Кәсіпкерліктің дамуы, формалары және бағыттары
Кіріспе
I Кәсіпкерліктің дамуы, формалары және бағыттары
1.2 Кәсіпкерлік қызметінің субъектілерінің ішкі экономикалық қатынасы
II Қазақстан Республикасында кәсіпкерліктің қалыптасу және даму кезеңдері
2.1 Қазақстанда кәсіпкерлікті қалыптастырудың объективті
қажеттілігі
2.2 Кәсіпкерліктің Қазақстан Республикасында қалыптасу
кезеңдері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
I Кәсіпкерліктің дамуы, формалары және бағыттары
1.2 Кәсіпкерлік қызметінің субъектілерінің ішкі экономикалық қатынасы
II Қазақстан Республикасында кәсіпкерліктің қалыптасу және даму кезеңдері
2.1 Қазақстанда кәсіпкерлікті қалыптастырудың объективті
қажеттілігі
2.2 Кәсіпкерліктің Қазақстан Республикасында қалыптасу
кезеңдері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Кәсіпкерлік – адам қызметінің ерекше саласы және ол еңбектің басқа түрлерінен оқшауланып тұрады. Бұған кезінде атақты неміс экономисі Гарвард университетінің профессоры Иозеф Алиоз Шумпетер мән берген. Оның айтқан мынандай сөзін эпигроф етіп алуға болады : «Кәсіпкер болу – басқаның істегенін ітемеу». Екінші жағынан жайлы француз экономисі Жан Батист Сэй былай деген: «Кәсіпкер – адамдарды өндірістік шеңбер ауқымында ұйымдастыратын адам». «Кәсіпкерлік» терминін алғашқы рет ағылшын экономисі Ричард Кантильон ендірді. Бұл ағымға ол нарықтық тәуекелділік жағдайында табыс алу мақсатымен өндірісті ұйымдастырудағы адам белсенділігін жатқызған.
1. «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында. Қазақсатанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» ҚР-ның Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы // Егемен Қазақстан 2006жыл,2 наурыз.
2. Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдарға арналған индустриялды-инновациялық даму стратегиясы // 2003жыл,17 мамыр
3. Сергеев .Экономика педпиятия.:Учеб – М,2003
4. Кәсіпорын экономикасы. Под. ред. В.М. Семенова, - М., 1998 ж.
5. Құрылыс экономикасы. Под. ред. И.С. Степанова, - М., 1998 ж.
6. «Жамбылгипс» АҚ-ның мәліметтері бойынша.
6. Экономика предприятия. В.Я. Горфинкеля В.А. Швандара. Москва 2000
7. Экономика учебная.А.П. Казанов.Москва 1999 г.
8. Экономика предприятия С.Т. Купешова
9. Снитко Х.Ф. Өнеркәсіптік кәсіпорында негізгі қорлар есебі, конспект шолуы. – Минск: Экаунт, 1993 ж.
10. Ашимбаев Т. Қазақстанның нарық жолындағы экономикасы, Қазақстан, 1994 ж.
11. Шмолен Г. Кәсіпорын экономикасының негіздері және проблемалары – М., 1996 ж.
12. Окаев О., Дюкова Е.М. Нарық жағдайындағы өнеркәсіптік кәсіпорын экономикасы. Алматы, 1994 ж.
13. Хамзин С.К. Құрылыс өндірісінің экономикасы. Алматы:«Баспа», 2002 ж.
14. Бухгалтерлік есептің Қазақстандық үлгілері және оларға методикаалық ұсыныстар. Бөлім 1. Журнал. Алматы: «Бико», 2002 ж.
15. Статистикалық есептеме, форма 11 «Кәсіпорын негізгі қорларының қозғалысы және бар болуы» 2000-2001 ж.ж
16. Кәсіпорынның жылдық жиынтық табысының декларациясы, форма 100.
17. Кәсіпорынның 2005 жылғы негізгі қорлар амортизациясының журналы.
18. Экономика предприятия В.Я. Хрипач Г.З. Сума. Экономпресс 1999 г.
19. Экономика предприятия. Н.В. Минеева.
20. Нарықтық экономика негіздері. Б. Жүнісов.У. Байжомартов.Ү. Мамбетов А-ты 1999 ж.
2. Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдарға арналған индустриялды-инновациялық даму стратегиясы // 2003жыл,17 мамыр
3. Сергеев .Экономика педпиятия.:Учеб – М,2003
4. Кәсіпорын экономикасы. Под. ред. В.М. Семенова, - М., 1998 ж.
5. Құрылыс экономикасы. Под. ред. И.С. Степанова, - М., 1998 ж.
6. «Жамбылгипс» АҚ-ның мәліметтері бойынша.
6. Экономика предприятия. В.Я. Горфинкеля В.А. Швандара. Москва 2000
7. Экономика учебная.А.П. Казанов.Москва 1999 г.
8. Экономика предприятия С.Т. Купешова
9. Снитко Х.Ф. Өнеркәсіптік кәсіпорында негізгі қорлар есебі, конспект шолуы. – Минск: Экаунт, 1993 ж.
10. Ашимбаев Т. Қазақстанның нарық жолындағы экономикасы, Қазақстан, 1994 ж.
11. Шмолен Г. Кәсіпорын экономикасының негіздері және проблемалары – М., 1996 ж.
12. Окаев О., Дюкова Е.М. Нарық жағдайындағы өнеркәсіптік кәсіпорын экономикасы. Алматы, 1994 ж.
13. Хамзин С.К. Құрылыс өндірісінің экономикасы. Алматы:«Баспа», 2002 ж.
14. Бухгалтерлік есептің Қазақстандық үлгілері және оларға методикаалық ұсыныстар. Бөлім 1. Журнал. Алматы: «Бико», 2002 ж.
15. Статистикалық есептеме, форма 11 «Кәсіпорын негізгі қорларының қозғалысы және бар болуы» 2000-2001 ж.ж
16. Кәсіпорынның жылдық жиынтық табысының декларациясы, форма 100.
17. Кәсіпорынның 2005 жылғы негізгі қорлар амортизациясының журналы.
18. Экономика предприятия В.Я. Хрипач Г.З. Сума. Экономпресс 1999 г.
19. Экономика предприятия. Н.В. Минеева.
20. Нарықтық экономика негіздері. Б. Жүнісов.У. Байжомартов.Ү. Мамбетов А-ты 1999 ж.
Мазмұны
Кіріспе
I Кәсіпкерліктің дамуы, формалары және бағыттары
1.2 Кәсіпкерлік қызметінің субъектілерінің ішкі экономикалық қатынасы
II Қазақстан Республикасында кәсіпкерліктің қалыптасу және даму кезеңдері
2.1 Қазақстанда кәсіпкерлікті қалыптастырудың объективті
қажеттілігі
2.2 Кәсіпкерліктің Қазақстан Республикасында қалыптасу
кезеңдері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Кәсіпкерлік – адам қызметінің ерекше саласы және ол еңбектің басқа
түрлерінен оқшауланып тұрады. Бұған кезінде атақты неміс экономисі Гарвард
университетінің профессоры Иозеф Алиоз Шумпетер мән берген. Оның айтқан
мынандай сөзін эпигроф етіп алуға болады : Кәсіпкер болу – басқаның
істегенін ітемеу. Екінші жағынан жайлы француз экономисі Жан Батист Сэй
былай деген: Кәсіпкер – адамдарды өндірістік шеңбер ауқымында
ұйымдастыратын адам. Кәсіпкерлік терминін алғашқы рет ағылшын экономисі
Ричард Кантильон ендірді. Бұл ағымға ол нарықтық тәуекелділік жағдайында
табыс алу мақсатымен өндірісті ұйымдастырудағы адам белсенділігін
жатқызған.
Экономикалық әдебиеттерде кәсіпкерлік пен бизнес ұғымын баламалап
қарастыру жиі кездеседі.
Бизнес пен кәсіпкерлік жақын ұғымдар болғанымен, оларды бір-бірімен
баламалап, теңестіріп қарауға болмайды. Бизнес – табыс әкелетін кез келген
қызметтің түрі. Рас бизнес кәсіпкерлік қызметпен тығыз байланысты.
Кәсіпкерлік – новаторлық іс. Нағыз кәсіпкер – ол өнертапқыш. Сондықтанда
бизнеспен айналысатын адамдар, осы көзқарас тұрғысынан еш уақытта кәсіпкер
бола алмайды. Экономикалық ғылымда кәсіпкерлік қабілеттілік ұғымда бар.
Ол дегеніміз адамның бизнесте жаңалықты аша білу қабілеттілігі, бірақ
бизнеске қатысатындардың барлығының қолынан бұл келе бермейді. Басқа жұрт
қалғып, қыдырып, той-думан жасағанда, барлық күш қуатын барынша жұмысқа
жұмсап, новаторлықпен, мақсаттылықпен, коммуникабельділікпен, яғни адамдар
мен тез арада байланыс жасау қабілеттілігі, олармен өзара жақсы қатынастар
құра білу, бәсекелестеріне қарағанда айналасына басқаша көз қараспен
қарауда оқшауланып тұрады. Бизнесмендердің ішінен мұндай қабілеттілікпен
оқшауланатындар жиі кездесе қоймайды. Демек, бизнес бұл – табыс әкелетін
адамның экономикалық қызметі. Кәсіпкерлік – бұл да адамның экономикалық
қызметі, бірақ бұл қызметті жаңа ізденіске бағыттайды және осы жаңалықты
жүзеге асыру үшін тәуекелге бас ұрады.
Кәсіпкерлік бизнес саласында жүзеге асады, сондықтанда
экономикалық әдебиеттерде олар үнемі пара-пар ұғым ретінде қарастырылады.
Ал егер бизнестің новаторлық жағын қарастыратын болсақ, онда кәсіпкерлік
қызмет термині қолданылады.
Қазақстан Республикасы Президентінің Шаруашылық серіктесі
жайлы және Мемлекеттік кәсіпорын жайлы жарлығына сай кәсіпкерлік қызмет
шаруашылық серіктестігінің түріне қарай жеке және ұйымдық болуы мүмкін:
- жай, ол бірлескен қызмет шартына негізделген;
- толық, барлық мүлікке ынтымақтастық жауапкершілік жүктелген;
- жауапкершілігі шектелген, салынған салым құны шеңберінің
жауапкершілігі жүктелген;
- коммандиттық – аралас жауапкершілік (біреудің толық мүлікімен және
басқаның салынған салымымен);
- қосымша жауапкершілікпен, өзінің салымдарымен және оған жататын
мүлікпен қосымша жауапкершілік мойынына алынады;
- өндіріс және тұтыну кооперативтері;
- консорциумдар;
- акционерлік қоғамдар.
Мемлекеттің және қазыналық кәсіпорындар. Біріншісі, шаруашылықты
жүргізу құқығына негізделсе, екіншісі – оперативті басқару құқығына
негізделген. Шын мәнінде, мұнда шаруашылық есептің екі түрі қолданылады:
таза мемлекеттік – толық шаруашылық есеп, қазыналық – толық емес шаруашылық
есеп.
Кәсіпорын кәсіпкерлік қызмет өндірістің звеносының негізі болып
табылады. Осы жерден бастап және ары қарай кәсіпорын мен фирма ұғымын
баламалап қараймыз. Рас, олардың бір-бірінен өзара айырмашылығы бар:
фирма термині жиынтық ұғым, оған бір немесе бірнеше кәсіпорын мен өндіріс
енуі мүмкін. Әдетте, кәсіпорынға бір жақты, бір өнімді өндіретін процесті
жатқызамыз. Қазіргі жаңа жағдайда нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорын
өзінің өндірістік қызметінде толық өз бетінше еркіндігін алуда. Ал барлық
халық шаруашылығы кешенінен техникалық, ұйымдық, экономикалық және құқықтық
тұрғыдан дараланған. Кіспорынның ұйымдық түрлері алдыменен меншік түрімен
айқындалмақ. Олар мынандай түрде болуы мүмкін:
- азаматтар меншігіне негізделген жеке кәсіпорындар;
- ұжым меншігіне негізделген кәсіпорындар.
I Кәсіпкерліктің мәні, формалары мен бағыттары
1.2 Кәсіпкерлік қызметінің субъектілерінің ішкі экономикалық қатынасы
Нарықтық экономиканың белсенді өкілдерінің бірі – кәсіпкерлер.
Кәсіпкер ұғымын алғаш рет XVIII ғасырдың басында ағылшын экономисі Ричард
Кантильон енгізді. Одан кейінгі кезеңдерде кәсіпкерлік, кәсіпкер
ұғымдарына өзіндік түсініктерін қалыптастырып, кәсіпкерлік теориясын
өңдеуде экономикалық теориядағы классикалық мектептің көрнекті өкілдері
А.Смит, Ж.Б.Сэй, В.Зомбарт, Й.Шумпетер тағы басқалары біршама үлес қасты.
Сондай–ақ П.Друкер, Дж.М.Кейнс, Т.Питерс, П.Самуэлсон, Д.Эванс, Ф.Хайек
тәрізді бірқатар шетелдік экономистердің ғылыми еңбектерінде
кәсіпкерліктің, шағын және орта бизнестің теориялық және әдістемелік
негіздері талданып, зертеленген.
Ғылыми әдебиеттерде кәсіпкерлікті үш аспектіде қарастырады:
экономикалық категория ретінде; экономикалық ойлау типі ретінде; шаруашылық
жүргізу тәсілі ретінде.
Экономикалық категория ретіндегі кәсіпкерліктің сипаттамасы үшін
маңызды мәселе оның субъектісі мен объектісін анықтау болып табылады.
Кәсіпкерліктің объектісі жеке тұлғалардың (жеке, отбасылық, шағын және орта
бизнес өкілдері т.б.) қызметі, сондай–ақ жалдамалы жұмыс күшінің еңбегін
пайдалану арқылы қалыптасады.
Ал, кәсіпкерлік қызметінің субъектілері дегеніміз – заңмен сәйкес
тіркелген және қызмет көрсету немесе жұмыс атқару, тауар сату, мүлікті
қолданудан жүйелі пайда табуға бағытталған жеке іс–әрікетті өз тәуекеліне
бел–байлап жүзеге асыратын азаматтық құқық субъектілерін айтамыз. Сонымен
қатар, жеке тұлғалар және заңды тұлғалар кәсіпкерлік қызметтің субъектілері
болып табылады.
Жеке тұлғалар жеке кәсіпкерлік іс–әрікетті заңдастыру арқылы
кәсіпкерлікпен шұғылдана алады. Жеке тұлғалар кәсіпкерлік қызметтің
субъектілері болғандықтан, оған мысал: үй шаруашылығы, өзінің бір ісімен
айналысатын кәсіпкерлер және т.б.
Әрбір заңды тұлғаларда өздерінің заңды құқықтық базалары бар.
Мемлекеттік кәсіпорындар үшін мемлекеттік кәсіпорындар заңы, акционерлік
қоғамдарға акционерлік қоғамдар туралы заңдар табылады. Осыдан келіп
серіктестіктер, кооперативтер, фирмалар, мемлекеттік кәсіпорындарда
кәсіпкерлік қызметтің субъектілері болып табылады.
Сонымен қатар кәсіпкерлік қызметтің субъектілерінің тізбегіне:
• белсенділік іс-қимылын толығымен өзінің экономикалық және заң алдында
жауапкершілігіне толық бағындыра алатын адамдар, яғни кәсіпкерлер;
• кәсіпкерлердің ұжымы және кәсіпкерлік бірлестіктері;
• кәсіпкерлер өндірген өнімді тұтынатын жеке не ұжымдық тұтынушылардың
одақтары, не бірлестіктері;
• тікелей келісімге қатыстары бар мемлекеттік құрылымдар, кәсіпкерлерге
берілетін мемлекеттік тапсырманы беруші, бағаны реттеуші, мемлекеттік
арнайы тапсырмасы арқылы жұмыс атқару кезеңінде кәсіпкерлерге көрсетілетін
жеңілдіктердің бағытын белгілеу жатады. Мемлекеттік құрылым органы
кәсіпкерліктің заңды барлық іс-әрікеттеріне кепілдік көрсете алады.
Аты аталған субъектілердің бірнеше категориясына өзара іскерлік
қатынастар арқылы, жұмыс қатынастары арқылы жұмыс жүргізетін кәсіпкерлер
жатады.
Кәсіпкерлер – негізгі қызметтің субъектісі, экономикалық процестің
орталық бейнесі. Ол қоғамдағы керекті тауарлар мен қызмет үшін, одан пайда
табу үшін, кәсіпорындарды ұйымдастырады. Бұл процес кәсіпкерлерден және
нарықтық экономиканың басқа да субъектілерінің іскерлік байланыс жасау
арқылы іске асады.
Фирма – бұл осы кәсіпорындардағы шаруашылық қызметтерді жүргізетін
және иемденетін ұйым. Жеке фирма өзіне бір немесе бірнеше кәсіпорындарды
кіргезе алады, ал фирмалар көп кәсіпорындарды қосады, олар тік, көлбеу
немесе кангломерат бірлестіктері түрінде бола алады.
Кәсіпкерлік қызметтің субъектілерінің арасындағы жаңа комбинацияларды
орындауда, белгілі экономикалық жүйелер теориялық бағытта бекітілуі керек.
Субъектілердің ішкі қатынасы олардың сыртқы ортамен, яғни сыртқы әлемнің
әсер етуіне байланысты сынақтан өтеді. Адамдар қоғамдарының әлеуметтік
жағдайы, өндірістік жағдайы, өндірістік кәсіпорындар, сауда фирмалары үнемі
айналымдағы өзгерістерді зерттейді (өткізу нарығы, бәсекелердің тәртібі,
баға динамикасы, жеткізушілер мен серіктестердің сенімділігін) және
өздернің ұйымдарының басқару жүйесін жетілдіреді. Осыдан біз мынандай
тұжырымдарға тоқталамыз. Кәсіпкерлік қызметтің субъектілерінің ішкі
қатынасы неғұрлым өзгеріп отыруы мүмкін және әртүрлі өзгермелі факторларды
сипаттайды: ұйымдардың қызметтерінің мақсаты мүмкін немесе оның әртүрлі
жеке бөлімдерінің құрылымы өзгеруі мүмкін, яғни бұл жағдайда ұйымның
құрылымын бір мақсатта, не бір бағытта өзгертуге тұра келеді. Осы мәселеден
жаңа мақсаттардың туындауына байланысты, жаңа тапсырмаларды немесе
технологияларды өзгертуге алып келеді. Кез келген басқару моделінің басты
қайнар көзі болып адамдар табылады және олардың өндіріс процесіндегі қарым-
қатынас.
Субъектілердің ішкі қатынастарының ішіндегі негізгі ерекше орынды
кәсіпорынның ұйымдық мәдениеті иеленеді. Ұйымдық мәдениет, тәртіп тек қана
адамдар арасындағы қатынасты анықтап қоймайды, сыртқы орта мен сыртқы
қатынастардың белгілі түрін анықтауға мүмкіндік береді. Сауда фирмаларының
арасындағы ішкі микроклимат тыныштықта қалыптасса, онда сатып алушылардың
араларында ешқандай кері әсерлер туындамайды. Бәсекелестік күресте қол
жетпейтін әдістерді қолданбауға тырысады.
Жоғарыда айтқандай кәсіпкерлік қызметтің субъектілерінің ішкі
қатынастарын жекелеп көрсетейік.
Кәсіпкер ғана кәсіпкершілік шешетін қызметтер кешенін жүзеге асыра
алады. Негізгі орындайтын қызметтері:
• инициативті тәуекелділік және шешім қабылдау;
• шығармашылық жаңа идеялар қабылдау және орындау;
• ресурстарды, материалдарды, еңбек, қаржы ресурстарын мобильдеу;
• ұйымдастырушылық көп пропорцияда ресурстарды қосу және ұтымды пайдалану;
• жаңашылдық өнімді, технологияны, өндірісті ұйымдастыруға, басқаруға,
жаңартуға қабілеттендіру;
• қоғамдық-экономикалық игіліктегі халықтың сұранысын зерттеу оны
қанағаттандыру;
Кәсіпкерлер өздерінің қызмет ету процесінде іскерлік қатынастарға
түседі және нарық экономикасындағы басқа субъектілермен байланысқа түседі.
Қазіргі кәсіпкерлік нарық экономикасы дамыған елдердн айырмашылығы бұрынғы
жүз жылдықта негізін салғандардың үлгісі бойынша. Қазіргі кәсіпкерлер
сағатын үштен екісін адамдармен жұмысқа және бақылауға, мамандарды оқытуға,
жаңа жағдайлардың туындауына байланысты кәсіпорындарды қайта ұйымдастыруға
кетеді. Сондықтан кәсіпкер өзінің дайындығында белсенді әдістерді, іскерлі
рйындарды компьютердің көмегімен, жаңа үлгілерді қорғау және өңдеуді
ескергені жөн.
Кәсіпкерлік қызмет экономикалық мүдде мен шарт қатынастары бойынша
өзара байланысты тұлғалар тобы арқылы жүзеге асырылады. Сонымен бірге,
кәсіпкерлік субъектісі акционерлік қоғамдар, кооперативтер, жекелеген
жағдайларда мемлекеттің сәйкес органдары да болуы мүмкін. Кәсіпкер
тұтынушыға беймәлім жаңа игіліктерді дайындау мақсатымен ресурстарды
үйлстіреді; өткізу нарығының жаңасын игереді. Сонымен қатар нарықтағы
жағдайда, сұраныс пен ұсыныс динамикасына, баға деңгейіне, жалпы тауар-ақша
қатынастары жүйесіндегі қалыптасқан жағдайларға тәуелді болып келеді. Осы
тұста кәсіпкерлік қызметтің тұра серігі –тәуекелділік, қауып-қатер туралы
айтпай кетуге болмайды. Өйткені тәуекелділік, жүргізілген болжам мен
есептің өзі күтпеген жағдайдың алдын ала алмайды.
Экономикалық ойлаудың ерекше типі ретінде кәсіпкерлік практикалық
қызметте жүзеге асырылатын шешімдерді қабылдауға қажет көзқарастар мен
пікірлердің жиынтығын сипаттайды.
Жекелеген ғылыми әдебиеттерде кәсіпкерлікті шаруашылық өнері, табыс
табу барысында тәуекелге бел буу, өндірісті ұйымдастыру мен басқару
шеберлігі ретінде көрсетеді. Демек кәсіпкерлікті жұмыс түрі ретінде ғана
емес, тұлғаның ақылы мен қасиетінің қоры, ерік-жігері, жеңіске жетуге деген
ынтасы еңбетің ерекше шығармашылық сипаты тұрғысынан да қараған абзал.
Шаруашылық жүргізу тәсілі ретіндегі кәсіпкерлік үшін басты шарт –
шаруашылық тұлғалардың тәуелсіздігі, дербестігі. Сондай-ақ кәсіпкерлік
қызмет түрін таңдау; бизнес жоспар құру, қаржыландыру және оны жүзеге
асыру; өнім өндіру, оған баға белгілеу және оны өткізу; пайданы қолдану
тәрізді еркіндік пен құқықтың белгілі бір жиынтығының болғаны дұрыс.
Жалпы нарық процесіндегі басты тұлғалар кәсіпкерлер десек, ол өз
кезегінде қарамағындағы мүліктерді заңды негізде пайдалану жөнінде өзінің
бастамасымен барлық шешімдерді қабылдауға және кез келген әрекет жасауға
құқықты заңды тұлға және жеке азамат. Бірақ ол шешімдер қолданылып жүрген
заңнамалық құжаттарға қайшы келмеуге әрі белгіленген мүліктік немесе басқа
да жауапкершілік пен қамтамасыз етілуге тиісті.
Кәсіпкердің талабы мен ұмтылысы жемісті болу үшін:
- тәуекелге бел буа білуі;
- нарықта кезігетін кез келген жағдайларға дайын болуы;
- ұйымдастыру барысы мен технология жаңалықтарын енгізе отырып, жаңа
жолдар мен әдістер жасау;
II Қазақстан Республикасында кәсіпкерліктің қалыптасу және даму кезеңдері
2.1 Қазақстанда кәсіпкерлікті қалыптастырудың объективті қажеттілігі
Кәсіпкерлік дамуының әлеуметтік саладағы бағыттары халықтың тауарлар
мен қызметтер жөніндегі қажеттіліктерін қанағаттандыру және халықты
жұмыспен қамту, табиғатты ұтымды пайдалану және табиғатты қорғауды
қамтамасыз ету болып табылады. Яғни, кәсіпкерлік қызметі халықтың бір
бөлігін жұмыспен қамтамасыз етеді. Ендеше бұл кәсіпкерлікте еңбек ететін
жұмысшылардың және кәсіпкерлердің қызметі олардың өмір сүру құралы болып
табылады.
Кәсіпкерлік бірнеше нышандардан тұрады, нақты айтсақ, тұлға
кәсіпкерлігі және бірлескен кәсіпкерлік. Өз тарапынан бірлескен
кәсіпкерліктің екі түрі бар: отбасы меншігіне негізделген кәсіпорын және
бірнеше жеке тұлғалардың алға қойған мақсаттарына жетуіне байланысты жәй
серіктестік құрып бірігуі.
Кәсіпкерліктің тұлға кәсіпкерлігі нышанын жүзеге асырушы адам
іскерлікті өз атынан жүргізеді және бизнесті өзі басқарады, барлық
материалдық шығындармен өзі жабдықтайды және барлық жауапкершілігі өзі
мойнына алады. Ал бірлескен кәсіпкерлік нышанын жүзеге асырушылар ортақ-
үлестік меншікке, яғни отбасы мүшелерінің үлестік меншігіне және жәй
серіктестің үлестік қоры арқылы құрылған меншікке негізделеді.
Отбасы меншігіне негізделіп құрылған отбасы бизнесі қазіргі таңда,
шет елдердің тәжірибесінен көріп отырғанымыздай, ел экономикасының дамуына
айтарлықтай дәрежеде өз үлестерін қосып отыр. Айталық, Ұлыбританиядағы
барлық әрекет ететін фирмалардың 75%-ын отбасылық бизнес және де отбасылық
бизнестегі еңбек ресурсы елдегі тұрғындардың жартысын құрайды. Еуропалық
Одақтастыққа кіретін елдердің отбасылық фирмалары барлық әрекет ететін
кәсіпорынның 85%-ын, ал АҚШ-та бұл көрсеткіш 90%-ын құрайды. Отбасы
бизнесі, көбіне бөлшек саудада, қоғамдық тамақтандыру орындарында,
шаруашылық қожалықтарында, қызмет көрсету саласында жүзеге асырылады.
Кәсіпкерліктің қайсы бір нышаны болмасын олардың қалыптасып дамуы
рынокты экономикалық ортаның маңызды факторы болып табылады. Кәсіпкер
өзінің табысын жоғарылату арқылы қоғамға қажетті тауарлар өндіреді және
қызметтер ұсынады. Сонымен қатар кәсіпкер басқа кәсіпорындардың өзіне
қажетті тауарлары мен қызметтерін пайдаланып, олардың да дамуына мүмкіндік
жасайды. Және де барлық кәсіпкерлер салық төлеу арқылы бюджетке өз
үлестерін қосады. Жұмыс орындарының осы салада көбеюі салық салу
объектілерінің көбеюімен бара-бар. Ал салық – бюджет саласында еңбек
ететіндердің жалақысының негізгі көзі болып табылатындығы өзімізге
белгілі. Сонымен қатар әлеуметтік бағдарламаларды қаржыландыруды осы бюджет
арқылы орындалады. Салықтардың бюджетке келіп түсу деңгейі үкіметтің
басқару тиімділігін көрсетеді. Демек, жеке дара меншік негізінде жүзеге
асырылатын кәсіпкерліктің дамуы қоғам байлығының үлғаюына тікелей немесе
жанама әсерін тигізеді.
Әлеуметтік-экономикалық дамуды жетелдету қоғамдық өндірістің тиімді
қызмет етіп, әрі қарай өсуіне оның жаңа сапасына көшу арқылы ғана жетуге
болады. Яғни, қоғамды ресурстарды тиімді пайдалану ғана емес, сонымен қатар
өндірістің түпкілікті нәтиже көрсеткіштерінің өсуіне бағыт беру. Оладың
өсуіне көптеген әртүрлі бағыттағы факторлар әсер етеді. Қоғамдық өндіріс
деңгейінің жоғары болуы еліміздің экономикасының, соның ішінде ұлттық
байланыстың өсуіне әсерін тигізеді.
Өркениетті елдердің дамуының негізгі осы кәсіпкерлік болып табылады.
Жеке меншігі дамыған елдерде кәсіпкерлік қызметке қолайлы әлеуметтік-
экономикалық орта құрылған және де олар экономикалық жетістіктерге жетіп,
өз азаматтарының өмір сүру деңгейін жоғарылатқан. 1970-1980 жылдардағы
ғылыми техникалық революцияның жеткен жетістіктері капиталистік елдерде
кәсіпкерлердің жедел дамуына себеп болды. Осыған байланысты кадрларды
дайындаудағы білім деңгейі жоғарылады, елдер мен аймақтар арасындағы өзара
ақпараттық, іскерлік, сауда байланыстары күшейіп, әлеуметтік өзгерістер
енді. Кәсіпкерлік істің жеделдетілуі экономикасы жоғары дамыған елдер мен
бірқатар дамушы елдер экономикасында да көрініс тапты. Кәсіпкерліктің
қалыптасуы мен дамуына тән бұл бағыттар да біздің елге қатысты болып отыр.
Бүгінгі таңда жеке кісіпкерлерге жан-жақты жағдайлар жасалына бастағанына
өзіміз куә болып отырмыз. Оның заңды негіздері тұрғысындағы базасы жылдан-
жылға күшейе түсуде.
Кәсіпкер – қоғамдағы әлеуметтік – экономикалық өмірдің негізгі
субъектісі болып есептеледі. Қазіргі ауқытта қоғам өміріндегі басты
бағытымыз - әлеуметтік-экономикалық шараларды жүзеге асыру. Осыған орай
Қазақстан Президенті елімізде кәсіпкерлікті дамытудың өзекті мәселелерін
шешу жолдарын атап көрсетті. Өз тәжірибемізден байқағанымыздай,
экономикалық еркіндіктің жоқтығы адамның құлшынды бастамасын, өз бетінше
шешім қабылдауын, өз өмірінің қожасы болуына шек келтіреді.
Жеке меншік қатынасының тиімді әрекет етіп дамуы осы меншік негізінде
өз іскерлігін жүзеге асыратын кәсіпкерлердің тұрмыс деңгейлерін, яғни
олардың табыстарының жоғарылауына мүмкіндік береді. Кез келген кәсіпкер
өзінің еңбекқорлығы арқылы қандай да бір іс-әрекетпен айналысу нәтижесінде
барынша тұрақты табыс табуға мүдделі болғандықтан, олар өздерінің
кәсіпкерлік өсу деңгейін көтеру үшін барлық күш жігерін жұмсауға тырысады.
Осылардың нәтіжисінде олар өздерінің тұрмыс жағдайын жақсартып, төлем
қабілеттерін арттыруға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
I Кәсіпкерліктің дамуы, формалары және бағыттары
1.2 Кәсіпкерлік қызметінің субъектілерінің ішкі экономикалық қатынасы
II Қазақстан Республикасында кәсіпкерліктің қалыптасу және даму кезеңдері
2.1 Қазақстанда кәсіпкерлікті қалыптастырудың объективті
қажеттілігі
2.2 Кәсіпкерліктің Қазақстан Республикасында қалыптасу
кезеңдері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Кәсіпкерлік – адам қызметінің ерекше саласы және ол еңбектің басқа
түрлерінен оқшауланып тұрады. Бұған кезінде атақты неміс экономисі Гарвард
университетінің профессоры Иозеф Алиоз Шумпетер мән берген. Оның айтқан
мынандай сөзін эпигроф етіп алуға болады : Кәсіпкер болу – басқаның
істегенін ітемеу. Екінші жағынан жайлы француз экономисі Жан Батист Сэй
былай деген: Кәсіпкер – адамдарды өндірістік шеңбер ауқымында
ұйымдастыратын адам. Кәсіпкерлік терминін алғашқы рет ағылшын экономисі
Ричард Кантильон ендірді. Бұл ағымға ол нарықтық тәуекелділік жағдайында
табыс алу мақсатымен өндірісті ұйымдастырудағы адам белсенділігін
жатқызған.
Экономикалық әдебиеттерде кәсіпкерлік пен бизнес ұғымын баламалап
қарастыру жиі кездеседі.
Бизнес пен кәсіпкерлік жақын ұғымдар болғанымен, оларды бір-бірімен
баламалап, теңестіріп қарауға болмайды. Бизнес – табыс әкелетін кез келген
қызметтің түрі. Рас бизнес кәсіпкерлік қызметпен тығыз байланысты.
Кәсіпкерлік – новаторлық іс. Нағыз кәсіпкер – ол өнертапқыш. Сондықтанда
бизнеспен айналысатын адамдар, осы көзқарас тұрғысынан еш уақытта кәсіпкер
бола алмайды. Экономикалық ғылымда кәсіпкерлік қабілеттілік ұғымда бар.
Ол дегеніміз адамның бизнесте жаңалықты аша білу қабілеттілігі, бірақ
бизнеске қатысатындардың барлығының қолынан бұл келе бермейді. Басқа жұрт
қалғып, қыдырып, той-думан жасағанда, барлық күш қуатын барынша жұмысқа
жұмсап, новаторлықпен, мақсаттылықпен, коммуникабельділікпен, яғни адамдар
мен тез арада байланыс жасау қабілеттілігі, олармен өзара жақсы қатынастар
құра білу, бәсекелестеріне қарағанда айналасына басқаша көз қараспен
қарауда оқшауланып тұрады. Бизнесмендердің ішінен мұндай қабілеттілікпен
оқшауланатындар жиі кездесе қоймайды. Демек, бизнес бұл – табыс әкелетін
адамның экономикалық қызметі. Кәсіпкерлік – бұл да адамның экономикалық
қызметі, бірақ бұл қызметті жаңа ізденіске бағыттайды және осы жаңалықты
жүзеге асыру үшін тәуекелге бас ұрады.
Кәсіпкерлік бизнес саласында жүзеге асады, сондықтанда
экономикалық әдебиеттерде олар үнемі пара-пар ұғым ретінде қарастырылады.
Ал егер бизнестің новаторлық жағын қарастыратын болсақ, онда кәсіпкерлік
қызмет термині қолданылады.
Қазақстан Республикасы Президентінің Шаруашылық серіктесі
жайлы және Мемлекеттік кәсіпорын жайлы жарлығына сай кәсіпкерлік қызмет
шаруашылық серіктестігінің түріне қарай жеке және ұйымдық болуы мүмкін:
- жай, ол бірлескен қызмет шартына негізделген;
- толық, барлық мүлікке ынтымақтастық жауапкершілік жүктелген;
- жауапкершілігі шектелген, салынған салым құны шеңберінің
жауапкершілігі жүктелген;
- коммандиттық – аралас жауапкершілік (біреудің толық мүлікімен және
басқаның салынған салымымен);
- қосымша жауапкершілікпен, өзінің салымдарымен және оған жататын
мүлікпен қосымша жауапкершілік мойынына алынады;
- өндіріс және тұтыну кооперативтері;
- консорциумдар;
- акционерлік қоғамдар.
Мемлекеттің және қазыналық кәсіпорындар. Біріншісі, шаруашылықты
жүргізу құқығына негізделсе, екіншісі – оперативті басқару құқығына
негізделген. Шын мәнінде, мұнда шаруашылық есептің екі түрі қолданылады:
таза мемлекеттік – толық шаруашылық есеп, қазыналық – толық емес шаруашылық
есеп.
Кәсіпорын кәсіпкерлік қызмет өндірістің звеносының негізі болып
табылады. Осы жерден бастап және ары қарай кәсіпорын мен фирма ұғымын
баламалап қараймыз. Рас, олардың бір-бірінен өзара айырмашылығы бар:
фирма термині жиынтық ұғым, оған бір немесе бірнеше кәсіпорын мен өндіріс
енуі мүмкін. Әдетте, кәсіпорынға бір жақты, бір өнімді өндіретін процесті
жатқызамыз. Қазіргі жаңа жағдайда нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорын
өзінің өндірістік қызметінде толық өз бетінше еркіндігін алуда. Ал барлық
халық шаруашылығы кешенінен техникалық, ұйымдық, экономикалық және құқықтық
тұрғыдан дараланған. Кіспорынның ұйымдық түрлері алдыменен меншік түрімен
айқындалмақ. Олар мынандай түрде болуы мүмкін:
- азаматтар меншігіне негізделген жеке кәсіпорындар;
- ұжым меншігіне негізделген кәсіпорындар.
I Кәсіпкерліктің мәні, формалары мен бағыттары
1.2 Кәсіпкерлік қызметінің субъектілерінің ішкі экономикалық қатынасы
Нарықтық экономиканың белсенді өкілдерінің бірі – кәсіпкерлер.
Кәсіпкер ұғымын алғаш рет XVIII ғасырдың басында ағылшын экономисі Ричард
Кантильон енгізді. Одан кейінгі кезеңдерде кәсіпкерлік, кәсіпкер
ұғымдарына өзіндік түсініктерін қалыптастырып, кәсіпкерлік теориясын
өңдеуде экономикалық теориядағы классикалық мектептің көрнекті өкілдері
А.Смит, Ж.Б.Сэй, В.Зомбарт, Й.Шумпетер тағы басқалары біршама үлес қасты.
Сондай–ақ П.Друкер, Дж.М.Кейнс, Т.Питерс, П.Самуэлсон, Д.Эванс, Ф.Хайек
тәрізді бірқатар шетелдік экономистердің ғылыми еңбектерінде
кәсіпкерліктің, шағын және орта бизнестің теориялық және әдістемелік
негіздері талданып, зертеленген.
Ғылыми әдебиеттерде кәсіпкерлікті үш аспектіде қарастырады:
экономикалық категория ретінде; экономикалық ойлау типі ретінде; шаруашылық
жүргізу тәсілі ретінде.
Экономикалық категория ретіндегі кәсіпкерліктің сипаттамасы үшін
маңызды мәселе оның субъектісі мен объектісін анықтау болып табылады.
Кәсіпкерліктің объектісі жеке тұлғалардың (жеке, отбасылық, шағын және орта
бизнес өкілдері т.б.) қызметі, сондай–ақ жалдамалы жұмыс күшінің еңбегін
пайдалану арқылы қалыптасады.
Ал, кәсіпкерлік қызметінің субъектілері дегеніміз – заңмен сәйкес
тіркелген және қызмет көрсету немесе жұмыс атқару, тауар сату, мүлікті
қолданудан жүйелі пайда табуға бағытталған жеке іс–әрікетті өз тәуекеліне
бел–байлап жүзеге асыратын азаматтық құқық субъектілерін айтамыз. Сонымен
қатар, жеке тұлғалар және заңды тұлғалар кәсіпкерлік қызметтің субъектілері
болып табылады.
Жеке тұлғалар жеке кәсіпкерлік іс–әрікетті заңдастыру арқылы
кәсіпкерлікпен шұғылдана алады. Жеке тұлғалар кәсіпкерлік қызметтің
субъектілері болғандықтан, оған мысал: үй шаруашылығы, өзінің бір ісімен
айналысатын кәсіпкерлер және т.б.
Әрбір заңды тұлғаларда өздерінің заңды құқықтық базалары бар.
Мемлекеттік кәсіпорындар үшін мемлекеттік кәсіпорындар заңы, акционерлік
қоғамдарға акционерлік қоғамдар туралы заңдар табылады. Осыдан келіп
серіктестіктер, кооперативтер, фирмалар, мемлекеттік кәсіпорындарда
кәсіпкерлік қызметтің субъектілері болып табылады.
Сонымен қатар кәсіпкерлік қызметтің субъектілерінің тізбегіне:
• белсенділік іс-қимылын толығымен өзінің экономикалық және заң алдында
жауапкершілігіне толық бағындыра алатын адамдар, яғни кәсіпкерлер;
• кәсіпкерлердің ұжымы және кәсіпкерлік бірлестіктері;
• кәсіпкерлер өндірген өнімді тұтынатын жеке не ұжымдық тұтынушылардың
одақтары, не бірлестіктері;
• тікелей келісімге қатыстары бар мемлекеттік құрылымдар, кәсіпкерлерге
берілетін мемлекеттік тапсырманы беруші, бағаны реттеуші, мемлекеттік
арнайы тапсырмасы арқылы жұмыс атқару кезеңінде кәсіпкерлерге көрсетілетін
жеңілдіктердің бағытын белгілеу жатады. Мемлекеттік құрылым органы
кәсіпкерліктің заңды барлық іс-әрікеттеріне кепілдік көрсете алады.
Аты аталған субъектілердің бірнеше категориясына өзара іскерлік
қатынастар арқылы, жұмыс қатынастары арқылы жұмыс жүргізетін кәсіпкерлер
жатады.
Кәсіпкерлер – негізгі қызметтің субъектісі, экономикалық процестің
орталық бейнесі. Ол қоғамдағы керекті тауарлар мен қызмет үшін, одан пайда
табу үшін, кәсіпорындарды ұйымдастырады. Бұл процес кәсіпкерлерден және
нарықтық экономиканың басқа да субъектілерінің іскерлік байланыс жасау
арқылы іске асады.
Фирма – бұл осы кәсіпорындардағы шаруашылық қызметтерді жүргізетін
және иемденетін ұйым. Жеке фирма өзіне бір немесе бірнеше кәсіпорындарды
кіргезе алады, ал фирмалар көп кәсіпорындарды қосады, олар тік, көлбеу
немесе кангломерат бірлестіктері түрінде бола алады.
Кәсіпкерлік қызметтің субъектілерінің арасындағы жаңа комбинацияларды
орындауда, белгілі экономикалық жүйелер теориялық бағытта бекітілуі керек.
Субъектілердің ішкі қатынасы олардың сыртқы ортамен, яғни сыртқы әлемнің
әсер етуіне байланысты сынақтан өтеді. Адамдар қоғамдарының әлеуметтік
жағдайы, өндірістік жағдайы, өндірістік кәсіпорындар, сауда фирмалары үнемі
айналымдағы өзгерістерді зерттейді (өткізу нарығы, бәсекелердің тәртібі,
баға динамикасы, жеткізушілер мен серіктестердің сенімділігін) және
өздернің ұйымдарының басқару жүйесін жетілдіреді. Осыдан біз мынандай
тұжырымдарға тоқталамыз. Кәсіпкерлік қызметтің субъектілерінің ішкі
қатынасы неғұрлым өзгеріп отыруы мүмкін және әртүрлі өзгермелі факторларды
сипаттайды: ұйымдардың қызметтерінің мақсаты мүмкін немесе оның әртүрлі
жеке бөлімдерінің құрылымы өзгеруі мүмкін, яғни бұл жағдайда ұйымның
құрылымын бір мақсатта, не бір бағытта өзгертуге тұра келеді. Осы мәселеден
жаңа мақсаттардың туындауына байланысты, жаңа тапсырмаларды немесе
технологияларды өзгертуге алып келеді. Кез келген басқару моделінің басты
қайнар көзі болып адамдар табылады және олардың өндіріс процесіндегі қарым-
қатынас.
Субъектілердің ішкі қатынастарының ішіндегі негізгі ерекше орынды
кәсіпорынның ұйымдық мәдениеті иеленеді. Ұйымдық мәдениет, тәртіп тек қана
адамдар арасындағы қатынасты анықтап қоймайды, сыртқы орта мен сыртқы
қатынастардың белгілі түрін анықтауға мүмкіндік береді. Сауда фирмаларының
арасындағы ішкі микроклимат тыныштықта қалыптасса, онда сатып алушылардың
араларында ешқандай кері әсерлер туындамайды. Бәсекелестік күресте қол
жетпейтін әдістерді қолданбауға тырысады.
Жоғарыда айтқандай кәсіпкерлік қызметтің субъектілерінің ішкі
қатынастарын жекелеп көрсетейік.
Кәсіпкер ғана кәсіпкершілік шешетін қызметтер кешенін жүзеге асыра
алады. Негізгі орындайтын қызметтері:
• инициативті тәуекелділік және шешім қабылдау;
• шығармашылық жаңа идеялар қабылдау және орындау;
• ресурстарды, материалдарды, еңбек, қаржы ресурстарын мобильдеу;
• ұйымдастырушылық көп пропорцияда ресурстарды қосу және ұтымды пайдалану;
• жаңашылдық өнімді, технологияны, өндірісті ұйымдастыруға, басқаруға,
жаңартуға қабілеттендіру;
• қоғамдық-экономикалық игіліктегі халықтың сұранысын зерттеу оны
қанағаттандыру;
Кәсіпкерлер өздерінің қызмет ету процесінде іскерлік қатынастарға
түседі және нарық экономикасындағы басқа субъектілермен байланысқа түседі.
Қазіргі кәсіпкерлік нарық экономикасы дамыған елдердн айырмашылығы бұрынғы
жүз жылдықта негізін салғандардың үлгісі бойынша. Қазіргі кәсіпкерлер
сағатын үштен екісін адамдармен жұмысқа және бақылауға, мамандарды оқытуға,
жаңа жағдайлардың туындауына байланысты кәсіпорындарды қайта ұйымдастыруға
кетеді. Сондықтан кәсіпкер өзінің дайындығында белсенді әдістерді, іскерлі
рйындарды компьютердің көмегімен, жаңа үлгілерді қорғау және өңдеуді
ескергені жөн.
Кәсіпкерлік қызмет экономикалық мүдде мен шарт қатынастары бойынша
өзара байланысты тұлғалар тобы арқылы жүзеге асырылады. Сонымен бірге,
кәсіпкерлік субъектісі акционерлік қоғамдар, кооперативтер, жекелеген
жағдайларда мемлекеттің сәйкес органдары да болуы мүмкін. Кәсіпкер
тұтынушыға беймәлім жаңа игіліктерді дайындау мақсатымен ресурстарды
үйлстіреді; өткізу нарығының жаңасын игереді. Сонымен қатар нарықтағы
жағдайда, сұраныс пен ұсыныс динамикасына, баға деңгейіне, жалпы тауар-ақша
қатынастары жүйесіндегі қалыптасқан жағдайларға тәуелді болып келеді. Осы
тұста кәсіпкерлік қызметтің тұра серігі –тәуекелділік, қауып-қатер туралы
айтпай кетуге болмайды. Өйткені тәуекелділік, жүргізілген болжам мен
есептің өзі күтпеген жағдайдың алдын ала алмайды.
Экономикалық ойлаудың ерекше типі ретінде кәсіпкерлік практикалық
қызметте жүзеге асырылатын шешімдерді қабылдауға қажет көзқарастар мен
пікірлердің жиынтығын сипаттайды.
Жекелеген ғылыми әдебиеттерде кәсіпкерлікті шаруашылық өнері, табыс
табу барысында тәуекелге бел буу, өндірісті ұйымдастыру мен басқару
шеберлігі ретінде көрсетеді. Демек кәсіпкерлікті жұмыс түрі ретінде ғана
емес, тұлғаның ақылы мен қасиетінің қоры, ерік-жігері, жеңіске жетуге деген
ынтасы еңбетің ерекше шығармашылық сипаты тұрғысынан да қараған абзал.
Шаруашылық жүргізу тәсілі ретіндегі кәсіпкерлік үшін басты шарт –
шаруашылық тұлғалардың тәуелсіздігі, дербестігі. Сондай-ақ кәсіпкерлік
қызмет түрін таңдау; бизнес жоспар құру, қаржыландыру және оны жүзеге
асыру; өнім өндіру, оған баға белгілеу және оны өткізу; пайданы қолдану
тәрізді еркіндік пен құқықтың белгілі бір жиынтығының болғаны дұрыс.
Жалпы нарық процесіндегі басты тұлғалар кәсіпкерлер десек, ол өз
кезегінде қарамағындағы мүліктерді заңды негізде пайдалану жөнінде өзінің
бастамасымен барлық шешімдерді қабылдауға және кез келген әрекет жасауға
құқықты заңды тұлға және жеке азамат. Бірақ ол шешімдер қолданылып жүрген
заңнамалық құжаттарға қайшы келмеуге әрі белгіленген мүліктік немесе басқа
да жауапкершілік пен қамтамасыз етілуге тиісті.
Кәсіпкердің талабы мен ұмтылысы жемісті болу үшін:
- тәуекелге бел буа білуі;
- нарықта кезігетін кез келген жағдайларға дайын болуы;
- ұйымдастыру барысы мен технология жаңалықтарын енгізе отырып, жаңа
жолдар мен әдістер жасау;
II Қазақстан Республикасында кәсіпкерліктің қалыптасу және даму кезеңдері
2.1 Қазақстанда кәсіпкерлікті қалыптастырудың объективті қажеттілігі
Кәсіпкерлік дамуының әлеуметтік саладағы бағыттары халықтың тауарлар
мен қызметтер жөніндегі қажеттіліктерін қанағаттандыру және халықты
жұмыспен қамту, табиғатты ұтымды пайдалану және табиғатты қорғауды
қамтамасыз ету болып табылады. Яғни, кәсіпкерлік қызметі халықтың бір
бөлігін жұмыспен қамтамасыз етеді. Ендеше бұл кәсіпкерлікте еңбек ететін
жұмысшылардың және кәсіпкерлердің қызметі олардың өмір сүру құралы болып
табылады.
Кәсіпкерлік бірнеше нышандардан тұрады, нақты айтсақ, тұлға
кәсіпкерлігі және бірлескен кәсіпкерлік. Өз тарапынан бірлескен
кәсіпкерліктің екі түрі бар: отбасы меншігіне негізделген кәсіпорын және
бірнеше жеке тұлғалардың алға қойған мақсаттарына жетуіне байланысты жәй
серіктестік құрып бірігуі.
Кәсіпкерліктің тұлға кәсіпкерлігі нышанын жүзеге асырушы адам
іскерлікті өз атынан жүргізеді және бизнесті өзі басқарады, барлық
материалдық шығындармен өзі жабдықтайды және барлық жауапкершілігі өзі
мойнына алады. Ал бірлескен кәсіпкерлік нышанын жүзеге асырушылар ортақ-
үлестік меншікке, яғни отбасы мүшелерінің үлестік меншігіне және жәй
серіктестің үлестік қоры арқылы құрылған меншікке негізделеді.
Отбасы меншігіне негізделіп құрылған отбасы бизнесі қазіргі таңда,
шет елдердің тәжірибесінен көріп отырғанымыздай, ел экономикасының дамуына
айтарлықтай дәрежеде өз үлестерін қосып отыр. Айталық, Ұлыбританиядағы
барлық әрекет ететін фирмалардың 75%-ын отбасылық бизнес және де отбасылық
бизнестегі еңбек ресурсы елдегі тұрғындардың жартысын құрайды. Еуропалық
Одақтастыққа кіретін елдердің отбасылық фирмалары барлық әрекет ететін
кәсіпорынның 85%-ын, ал АҚШ-та бұл көрсеткіш 90%-ын құрайды. Отбасы
бизнесі, көбіне бөлшек саудада, қоғамдық тамақтандыру орындарында,
шаруашылық қожалықтарында, қызмет көрсету саласында жүзеге асырылады.
Кәсіпкерліктің қайсы бір нышаны болмасын олардың қалыптасып дамуы
рынокты экономикалық ортаның маңызды факторы болып табылады. Кәсіпкер
өзінің табысын жоғарылату арқылы қоғамға қажетті тауарлар өндіреді және
қызметтер ұсынады. Сонымен қатар кәсіпкер басқа кәсіпорындардың өзіне
қажетті тауарлары мен қызметтерін пайдаланып, олардың да дамуына мүмкіндік
жасайды. Және де барлық кәсіпкерлер салық төлеу арқылы бюджетке өз
үлестерін қосады. Жұмыс орындарының осы салада көбеюі салық салу
объектілерінің көбеюімен бара-бар. Ал салық – бюджет саласында еңбек
ететіндердің жалақысының негізгі көзі болып табылатындығы өзімізге
белгілі. Сонымен қатар әлеуметтік бағдарламаларды қаржыландыруды осы бюджет
арқылы орындалады. Салықтардың бюджетке келіп түсу деңгейі үкіметтің
басқару тиімділігін көрсетеді. Демек, жеке дара меншік негізінде жүзеге
асырылатын кәсіпкерліктің дамуы қоғам байлығының үлғаюына тікелей немесе
жанама әсерін тигізеді.
Әлеуметтік-экономикалық дамуды жетелдету қоғамдық өндірістің тиімді
қызмет етіп, әрі қарай өсуіне оның жаңа сапасына көшу арқылы ғана жетуге
болады. Яғни, қоғамды ресурстарды тиімді пайдалану ғана емес, сонымен қатар
өндірістің түпкілікті нәтиже көрсеткіштерінің өсуіне бағыт беру. Оладың
өсуіне көптеген әртүрлі бағыттағы факторлар әсер етеді. Қоғамдық өндіріс
деңгейінің жоғары болуы еліміздің экономикасының, соның ішінде ұлттық
байланыстың өсуіне әсерін тигізеді.
Өркениетті елдердің дамуының негізгі осы кәсіпкерлік болып табылады.
Жеке меншігі дамыған елдерде кәсіпкерлік қызметке қолайлы әлеуметтік-
экономикалық орта құрылған және де олар экономикалық жетістіктерге жетіп,
өз азаматтарының өмір сүру деңгейін жоғарылатқан. 1970-1980 жылдардағы
ғылыми техникалық революцияның жеткен жетістіктері капиталистік елдерде
кәсіпкерлердің жедел дамуына себеп болды. Осыған байланысты кадрларды
дайындаудағы білім деңгейі жоғарылады, елдер мен аймақтар арасындағы өзара
ақпараттық, іскерлік, сауда байланыстары күшейіп, әлеуметтік өзгерістер
енді. Кәсіпкерлік істің жеделдетілуі экономикасы жоғары дамыған елдер мен
бірқатар дамушы елдер экономикасында да көрініс тапты. Кәсіпкерліктің
қалыптасуы мен дамуына тән бұл бағыттар да біздің елге қатысты болып отыр.
Бүгінгі таңда жеке кісіпкерлерге жан-жақты жағдайлар жасалына бастағанына
өзіміз куә болып отырмыз. Оның заңды негіздері тұрғысындағы базасы жылдан-
жылға күшейе түсуде.
Кәсіпкер – қоғамдағы әлеуметтік – экономикалық өмірдің негізгі
субъектісі болып есептеледі. Қазіргі ауқытта қоғам өміріндегі басты
бағытымыз - әлеуметтік-экономикалық шараларды жүзеге асыру. Осыған орай
Қазақстан Президенті елімізде кәсіпкерлікті дамытудың өзекті мәселелерін
шешу жолдарын атап көрсетті. Өз тәжірибемізден байқағанымыздай,
экономикалық еркіндіктің жоқтығы адамның құлшынды бастамасын, өз бетінше
шешім қабылдауын, өз өмірінің қожасы болуына шек келтіреді.
Жеке меншік қатынасының тиімді әрекет етіп дамуы осы меншік негізінде
өз іскерлігін жүзеге асыратын кәсіпкерлердің тұрмыс деңгейлерін, яғни
олардың табыстарының жоғарылауына мүмкіндік береді. Кез келген кәсіпкер
өзінің еңбекқорлығы арқылы қандай да бір іс-әрекетпен айналысу нәтижесінде
барынша тұрақты табыс табуға мүдделі болғандықтан, олар өздерінің
кәсіпкерлік өсу деңгейін көтеру үшін барлық күш жігерін жұмсауға тырысады.
Осылардың нәтіжисінде олар өздерінің тұрмыс жағдайын жақсартып, төлем
қабілеттерін арттыруға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz