Ауыл шаруашылық дақылдарының калиймен қоректенуін оңтайландыру (қолайлы, ең жақсы) шарты

Кіріспе

Өсімдіктердің калиймен қамтамасыз етіліуінің негізгі көрсеткіші болып оның алмаспалы формасы саналады. Зерттеулер бойынша 100 г топырақ үшін жылжымалы калийдің 10-15 мг K2O құрамы мен жылына шымды-күлгін топыраққа 3-5 т/га дәнді бірлігін ауыспалы егістің өнімін қамтамасыз етеді.
Калийде тұқымдас шөптердің құрамы орташа айтқанда оптималды зоотехникалық нормаларға жақын. Жемшөп сапасына зоогигиеналық талаптарға сүйене отырып, калий тыңайтқыштарын бір уақытта ендіру, дозасын үлкейту жақсы қамтамасыздандырылғандарға 90 кг-нан жоғары және калий жеткіліксіз топырақтарға 120 кг көрсеткіштері дұрыс емес. Кері жағдайда жемшөптегі калийдің көрсеткіші 3%-дан жоғары (ТСК). Калий тыңайтқыштарының жоғарғы норма кезінде әсіресе азоттық көп норма-лармен бірге болған жағдайда жануарлардың қанындағы магнийдің құрамының төмен болу салдарынан гипомагнеземия ауруымен ауру мүмкін. Сол себептен пішен дайындау жайылымға калий тыңайтқыштарын бірнеше жылға қор ретінде ендірмеген жөн.
Калий – азотқа қарағанда аз жылжымалы, бірақ фосфорға қарағанда топырақ кескінімен көбірек мөлшерде қатынасады, көбіне ыза сулар деңгейіне дейін барады, әсіресе жеңіл топырақта жер асты деңгейіне дейін жетеді. Бірақ та калий эвтрофикация мен ластанудың аса маңызды элемент көзі болып табылмайды. Көптеген калий тыңайтқыштарында хлор кенін ескерген жөн. Бұл элементтің жағымсыз өсімдікке әсерін жою үшін күзде сүдігер жыртқан кезде құрамында хлоры бар калий тыңайтқыштарын ендіруге болады. Көктемде күрделі тыңайтқыштардың хлорсыз азофоска, әмбебап – аммафоска сияқты калийдің хлорсыз формасын қолданған жөн.

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Агрохимия және топырақтану кафедрасы

РЕФЕРАТ

Тақырыбы: Ауыл шаруашылық дақылдарының калиймен

қоректенуін оңтайландыру (қолайлы, ең жақсы)

шарты.

Орындаған: Куджабергенова Ш.Н.

Топ: ПА-2 ж (6М0808000)

Тексерген: Умбетов
А.К.

Алматы 2011

Өсімдіктердің калиймен қамтамасыз етіліуінің негізгі көрсеткіші болып
оның алмаспалы формасы саналады. Зерттеулер бойынша 100 г топырақ үшін
жылжымалы калийдің 10-15 мг K2O құрамы мен жылына шымды-күлгін топыраққа 3-
5 тга дәнді бірлігін ауыспалы егістің өнімін қамтамасыз етеді.
Калийде тұқымдас шөптердің құрамы орташа айтқанда оптималды
зоотехникалық нормаларға жақын. Жемшөп сапасына зоогигиеналық талаптарға
сүйене отырып, калий тыңайтқыштарын бір уақытта ендіру, дозасын үлкейту
жақсы қамтамасыздандырылғандарға 90 кг-нан жоғары және калий жеткіліксіз
топырақтарға 120 кг көрсеткіштері дұрыс емес. Кері жағдайда жемшөптегі
калийдің көрсеткіші 3%-дан жоғары (ТСК). Калий тыңайтқыштарының жоғарғы
норма кезінде әсіресе азоттық көп норма-лармен бірге болған жағдайда
жануарлардың қанындағы магнийдің құрамының төмен болу салдарынан
гипомагнеземия ауруымен ауру мүмкін. Сол себептен пішен дайындау жайылымға
калий тыңайтқыштарын бірнеше жылға қор ретінде ендірмеген жөн.
Калий – азотқа қарағанда аз жылжымалы, бірақ фосфорға қарағанда
топырақ кескінімен көбірек мөлшерде қатынасады, көбіне ыза сулар деңгейіне
дейін барады, әсіресе жеңіл топырақта жер асты деңгейіне дейін жетеді.
Бірақ та калий эвтрофикация мен ластанудың аса маңызды элемент көзі болып
табылмайды. Көптеген калий тыңайтқыштарында хлор кенін ескерген жөн. Бұл
элементтің жағымсыз өсімдікке әсерін жою үшін күзде сүдігер жыртқан кезде
құрамында хлоры бар калий тыңайтқыштарын ендіруге болады. Көктемде күрделі
тыңайтқыштардың хлорсыз азофоска, әмбебап – аммафоска сияқты калийдің
хлорсыз формасын қолданған жөн.
Күрделі тыңайтқыштар бір жақты туктарға қарағанда бірнеше жақтары бар.
Олар өсімдіктің қоректену заттарындағы талабын жақсырақ қамтамасыз етеді
және тасымалдауға және сақтауға, ендіруге едәуір төмен шығындар кетуге
мүмкіндік береді.
Күрделі тыңайтқыштардың ассортиментінде қоректену заттарының бірдей
қатынасымен келеді (1:1:1). Мұндай марка нитрофоска, нитро-аммофоска,
азофоска, карбоаммофоска түрінде болуы мүмкін. Мұндай тыңайтқыштар барлық
тиімді тыңайтқыштар түрлері – азоттық, фосфорлы және калий тыңайтқыштары
қара емес зоналы жерлерде кеңінен қолда-нылады. Тыңайтқыштар
1:1:1қатынасында жеңіл топырақта көктемде дәнді дақыл, картоп, асхана
қызылшасы, біржылдық шөптерді сепкенге дейін, ал механикалық құрамы ауыр
топырақтарда сүдігер жыртқан кезде.
Күрделі тыңайтқыштарының ішінде аса үлкен ассортимент фосфорды өңдеу
немесе фосфор мен калийдің азотты өңдеуі кіреді (1,5:1:0; 1:1:0,5). Бұл
тыңайтқыш азоттық-фосфорлық-калийлік ( NPK), әмбебап –аммофоска,
диамофоска. Олар күздік тыңайтқыштардағы фосфор мен калий жеткіліксіз
топырақтарда тиімді және де дәндерде, картоп, зығыр, көпжылдық бұршақты
шөптерде.
Күрделі тыңайтқыштардың ассортиментінде көп маңызды орын фосфор мен
калийге қарағанда азоты бар маркаларға көңіл бөлінеді (1,5:1:0; 1:1:0,5).
Бұл түршесі нитрофоска, нитроаммофоска және азофоска. Негізгі осындай
тыңайтқыштарға жемшөптік дақылдар – сүрлемдік, біржылдық шөптер, пішен және
жайылым жатады.
Соңғы кездері құрамында макродан басқа, сондай-ақ микроэлементтер және
де гуминдік қоспалар әртүрлі органо-минералдық кешенді тыңайтқыш-тар пайда
болды (ОМТ). Гуминдік қоспалар кешені минералды элементтер-мен қоректенуде
азот пен калийдің жылжымалылығын азайтуға көмектеседі, ал фосфор керісінше
жеңіл игерілетін формаға аударылады. Мұндай тыңайтқыштар ұзақ ериді, барлық
вегетациялық кезең кезінде қоректенудің тапшы элементі бойынша өсімдікті
қамтамасыз етеді. ОМТ кезінде қоректену элементін қолдану коэффициенті - 90-
95% жетеді.
Көптеген қызығушылықты жақсы еритін кешенді тыңайтқыштың түрі
Растворин және Акварин толық макро және микроэлементтер жиынты-ғымен
қызықтырады. Олар өсімдікті тамырмен және тамырдан тыс үстеп қоректендіру
кезінде, тамшылатып суару үшін де қолданылады.

Калий тыңайтқыштарының тиімділігі.
1т. га K2O калий тыңайтқыштарын ендіру 1 га өнімнен қосымша 2-3 т.
дән, 20-33 картоп, 35-40 қант қызылшасы, шитті-мақта - 1-2, зығыр талшығы
–1-1,5, пішен-екпе көшет шөптері – 20-33,шалғынды пішен шөптері – 8-18т
қамтамасыз етеді.
Калийдің ауыл шаруашылық дақаылдарымен қамтамасыздандырыл-ғандығын
топырақтағы алмаспалы форманың құрамы бойынша объективті болады. Калийдің
бұл формаларын анықтау әдістері топырақ типіне байланысты: шымды-күлгін
зонасындағы топырақты – Кирсанов әдісімен (0,2н.HCI), сұр-орманды топырақ
пен қара топырақ үшін (карбонаттыдан басқа) – Чириков әдісі (0,5н.
CH3COOH), ал қара карбонатты, қоңыр топырақ және боз – Мачигин әдісі (1%
(NH4)2CO3) қолданылады. Бұл бір уақытта жылжымалы фосфор мен алмаспалы
калийді анықтайды. Шымды-күлгін топырақ үшін сонымен қатар нормальды хлорлы-
натрий ерітіндісі арқылы (Пейве әдісі) және уксусқышқылды аммония (Маслов
әдісі) қолданылады. Топырақтағы бұл өсімдікке қолжетімді алмаспалы калийді
анықтау әдісі адсорбты коллоидтық бөліктерін алу үшін негізделген. Бұлардың
қатарына суда еритін калий кіреді.
Біздің елде фосфорға қарағанда жыртылатын топырақта калий көбірек
қамтамасыз етілген, бірақ та ауданның 13 бөлігінде оның деңгей құрамы
төмен және орташа, сондықтан калий тыңайтқыштарын ендіруді қажет етеді.
Кейбір табиғи-экономикалық аудандар дегенмен көп. Мысалы: Ресейдің қара
емес зонасындағы егістік жердің 23 бөлігіне міндетті түрде калий тыңайт-
қыштарын ендіру керек. Топырақтардың аудандарын үлкейтуге байланысты
олардың жылжымалы формасы калийді Орта Азияда, Кавказда, Белоруссия-да,
Украинада, Балтық елдерінде қажет етуі өсіп отыр.
Калий тыңайтқыштарының тиімділігі топырақтың типі мен грануломе-
триялық құрамына, топырақтағы өсімдікке сіңімді калий мөлшеріне, әр
гектардан алынатын жоспарланған өнім деңгейіне, дақылдардың биоло-гиялық
ерекшелігіктеріне, ауыспалы егіс типіне, жауын-шашын мен температураға,
азот және фосфор тыңайтқыштарын қолдану деңгейіне, калий тыңайтқыштарының
түрі мен қолдану әдістеріне және т.б. жағдайларға байланысты болады.
Олардың тиімділігі шымды-күлгін, қызыл, сұр-орманды топырақтар және
солтүстік қара топырақтарда жоғары болады. Әсіресе шымды-күлгін құмды және
құмдауыт топырақтарда, шымды және шымды-батпақты топырақтарда алмаспалы
калий жеткіліксіз.
Шымды-күлгін топырақтар өсімдіктерге қор ретінде калий мөлшерін
салыстырмалы түрде сипаттайды. Алмаспайтын калий өсімдіктің көк өскін өсу
үрдісінде алмаспалы калийдің қорын қайта жөндеуді қамтамасыз еткіз-бейтін
каолинит пен монтморилонит топырақтағы – екіншілік батпақты минералдар
құрамына кіреді. Бұл калий тыңайтқыштарының шымды-күлгін топырақтарда
жоғары әсерін көрсетеді. Жыл сайынғы калий тыңайтқыш-тарын (130 ж. көбірек
тәжірибе өткізілді) 30-90 кг К2O-ны 1 га жерге енгізу тек тамыр-түйнекті
жемістілердің ғана емес, дәнді дақылдардың да өнімін жоғарылатады. Әсіресе
калийдің жоғарғы қосымша өнімін аз мөлшерде калийді сипаттайтын
жеңілқұмбалшықты және құмды топырақтар алады. Калий тыңайтқыштары аз емес
уақыт ішінде тәжірибелерде азот-фосфорлы фонда тиімді, бірінші айналым
кезінде ауыспалы егіс дақылдардың барлық өнімін көтеруге әкеледі, калий
дәнді дақылдар өнімінің қосылуына орта есеппен-10-20%, ал тамыр-түйнекті
жемістілер-30 % және одан да жоғарыға жетті. Калий қорының азаюымен
(әлсіреуімен) өсімдіктің азот-фосформен қоректенуінен калий тыңайтқыштарын
өсіреді,ал олардың тиімділігі көбейеді, әсіресе гранулометриялық құрамы
ауыр топырақтарда білінеді. Жылжымалы калийдің аз болуы шымды-күлгін
топырақтарда калий тыңайт-қыштарының дозасы (90кгга K2O) калий балансын
қамтамасыз етпейді. Қара топыраққа көңді енгізу кезінде калий тыңайтқыштары
күрт азаяды. Картопқа тыңайтқыш дозаларын жоспарланған өнімге байланысты,
көңсіз жоғары фондағыны қолданған жөн.
Дәнді калиймен жеткілікті қамтамасыз ету сабанның беріктігін
жоғарылатады, екпе көшеттердің жапырылуы мен жатып қалуын баяулатады. Калий
мен фосфор қоспасы едәуір деңгейде күздік дақылдардың қысқа төзімділігін
көтереді. Калий тыңайтқыштарының формалары – дәнді дақыл-дар үшін бағалы.
Дәндібұршақ тұқымдастарының ішінде хлорға сезімтал – бөрібұршақ.
Зығырға калийді ендіру қолайлы. Калий талшықтың сапасын көтереді:
ұзындығын және элементарлы талшық сандарын көбейтеді, талшықтың иілгіштігін
және мықтылығын жоғарылатады.
Калий тыңайтқыштарын жеміс ағаштарына ендіру барлық топырақтың типіне
тиімді, әсіресе гранулометриялық құрамы жеңіл топырақтарда: алма ағашындағы
жидегінің гүлдену пайызын көтереді, жеміс өнімінің тауарлық бөлімін
көбейтеді, олардың сақталу периоды ұзартылады.

Бидай дәнінің сапасына калий тыңайтқыштарының әсері.
Калий тыңайтқыштары бидай дәніндегі азот құрамын азайтады және оның
крахмалдылығын көбейтеді. Калий тыңайтқыштарының дозасы дәндегі
крахмалдылыққа әсер етсе, ал азот тыңайтқыштары оның белоктылығына әсер
етеді.
Жаздық бидайдың сапасы мен өніміне жай және қоссуперфосфаттың әсері

24 кесте
Жаздық бидай дәнінің сапасы мен өнімі калий тыңайтқыштары формасының
әсері(орташа 4 жылда)
Фон +
Аудандар Бақылау N65P90 суперфосфат
(тыңайтқышсыз)(фон) P40
жай қос
Өнім (11 га ц) 17.5 21,8 22,6 22,7
1000 дәннің салмағы 32,8 32,8 33,1 33,1
(г) 796 794 794 798
Дәннің натурасы (гл) 58 72 65 68
Жалпы жылтырлығы (%)
Дәндегі ақуызды ұстап 13,5 14,2 14,3 13,9
тұру (%)
Ұндағы клейковинаны 31,6 34,4 33,4
ұстап тұру (%)
233 232 220 248
Ұн күші (Джоулмен) 93 73 73 63
Қамыр разжижение 478 482 503 474
Нанның шығу
көлемі(см3)

Топыраққа енгізілген калий тыңайтқыштары бірінші кезекте өсімдіктің
вегетативті массасының құрылуына қолданады және тек кейін оның өспелі
дозасы тұқым заттары мен қорының жиналуымен таралады. Сондықтан жоғары
өнімде дәннің крахмалдылығы азырақ өсіріледі және керісінше азырақ өнім
кезінде дәнінде крахмал көп өсірілгені көрінеді. Осылайша тыңайтқыштың іс-
әрекеті көлеміне және олардың сапасына кері байланыс орнатылады: ақуыз
жоғарылайды, крахмал азаяды.
И. М. Коданев (1970) зерттеулері бойынша калий тыңайтқыштарының бір
формасы, бидай дәнінің өніміне әсерін NP фонына қарағанда әсерін тигізбейді
(24 кесте).
24 кестеде көрсетілген мәліметтерде орта есеппен 4 ж. калий тыңайт-
қыштарының формалары дәннің ақуыздылығына, ұндағы клейковинаны ұстап
тұруына, дәннің натуралық салмағына ешқандай әсер еткен жоқ. Зерттеліп
отырған тыңайтқыштың формалары сонымен қатар аяьвеографта анықтайды,
қамырдың физикалық қасиеті өзгерісіне де әсер еткен жоқ.Тыңайтқыштарды
ендіру кезінде дәннің сапасына тек қоректік заттарының дұрыс қатынасы әсер
етеді.

Жүгері дәнінің сапасына калий тыңайтқыштарының әсері.
Тәжірибе нәтижесі көрсеткендей азоттық және фосфорлық калий
тыңайтқыштары жүгері өнімінің сапасына аз (әлсіз) әсер етеді және тек
үлкейтіп қана қоймайды, бірақ белгілі бір жағдайларда ғана дәндегі ақуыз-
дың құрамын азайту шартын ескеру қажет. Калий тыңайтқыштарының әсері көбіне
топырақ құрамы мен әсіресе көптеген тыңайтқыштарға қоректену элементінің
қатынасына әсер етеді. Азот, фосфор, калий тыңайтқыштарының қатынасын дұрыс
таңдау нәтижесінде жүгері дәніндегі өнімнің құрамында қайта өңделетін
протеиннің құрамы соғұрлым жоғары болады.
Украинадағы ауыл шаруашылық академиясының (Кравченко) тәжірибелері бойынша
күңгірт-сұр күлгінденген топырақтар құрамына 3 мг жылжымалы фосфор мен 5,3
мг жылжымалы калийді 100 г топырақта, калий тыңайтқышымен бірге азотпен,
калиймен енгізілетін тыңайтқыштар едәуір жүгері дәнінің өнімін көтереді,
бірақ оның құрамындағы шикі протеиннің деңгейі төмендейді (72 кесте).
Калийдің ұқсас жағдайы УССР Полесьядағы (Дзюбенко, 1958) сұр-орманды
топырақтарда байқалды. Сонымен, негізгі фосфор тыңайтқышын енгізу 1 га дән
өнімі үшін 45 кг атқарылып отырған заттың дозасында орта есеппен 3 жылға 1
га-да 32,4-тен 38,5 ц дейін өсті, дәнде шикі протеиннің құрамы 9,45-тен
9,62% аз өзгерді.

Жүгері дәнінің сапасына және өніміне минералды тыңайтқыштардың әсер
ету қатынасы
(2ж. ішіндегі орташа мәліметтер).
Дән өнімі Шикі Шикі
Тәжірибе нұсқасы (1 га. ц) протеиннің протеинді
құрамы (%) құрастыру
(1 га ц)
Бақылау 48,0 11,0 2,5

N60 57,0 11,20 5,5
P60 54,4 11,40 5,3
N60P60 61,5 12,35 6,5
N60K60 59,5 10,63 5,5
P60K60N60P60K60 56,5 63,2 11,20 12,16 5,5 6,6

Дән өнімділігі 1 га үшін 41,6 ц, ал протеин құрамы 9,36%дейін
төмендеді.
П.Ф.Ключко мен Г.И.Веденееваның (1936), екі жылдық тәжірибе-лерінің
мәліметтері бойынша, бір калий тыңайтқыштарын оңтүстік қара топыраққа
енгізу, сонымен қатар фосфорлы-калийлық және азотты-калийлық жұп құрамалары
жүгері дәніндегі шикі протеиннің құрамын төмендетеді. Бірақ та бұл
тыңайтқыштардың үштік қоспасы (NPK) азот-фосфор фонымен салыстырғанда, шикі
протеиннің құрамын 0,42 % дейін жоғарылатады. Жүгері дәніне NP-ды
енгізгенде шикі протеин саны 12,54 % тең болды.
Басқа тәжірибелерге қарағанда (Мусийко, Ключко, Веденеев, 1964)
суармалы оңтүстік қара топыраққа бір калий тыңайтқышы, жүгері дәнінің
өнімін жоғарылатып, шикі протеин құрамына аз ықпал жасады (73 кесте).
Жүгері дәнінің сапасы мен өніміне тыңайтқыштардың әсері
(3 ж. орташа мәліметтер)
Тәжірибе Дән өнімі Шикі Тәжірибе Дән өнімі Шикі
нұсқасы (1 га. ц) протеиннің нұсқасы (1 га. ц) протеиннің
құрамы (%) құрамы (%)
Бақылау 29,4 10,17 NK 38,6 11,84

N 38,4 11,97 NP 40,1 13,05
P 31,0 -10,05 PK 31,7 10,11
K 32,8 10,23 NPK 36,3 12,90

Қазақтың егіншілік институтының (Сирица, Барановский, 1964) тәжірибе-лері
бойынша, ашық-қоңыр карбонатты топырақты суару кезінде, калий тыңайтқыштары
жүгері өнімінің үлкейгенін атап көрсетті және дәннің құрамында ақуыз да
жақсы болды (74 кесте).

74 кесте
Суармалы ашық-қоңыр топырақта жүгері дәнінің сапасы мен өніміне
тыңайтқыштарының әсері
(3 ж. орташа мәлімет).
Тәжірибе Дән өнімі Ақуыз Тәжірибе Дән өнімі Ақуыз
нұсқасы (1 га. ц) құрамы нұсқасы (1 га. ц) құрамы
(%) (%)
Бақылау 64,4 8,67 N65P90 85,7 75,6 10,05
70,7 9,49 N65K40 9,93

P90 78,7 P90K40 82,1 8,12
K40 66,6 9,62 N65P90K40 88,8 10,05
9,06

Жамбыл облысында (Агафонов, 1968) шабындық сұр топырақтарға калий
тыңайтқыштарын енгізу жүгері дәнінің сапасын жоғарылатты. Сонымен 1 га 60
кг калийді ендіруде дәндегі ақуыздың құрамы орта есеппен 3 жылда 11,41%
құрады, ал бақылау кезінде 10,07% тең болды. NPK бірге қолдану ақуыз
құрамын 11,79 % жоғарылатты.
Жүгері дәніндегі ақуыздың сапасын тыңайтқыштарының әсерінен болады.
Жүгері дәніндегі ақуыздың фракционды құрамын білу үшін – су, тұзды
ерітінділер, сұйылтатын спирттер, қышқылды және сілтілі әлсіз ерітінділер
қолданылады. Спирт ерітінділері жүгері дәнінің ақуызындағы фракциясында –
зекне не содержится құрамында лизин жоқ, тек триптофана іздері бар. Бұл
жүгері дәнінде ақуыз фракциясы биологиялық толық еместік-ке жатады.
Сондықтан да зеиновой и незеиновой ақуыз фракциясының қатынастарын дәннің
биологиялық бағалылығын айтуға болады.
Дәндегі ақуыздың сапасына әртүрлі тыңайтқыштардың түрлері бірдей әсер
етпейді. А.С.Мусийко, П.Ф:Ключко, Г.И.Веденеева (1964) , оңтүстік
Украинадағы қара топырақта өткізген тәжірибелері бойынша азот тыңайт-
қыштары едәуір жалпы шикі протеин құрамын жүгері дәнінде жоғарылата отырып,
незеиновой ақуыз фракция санын көбейткен, яғни оның сапасын төмендететінін
айтқан.
Незеинового ақуызды құрастыру азот фонында бірлік ауданы мен
ұлғаятынын тәжірибелер көрсеткен. Сонымен тыңайтқышсыз фондағы өсірілген
Одесская,10 жүгері дәніндегі ақуыз саны орта есеппен екі жылда 1га үшін 128
кг болса, онда азоттық фонға 1 га жерге 219-244 кг жұмсалады. Жеке фосфор
мен калий тыңайтқыштарын енгізгенде, ереже бойынша жалпы шикі протеин
құрамы өспейді, бірақ незеинового ақуызды құрастыруда бақылаулар бойынша
салыстырмалы 1 га-ға 146-148 кг құрайды.
Жүгеріні (Стафийчук, 1965), Бүкілсоюздық ғылыми-зерттеу мәлімет-тері
бойынша, фосфор тыңайтқыштары жақсартты, ал көң дәндегі протеин сапасын
төмендетті. Көң мен фосфор тыңайтқыштарын бірге қолдану, протеин сапасын
тек бір көңді қолданғанға қарағанда сапасын жоғарылатты (76 кесте).
77 кестенің мәліметтері көрсеткендей, жүгері дәніндегі өнімінің едәуір
қосылуы суперфосфат дозасын ұялап қолданғанда жақсы әсер еткені байқалады.
Фосфор тыңайтқыштарынан жүгері дәнінің сапасында: өмірдегі қажет
аминокислот – триптофана, лизина мен валина – суперфосфатты енгізгенде
едәуір жоғары болады. Тәжірибелі станциялардың зерттеулері азот пен фосфор
тыңайтқыштары дәннің сүттеніп-балауызданып пісу перио-дында еркін
аминокислоттың ұлғаятындығын көрсетті. Азот тыңайтқыштары жүгері дәніндегі
лизин құрамын 3мг дейін жоғарылатты, ал валина 100 г құрғақ дәнде 1,8мг-
нан, ал фосфорға сәйкесінше 3,1-1,9мг келді.

Сүттеніп-балауызданып пісу периодында жүгері дәніндегі аминокислот
құрамына тыңайтқыштарының әсері (2 ж. орташа мәлімет)

Дәндегі аминокислот құрамы (100 г құрғақ зат мг-мен)

Тәжірибе нұсқасы Лизин Валин
Бақылау 6,9 0,5

N (қопсыту кезінде) 9,9 2,3
P 10,0 2,4
N P K (қопсыту кезінде) 10,2 0,3

П.А.Цуртсан және С.Н.Печерскойдың (1964) вегетациялық тәжірибелері PK
фонындағы азот тыңайтқыштарының өтпелі дозасын енгізу жүгері дәніндегі
ақуыз зеинінің едәуір пайыз көбеюіне әкелді, ал фосфор дозасының көбеюі
зеин құрамын төмендетті.
Азот және фосфор фонындағы калий тыңайтқыштарының дозасын көбейту
дәндегі азоттың жалпы құрамын азайтпай дәннің күрт төмендеуіне әкеледі (79
кесте)
Осылайша, зерттеулер көрсеткендей азот тыңайтқыштары зеин толық емес
ақуыздың санын көбейте отырып, негізінде жүгері дәніндегі ақуыздың құрамын
едәуір көбейтуге әсер етеді. Олар ақуыздың толық фракциясының көбеюіне
аздап әсер етеді.
Жалпы азотЗеин Жалпы азотЗеин
құрамы құрамы құрамы құрамы
Тәжірибе (құрғақ (жалпы Тәжірибе (құрғақ (жалпы
нұсқасы зат, азот, % ) нұсқасы зат, азот, % )
%) %)
N P K 1,65 24,2 N P K 2,20 36,4

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.