«алматы құс» аақ-ның несиелеуді ұйымдастыруын талдау
Кіріспе
Негізгі бөлім:
1.1 «Алматы Құс» ААҚ.ның несиелеуді ұйымдастыруын талдау «Алматы Құс» ААҚ.ның шаруашылық қызметін талдау
1.2 «Алматы Құс» ААҚ.ның несиелеуді ұйымдастыруды талдау
1.3 Құстар және олардың түрлері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Негізгі бөлім:
1.1 «Алматы Құс» ААҚ.ның несиелеуді ұйымдастыруын талдау «Алматы Құс» ААҚ.ның шаруашылық қызметін талдау
1.2 «Алматы Құс» ААҚ.ның несиелеуді ұйымдастыруды талдау
1.3 Құстар және олардың түрлері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Еліміздің нарықтық экономикаға өткеніне аз уақыт болғанымен, жалпы экономикалық өсу байқалғаны барлығына белгілі. Дегенмен, ұлттық байлықтың молайуы мұнайға байланысты екені барлығымызды мазалайды. Өйткені, біздің экономикамыз тек әлемдік мұнай сұранысы мен бағасына тәуелді болмақ.
Сондықтан да республика экономикасын тұрақтандыру үшін тек табиғи байлықты қазып алумен ғана шектелмей, өндіру, өңдеу салаларын да дамыту бүгінгі күннің басты міндеті.
Қазақстан Республикасының нарықтық экономиканың қатынастарға көшуіне байланысты елдің экономикалық өмірінде, соңғы жылдары ұйымдар арасындағы шаруашылық қатынастар жүйесінде, сондай-ақ тұтастай алғанда халық шаруашылығының барлық салаларында терең, ауқымды өзгерістер көрініс тапты.
Сондықтан да республика экономикасын тұрақтандыру үшін тек табиғи байлықты қазып алумен ғана шектелмей, өндіру, өңдеу салаларын да дамыту бүгінгі күннің басты міндеті.
Қазақстан Республикасының нарықтық экономиканың қатынастарға көшуіне байланысты елдің экономикалық өмірінде, соңғы жылдары ұйымдар арасындағы шаруашылық қатынастар жүйесінде, сондай-ақ тұтастай алғанда халық шаруашылығының барлық салаларында терең, ауқымды өзгерістер көрініс тапты.
1) Мақыш С.Б. Коммерциялық банктер операциялары
Алматы: Маркет, 2004ж
2) Мақыш С.Б. Ақша, несие, банктер Алматы: Маркет,2004ж
3) Көшенова Б.А. Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары
Алматы: Экономика,2000ж
5) Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. Кәсіпорын экономикасы
Алматы: Экономика, 2003ж.
6) «Алматы құс» мәліметтері бойынша
7) Жолдасбаева Г.Ө. Кәсіпорын экономикасы Алматы: Экономика, 2002ж.
Алматы: Маркет, 2004ж
2) Мақыш С.Б. Ақша, несие, банктер Алматы: Маркет,2004ж
3) Көшенова Б.А. Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары
Алматы: Экономика,2000ж
5) Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. Кәсіпорын экономикасы
Алматы: Экономика, 2003ж.
6) «Алматы құс» мәліметтері бойынша
7) Жолдасбаева Г.Ө. Кәсіпорын экономикасы Алматы: Экономика, 2002ж.
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім:
1.1 Алматы Құс ААҚ-ның несиелеуді ұйымдастыруын талдау Алматы Құс
ААҚ-ның шаруашылық қызметін талдау
1.2 Алматы Құс ААҚ-ның несиелеуді ұйымдастыруды талдау
1.3 Құстар және олардың түрлері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Еліміздің нарықтық экономикаға өткеніне аз уақыт болғанымен, жалпы
экономикалық өсу байқалғаны барлығына белгілі. Дегенмен, ұлттық байлықтың
молайуы мұнайға байланысты екені барлығымызды мазалайды. Өйткені, біздің
экономикамыз тек әлемдік мұнай сұранысы мен бағасына тәуелді болмақ.
Сондықтан да республика экономикасын тұрақтандыру үшін тек табиғи
байлықты қазып алумен ғана шектелмей, өндіру, өңдеу салаларын да дамыту
бүгінгі күннің басты міндеті.
Қазақстан Республикасының нарықтық экономиканың қатынастарға көшуіне
байланысты елдің экономикалық өмірінде, соңғы жылдары ұйымдар арасындағы
шаруашылық қатынастар жүйесінде, сондай-ақ тұтастай алғанда халық
шаруашылығының барлық салаларында терең, ауқымды өзгерістер көрініс тапты.
Тәуелсіздік алғаннан кейін ел экономикасын тұрақтандыру қажет болды. Барлық
завод, фабрикалар жабылып, тоқырау кезең басталды. Жабылған кәсіпорындарды
қайта іске қосу үшін ірі ақша-қаражаттары қажет. Бұл қаражат көзі
инвестиция немесе банктерден алынған несие алу болып табылады. Кәсіпкерлік
қызметтердегі несиелеудің орны ерекше. Себебі, белгілі бір іспен айналысу
үшін кәсіпкердің қолында күрделі қаржы ресурстары болуы қажет. Несие алып
өз қызметімен айналысатын кәсіпкер өзіне ғана пайда келтіріп қоймай,
мемлекеттің дамуына өз үлесін қосады.
Қазір Қазақстан Республикасының экономикасының негізін кіші, орта
және ірі кәсіпорындар құрап тұр. Сондықтан бұндай кәсіпкерлік қызметпен
айналысатын кәсіпкерлерге жағдай жасаудың бір жолы оларды ақша-
қаражаттармен қамтамасыз ету. Несиелеу мәселесі қазіргі кезде алғашқы
ағымдарда Президентіміздің 19-шы наурызда халыққа жолдаған жодауында бұл
мәселе негізгілердің бірі болып табылады.
Негнізгі бөлім:
1.1 Алматы Құс ААҚ-ның несиелеуді
ұйымдастыруын талдау
Алматы Құс ААҚ-ның шаруашылық қызметін
талдау
Алматы Құс ААҚ 1998 жылдың 13 наурызында Алматы облысы Іле ауданы
Чапаев ауылында тіркелген, Қоғам 4 құс фабрикалар активтерінің қосылуымен
құрылған: Алматы Құс ААҚ (Чапаев 1960 жылы құрылған), Феникс (
Қаскелең 1981 жылы құрылған), Абай (1963 жылы құрылған) және Ават құс
(Ават, 1965 жылы құрылған). Тіркелгенге дейін жоғарыдағы құс фабрикаларының
компаниларысенімдік басқаруда болып, кейін Концерн Сеймар АОЗТ-ң
меншігіне көшті.
1996 жылдың мамыр айында мемлекеттік меншік бойынша Алматы облысының
комитеті Алматы Құс АООТ-ң мемлекеттік акция макеттеріне тендер
жариялады. Бұл тендерді Концерн Сеймар ұтып алып, 65,1% мөлшерінде
мемлекеттік акция пакетін иемденді.
1997 жылдың тамызында сенімдік басқару міндеттемелерін толық
орындауына байланысты акция пакеті қайтарымсызтүрде концерн басқарылуына
берілді. Акцияның 34,9% еңбек ұжымның негізінде болды.
1996 жылдың қарашасы мен 1997 жылдың ақпанында Концерн Сеймар
тағы да екі ірі құс фабрикасының мемлекеттік пакет акцияларын тендрде ұтып
алды. Бұл АООТ Феникс және АООТ Абай. 1997 жылдың қарашасында
Концерн Сеймар сенімділік басқару міндеттемелерін толық орындағаннан
кейін Абай АООТ-ң 72,1% мөлшеріндегі акциясын және Феникс АООТ-ң 52%
мөлшеріндегі акциясын иемденді. Ал қалған 48% және 27,9% еңбек ұжымының
меншігінде қалды.1998 жылы Алтын Диірмен АҚ Концерн Сеймардың алдында
қарызын жабу үшін Ават құс фабрикасы ААҚ-ң 66% акциясын береді, еңбек
ұжымының үлесіне акцияның 34% қалады.
Сеймар концерні сенімдік басқарудан кейін барлық құс
фабрикаларының ғимараттарына, құрал-жабдықтарына, инфрақұрылымына жөндеу
жүргізді.
1998 жылдың көктемінде 4 құс фабрикасының активтерінің бірігуі
нәтижесінде Алматы Құс ААҚ қалаптасты. Жарғылық капитал 4 құс
фабрикасының активтерімен қалыптасты. Сонымен қатар концерн жарғылық
капиталға Сеймар сауда белгісін енгізді. Бұл сауда белгісі 1995 жылдың19
желтоқсанында Қазақстан Республикасының тауарлар белгісінің мемлекеттік
реестірінде енгізілген.
1998 жылдың қыркүйегінде Концерн Сеймар 4 құс фабрикасының
акциясын иемденген жеке тұлғалар – фабрика жұмысшылары алматы Құс ААҚ-ң
акция иемденушілері болды. Олардың саны 2116 акционер болатын.
Қазіргі кезде Алматы Құс ААҚ-ның Сеймар сауда белгісімен
Республикалық нарықта лидерлік орынды алып отыр.
Акционерлік қоғамның негізгі қызметтерінің түрі:
o Құс өнімін өндіру және сату;
o Ел қолданылатын тауарларын өндіру және сату;
o Көтерме және жеке сауда;
o Сыртқы экономикалық қызмет.
Төменгі кестеде Акционерлік қоғамның құрылтайшылары
(акционерлері) берілген.
Кесте 1. Алматы Құс ААҚ-ның құрылтайшылары
Құрылтайшылар Мекен-жайы Үлесі,%
Сеймар ААҚ Алматы, Бөгенбай к,62 0,82%
Айна Д.Т. ЖШС Алматы қ 8,05%
Мамиров Махмуд Алматы, Заря Востока 12,92%
Центральный Алматы, Әйтеке би 67 34,28%
Депозитарий
Алматы қаласы және облыс бойынша ақиқатты монопольдік статус иегері
(75% нарық иегері) Қазақстан бойынша өндірілген жұмыртқаның үштен бірін
шығарады. Қазіргі кезде компания инкубаторлармен жұмыс істейді. Оның
ішінде:
Алматы Құс Сеймар сауда маркасы арқылы жұмыртқа мен етті
өндіреді. Негізгі бәсекелестерден ұтысы күннен күнге сату жүйесі. Ал енді
Алматы Құс ААҚ негізгі бәсекелестерін қарастырайық.
Кесте 2. Алматы Құс ААҚ-ның бәсекелес болып табылатын ұйымдары
Ұйым атауы Баға (теңге) Өнім үлесі,%
Алматы Құс 127-150 74,6%
Ақ құс 120-145 14,2%
Бент 135-160 3,0%
Бертра 130-155 2,6%
Далия 127-155 1,7%
Басқалары 125-155 3,9%
Алматы Құс ААқ өз өнімін тек отандық нарықта ғана емес, сонымен
қатар шетел нарығына да шығарады. 1.11.2004 күніне қоғамның жалпы тауар
айналымдағы импорт үлесі 5,6 пайызды құрайды. Импортерлардың тізімі кестеде
көрсетілген.
Кесте 3. Алматы Құс ААҚ-ның импортерлары
Импортерлардың атауы Мекен-жайы Жалпы үлесі,%
Hy-LineInternational USA 50265 West des Moines LA 1,83%
company 1755 West Lfkers Parkway
Инструментальный завод Россия, г. Новосибирск, 0,61%
Сибсельмаш ул.Станционная 38
OFFICINI FACCO company Italy Via Venice 3035010 2,97%
Marsango
Бұл кестеден көріп тұрғанымыздай Қазақстанда шығарылатын тауарлар аз
да болса шетелге шығарылады екен.
Алматы Құс ААҚ-ның негізгі көрсеткіштері келесі кестеде берілген.
Кесте 4. Алматы Құс ААҚ-ның 2003-2004 ж.ж. негізгі қаржылық-шаруашылық
көрсеткіштері.
№ Көрсеткіштер Өлш 2003 2004 Ауытқу
бір
+;- %
1 Өткізілгендайынөнімкөлемі мың 285153 339890 52737 119,2
тг
2 Өткізілген өнімнің өзіндікмың тг 150657 190399 39742 126,4
құны
3 Жалпы табыс мың тг 134496 149491 14995 111,2
4 Кезең шығындары мың тг 108152 89623 -18528 82,9
5 Негізгі қызметтен түскен мың тг 26344 59868 33524 227,3
табыс
6 Негізгі емес қызметтен мың тг 13608 15648 2040 115,0
түскен табыс
7 Салыққа дейінгі жиынтық мың тг 39952 75516 35564 189,0
табыс
8 Таза табыс мың тг 27966,4 52861,2 24895 189,0
9 Негізгі қордың орташа құнымың тг 151173 264287 113114 174,8
10 Қор қайтарымдылығы тг 1,9 1,3 -0,6 68,2
11 Қор сыйымдылығы тг 0,5 0,8 0,3 146,7
12 Сату рантабельділігі % 9,8 15,6 5,8 -
13 Өнім рентабельділігі % 10,8 18,8 8,1 -
Кестені қарастырсақ 2 жылдағы мәліметтер арасында біршама
айырмашылықтар байқаймыз. Енді сол өзгерістердің анықтап талдап көрейік.
1-ші көрсеткіш ─ өткізілген өнімнен түскен табыс 2003 жылы 285153
мың теңгені құраса, 2004 жылы 339890 мың геңгеге көтерілді. Оның себебі
2004 жылы нарыққа жаңа тауарлар шығарылды. Сонымен қатар, жаңа инкубатор
іске қосылып, өнім сапасы жақсарды.
2-ші көрсеткіш ─ өткізілген өнімнің өзіндік құны базалық жылда
150657 мың теңге болса, 2004 жылы 190399 мың теңгеге дейін көтерілді. Бұның
себебі 2004 жылы шикізатқа деген шығыс көбейді.
3-ші көрсеткіш ─ жалпы табыс 2003 жылы 134496 мың теңге болса, 2004
жылы 149491 мың теңгеге жеткен. Базалық жылмен салыстырғанда 111,2.жалпы
табыстың өсуінің себебі өткізілген өнімнен түскен табыс жоғары болды.
4-ші көрсеткіш ─ кезең шығындарына тоқталатын болсақ, бұл көрсеткіш
базалық жылы 108152 мың теңге болса, есепті жылы 18528 мың теңгеге төмен
болды. Яғни, 89623 мың теңге. Оның себебі 2004 жылы жалпы және әкімшілік
шығындары азайды.
5-ші көрсеткіш ─ негізгі қызметтен түскен пайда. Бұл көрсеткіш
бойынша есепті жылмен салыстырғанда пайда 227,3 %-ға өсіп отыр. Бұл өсу
жалпы табыстың өсу есебінен болып отыр.
6-ші көрсеткіш ─ негізгі емес қызметтен түскен табыс 2003 жылы
13608 мың теңгені құраса, 2004 жылы 15648 мың теңге ні құрап отыр, екі
жылдағы ауытқу 2040 мың теңгеге тең.
8-ші көрсеткіш ─ таза пайда. Кестеден көріп отырғанымыздай базалық
жылмен салыстырғанда есепті жылы таза пайда 189 %-ға өсіп отыр. Бұның
негізгі себебі өткізілген өнімнен түскен табыс пен жалпы табыс 2004 жылы
өсіп отыр.
9-ші көрсеткіш ─ негізгі қордың орташа құны. Бұл көрсеткіштің сомасы
2003 жылы 151173 мың теңге болса, 2004 жылы 264287 мың теңгеге жоғарылап
отыр. Бұның себебі 2004 жылы Алматы Құс ААҚ жаңа техникамен қаруланды.
10-ші көрсеткіш ─ қор қайтарымдылығы. Базалық жылы бұл көрсеткіш 1,9
теңге болса, есепті жылы 1,3 тг-ге төмендеді.
11-ші көрсеткіш ─ қор сыйымдылығы. 2003 жылы бұл көрсеткіш 0,5 тг,
ал 2004 жылы 0,8 тг-ге өсті. Бұл көрсеткішке негізгі қорлардың орташа құны
мен өткізілген өнімнен түскен табыс әсер етті.
13-ші көрсеткіш ─ өнімнің рентабельділігі. Базалық жылы 10,8 %
болса, есепті жылы 18,8 %-ға тең. Көрсеткіштің бұлай өзгеруіне әсер еткен
факторларға жалпы табыстың 2004 жылы өсуін жатқызуға болады.
1.2 Алматы Құс ААҚ-ғы несиелеуді ұйымдастыруды
талдау
Төлем қабілеттілікті сипаттайтын негізгі көрсеткіштері несие
қабілеттілікті көрсетеді. Төлем қабілеттілік ұғымы несие қабілеттілік
ұғымына қарағанда кеңдеу болып келеді. Төлем қабілеттілік кәсіпкерлік
қызметтегі барлық қарыздарды ескереді. Нарықтық экономика жағдайында қарыз
қаражаттардың негізгі көзі банктік несие болып табылады. Қазіргі кезде
нарықтық қатынастарды реттейтін заңдардың әсерімен кәсіпкерлік қызметтің
ұйымдастырушылық – құқықтық формасына қарамастан мемлекеттік және
коммерциялық банктер несиелеу қызметін көрсетеді. Несие қабілеттілікті
талдау қарыз алушыға сапалы баға қойып береді. Банк несие қабілеттілікті
талдай отырып оның бухгалтерлік есеп беруіне аса назар көңіл бөлу қажет.
Банк кәсіпорынның:
1) төлем қабілеттілігін және өтімділігін;
2) айналым капиталын тиімді пайдалануын;
3) шаруашылық айналамдағы меншікті айналым қорларының бар
екендігін;
4) кәсіпорынның рентабельділігін бағалау қажет.
Несие қабілеттілікті талдау кезінде көптеген көрсеткіштер
қолданылады. Оның ішінде негізгілері өтімділік коэффициенттері,
кәсіпорынның рентабельділігі. өтімдік деп кәсіпорынның барлық түрлері
бойынша өз міндеттемесін орындай алу қабілетін түсіндіреді. өтімділік жалпы
қарыз және өтімді қаражаттар көлеміне байланысты болып келеді.
Ал енді Алматы Құс ААҚ-ның балансы бойынша барлық материалдарды
пайдалана отырып, жоғарыда аталып кеткен көрсеткіштерді талдап көрейік. Осы
көрсеткіштердің нәтижесі бойынша Алматы Құс ААҚ-ның несиелеуді
ұйымдастыру деңгейі қаншалықты екенін нақты көрсеткіштер бойынша талдау
жүргізіледі.
Ағымдағы өтімділік коэффициенті = ағымдағы активтер ағымдағы
міндеттемелер
2003ж = 856450721446 = 1,98
2004ж = 3496106592955 = 5,9
Бұл көрсеткіш 2-ден артық болуы керек. Бұл көрсеткіш компанияның
қайшылықтарын ағымдағы активпен ағымдағы міндеттемелерді өтеуін
көрсетеді.Бұл баланс құрылымының тұрақтылық дәрежесін көрсетіп қоймай,
кәсіпорынның өзінің ағымдағы міндеттемелерін тез арада айырсатындығын
көрсетеді.
Мобильдік коэффициенті = ағымдағы активтер жалпы активтер
2003ж = 8564501882364 = 0,46
2004ж = 34961064131830 = 0,85
Бұл коэффициент қарызды өтеудегі қаражаттың үлесін сипаттайды.
Коэффициенттің мәні жоғары болған сайын несиемен есеп айырысуда тұрақты
жұмысты қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Ұзақ мерзімді тартылған қарыз-қаражат коэффициенті = ұзақ мерзімді
міндеттеме меншікті капитал + ұзақ мерзімді міндеттеме
2003ж = 132891134007+13289 = 0,01
2004ж = 20214191517456+2021419 = 0,57
Бұл көрсеткіш өндірісті ұлғайтуда және жаңартуда компания қаншалықты қарыз-
қаражатты интенсивті қолданатынын бағалайтын көрсеткіш.
Қаржыландыру коэффициенті = меншікті капитал тартылған капитал
2003ж = 1134007 734735 = 1,54
2004ж = 15174562614374 = 0,58
Өзіндік қаражаттар есебінен активтердің қандай бөлігін
қаржыландыратынын көру үшін қаржыландыру коэффициентін қолданамыз.
Қарыз және өзіндік қаражат қатынасы = қарыз қаражаты өзіндік
қаражат
2003ж = 7347351134007 = 0,65
2004ж = 26143741517456 = 1,72
Бұл дегеніміз компанияның өзіндік қаражаттың әр 1 теңгесіне 2003
жылы 1,54 теңге, ал 2004 жылы 0,58 теңге қарыз қаражаты келеді.
Активтердің табыстылығы = ( таза табыс барлық активтер )*100%
2003ж = (27966,41882364)*100% = 1,49
2004ж = (52861,24131830)*100% = 1,28
Активтердің табыстылығы жалпы активтердің 100 теңгесіне 2003 жылы
1,49 теңге, 2004 жылы 1,28 теңге пайда алатынын көрсетеді.
Тәуелділік коэффициенті = меншікті капитал шағын капитал
2003ж = 11340071882364 = 0,6
2004ж = 15174564131830 = 0,37
Біз жоғарыда ең негізгі көрсеткіштерді қарастырып, Алматы Құс ААҚ-
ның несие қабілеттілігін қарастырдық. Жалпы алғанда кәсіпорынның жағдайы
жаман емес. Енді Алматы Құс ААҚ-ның қандай банктерден несие алады және
оның пайыздық мөлшерлемесі қанша екенін көрейік. Төменгі кестеден
кәсіпорынның қандай банк және пайыз бойынша қанша қарызы бар екені
көрсетілген.
Кесте 5. Алматы Құс ААҚ-ның банктерден алынған несиелері
Банктің атауы Валюта Несие сомасы Пайыздық Төлеу мерзімі
түрі мөлшерлемесі
Альянс Банк ААҚUSD 184271 11 2007
Нұр Банк ААҚ USD 6000000 14 2008
Нұр Банк ААҚ USD 536840 14 2008
Облигациялар USD 18510000 10 2006
Барлығы 25881111
Кестеден көріп отырғанымыздай Нұр Банк ААҚ-ның пайыздық мөлшерлемесі
Альянс Банк ААҚ-на қарағанда 3% жоғары. Қазіргі кезде Алматы Құс ААҚ-ны
3400000 АҚШ доллары сомасындағы Нұр Банк ААҚ-да ашық несие линиясы бар.
Бірінші транш 536840 Ақш долларына 14 пайыздық жылдық ставкасымен
құралады.Екінші транш 2863160 АҚШ доллары 14 пайыз жылдың сомасында
құралады.
Кесте 6. Алматы Құс ААҚ-ның несиені төлеу мерзімінің графигі
Мерзімі валютасы Несиелер
сомасы Пайызы
2003ж 4 тоқсан USD 4,867 13,7%
2004ж 1 тоқсан USD 7,300 13,7%
2004ж 2 тоқсан USD 156,238 13,7%
2004ж 3 тоқсан USD 6,257 13,7%
2004ж 4 тоқсан USD 615,632 13,7%
2005ж USD 2,321386 13,7%
2006ж USD 3303092 13,7%
2007ж USD 2857389 13,7%
2008ж USD 1524041 14%
Барлығы 10769202 13,7%
Кестеден көріп отырғанымыздай несиелеудің пайызы 13,7% құрап отыр. Ал
несиенің қайтару мерзімі 8 жыл, яғни бұл несиелеу ұзақ мерзімді несие болып
отыр.
1.3 Құстар және олардың түрлері
Саят құстарының денесінің жинақы болуы көбінесе, олардың арқа
омыртқасы мен құйымшақ, төс сүйегіне тікелей байланысты. Лашын, сұңқар
тұқымдас құстардың арқа мойын омыртқаларында буын болмайды, олар қайнаса
бітеді. Сондықтан бұлар әрі ұшқыр, әрі тегеуірінді келеді. Қыран құстардың
қайсысының да болсын, барлығының да жая, төс сүйектері берік, шымыр және
кең болады. Бұғана сүйектері келдек, әлді болып бітеді. Төс сүйегінің
қабырғамен астасатын шеті жұмыр, ал бауыр жағы тік қырлы келіп, желқайықтың
төсіне ұқсап тұрады. Жалпы, айтқанда, төс сүйек пен арқа омыртқа сүйектері
саят құстарының денесін тұтастырып тұратын орталық мүшелер. Өзге сүйектер
оларға жалғаса бітіп, саят құстарының денесіне ерекше тегеурін бітіреді.
Төс сүйекпен тұтасып бітетін мүшелер бұғана, қарсүйек, жауырын. Саят
құстарының күш алатын ең мықты сүйегінің бірі – бұғана. Ол өте шымыр,
соқталы келіп, оның шодыр бастарының бір ұшы арқа омыртқамен қайнасып, енді
бір ұшы төс сүйекпен жалғаса бітеді. Қазақ саятшылары мұны “төс айшық”
дейді. Екінші сөзбен айтқанда, бұғана мен қабырға сүйектері саят құстарының
арқа мен төс сүйектерін тұтастырып тұратын ең күрделі әрі негізгі
мүшелеріне жатады.
Саят құстарының ұшқырлығына себепкер болатын ең негізгі мүшенің бірі –
иық сүйектері мен қартопшы сүйектері. Оған кіретіндері – жауырын, қарсүйек
не тоқпақ жілік, шынтақ сүйек, білезік сүйектер. Құстар ұшқан кезде қанатын
тежеп күш алып отыруы, көбінесе, осы жоғарыда айтқан қар иық сүйектері мен
топшы сүйектеріне тікелей байланысты.
Қыран құстардың қар сүйегі өте балғын, соқталы келіп, оның жауырын мен
кәрі жілікке (не шынтақ сүйекке) жалғасатын екі басы өте берік, темір
тектеніп бітеді. Дегенмен олардың қар сүйегі денесіне жақын, жауырынмен
тұтасып біткендіктен де оған ұшатын ұзын қанат емес, тек қана мықты, қысқа
қауырсындар ғана өседі. Ұшатын ұзын қанаттар (шалғы) тек топшы мен білек
сүйектерден салаланып шығады. Сондықтан қар сүйектен гөрі топшы сүйектер
әрі ұзын, әрі шымыр, берігірек келеді. Қыран құстардың күшті, шалымды,
ұшқыр болуына, әсіресе, осы топшы сүйектері көп әсер етеді. Ал қанат топшы
сүйектер қағылшаң, берік, ырғақты, қозғалғыш келіп, құстардың ұшуына аса
ыңғайлы жағдай жасайды. Қаршыға, тұйғын, қырғи сияқты құстардың сонша
шапшаң, сыпылдап ұшатыны олардың қанат сүйектерінің өте қолайлы болып
келуіне байланысты.
Саят құстарының бас сүйегіне келсек, ол да құйған болаттай қайнаса
біткен өте шымыр, қағылшаң келіп, желке жағы біраз сыпырықтанып тұрады.
Өткір, қырағы көздері еркін қозғалуы үшін олардың көз ұясы кең, аумақты
болып бітеді. Сондықтан өзгеше біткен жарқабақтары жан-жағына жоғары-төмен
қарауға қолайлы мүмкіндік тудырады. Көз алды шіркеусіз ашық болған соң
іздеген жемін қиядан көреді, қырағы келеді. Қыран құстардың өте қырағы
болуының енді бір себебі, олардың қарақұсындағы сүйегінің желкесіне қарай
шодырая бітуінде. Бұл сүйек саят құстарына айқын бағыт көрсетіп, олардың
көз жаздырмайтын шырағы тәрізденіп тұрады. Қазақ саятшылары құсқа томаға
орнатарда оны қарақұстың осы шодыр басына кигізеді.
– Қыран құстардың өз тіршілігіндегі ең мықты қаруының бірі – олардың
көк мүйіз болат тұмсығы. Мүйізді болат тұмсық тек қана аңды боршалап, оның
етін сүйегінен айырып жеу үшін жұмсалады.
Саят құстарының тұмсығы өте берік, кейкі тұмсықтың ішіне қарай имие
біткен үшкір қармағы өте берік келеді. Олардың аузын самқайтын жиектері де
аса өткір, қиғаш, кейбіреуінікі қияқтанып тұрады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
Негізгі бөлім:
1.1 Алматы Құс ААҚ-ның несиелеуді ұйымдастыруын талдау Алматы Құс
ААҚ-ның шаруашылық қызметін талдау
1.2 Алматы Құс ААҚ-ның несиелеуді ұйымдастыруды талдау
1.3 Құстар және олардың түрлері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Еліміздің нарықтық экономикаға өткеніне аз уақыт болғанымен, жалпы
экономикалық өсу байқалғаны барлығына белгілі. Дегенмен, ұлттық байлықтың
молайуы мұнайға байланысты екені барлығымызды мазалайды. Өйткені, біздің
экономикамыз тек әлемдік мұнай сұранысы мен бағасына тәуелді болмақ.
Сондықтан да республика экономикасын тұрақтандыру үшін тек табиғи
байлықты қазып алумен ғана шектелмей, өндіру, өңдеу салаларын да дамыту
бүгінгі күннің басты міндеті.
Қазақстан Республикасының нарықтық экономиканың қатынастарға көшуіне
байланысты елдің экономикалық өмірінде, соңғы жылдары ұйымдар арасындағы
шаруашылық қатынастар жүйесінде, сондай-ақ тұтастай алғанда халық
шаруашылығының барлық салаларында терең, ауқымды өзгерістер көрініс тапты.
Тәуелсіздік алғаннан кейін ел экономикасын тұрақтандыру қажет болды. Барлық
завод, фабрикалар жабылып, тоқырау кезең басталды. Жабылған кәсіпорындарды
қайта іске қосу үшін ірі ақша-қаражаттары қажет. Бұл қаражат көзі
инвестиция немесе банктерден алынған несие алу болып табылады. Кәсіпкерлік
қызметтердегі несиелеудің орны ерекше. Себебі, белгілі бір іспен айналысу
үшін кәсіпкердің қолында күрделі қаржы ресурстары болуы қажет. Несие алып
өз қызметімен айналысатын кәсіпкер өзіне ғана пайда келтіріп қоймай,
мемлекеттің дамуына өз үлесін қосады.
Қазір Қазақстан Республикасының экономикасының негізін кіші, орта
және ірі кәсіпорындар құрап тұр. Сондықтан бұндай кәсіпкерлік қызметпен
айналысатын кәсіпкерлерге жағдай жасаудың бір жолы оларды ақша-
қаражаттармен қамтамасыз ету. Несиелеу мәселесі қазіргі кезде алғашқы
ағымдарда Президентіміздің 19-шы наурызда халыққа жолдаған жодауында бұл
мәселе негізгілердің бірі болып табылады.
Негнізгі бөлім:
1.1 Алматы Құс ААҚ-ның несиелеуді
ұйымдастыруын талдау
Алматы Құс ААҚ-ның шаруашылық қызметін
талдау
Алматы Құс ААҚ 1998 жылдың 13 наурызында Алматы облысы Іле ауданы
Чапаев ауылында тіркелген, Қоғам 4 құс фабрикалар активтерінің қосылуымен
құрылған: Алматы Құс ААҚ (Чапаев 1960 жылы құрылған), Феникс (
Қаскелең 1981 жылы құрылған), Абай (1963 жылы құрылған) және Ават құс
(Ават, 1965 жылы құрылған). Тіркелгенге дейін жоғарыдағы құс фабрикаларының
компаниларысенімдік басқаруда болып, кейін Концерн Сеймар АОЗТ-ң
меншігіне көшті.
1996 жылдың мамыр айында мемлекеттік меншік бойынша Алматы облысының
комитеті Алматы Құс АООТ-ң мемлекеттік акция макеттеріне тендер
жариялады. Бұл тендерді Концерн Сеймар ұтып алып, 65,1% мөлшерінде
мемлекеттік акция пакетін иемденді.
1997 жылдың тамызында сенімдік басқару міндеттемелерін толық
орындауына байланысты акция пакеті қайтарымсызтүрде концерн басқарылуына
берілді. Акцияның 34,9% еңбек ұжымның негізінде болды.
1996 жылдың қарашасы мен 1997 жылдың ақпанында Концерн Сеймар
тағы да екі ірі құс фабрикасының мемлекеттік пакет акцияларын тендрде ұтып
алды. Бұл АООТ Феникс және АООТ Абай. 1997 жылдың қарашасында
Концерн Сеймар сенімділік басқару міндеттемелерін толық орындағаннан
кейін Абай АООТ-ң 72,1% мөлшеріндегі акциясын және Феникс АООТ-ң 52%
мөлшеріндегі акциясын иемденді. Ал қалған 48% және 27,9% еңбек ұжымының
меншігінде қалды.1998 жылы Алтын Диірмен АҚ Концерн Сеймардың алдында
қарызын жабу үшін Ават құс фабрикасы ААҚ-ң 66% акциясын береді, еңбек
ұжымының үлесіне акцияның 34% қалады.
Сеймар концерні сенімдік басқарудан кейін барлық құс
фабрикаларының ғимараттарына, құрал-жабдықтарына, инфрақұрылымына жөндеу
жүргізді.
1998 жылдың көктемінде 4 құс фабрикасының активтерінің бірігуі
нәтижесінде Алматы Құс ААҚ қалаптасты. Жарғылық капитал 4 құс
фабрикасының активтерімен қалыптасты. Сонымен қатар концерн жарғылық
капиталға Сеймар сауда белгісін енгізді. Бұл сауда белгісі 1995 жылдың19
желтоқсанында Қазақстан Республикасының тауарлар белгісінің мемлекеттік
реестірінде енгізілген.
1998 жылдың қыркүйегінде Концерн Сеймар 4 құс фабрикасының
акциясын иемденген жеке тұлғалар – фабрика жұмысшылары алматы Құс ААҚ-ң
акция иемденушілері болды. Олардың саны 2116 акционер болатын.
Қазіргі кезде Алматы Құс ААҚ-ның Сеймар сауда белгісімен
Республикалық нарықта лидерлік орынды алып отыр.
Акционерлік қоғамның негізгі қызметтерінің түрі:
o Құс өнімін өндіру және сату;
o Ел қолданылатын тауарларын өндіру және сату;
o Көтерме және жеке сауда;
o Сыртқы экономикалық қызмет.
Төменгі кестеде Акционерлік қоғамның құрылтайшылары
(акционерлері) берілген.
Кесте 1. Алматы Құс ААҚ-ның құрылтайшылары
Құрылтайшылар Мекен-жайы Үлесі,%
Сеймар ААҚ Алматы, Бөгенбай к,62 0,82%
Айна Д.Т. ЖШС Алматы қ 8,05%
Мамиров Махмуд Алматы, Заря Востока 12,92%
Центральный Алматы, Әйтеке би 67 34,28%
Депозитарий
Алматы қаласы және облыс бойынша ақиқатты монопольдік статус иегері
(75% нарық иегері) Қазақстан бойынша өндірілген жұмыртқаның үштен бірін
шығарады. Қазіргі кезде компания инкубаторлармен жұмыс істейді. Оның
ішінде:
Алматы Құс Сеймар сауда маркасы арқылы жұмыртқа мен етті
өндіреді. Негізгі бәсекелестерден ұтысы күннен күнге сату жүйесі. Ал енді
Алматы Құс ААҚ негізгі бәсекелестерін қарастырайық.
Кесте 2. Алматы Құс ААҚ-ның бәсекелес болып табылатын ұйымдары
Ұйым атауы Баға (теңге) Өнім үлесі,%
Алматы Құс 127-150 74,6%
Ақ құс 120-145 14,2%
Бент 135-160 3,0%
Бертра 130-155 2,6%
Далия 127-155 1,7%
Басқалары 125-155 3,9%
Алматы Құс ААқ өз өнімін тек отандық нарықта ғана емес, сонымен
қатар шетел нарығына да шығарады. 1.11.2004 күніне қоғамның жалпы тауар
айналымдағы импорт үлесі 5,6 пайызды құрайды. Импортерлардың тізімі кестеде
көрсетілген.
Кесте 3. Алматы Құс ААҚ-ның импортерлары
Импортерлардың атауы Мекен-жайы Жалпы үлесі,%
Hy-LineInternational USA 50265 West des Moines LA 1,83%
company 1755 West Lfkers Parkway
Инструментальный завод Россия, г. Новосибирск, 0,61%
Сибсельмаш ул.Станционная 38
OFFICINI FACCO company Italy Via Venice 3035010 2,97%
Marsango
Бұл кестеден көріп тұрғанымыздай Қазақстанда шығарылатын тауарлар аз
да болса шетелге шығарылады екен.
Алматы Құс ААҚ-ның негізгі көрсеткіштері келесі кестеде берілген.
Кесте 4. Алматы Құс ААҚ-ның 2003-2004 ж.ж. негізгі қаржылық-шаруашылық
көрсеткіштері.
№ Көрсеткіштер Өлш 2003 2004 Ауытқу
бір
+;- %
1 Өткізілгендайынөнімкөлемі мың 285153 339890 52737 119,2
тг
2 Өткізілген өнімнің өзіндікмың тг 150657 190399 39742 126,4
құны
3 Жалпы табыс мың тг 134496 149491 14995 111,2
4 Кезең шығындары мың тг 108152 89623 -18528 82,9
5 Негізгі қызметтен түскен мың тг 26344 59868 33524 227,3
табыс
6 Негізгі емес қызметтен мың тг 13608 15648 2040 115,0
түскен табыс
7 Салыққа дейінгі жиынтық мың тг 39952 75516 35564 189,0
табыс
8 Таза табыс мың тг 27966,4 52861,2 24895 189,0
9 Негізгі қордың орташа құнымың тг 151173 264287 113114 174,8
10 Қор қайтарымдылығы тг 1,9 1,3 -0,6 68,2
11 Қор сыйымдылығы тг 0,5 0,8 0,3 146,7
12 Сату рантабельділігі % 9,8 15,6 5,8 -
13 Өнім рентабельділігі % 10,8 18,8 8,1 -
Кестені қарастырсақ 2 жылдағы мәліметтер арасында біршама
айырмашылықтар байқаймыз. Енді сол өзгерістердің анықтап талдап көрейік.
1-ші көрсеткіш ─ өткізілген өнімнен түскен табыс 2003 жылы 285153
мың теңгені құраса, 2004 жылы 339890 мың геңгеге көтерілді. Оның себебі
2004 жылы нарыққа жаңа тауарлар шығарылды. Сонымен қатар, жаңа инкубатор
іске қосылып, өнім сапасы жақсарды.
2-ші көрсеткіш ─ өткізілген өнімнің өзіндік құны базалық жылда
150657 мың теңге болса, 2004 жылы 190399 мың теңгеге дейін көтерілді. Бұның
себебі 2004 жылы шикізатқа деген шығыс көбейді.
3-ші көрсеткіш ─ жалпы табыс 2003 жылы 134496 мың теңге болса, 2004
жылы 149491 мың теңгеге жеткен. Базалық жылмен салыстырғанда 111,2.жалпы
табыстың өсуінің себебі өткізілген өнімнен түскен табыс жоғары болды.
4-ші көрсеткіш ─ кезең шығындарына тоқталатын болсақ, бұл көрсеткіш
базалық жылы 108152 мың теңге болса, есепті жылы 18528 мың теңгеге төмен
болды. Яғни, 89623 мың теңге. Оның себебі 2004 жылы жалпы және әкімшілік
шығындары азайды.
5-ші көрсеткіш ─ негізгі қызметтен түскен пайда. Бұл көрсеткіш
бойынша есепті жылмен салыстырғанда пайда 227,3 %-ға өсіп отыр. Бұл өсу
жалпы табыстың өсу есебінен болып отыр.
6-ші көрсеткіш ─ негізгі емес қызметтен түскен табыс 2003 жылы
13608 мың теңгені құраса, 2004 жылы 15648 мың теңге ні құрап отыр, екі
жылдағы ауытқу 2040 мың теңгеге тең.
8-ші көрсеткіш ─ таза пайда. Кестеден көріп отырғанымыздай базалық
жылмен салыстырғанда есепті жылы таза пайда 189 %-ға өсіп отыр. Бұның
негізгі себебі өткізілген өнімнен түскен табыс пен жалпы табыс 2004 жылы
өсіп отыр.
9-ші көрсеткіш ─ негізгі қордың орташа құны. Бұл көрсеткіштің сомасы
2003 жылы 151173 мың теңге болса, 2004 жылы 264287 мың теңгеге жоғарылап
отыр. Бұның себебі 2004 жылы Алматы Құс ААҚ жаңа техникамен қаруланды.
10-ші көрсеткіш ─ қор қайтарымдылығы. Базалық жылы бұл көрсеткіш 1,9
теңге болса, есепті жылы 1,3 тг-ге төмендеді.
11-ші көрсеткіш ─ қор сыйымдылығы. 2003 жылы бұл көрсеткіш 0,5 тг,
ал 2004 жылы 0,8 тг-ге өсті. Бұл көрсеткішке негізгі қорлардың орташа құны
мен өткізілген өнімнен түскен табыс әсер етті.
13-ші көрсеткіш ─ өнімнің рентабельділігі. Базалық жылы 10,8 %
болса, есепті жылы 18,8 %-ға тең. Көрсеткіштің бұлай өзгеруіне әсер еткен
факторларға жалпы табыстың 2004 жылы өсуін жатқызуға болады.
1.2 Алматы Құс ААҚ-ғы несиелеуді ұйымдастыруды
талдау
Төлем қабілеттілікті сипаттайтын негізгі көрсеткіштері несие
қабілеттілікті көрсетеді. Төлем қабілеттілік ұғымы несие қабілеттілік
ұғымына қарағанда кеңдеу болып келеді. Төлем қабілеттілік кәсіпкерлік
қызметтегі барлық қарыздарды ескереді. Нарықтық экономика жағдайында қарыз
қаражаттардың негізгі көзі банктік несие болып табылады. Қазіргі кезде
нарықтық қатынастарды реттейтін заңдардың әсерімен кәсіпкерлік қызметтің
ұйымдастырушылық – құқықтық формасына қарамастан мемлекеттік және
коммерциялық банктер несиелеу қызметін көрсетеді. Несие қабілеттілікті
талдау қарыз алушыға сапалы баға қойып береді. Банк несие қабілеттілікті
талдай отырып оның бухгалтерлік есеп беруіне аса назар көңіл бөлу қажет.
Банк кәсіпорынның:
1) төлем қабілеттілігін және өтімділігін;
2) айналым капиталын тиімді пайдалануын;
3) шаруашылық айналамдағы меншікті айналым қорларының бар
екендігін;
4) кәсіпорынның рентабельділігін бағалау қажет.
Несие қабілеттілікті талдау кезінде көптеген көрсеткіштер
қолданылады. Оның ішінде негізгілері өтімділік коэффициенттері,
кәсіпорынның рентабельділігі. өтімдік деп кәсіпорынның барлық түрлері
бойынша өз міндеттемесін орындай алу қабілетін түсіндіреді. өтімділік жалпы
қарыз және өтімді қаражаттар көлеміне байланысты болып келеді.
Ал енді Алматы Құс ААҚ-ның балансы бойынша барлық материалдарды
пайдалана отырып, жоғарыда аталып кеткен көрсеткіштерді талдап көрейік. Осы
көрсеткіштердің нәтижесі бойынша Алматы Құс ААҚ-ның несиелеуді
ұйымдастыру деңгейі қаншалықты екенін нақты көрсеткіштер бойынша талдау
жүргізіледі.
Ағымдағы өтімділік коэффициенті = ағымдағы активтер ағымдағы
міндеттемелер
2003ж = 856450721446 = 1,98
2004ж = 3496106592955 = 5,9
Бұл көрсеткіш 2-ден артық болуы керек. Бұл көрсеткіш компанияның
қайшылықтарын ағымдағы активпен ағымдағы міндеттемелерді өтеуін
көрсетеді.Бұл баланс құрылымының тұрақтылық дәрежесін көрсетіп қоймай,
кәсіпорынның өзінің ағымдағы міндеттемелерін тез арада айырсатындығын
көрсетеді.
Мобильдік коэффициенті = ағымдағы активтер жалпы активтер
2003ж = 8564501882364 = 0,46
2004ж = 34961064131830 = 0,85
Бұл коэффициент қарызды өтеудегі қаражаттың үлесін сипаттайды.
Коэффициенттің мәні жоғары болған сайын несиемен есеп айырысуда тұрақты
жұмысты қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Ұзақ мерзімді тартылған қарыз-қаражат коэффициенті = ұзақ мерзімді
міндеттеме меншікті капитал + ұзақ мерзімді міндеттеме
2003ж = 132891134007+13289 = 0,01
2004ж = 20214191517456+2021419 = 0,57
Бұл көрсеткіш өндірісті ұлғайтуда және жаңартуда компания қаншалықты қарыз-
қаражатты интенсивті қолданатынын бағалайтын көрсеткіш.
Қаржыландыру коэффициенті = меншікті капитал тартылған капитал
2003ж = 1134007 734735 = 1,54
2004ж = 15174562614374 = 0,58
Өзіндік қаражаттар есебінен активтердің қандай бөлігін
қаржыландыратынын көру үшін қаржыландыру коэффициентін қолданамыз.
Қарыз және өзіндік қаражат қатынасы = қарыз қаражаты өзіндік
қаражат
2003ж = 7347351134007 = 0,65
2004ж = 26143741517456 = 1,72
Бұл дегеніміз компанияның өзіндік қаражаттың әр 1 теңгесіне 2003
жылы 1,54 теңге, ал 2004 жылы 0,58 теңге қарыз қаражаты келеді.
Активтердің табыстылығы = ( таза табыс барлық активтер )*100%
2003ж = (27966,41882364)*100% = 1,49
2004ж = (52861,24131830)*100% = 1,28
Активтердің табыстылығы жалпы активтердің 100 теңгесіне 2003 жылы
1,49 теңге, 2004 жылы 1,28 теңге пайда алатынын көрсетеді.
Тәуелділік коэффициенті = меншікті капитал шағын капитал
2003ж = 11340071882364 = 0,6
2004ж = 15174564131830 = 0,37
Біз жоғарыда ең негізгі көрсеткіштерді қарастырып, Алматы Құс ААҚ-
ның несие қабілеттілігін қарастырдық. Жалпы алғанда кәсіпорынның жағдайы
жаман емес. Енді Алматы Құс ААҚ-ның қандай банктерден несие алады және
оның пайыздық мөлшерлемесі қанша екенін көрейік. Төменгі кестеден
кәсіпорынның қандай банк және пайыз бойынша қанша қарызы бар екені
көрсетілген.
Кесте 5. Алматы Құс ААҚ-ның банктерден алынған несиелері
Банктің атауы Валюта Несие сомасы Пайыздық Төлеу мерзімі
түрі мөлшерлемесі
Альянс Банк ААҚUSD 184271 11 2007
Нұр Банк ААҚ USD 6000000 14 2008
Нұр Банк ААҚ USD 536840 14 2008
Облигациялар USD 18510000 10 2006
Барлығы 25881111
Кестеден көріп отырғанымыздай Нұр Банк ААҚ-ның пайыздық мөлшерлемесі
Альянс Банк ААҚ-на қарағанда 3% жоғары. Қазіргі кезде Алматы Құс ААҚ-ны
3400000 АҚШ доллары сомасындағы Нұр Банк ААҚ-да ашық несие линиясы бар.
Бірінші транш 536840 Ақш долларына 14 пайыздық жылдық ставкасымен
құралады.Екінші транш 2863160 АҚШ доллары 14 пайыз жылдың сомасында
құралады.
Кесте 6. Алматы Құс ААҚ-ның несиені төлеу мерзімінің графигі
Мерзімі валютасы Несиелер
сомасы Пайызы
2003ж 4 тоқсан USD 4,867 13,7%
2004ж 1 тоқсан USD 7,300 13,7%
2004ж 2 тоқсан USD 156,238 13,7%
2004ж 3 тоқсан USD 6,257 13,7%
2004ж 4 тоқсан USD 615,632 13,7%
2005ж USD 2,321386 13,7%
2006ж USD 3303092 13,7%
2007ж USD 2857389 13,7%
2008ж USD 1524041 14%
Барлығы 10769202 13,7%
Кестеден көріп отырғанымыздай несиелеудің пайызы 13,7% құрап отыр. Ал
несиенің қайтару мерзімі 8 жыл, яғни бұл несиелеу ұзақ мерзімді несие болып
отыр.
1.3 Құстар және олардың түрлері
Саят құстарының денесінің жинақы болуы көбінесе, олардың арқа
омыртқасы мен құйымшақ, төс сүйегіне тікелей байланысты. Лашын, сұңқар
тұқымдас құстардың арқа мойын омыртқаларында буын болмайды, олар қайнаса
бітеді. Сондықтан бұлар әрі ұшқыр, әрі тегеуірінді келеді. Қыран құстардың
қайсысының да болсын, барлығының да жая, төс сүйектері берік, шымыр және
кең болады. Бұғана сүйектері келдек, әлді болып бітеді. Төс сүйегінің
қабырғамен астасатын шеті жұмыр, ал бауыр жағы тік қырлы келіп, желқайықтың
төсіне ұқсап тұрады. Жалпы, айтқанда, төс сүйек пен арқа омыртқа сүйектері
саят құстарының денесін тұтастырып тұратын орталық мүшелер. Өзге сүйектер
оларға жалғаса бітіп, саят құстарының денесіне ерекше тегеурін бітіреді.
Төс сүйекпен тұтасып бітетін мүшелер бұғана, қарсүйек, жауырын. Саят
құстарының күш алатын ең мықты сүйегінің бірі – бұғана. Ол өте шымыр,
соқталы келіп, оның шодыр бастарының бір ұшы арқа омыртқамен қайнасып, енді
бір ұшы төс сүйекпен жалғаса бітеді. Қазақ саятшылары мұны “төс айшық”
дейді. Екінші сөзбен айтқанда, бұғана мен қабырға сүйектері саят құстарының
арқа мен төс сүйектерін тұтастырып тұратын ең күрделі әрі негізгі
мүшелеріне жатады.
Саят құстарының ұшқырлығына себепкер болатын ең негізгі мүшенің бірі –
иық сүйектері мен қартопшы сүйектері. Оған кіретіндері – жауырын, қарсүйек
не тоқпақ жілік, шынтақ сүйек, білезік сүйектер. Құстар ұшқан кезде қанатын
тежеп күш алып отыруы, көбінесе, осы жоғарыда айтқан қар иық сүйектері мен
топшы сүйектеріне тікелей байланысты.
Қыран құстардың қар сүйегі өте балғын, соқталы келіп, оның жауырын мен
кәрі жілікке (не шынтақ сүйекке) жалғасатын екі басы өте берік, темір
тектеніп бітеді. Дегенмен олардың қар сүйегі денесіне жақын, жауырынмен
тұтасып біткендіктен де оған ұшатын ұзын қанат емес, тек қана мықты, қысқа
қауырсындар ғана өседі. Ұшатын ұзын қанаттар (шалғы) тек топшы мен білек
сүйектерден салаланып шығады. Сондықтан қар сүйектен гөрі топшы сүйектер
әрі ұзын, әрі шымыр, берігірек келеді. Қыран құстардың күшті, шалымды,
ұшқыр болуына, әсіресе, осы топшы сүйектері көп әсер етеді. Ал қанат топшы
сүйектер қағылшаң, берік, ырғақты, қозғалғыш келіп, құстардың ұшуына аса
ыңғайлы жағдай жасайды. Қаршыға, тұйғын, қырғи сияқты құстардың сонша
шапшаң, сыпылдап ұшатыны олардың қанат сүйектерінің өте қолайлы болып
келуіне байланысты.
Саят құстарының бас сүйегіне келсек, ол да құйған болаттай қайнаса
біткен өте шымыр, қағылшаң келіп, желке жағы біраз сыпырықтанып тұрады.
Өткір, қырағы көздері еркін қозғалуы үшін олардың көз ұясы кең, аумақты
болып бітеді. Сондықтан өзгеше біткен жарқабақтары жан-жағына жоғары-төмен
қарауға қолайлы мүмкіндік тудырады. Көз алды шіркеусіз ашық болған соң
іздеген жемін қиядан көреді, қырағы келеді. Қыран құстардың өте қырағы
болуының енді бір себебі, олардың қарақұсындағы сүйегінің желкесіне қарай
шодырая бітуінде. Бұл сүйек саят құстарына айқын бағыт көрсетіп, олардың
көз жаздырмайтын шырағы тәрізденіп тұрады. Қазақ саятшылары құсқа томаға
орнатарда оны қарақұстың осы шодыр басына кигізеді.
– Қыран құстардың өз тіршілігіндегі ең мықты қаруының бірі – олардың
көк мүйіз болат тұмсығы. Мүйізді болат тұмсық тек қана аңды боршалап, оның
етін сүйегінен айырып жеу үшін жұмсалады.
Саят құстарының тұмсығы өте берік, кейкі тұмсықтың ішіне қарай имие
біткен үшкір қармағы өте берік келеді. Олардың аузын самқайтын жиектері де
аса өткір, қиғаш, кейбіреуінікі қияқтанып тұрады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz