісомитеттердің кейбіреулері кеме қатынасымен, технологияларды берумен,
дамупіьі елдер арасындағы ынтымақстастық мэселелерімен айналысады.
Б¥¥-ның өнеркәсіп жөніндегі ұйымы (ЮНИДО - ШГОО) 1967 жылы дамушы
елдердегі индустрияландыру процестерін қолдау мақсатында негізі қаланған.
1993 жылы оның қатарында 159 мүше болды. Басшылықты үш жыл мерзімге Бас
Ассамблея сайлайды.
ЮНИДО дамушы елдерге, атап айтқанда экспорттық қызмет көрсету,
жабдықтар жеткізу, қызметкерлерді кэсіби даярлау нысанында техникалық көмек
көрсетеді. ¥йым зерттеу жұмысын жүргізеді, семинарлар мен конференциялар
өткізеді.
БҰ¥-ның қоршаған орта жөніндегі бағдарламасы. Қоршаған орта
проблемалары жөніндегі Б¥¥-ның бірінші конференциясы 1972 жылы Стокгольмде
болды. Ол саяси сарындағы конференция болды, осы тұста Швецияның премьер-
министрі Улоф Пальме Вьетнамда дефолианттарды пайдаланғаны жөнінде АҚШ-ты
айыптап, экологиялық соғыстың дереу тоқтатылуын талап еткен еді. Сол жылы
қоршаған ортаны қорғауды бақылау мен экологиялық қорғаудың қолайлы
шараларын үйлестіру үшін Б¥¥-ның Қоршаған орта жөніндегі бағдарламасы (ЮНЕП-
ІІМЕР) жасалды. 1987 жылы кейін Б¥¥-ның қоршаған ортаны қорғау мен дамыту
жөніндегі Конференциясы (ЮНКЕД-ІЖСЕВ) деп аталған Жерді мекендеушілер
кездесуі конференциясына эзірлік басталды.
ЮНКЕД конференциясы 1992 жылғы 3-14 маусымда Рио-де -Жанейрода
(Бразилия) өткізілді. Осы форумда Солтүстік және Оңтүстік жарты шарлары
елдерінің арасындағы қайшылықтар қаралды. Оңтүстіктің дамушы елдері
қала тіршілігіне енген Солтүстіктің жер ресурстарын сақтауға жэне өнеркәсіп
ясағынан нашар дамыған элсіз елдердің егемендігій қорғауға бағытталған
дамыту стратегиясының қажеттігіне көзін жеткізіп бақты. Табиғатты қорғау
мен элеуметтік проблемалар және дамыту проблемалары арасындағы шешуші
байланыс түбегейлі қарарда да көзделді. Рио декларациясының төртінші
принципінде былай делінген: қоршаған ортаны қорғау тұтастай алғанда дамыту
процесінің құрамды бөлігі ретінде қатысатын болады.
Конференция барлық мемлекеттер мен халықтарды кедейлікті жою, тұрмыс
деңгейіндегі айырмашылықты азайту және Жер бетіндегі халықтың көпшілігінің
қажеттеріне баса назар аудару үшін ынтымақтастыққа шақырды.
Жасылдар қозғалысының ықпалында болған Еуропа елдері мен Жапония
мемлекеттері өнеркэсіпті мемлекеттер үшін қоршаған ортаға зиян келтіретін,
бірінші кезекте жаьандық жылынуға экеп соқтыратын химиялық өндірістерді
қысқарту қажеттілігін таныды. Алайда, АҚШ жаьандық жылыну процесіне қатысты
келісімді оның негізгі ережелерін жұмсарту қажеттілігі туралы мәлімдёп,
қабылдамай тастады; олар жануарлардың жойылып бара жатқан түрлерін қорғау
жөніндегі келісімге қол қоюдан да бас тартты.
БОСҚЫНДАРМЕН ЖӘНЕ ЖӘБІРЛЕНУШІЛЕРМЕН
ЖҰМЫСІСТЕУ
ЮНРРА (ШККА) және ИРО (ІКО). Босқындарға көмек алғаш рет 1921 ясылы
Үлттар лигасының босқындар жөніндегі Жоғарғы комиссариатының халықаралық
сүйелдемеуімен ұйымдастырылды. ЮНРРА - 1943 жылғы 9 Қарашада құрылған Б¥¥-
ның көмек көрсету жэне оңалту жөніндегі әкімшілігі, ол қоныс аударған
адамдармен және босқындармен айналысатын
^дгдгыпі халықаралық орган болды. Оның мақсатына қайырымдылық,
^гіпьыдарға қарсы күрес жүргізген елдердің мекенін ауыстырған халықтарды
олдау жэне сайып келгенде олардың отанына орал^ы жатады. 1946 жылы щамамен
1675 мың адам - қоныс аударған адамдар, эскери босқындар мен соғыс
кезіндегі босқындар, не өзінің барлық байланыстарын үзудің, не өздерінің
елдеріндегі саяси жағдайлардың өзгеруі салдарларынан отандарына қайтып
орала алмады немес қайтқылары келмеді. Мұндай адамдарды боскындар деп
есептеуге тура келді, оларға жаңа түрғылықты жерлерін табу қажет болды.
Жарғысын 1946 жылғы 15 желтоқсанда Бас Ассамблея макұлдаған Босқындар
жөніндегі халықаралық ұйым (ИРО -ІКО) өзіне ЮНРРА-ның міндетін алды. 1952
жылдың ақпан айына таман ИРО өзінің қызметін тоқгатқан кезде, ол мекенін
ауыстырған миллионнан астам адамның қоныс аударуына және мың адамның
отанына оралуына жәрдемдесті.
Б¥¥-ның Жоғарғы комиссарының босқындар жөніндегі басқармасы (УВКБ-
ІІКНСК). Б¥Ү-ның босқындар істері үшін одан әрі жауапты болып отырғанын
мойындай келіп, Бас Ассамблея 1950 жылы Б¥Ү-ның Жоғарғы комиссарының
босқындар жөніндегі басқармасын құрды. Басқарма өзінің жұмысын 1951 жылдың
1 қаңтарынан бастады. ЖКББ-нің екі міндеті -босқындарды халықаралық қорғау
жэне босқындардың проблемаларын сенімді түрде шешу міндеті болды. Бірінші
міндетіне келетін болсақ, ол жұмыспен, білім берумен, тұрғын үймен, еркін
жүріп-тұрумен қамтамасыз ету сияқты салаларда босқындарға көмек көрсету
үшін халықаралық деңгейде қабылданған ең төменгі стандарттарды белгілеуге
ұмтылып отыр. ЖКББ сондай-ақ, босқьшдарды отанына қайтып оралғанда олардың
қуғындауға ұшыратуы мүмкін зорлық-зомбылықгардан қорғауға ұмтылыс жасап
келеді. 1951 жылы, ЖКББ өзінің қызметін бастағанда, Еуропадағы шамамен 350
мың босқынды қоса алғанда, бүкіл дүние жүзінде шамамен 1.250 мың босқын
халықаралық көмек көрсетуді қажет етті. 1950-ші жылдардың аяғынатаман
босқындардың негізгі проблемасының түйінді мәселелері басқа құрлықтарға,
бірінші кезекте Африкаға көшті.
1970-ші жылдары ЖКББ қорларының негізгі қаражаттары бұрынғыша
босқындардың Африкадағы селолық жерлерде қоныс тебуіне жұмсалды. Бұдан
басқа, 1972-1973-ші жылдары ЖКББ Суданнан шамамен 180мыңғажуық босқындардың
отанына қайтып оралуын ұйымдастыруға көмектесті. Осындай көмек Гвинея-
Бисауға, Мозамбик пен Анголаға осы елдер тэуелсіздік алғаннан кейін қайтып
оралған босқындарға да көрсетілді. ЖКББ дереу Уганданы тастап Шығуға тура
келген Азиядан шыққан адамдардың қоныс аударуларына исәрдемдесті. Жаңадан
тәуелсіздік ал?ан Африка елдеріне кең көлемдеотанына қайтып оралуына
байланысты босқындар санының жалпы азаюына қарамастан, ЖКББ 1980 жылы
шамамен 1,5 миллион босқындардың Африкада орналасуымен айналысты. Бұл
бірінші кезекте ОАР-*нан шығып, Оңтүстік Дфрикаға барған босқын студенттер,
сондай-ақ, Замбиядан, Зимбабведен, Заир мен Эфиопиядан шыққан босқындар
еді.
Ауғанстандағы азаматтық соғыс дағдарыстың тағы бір ошағының туындауына
әкеп соқты. 1980-ші жылдардың басынан 3 млн.-ға жуық ауғандықтар
Пәкістанда, ал 1 млн.-нан 2 млн.-ға дейін ауғандықтар Иранда баспана тапты.
УВКБ 1991 жылы соғыс аяқгалғаннан кейін отанына қайтып оралу басталғанға
дейін босқындар үшін лагерлерді кздэып, сақтап қалды. Сальвадордағы
азаматтық соғыс пен Никарагуадағы "контраспен" байланысты соғыс бүкіл
Орталық Америкадағы мыңдаған босқындардың пайда болуының себебіне айналды,
олардың көпшілігі өздерінің елдері ішіндегі босқындар болып шықгы. УВКБ
және басқа да мекемелер 1980-жылдардың аяқ кезінде 1991 жылы азаматтық
соғыстың аяқталуына байланысты басталған сальвадорлықтарды кенеттен отанына
қайтаруды ұйымдастырып, тәртіпке
халықаралық көмек көрсетуді қажет етті. 1950-ші жылдардың
аяғынатаман
босқындардың негізгі проблемасының түйінді мэселелері басқа
құрлықтарға,
,- '• бірінші кезекте Африкаға көшті.
1970-ші жылдары ЖКББ қорларының негізгі қаражаттары бұрынғыша
босқындардың Африкадағы селолық жерлерде қоныс тебуіне жұмсалды. Бұдан
басқа, 1972-1973-ші жылдары ЖКББ Суданнан шамамен ІВОмыңғажуық босқындардың
отанына қайтып оралуын ұйымдастыруға көмектесті. Осындай көмек Гвинея-
Бисауға, Мозамбик пен Анголаға осы елдер тэуелсіздік алғаннан кейін қайтып
оралған босқындарға да көрсетілді. ЖКББ дереу Уганданы тастап Шығуға тура
келген Азиядан шыққан адамдардың қоныс аударуларына Жәрдемдесті. Жаңадан
тәуелсіздік алған Африка елдеріне кең көлемде
келтірді. Гондурастан Никарагуа "контрастарын" отанына қоныс аудару
бітімі ясақындата түскен саяси келісімнің шешуші кезеңі болды.
ЖКББ БҮҮ бас хатшысының талап етуімен 1991 жылғы Парсы шығанағындағы
соғыстан кейін іле-шеле күрттердің көтерілісі жеңіліс тапқан соң, Ирактан
Түркияға ауған жүз мыңдаған күрттерді лагерлер ұйымдастырып, оларды
тағаммен, тұрғын үймен, медициналық көмекпен қамтамасыз етті (Иранға келген
Оңтүстік Ираістың шейіттеріне тым шектеулі қолдау көретілді). Жыл аяғына
таман лагерлердің көбісі жабылып қалды, ал отанына қайтып оралу жалғаса
берді.
1992 жылы Балқандағы этникалық дағдарыс Хорватиядан, Сербиядан, Босния
мен Герцеговинадан кетуге ұмтылған мыңдаған босқындардың пайда болу
себебіне айналды. УВКБ бейбітшілік орнаған аудандарда оларды орналастыруға
көмектесе отырып, босқындарға азық-түлік, баспана мен медициналық көмек
берді, немесе оларды орналастырудың баламалы аудандарын табуға ұмтылды.
1954 жылы ЖКББ ¥лттар лигасының босқындар істері жөніндегі
комиссариатының жоғарғы тұңғыш комиссары - норвегиялық Фритьофе Нансенді
ееке алу құрметіне Нансен медалі мен сыйлығын тағайындады. Медаль жыл сайын
босқындарға көмек көрсету жөнінде көбірек жұмыс жүргізген адамдарға
тапсырылды. 1954 жылы ЖКББ - ға Нобель сыйлығы тапсырылды.
БАПОР-ІІ]ЧК\¥А. БҮҮ-ның палестиндік босқындарға көмек беруге
жэне жұмыстарды ұйымдастыруға арналған Таяу Шығыс агенттігі (БАПОР)
1949 жылы құрылды. Агенттік өзінің қызметін 1950 жылы бастады, ол
Палестинаның Ливанда, Сирияда, Иорданияда, Газа секторында тұратын
көмекке мұқтаж босқындарына өмірлік аса маңызды көмек көрсетті. 1967
жылдан бастап Бас Ассамблея БАПОР-ға "1967 жылғы маусымдағы
жанжалдар салдарларынан босқындарға айналып, кедейшілік жағдайына
ұшырағандарға және аймақгың басқа адамдарына төтенше жағдайларды және
қажетті уақытша шараларды негізге ала отырып практикалық ізгілікшілік
көмегін көрсетуге" өкілеттік берді. 1967 жылғы соғыстан кейін БАПОР Батыс
жағалаудағы және Газа секторындағы палестиндік босқындарға Израилдің
оккупациялық билік орындарымен келісім бойынша көмекті одан әрі көрсете
берді. Газа секторында, Батыс жағалауда жэне Кунейтра (Сирия) округінде 500
000-ға жуық адамның, шамамен босқындар ретінде тіркелгендердің ясартысының
өздерінің тұрғын үйлері болмады. Адамдардың жаппай легі босқындарды
қабылдау орындарында төтенше жағдайлар туғызды. Сирия, Иордания және БАПОР-
дың ерікті қызметтері тттүғыл шаралар қолдануға Мәжбүр болды. Осыдан кейін
төртеуін Сирияда жэне алтауын Иорданияда
Орналастыра отырып, он шатырлы лагерлер қүру, оларға еңбек құралдарын
жеткізу мен білім беру, медициналық және санитариялық қызмет көрсетулерді
жолға қою қажет болды. БАПОР құрған жэне жабдықта^ан Батыс жағалаудағы
лагерлер бос қалды, өйткені бұл аумақтарды израилдықтар басып алған еді.
Уақыт өте келе, БАПОР шатырларды уақытша лагерлердегі бір отбасына арналған
бір болмелі тұрғын жайлармен ауыстырды. 1970 жылдардағы кезекті мезгіл-
мезгіл қайталанып тұратын қаржы дағдарысы БАПОР-ға да соққы болып тиді жэне
1975-1976 жылдары Агенттік' өзінің қызметін бүтіндей тоқтатты. Тек
үкіметтердің, үкімет аралық және үкіметтік емес ұйымдардың, жеке адамдардың
және компаниялардың ғана тарапынан көрсетілген ерікті қайырымдылық көмекке
өмір сүрген Агенттік тиісті қызметтерін қолдау бағдарламаларын қаржыландыру
тұрғысында барған сайын елеулі қиындықтарды бастан кешірді. 1980 жылға
таман БАПОР-дың қаржы жағдайы тұрақтанды, осы кезде Агенттік Батыс жағалауы
жэне Газа секторы мен Ливанның тұрғындарының мұқгаждарына арналған арнаулы
жарналармен бірге Б¥¥ тарапынан ұдайы жарналар ала бастады. 1992 жылдың
басында БАПОР -ға 2615 мың палестиндіктер қолдау көрсетті, олардың 452 мыңы
батыс жағалауда, 550 мыңы Газада; 1000 мыңы Иорданияда; 317 мыңы Ливанда;
296 мыңы Сирияда болды. Иорданияда босқындар саны күрт өсіп, ресми болмаса
да, 1991 жылы, Парсы шығанағындағы соғыс кезінде 300 мың палестиндік
Кувейттен кетіп қалды. БАПОР 15 мың палестиндіктерді жұмыспен қамтамасыз
етті. Қамауға алынған мен түрмеге жабылған БАПОР қызметерлері саны жағынан
БҮҮ-ның бөлімшелері арасында бірінші орын алды. 1992 жылдың наурыз айында
БАПОР штабының 85 өкілі түрмеге жабылды, ал олардың 78-ін Израилдің әскери
өкімет орындары ұстаған.
БҮ¥-НЫҢ БАЛАЛАР ҚОРЫ (ЮНИСЕФ)
1946 жылғы желтоқсанда Бас Ассамблеяның бірауызды шешімімен
..'' '' £Ү¥-ның балаларға көмек көрсетудің Халықаралық қоры (ЮНИСЕФ
-
ІЛЧІ8ЕҒ) құрылды. Алғашында қор екінші дүние жүзілік соғыста
бақытсыздыққа ұшыраған кішкене жастағы құрбандарына арналды. 1953 жылы
Ассамблея оның мандатын белгісіз мерзімге дейін ұлғайтып, Б¥¥-ның балалар
қоры деп (ЮНИСЕФ атауын сақтап қала отырып) қайтадан атады. Қордың басты
қамқорлық объектісі ашқұрсақтықтан, аурулар мен сауатсыздықтан зардап
шеккен дамушы елдердің миллиондаған балалары болды. 1965 жылы ЮНИСЕФ-ке
Нобель сыйлығы берілді.
ЮНИСЕФ-тің оның БҮҮ -ның ауқымында жартылай дербес мэртебесі бар, ол
ЭКОСОС пен Бас Ассамблеяға есеп береді. ЭКОСОС 30 мемлекеттің өкілдерінен
сайланған Атқарушы орган ЮНИСЕФ-тің саясатьш анықгайды және жыл сайын
Қордың бағдарламаларын қарау үшін жиналады.
ЮНИСЕФ-ті қаржыландыру тек ерікті қайырырымдылыққа ғана байланысты
болады: оның табысының төрттен үш бөлігі дерлік үкіметтерден; қалған бөлігі
- құттықтау ашық хаттарын сату және қаражат жинау жөніндегі әр алуан
науқандарды өткізу арқылы қалың жұршылықтан түседі.
ЮНИСЕФ-тің басты міндеті- ұлттық қатыстылығына, діни сеніміне, жынысы
мен саяси бағдарларына қарамастан балалардың өмірін жақсартуда дамушы
елдердің үкіметтеріне көмектесу. ЮНИСЕФ балалар қызметтерін ¥йымдастыру,
тағам өнімдері мен жабдықтар жеткізу, қорларды қамтамасыз ету, балалармен
жұмыс жүргізу үшін әлеуметтік қызметкерлер құрамын -Денсаулық сақтау мен
тазалық қызметкерлерін, әлеуметтік қызметкерлер мен балалар үйлерінің
басшыларын даярлау үшін белсенді күш-жігер жұмсап келеді. ЮНИСЕФ сондай-ақ
табиғи нәубеттермен, азаматтық соғыстармен
#эне індеттермен байланысты төтенше жағдайларда аналар мен балаларға
көмек көрсетеді.
1979 жылы Бас Ассамблея Халықаралық балалар' күнін жариялады, оны
барлық елдердегі балалардың тұрмысын жақсартуға арнады. ЮНИСЕФ Балалар
жылында Б¥Ү-ның қызметін үйлестіру жөніндегі жұмыстарды басқаруға өкілеттік
алған.
III БӨЛІМ ҚАЗАҚСТАН ЖӘНЕ БҮҮ
§ 1. Біріккен Үлттар Үйымындағы Қазакстанный қызметі
1992 жылы 2 наурызда Қазақстанның Біріккен Үлттар Үйымына кіруі өзінің
маңызы жағынан тарихи акция болды. Осы қадам біздің еліміздің шынайы
тәуелсіз мемлекет ретінде әлемдік қоғамдастық қатарына қабылдануын рәміздік
түрғыдан ресімдеді.
Қазақстан БҮҮ-ға әлемдік қоғамдастықтың қатардағы жаңа мүшесі ретінде
ғана емес, сонымен бірге қазіргі заманның ең бір өзекті халықаралық
проблемалары бойынша белсенді позиция үстататын, ядролық қарусыздану
жолындағы қозғалыстың алғы шебінде түрған мемлекет ретінде енді. 1991 жылы
Семей ядролық сынақ алаңының жабылуы және 1991 жылы Лиссабонда ядролық
қаруы жоқ мемлекет ретінде Ядролық қаруды таратпау туралы шартқа қосылу
жөнінде міндеттеме алуы Қазақстанға үлкен бедел сыйлады және БҮҮ Бас
Ассамблеясының жоғары мінберінен халықаралық қауіпсіздік саласындағы жеке
бастамаларын көтеруге моралдық қүқық берді.
1992 жылы күзде өткен БҮҮ Бас Ассамблеясының 47-сессиясы, тәуілсіз
мемлекет өкілі ретінде қазақстандық делегация қатысқан алғашқы форум
өткізілді. Осы сессияда Президент Н. Назарбаев Қазақстанның халықаралық
саясаты туралы сөз сөйледі.
Әлемдік қоғамдастықтағы өзгерістерді және әлемдегі БҮҮ-ның жаңа рөлін
назарға ала отырып, Н. Назарбаев былай деп мәлімдеді: "Болып жатқан Бас
Ассамблея сессиясында қазірдің өзінде әлемнің түтастығы үшін жаңа күн
тәртібін белгілеуді талап ететін
даңа өмір болмысын түсіну байқалады. Бүл орайда мен ықтималды щиеленіс
ошақтарының отқа айналуын болдырмауға бағытталған саяси, әлеуметтік-
экономикалық шаралар жүйесі ретінде тікелей жария дипломатияны қолдаймын.
Мүндай дипломатияда көзге анық байқалатын, сондай-ақ, пайда болуының өзі
жан-жақты болжамдық талдауды талап ететін проблемалар қоғамдық-саяси
түрақтылықты сақтаудың шарты ретінде маңызды орын алады1'4.
Осы форумда Н. Назарбаев екі маңызды үсыныс жасады, екі үсыныста
әлемдік қоғамдастыққа біздің еліміздің сыртқы саяси бағытының жасампаздық
сипатын паш етті. Біріншіден, қазақстандық басшы барлық үкіметтерге ізгі
ниет білдіру тәртібімен "бір қосу бір" формуласы бойынша БҮҮ-ның
бітімгершілік күш-жігерінің қорын қүруды бастауды үсынды. Бүл формула
төмендегіні білдіреді, әрбір мемлекет оған өзінің қорғаныс бюджетінен бір
пайыз бөліп, жыл сайын өзінің ақша аударуын сол баяғы бір пайызға
үлғайтады. Осындай жолмен 10 жылдан кейіносы бітімгершілік сомасы он есе
өтеді.
Екіншіден, Қазақстан басшысы Азиядағы іс-қимыл және сенім білдіру
шаралары жөніндегі кеңесті шақыру туралы бастама көтерді. Азия қүрылығының
орасан зор кеңістігінде қауіпсіздік қүрылымын қүруға бағытталған осы үсыныс
біздің еліміздің басшасын халықаралық сахнада кеңінен танымал етіп,
Қазақстанның сыртқы саясатының арқауына айналады.
Сонымен қатар, Н. Назарбаев өзінің сөзінде экология және қоршаған
ортаны қорғау сияқты өмірлік маңызды мәселелерге де тоқталды. Бүл
мәселелерге Арал мен Семей проблемалары жатады.
БҮҮ-да қарусыздану және ядролық қаруды таратпау режимін нығайту
саласындағы Қазақстан басшылығының белсенді рөлі, осы
саладағы жасалған барлық халықаралык, келісімдерге ІУІемлекетіміздің
адалдығы жоғары бағаланды. Ядролық қаруды сынауды толық тоқтату жөнінде
Қазақстанның табанды позициясы және іс жүзіндегі қадамдары әлемдік
қоғ^мдастықтың үлкен күрметіне бөленді. Қазақстанның СНВ-1 шартына және
Ядролық каруды таратпау туралы шартқа қосылуын БҮҮ Бас Ассамблеясының 49-
сессиясында, сондай-ақ, ядролық қаруды таратпау туралы іс-қимылды үзарту
жөніндегі БҮҮ конфёренциясында мемлекеттер мен үкіметтер басшылары
өздерінің сөздерінде қүттықтады. БҮҮ Бас Ассамблеясы қараусыздану және
ядролық қаруды таратпау туралы өзі қабылдайтын барлық қарарларында жоғарыда
аталған фактіні қанағаттанғандықпен атап өтті.
2001 жылғы 29-30 тамызда Алматыда өткен "XXI ғасыр: ядролық қарудан
азат әлем жолында" атты халықаралық конференцияда БҮҮ Бас хатшысының
орынбасары В. Петровский: "Халықаралық қоғамдастық үшін Қазақстан жауапты
саяси ерік-жігермен, салмақты сөзбен және нақты істермен адамзат өзін өзі
жоятын қүралдардан ғаламшарды қалай азат етуге болатындығының жарқын
мысалын көрсетті", - деп мәлімдеді2.
1996 жылы 30 қыркүйекте Сыртқы істер министрі Қазақстан атынан Ядролық
сынаққа жан-жақты тыйым салу туралы шартқа қол қойды (ЯСЖТШ). 160 мемлекет
осы шарттың қатысушылары болып табылады. Осы тарихи қүжаттың жасалуына
Қазақстан да лайықты үлесін қосты, осы орайдағы біздің республикамыздың
принципті үстанымы және нақты қадамдары кеңінен мәлім және қолдау тауып
жүр. Аталған Шартқа қол қойып, біздің еліміз галамдық мониторингтік жүйені
қүруға елеулі үлес қосты.
Сейсмикалық оқиғаларды қадағалау мақсатында жабдықтарды калибрлік
өлшеу үшін бірегей инфрақүрылым - Семей полигоны пайдаланылады. Бүл,
қазақстандық мамандардың осы саладағы халықаралық жүмысқа толық деңгейде
қйтысуына мүмкіндік береді.
Біздің еліміз Орталық Азияда бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтауға
зор маңыз береді және осы географиялық аумақта ядролық қарудан азат аймақ
қүру жөніндегі бастамасы іске асыруға мүдделі. Қазақстан осындай аймақ
қүруға қатысты келіссөздер процесіне сындарлы түрде қатысып жүр. БҮҮ-ның
жәрдем көрсетуімен қазірдің өзінде болашақ шарттың мәтінін келісу жөнінде
бес Орталық Азия елдерінің сарапшылар тобы елеулі жүмыс жүргізді. Орталық
Азияда осындай аймақтың болуы ядролық қаруды таратпауды және ғаламдық
қауіпсіздік режимін нығайту.
Қазақстан халықаралық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі
шаралардың тиімділігін арттыруға зор маңыз бере отырып, БҮҮ-ның
бітімгершілік қызметін белсенді түрде қолдайды. Үйыға мүше мемлекеттердің
БҮҮ-ның бітімгершілік күш-жігерін кеңейту және нығайту қажеттілігі туралы
пікірлерін бөлісе отырып, Қазақстан, Қырғызстан және Өзбекстан 1995 жылғы
желтоқсанда БҮҮ аясында Орталық Азия бірлескен бітімгершілік батальонын
қүру туралы келісімге қол қойды. ҮШ Орталық Азия мемлекеттерінің басшылары
БҮҮ Бас хатшысына жазған өздерінің өтінішінде бірлескен батальонның БҮҮ-ның
болашақтағы бітімгершілік операцияларына қатысу мүмкіндігі туралы мәселені
қарауды үсынды.
Орталық Азияның бітімгершілік батальоныңың қүрылуы БҮҮ-дан қолдау
тапты және Бас хатшы мүны халықаралық қауіпсіздікті камтамасыз етудегі
аймақ мемлекеттерінің үлесі ретінде бағалады. 1996 жылдың басында Қазақстан
бейбітіщлікті қолдау жөніндегі операцияларға қатысу мүмкіндігімен БҮҮ-ның
резервтік келісімдер жүйесіне қосылған 51-ші мемлекет болды. Бүгінгі күні
Үйымға мүше 65 мемлекеттер резервтік келісімдерге қатысады және олар БҮҮ-
ның бітімгершілік операциялары үшін ресурстар үсынуға өздерінің дайын
екендіктерін білдірді.
БҮҮ-ға мүше бола отырып, Қазақстан көптеген саяси проблемалардың,
бірінші кезекте Орталық Азия аймағының қауіпсіздігін қозғайтын
проблемалардың шешімін іздестіруге тартылды. Ауғанстандағы жағдайдың
шиеленісуіне байланысты 1996 жылғы қазанда Алматыда Қазақстанның, Ресейдің,
Өзбекстанның, Қырғызстанның және Тәжікстанның саяси басшыларының кездесуі
өтті. Олар аталған мәселе бойынша бірлескен мәлімдеме қабылдады. Саммитте
қабылданған шешімге сәйкес Қазақстан 1996 ж. 16 қазанда аталған
мемлекеттермен бірге Ауғанстандағы жағдай туралы мәселе бойынша БҮҮ
Қауіпсіздік Кеңесінің арнайы мәжелесін өткізуге бастамашы болды. Оның
қортындысы бойынша БҮҮ ҚК 1076 белгілі қарары қабылданды, қарардың тең
авторлары Алматы кездесуіне қатысушы мемлекеттер және АҚШ-ты, Германияны,
Италияны, Чилиді және Корея Республикасын қоса алғанда, бірқатар басқа да
мемлекеттер болды.
Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан және Ресей Президентінің
арнайы өкілінің тағы бір кездесуі 2000 жылғы тамызда өтті. Онда ауған
жанжылының Орталық Азияға таралуына және аймақ елдерінің аумағына к;арулы
бандылық қүрылымдардың енуіне байланысты қалыптасқан жағдай қаралды.
Кездесуге
катысушылар Орталық Азияның қауіпсіздік сала^сындағы жағдайын
нашарлататын ауған проблемасын шешу жөнімде шүғыл шаралар қабылдауға
шақырып, БҮҮ, ЕҚЫҮ және басқа да халықаралық және аймақтық үйымдарға
арналған үндеу қ^былдады.
Әлемдік саяси проблемаларға Қазақстанның тепе-тевдік
сақтаған және шынайы көзқарасы БҮҮ Бас Ассамблеясының күн
тәртібіндегі өткір мәселелер бойынша дауьіс берген кезде осы
халықаралық форумда оң бағаланып жүр. Біздің еліміз Еуропадағы
қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның, Ислам
Конференциясы Үйымының, Парламентарлық Одақ пен
Экономикалық ынтымақтастық үйымының мүшесі болғандықтан
осы бірлестіктердің БҮҮ-мен ынтымақтастығын нығайтуға
бағытталған Бас Ассамблея қабылдайтың қарарлардың тең авторы болып
табылады.
: Қазақстанның БҮҮ-дағы үстанымы Біріккен Үлттар Үйымы қараайтын
мәселелердің бүкіл кешені бойынша Қазақстанның мүдделерін ескерудің
негізінде қалыптасады. Бүл орайда экономика, экология, әлеуметтік даму,
халықаралық қүқықты прогрессивті дамыту, адам қүқығын сақтау саласында,
үйымдасқан қылмыс пен есірткі бизнесіне қарсы күрес саласында БҮҮ-мен өзара
іс-қимылды нығайтуға айырықша көңіл бөлінеді.
БҮҮ Бас Ассамблеясының 53-сессиясында Қазақстан Орталық Азиядағы
транзит мәселесі бойынша қарар қабылдауға бастамашы болды. Еуропа мен Азия
елдерінің арасында ынтымақтастықты кеңейту үшін өзара байланысты үлттық
және аймақтық көліктік инфрақүрылымды дамыту проблемасы уақыт озған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz