Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру ерекшеліктері

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 5

1. БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ . . . 8

1. Бухгалтерлік есеп, оның мәні және экономиканы басқару жүйесінде алатын орны . . . 8

1. 2 Есеп саясаты . . . 13

1. 3 Материалдық емес активтердің түсінігі және анықтамалары . . . 24

2. . Материалдық емес активтердің есебі және олардың амортизациясы . . . 31

2. 1. Материалдық емес активтерді бағалау . . . 31

2. 2. Материалдық емес активтердің түсу және шығу есебі . . . 45

2. 3. Материалдық емес активтердің инвентаризациясы . . . 50

2. 4. Еесеп берудегі материалдық емес активтердің ашылуы . . . 50

3. КӘСІПОРЫННЫҢ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ АКТИВТЕРІН ТАЛДАУ ЖӘНЕ АУДИТТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖОЛДАРЫ . . . 52Қаржылық жағдайдың мәні және оны талдаудың мақсаты . . . 52

3. 2 Аудит мәліметінің көздері . . . 61

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 68

Қолданылған әдебиеттер тізімі . . . 70

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасында нарықтық экономика кең құлаш жаюда. Оған қоса, шаруашылық процесінің реттеуші механизмінің негізі болып табылатын бәсекелестік те дами түсуде. Қазіргі экономикалық жағдайда әрбір шаруашылық субъектісінің қызметі, оның қызмет ету нәтижелеріне қызығушылық танытатын нарықтық қатынастарға қатысушылардың кең шеңберінің назарын аударып отыр. Ал оны, нарықтық қатынастарға қатысушылар мекемелердің шаруашылық қызметіне талдау жасай отырып және қаржылық талдау көмегімен бағалайды.

Қазіргі таңда кез келген кәсіпорынды басқару жүйесінде бухгалтерлік есеп маңызды роль атқарады. Ол кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттап және басқарушылық шешімді қабылдау үшін негіз бола отырып, тұтынуды, таратуды, айналысты және басқа да өндіріс процесін шынайы көрсетіп береді. Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есебі бухгалтерлік есеп Стандарттарында және субъектілердің қаржылық-шаруашылық қызметіндегі бухгалтерлік есеп шоттарының Бас есеп жоспарында бекітілген жалпы қағидалары мен ережелерінің негізінде құрылды және ол бүкіл алынған ақпараттарды пайдаланушылардың талабына, қызметтің құрылымына, ұйымның нысанына, айрықша ерекшелігіне есептің сәйкес келуін қамтамасыз етеді.

Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектілерінің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша, сондай-ақ толық, сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру мүмкін емес.

Экономиканың барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері мен еңбек ұжымдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын азайтуға, ысырапты жоюға, бәсекеге жарамды өнімдерін өндіруге (ұлғайтуға), оның сапасын көтеруге, өнімнің өзіндік құнын төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға мүдделі. Бұл орайда, шаруаға қырсыздыққа, кәсіпорынның материалдық құндылықтарын, ақша қаражаттарын және басқа да ресурстарын заңсыз және тиімсіз жұмсауға және тонауға қарсы күресте бухгалтерлік есептің маңызы мен мәнін бағаламай кетпеуге болмайды.

Есепке алынған ақпараттардың көмегімен шаруашылық жүргізуші субъектілердің және олардың құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жедел басқару үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлар жасау үшін, сөйтіп, ел экономикасының даму заңдылықтарын зерделеу және зерттеу экономикалық тетіктің бірі ретінде пайдалынады.

Экономиканың саласындағы мамандар, оның ішінде, бірінші кезекте, бухгалтерия қызметкерлері есепке алудың және есеп берудің жүйесін жақсы білулері, оларды оңайлатуды қарастыру қажет, субъект қызметін бухгалтерлік және салықтық есепке алуды ұйымдастырудың ережелерін, нұсқауларын және басқа нормативтік актілерін, қатаң сақтаулары керек.

Бухгалтерлік есепте материалдық емес активтерге негізгі құрамына берілетін анықтама жатады, яғни ұзақ мерзім ішінде пайдалану үшін алынды және қызмет процестерінде сату үшін арналмайды. Материалдық емес активтердің бас айырмашылығы, олар сезілмейді.

Талдау (“analisis” грек сөзінен) - зерттеліп отырған субъектіні, оларды зерттеу және түрлі факторлар ықпалынан өзгеру тенденцияларын айқындау мақсатымен, бөлшекті түрде мүшелендіру, берілген объектіге тән субъектіні элементтерге, бөліктерге бөлу.

Талдау процесі, соның ішінде қаржылық талдау, мекеменің өндірісті- шаруашылық қызметін аналитико-синтетикалық үш кезеңдік зерттеумен негізделген:

• Өндірістің нәтижелілігін анықтайтын маңызды факторлар жүйесін бақылау мен тіркеу кезеңі;
• Математикалық, графикалық, матрицалық үлгі түріндегі маңызды факторлар арасындағы өзара байланысты сипаттауға, табуға және олардың даму заңдылықтарын анықтауға мүмкіндік беретін зерттеліп отырған жүйені абстракциялық үлгілеу кезеңі;
• Айтарлықтай экономикалық жолмен көзделген мақсаттарға жетуге мүмкіндік беретін басқарушылық рационалды шешімдерді жетілдіру кезеңі.

Дипломдық жұмысты орындау үшін менімен “ Материалдық емес активтердің аудиті мен талдауы” тақырыбы таңдалды.

Диплом жұмысы үш негізгі бөлімнен, кіріспеден, қорытындыдан және әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. 3 Материалдық емес активтердің түсінігі және анықтамалары.

1. Бухгалтерлік есепте материалдық емес активтерге негізгі құрамына берілетін анықтама жатады, яғни ұзақ мерзім ішінде пайдалану үшін алынды және қызмет процестерінде сату үшін арналмайды. Материалдық емес активтердің бас айырмашылығы, олар сезілмейді.

2. Көп тараған материалдық емес активтерге келесілер жатады:

-патенттер.

-авторлық құқық.

-франшизалар.

-сауда маркалары.

-ұйымдастыру шығындары.

-гудвилл.

Айырбасқа жататын материалдық емес активтер - бұл фирмалардың басқа активтер мен тәуелсіз материалдық емес активтер. Мысалы:

1. Патент - бұл заңды түрде мойындалатын және тіркелген екенін құқық патенттік құқық несие келесі мүмкіндіктерді береді:басқа тұлғаның қатысуынсыз патент үлесін бұйым, процесс немесе қызметті пайдалануға.

2. Өнеркәсіп дизелді тіркеу патентке ұқсас өндірілетін бұйымдардың формасына үлгілеріне қолданылады. Патент функциясы ол өнеркәсіптік дизелді тіркеу сыртьқы түрлерін қорғайды.

3. Авторлық құқық - бұл заң мен берілетін көркем әдебиет, музыка және т. б. шығармалардың авторларына берілетін қоғамның формасы.

4. Сауда маркалары немесе сауда аттары - бұл өнімнің немесе қызметтің немесе компанияға берілетін аттарын символдары немесе басқа да анықтамалары идентификациялық олар иеленуді негіздеу үшін тіркелуі мүмкін.

5. Франшизалар - олар меншік органдарына беріледі. Мемлекеттік меншікті пайдалану құқығын иелену үшін немесе коммуналды қызметті көрсету құқығын иелену үшін және арнайы қыэметті пайдалану құқығын иелену үшін шаруашылық субъектілерден беріледі.

6. Арендалық меншікті басқару - бұл арендаға мемлекеттік меншіктің жақсартылуын құны аренда туралы шаруашылық келісім шарт бойынша.

Мысалы: арендалық меншікті жақсарту арендалық мүліктердің Дт жатқызылуы операциялық меншікте жақсарту материалдық емес актив болып топтастырылады. Егер аренлалық мүлік арендаторға да жатпаса арендалық мнешікті жақсарту аренданың ішінде немесе жақсартудың меншігінде амортизациялануы керек, бұл қай кезең қысқартылуына байланысты.

7. Айырбасқа жататын идеялармен материалдық емес а ктивтер кей бір материалдық емес активтар екі арнайы сипатқа ие болады, олар ұзақ мерзімді аванстық төлемдер болып табылады және басқа жаққа сатуға мүмкіндік беретін несие ешқандай құқық бермейді. Мұндай материалдық емес активтер бөлек идеяға және айырбассқа жатпайды.

8. Ұйымдық шығындар - бұл шығындар қызметті ұйымдардың барысында орындалады.

3 Материалдық емес активтерді бағалау- алу барысында материалдық емес активтерді алу құны бойынша бағаланады, алу құнына активті алумен байланысқан барлық шығындар жатады. Алу құны-бұл алынған активтердің және барлық төлемдердің ағымды нарықтық құны.

Материалдық емес активтердің пайдалану мерзімін анықтау.

Пайдалану мерзімі арасында келесі фактор анықталуы керек:

1) матери алды пайдалану мерзімін шектеуге мүмкіндігі бар заңды реттеуші және келісім шартты ережелер. 2) Пайдалану мерзімін өзгертуге мүмкіндігі бар жақсарту мен өзгерту үшін жағдайлар. 3) пайдалану мерзімін азайтуға мүмкіндігі бар тозу сұраныс жаңа басқа экономикалық факторлар. 4) Күтілетін жұмыс мерзіміне және қызметтің тобына сәйкес келетін қызмет мерзімі. 5) Материалдық емес активтердің бәсекелес қабілеттілігі шектеуге мүмкіндігі бар және басқа да компаниялардың субъектілерінің күтілетін іс-әрекеті. 6) Материалдық емес активтен комплекске келетін басқа да активтердің пайдалану мерзімі.

Материалдық емес активтерді есептен шығару.

Материалдық емес активтің құны активті пайдалану мерзімінің ішінде жүйелі түрде есептен шығару керек. Бұл жерде тура әдіс орын алады және материалдық емес активтерді пайдалану мерзімін кезең сайын қарастыру керек, бірақ ешбір жағдайда олардың толық кезеңі 40 жылдан аспау керек.

Материалдық емес активтердің қаржыландырылуы.

Материалдық емес активтер пайдалану кезең ішінде келесі жағдайлар болуы мүмкін. Оның ағымдық баланстық құны экономикалық пайдадан көбірек болуы мүмкін. Мұндай жағдайда олармен құнды есептен шығару керек және шығынды мойындау керек. Бұл активтерден құнды азайтады.

Сату, айырбастау немесе басқа да есптен шығару барысында материалдық емес активтер амортизациясы құнын есептен шығару керек, бұл жерден есептен шығару нәтижесінде пайда немесе шығынды көрсету керек.

4. Іскерлік репутация(гудвилл) -бұл көп тараған және маңызды анықталған, көп тараған материалдық емес активтер болып табылады.

Іскерлік репутация фирманың жағымды сипаты пайда болғанда табылатын құндылық. Ол табысты көтереді.

Іскерлік репутацияның концептуалдық негізі.

Іскерлік репутация фирманың кәдімгі көрсетілетін ортаның болашақ құнның көрсеткіштің күтілетін құндылығын есептеу үшін іскерлік репутацияны келесі түрде қарастыруға болады. Фирманың шынайы алу бағасынан иденфикациядан таза активтің әділетті нақты құны арасындағы айырмашылық.

Іскерлік репутацияны бағалау.

Алу құны мен әділетті нарықтың құн және айырбас операциясын журргізу күшіне міндеттемелер арасындағы айырмашылық және актив түрінде мойындалу керек.

Қосымша пайда әдісі.

Фирманың құнын есептеудің маңызды әдісінің бірі оның пайда алу қабілеттілігінің бағалануы болып табылады. Бұл әдіс қосымша пайда әдісі деп аталады.

Болашақ пайданы анықтау.

Табыстың деңгейін анықтау.

Пайданы анықтау.

Қосымша пайданы анықтау.

Гудвилді есептеу.

Жағымсыз іскерлік репутация.

Егер алынған таза активтің әділеттілігінің таза құны фирманың сату құнына артатын болса, онда мұны фирма үшін, бұл пайданы операция болғандықтан тең бағасы және алынған активтердің әділетті құн арасындағы айырмашылық іскерлік репутацияның суммасы деп аталады және жағымсыз болады. Басқаша жағымсыз іскерлік репутация деп аталады.

Іскерлік репутацияның амортизациясы көп тараған бухгалтерлік саяси іскерлік репутацияның пайдалану мерзімі ішінде есептен шығару болып табылады. Бірақ амортизацияның кезеңі 20 жылдан аспау керек.

5. Ғылыми зерттеулерге және даярлауға жұмсалған шығындар.

ХЕС 38-де зерттеулер мен даярлауға келесі анықтамалар берілген.

1. Зерттеу -бұл жаңа ғылыми және техникалық ғылымды алу үмітіне бағытталған жоспарлы ізденістер. Бұндай ізденістер нақты мақсатқа немесе қолданысқа бағытталуы мүмкін.

2. Даярлау - бұл ғылыми зерттеу ізденістерінің немесе басқа ғылымдардың нәтижелерін жаңа немесе жаңартылған материалдарды, приборларды, өнімді, процестерді, жүйелерді немесе қызметтерді жоспарлауға немесе даярлауға ауыстыру.

Даярлауға жататындар: түсініктер, зерттеулер өнімін даярлау және тексеру, ұқсас өнімдерін құрастыру. Сонымен қатар пилоттық кәсіпорындарды пайдалану. Бұл дамытуға бар өнімге кезеңділік өзгерістерді енгізу жатпайды. Ол нарықты немесе нарықтағы тауарларды тексеру, зерттеу болуы мүмкін.

Материалдық емес активтерге жататын қызметтердің түрлерін топтастыру.

1. Зерттеуге жататын қызметтің түрларі.

А) жаңа білімді алуға мақсатталған лабараториялық зерттеулер.

Б) жаңа зерттеулер табыстарды немесе басқа білімдерді іздеу.

В) болашақ өнімді немесе өндірістік варианттарды даярлау немесе түсініктеме беру.

Даярлауға жататын қызметтердің түрлері.

Г) өнім өндірісін даярлау үшін немесе балама тәсілдер үшін жолдарды іздеу мақсаттарымен тексеру, жүргізу.

Д) өндіріске дейінгі модельдерді және ұқсас өнімдерді даярлау, құрастыру және тексеру.

Е) құралдарды, шаблондарды, құймалы формаларды және матрицаларды даярлау, соның ішінде жаңа технология.

Ғылыми зерттеулер мен даярлауға жатқызылатын қызметтердің түрлері.

А) коммерциялық өндірістің ертелік этапында инженерлік-технологиялық аяқтау.

Б) өндіріс уақыты ішінде сапасын бақылау, соның ішінде өнімді күнделікті тексеру.

В) өндіріс уақыты ішінде сынықтарды іздеу және жою.

Г) өнімге, өндірістік сызықтарға, қайта өңдеу өндіріске және басқа процестерге күнделікті және кезеңдік өзгерістерді ненгізу.

Д) клинеттің талаптары мен қажеттіліктеріне бар мүмкіндіктерді бейімдеу.

Е) құрамның, шаблонның, құймалы форманың және матрицалардың күнделікті даярлануы.

Ж) құрылыспен, қайта көшумен, жабдықты енгізумен байланысатын құрылыс техника және құрылымдар ғылыми зерттеудің және даярлаудың нақты жобасы үшін арналған құралдар мен жабдықтар.

ҒЗД-ға жұмсалған шығындарды есептен шығару тәртібі, зерттеулер мен даярлауға жұмсалған шығындар шығысқа өндірістік кезеңге есептен шығарылуы керек. Даярлауға жұмсалған шығындар келесі жағдайлар орын алғанда болашақ кезеңнің шығындарына ұзартылуы керек.

А) өнім немесе процесс нақты анықталған және шығындар өлшенуі мүмкін.

Б) өнімнің немесе процестің техникалық негізі бекітілген.

В) кәсіпорынның әкімшілігі өнімді немесе процестерді нарыққа өткізуін, өндіруін және пайдалануын білдіртті.

Г) өнім немесе роцесс үшін болашақ нарық анықталады немесе ішкі қолданыс үшін оның маңызы анықталады.

Д(жобаны аяқтау үшін реурстар бар.

6. Бағдарламалық қамтамасыз етуге жұмсалған шығындар.

Комплекстік бағдарламалық қамтамассыз етуге жұмсалған шығынның капитализациясы. Компюьтерлік бағдарламалық қамтамасыз етудің дамуы, сату үшін немесе арендаға беру үшін немесе қолдану үшін арналаған, ол жұмсалған шығынның үлкен бірлігін құрайды. Есеп барысында негізгі сұрақ бағдарламалық қамтамасыз ету пакеттерін жақсарту барысында орын алған шығын, дардың қайсысы есептен шығарылуы керек.

Негізгі ережелері:

1. Сату үшін немесе арендаға беру үшін арналған компьютерлік бағдарламалық қамтамасыз етуді даярлауға жұмсалған барлық шығындар, жұмсалған шығындар болып табылады және есептен шығарылуы керек.

2. Техникалық-экономикалық қызмет көрсетуді жүргізу үшін өндірілген өнімнің үлгісін өңдеу үшін жұмсалған шығындар капитализациялануы керек. Бұл шығындарға тауарлы материалдық қорларды жүргізу үшін кодтау және тексеру жатқызылады.

Бағдарламалық қамтамасыз етуге жұмсалған шығындардың амортизациялануы (капитализацияланған) .

Амортизацияның жылдық сомасы шығындардан бағдарламалық қамтамасыз ету негізінде есептелінеді және келесі көрсеткіштерден арту керек.

1. Бағдарламалық қамтамасыз етуді сатудан түскен шынайы, жапы табыс коэфициенті бөлінген оның пайдалану мерзімі ішінде бағдарламалық қамтамасыз етуден күтілетін және шынайы жалпы табысқа.

2. Бағдарламалық қамтамасыз етудің пайдалану мерзімі ішінде амортизацияның бірқалыпты әдісін қолданып анықталады.

4. КӘСІПОРЫННЫҢ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ АКТИВТЕРІН ТАЛДАУ ЖӘНЕ АУДИТТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖОЛДАРЫҚаржылық жағдайдың мәні және оны талдаудың мақсаты

Соңғы жылдары шығарылған арнайы әдебиеттерде бұл ұғым әр түрлі түсіндіріледі. Профессор А. Д. Шеремет "Кәсіпорынның қаржы (активтер) жағдайы қаржыны тарату, пайдалану және оны қалыптастыру көздерімен (меншіктік капитал және міндеттемелер, яғни пассивтер) сипатталады" деп жазған.

Профессор Н. А Русак (3) бұл ұғымды былайша анықтайды: «Кәсіпорынның қаржылық жағдайы қаржы ресурстарын жасау, тарату және пайдаланумен сипат-талады. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы кәсіпорынның қалыпты өндірістік, коммерциялық және басқа да қызмет түрлері үшіағалау үшін Нарықтық экономика жағдайында қаржылық есеп шаруашылық субъектілерінің қызметі жөнінде қаржылық ақпараттардың жүйелендірілген бірден-бір көзіне, әр түрлі ұйымдық-құқықтық нысандардағы шаруашылық субъектілерінің өзара негізгі байланысына және басқару шешімдерін қабылдауға қажетті аналитикалық есептердің ақпараттық базасына айналды.

Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдауда негізгі ақпарат көзі қызметін бухгалтерлік баланс атқарады.

Баланс - есепті жылдың басындағы және соңындағы кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттайды және маңызды қызметтер атқарады. Біріншіден, баланс меншік иелерін шаруашылық субъектісінің мүліктік жағдайымен таныстырады. Осы арқылы олар бұл субъекті нені иеленеді, материалдық құралдардың сандық және сапалық қорлары қандай, кәсіпорын жақын арада үшінші жақ алдындағы өз міндеттемелерін ақтай ала ма, соны білдіреді. Екіншіден, басшылар кәсіпорынның басқа ұқсас кәсіпорындар жүйесіндегі өз орны, таңдап алынған стратегиялық бағытының дұрыстығы туралы, ресурстарды пайдалану тиімділігінің салыстырмалы сипаты және кәсіпорынды басқару бойынша әр түрлі сұрақтарға шешімдер қабылдау туралы түсінік алады. атын ақпарат-тармен қамтамасыз етеді.

Пайдаланушылар үшін қаржылық есептің өте пайдалы екенлігіне БЕС-2-нің 7-пунктінде ерекпіе көңіл белінген. Онда былай жазылған: "барлық маңызды ақ-параттар, қаржылық есепті қолданушылар үшін анық және түсінікті болатындай дәрежеде ашылуы тиіс" (12) .

БЕС-2 және қаржылық есепті жасаудың әдістемелік нұсқаулары негізінде құрастырылған (16) бухгалтерлік баланс көлденең түрде 1-кестеде көрсетілген көрсет-кіштерден тұрады.

1 кесте

БЕС-2 негізінде құрастырылған бухгалтерлік баланс

Алайда айта кеткен жөн, балансты құрудың түрін таңдау (көлденең, яғни екі жақты немесе тікелей) шаруашылық субъектілерінің шексіз құқы болып табылады.

Баланс активі мен пассивін құру принциптері бұрынғы қалпында қалып отыр, яғни активтер олардың өтімділік деңгейіне байланысты, өтімділігі төмен активтерден өтімділігі жогары активтерге қарай, пассивтер принцип бойынша төлем мерзімінің жеделдік деңгейіне байланысты мерзімінің жеделдігі азынан көбіне қарай.

Тікелей түрде құрастырылған баланс 5 бөлімнен тұрады:

1) ұзақ мерзімді активтер;

2) ағымдағы активтер;

3) меншікті капитал;

4) ұзақ мерзімді міндеттемелер;

5) ағымдағы міндеттемелер.

... жалғасы

Мал шаруашылығының бухгалтерлік есебі

Франциядағы бухгалтерлік есеп

Ауылшаруашылық кооперативіндегі есепті ұйымдастыруды жетілдіру

Шаруашылық жүргізуші субъектілердің есеп саясаты

СУБЪЕКТІНІҢ ЕСЕП САЯСАТЫ

Құрылыс саласының ерекшеліктері мен құырылыстағы есепті ұйымдастыру

Банктегі бухгалтерлік есептің міндеттері

Кәсіпорындағы есепті ХҚЕС бойынша жетілдіру саясаты

Есеп саясатын қалыптастыру

Құрылыс қызметінінң объектілері

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс