Жер шары сарқырамалары
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім:
А) Әлемдегі ең биік сарқырамалар туралы мағұлмат
Ә) Еліміздегі сарқырамалар
ІІІ. Қорытынды:
Сарқырама . табиғаттың ғажайып құбылысы
Пайдаланған әдебиеттер.
ІІ. Негізгі бөлім:
А) Әлемдегі ең биік сарқырамалар туралы мағұлмат
Ә) Еліміздегі сарқырамалар
ІІІ. Қорытынды:
Сарқырама . табиғаттың ғажайып құбылысы
Пайдаланған әдебиеттер.
Өзендер – гидросфераны құраушы құрлық сулары ішіндегі ең маңызды бөлігі. Адамзаттың өзен және оның бөліктері туралы дүниетанымның қалыптастыруда сарқырама ұғымын түсіндіре отырып , жер шарындағы және еліміз аумағындағы сарқырамалар туралы мағұлмат берудің маңызы ерекше.
Сарқырама - ерекше және қызықтыратын табиғат ғажайыптарының бірі. Бұл су түрі еркін ауада құлайтын және жерге барып ағатын, аспанға шашырайтын, шынымен де бірден – бір өмірдің керемет құбылысы. Сарқырама орналасқан жердің өзге өзінің әдемілігімен ерекшеленеді .
Сарқырама - ерекше және қызықтыратын табиғат ғажайыптарының бірі. Бұл су түрі еркін ауада құлайтын және жерге барып ағатын, аспанға шашырайтын, шынымен де бірден – бір өмірдің керемет құбылысы. Сарқырама орналасқан жердің өзге өзінің әдемілігімен ерекшеленеді .
1. Құрманов Қ. Физикалық география терминдері мен ұғымдарының орысша-қазақша анықтамалық сөздігі. Алматы; «Рауан», 1993, 176-бет.
2. Арсеев Г.Т. Водопады. Москва, «Мысль», 1987 ж. 12-25 беттер.
3. «Егемен Қазақстан» 26 қыркүйек, 2001 ж.
4. Ұлттық энциклопедия. 1-2 том.
4-том, 668- бет.
7- том, 558-559 беттер.
5. «Егемен Қазақстан» 10 тамыз, 2001 ж.
6. Ақ желкен. 2005 ж.
7. Интернет мәліметтері «Все о мире водопада».
8. «География және табиғат» 2005, № 3. 55-56 беттер.
2. Арсеев Г.Т. Водопады. Москва, «Мысль», 1987 ж. 12-25 беттер.
3. «Егемен Қазақстан» 26 қыркүйек, 2001 ж.
4. Ұлттық энциклопедия. 1-2 том.
4-том, 668- бет.
7- том, 558-559 беттер.
5. «Егемен Қазақстан» 10 тамыз, 2001 ж.
6. Ақ желкен. 2005 ж.
7. Интернет мәліметтері «Все о мире водопада».
8. «География және табиғат» 2005, № 3. 55-56 беттер.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗДАР ПЕДАГОГИКА ИНСТИТУТЫ
ЖАРАТЫЛЫСТАНУ – ГЕОГРАФИЯ ФАКУЛЬТЕТІ
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: ЖЕР ШАРЫ САРҚЫРАМАЛАРЫ
Орындаған: Лахаева А.
Тексерген: п.ғ.к. С.Қ. Қасенов
АЛМАТЫ 2008
ЖОСПАР:
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім:
А) Әлемдегі ең биік сарқырамалар туралы мағұлмат
Ә) Еліміздегі сарқырамалар
ІІІ. Қорытынды:
Сарқырама – табиғаттың ғажайып құбылысы
Пайдаланған әдебиеттер.
Кіріспе
Өзендер – гидросфераны құраушы құрлық сулары ішіндегі ең маңызды
бөлігі. Адамзаттың өзен және оның бөліктері туралы дүниетанымның
қалыптастыруда сарқырама ұғымын түсіндіре отырып , жер шарындағы және
еліміз аумағындағы сарқырамалар туралы мағұлмат берудің маңызы ерекше.
Сарқырама - ерекше және қызықтыратын табиғат ғажайыптарының
бірі. Бұл су түрі еркін ауада құлайтын және жерге барып ағатын, аспанға
шашырайтын, шынымен де бірден – бір өмірдің керемет құбылысы. Сарқырама
орналасқан жердің өзге өзінің әдемілігімен ерекшеленеді .
Сарқырама өзен арнасы бойында қалыптасады негізінен, тау
өзендеріне тән. Өзен арнасы бойында суға шайлмайтын қатты тау жыныстары
кездесетін жерлердінде судың тік кемерден төмен құлап ағуы сарқырама деп
аталады.
Сарқырама - бұл жоғарыдан төменге тез ағатын су түрі болып
табылады .Бұл сөздерді естігенде негізі адамға ешқандай көзқарас , әсер
бермейді. Сарқыраманы қолмен жасау мүмкін емес. Нақты айтатын болсаң ,
сарқырама – ерекше композицияның элементі .
Кез келген сарқырамаға сипаттама бергенде басты критерий ретінде
өзен арнасы бойымен құлаған судың биіктігі мен енінің шамалары алынады .
Аталған белгілеріне қарай сарқырамалар екі типке бөлінеді:
1. Су арнасының ені биіктігінен артық
сарқырамалар (1 –кесте ).
2. Құлау биіктігі енінен жоғары сарқырамалар (2
–кесте ).
1 –кесте
Сарқырамалардың Ұлы бестігі
№ Аты Биіктігі Ені Су шығыны, Орналасқан орны
метр метр м3 сек
1 Кон 21 12500 8700 - 45000 Меконг өзені,Еуразия
2 Гуаира 40 4800 9000 – 13000 Парана өзені, Оңтүстік
Америка
3 Игуасу 80 4000 1700 – 12000 Игуасу өзені, Оңтүстік
Америка
4 Виктория 120 1800 1400 – 7500 Замбези өзені, Африка
5 Ниагара 50 1200 1350 – 6000 Ниагара өзені, Солтүстік
Америка
2 –кесте
Әлемдегі ең биік сарқырамалар
№ Аты Биіктігі Орналасқан орны
метр
1 Анхель 1054 Чуруми өзені, Оңтүстік Америка
2 Тугела 933 Тугела өзені , Африка
3 Иосемит 727,5 Иосмети өзені, Оңтүстік Америка
4 Кукенан 610 Кукенон өзені, Оңтүстік Америка
5 Летарози Фолс 610 Родс – Иньяга ұлттық паркі, Африка
6 Тальниковый 600 Курейки өзені, Евразия
7 Кауан 600 Кауан аралы , Гавай
8 Сотерленд 580 Артур өзені , Жаңа Зеландия
а) Жер шарындағы сарқырамаларға келетін болсақ , әлемдегі ең биік
сарқырама – Анхель сарқырамасы . Бұл ең биік сарқыраманы ең алғаш рет
байқаған 1935 жылы Джимми Энджел болды. Бірақ ол сол кездері оңтүстік -
шығыс Венесуэледа алтын алумен айналысты. Ол өзінің кішкентай ұшағымен
жіңішке шатқал арасымен ұшып бара жатып, судың 979 метр биіктіктен құлап
жатқанын көрді. Яғни бұл сарқыраманың алғашқы ашылу сәтті еді. Анхель
сарқырамасы 1054 метр (ағылшынша – Энджель, жергілікті атаулы - Чуруммеру )
Оңтүстік Америкада Каррао өзені саласына ( Ориноко өзені алабы) құятын
Чуруми өзенінде орналасқан. Сарқыраманы 1935 жылы тұнғыш ашқан венесуэлалық
ұшқыш Хуан Анжель есімімен аталады.
Анхель сарқырамасының тарихын айтатын болсақ Анхель орысшадан
қазақшаға аудараты болсақ Періште деген мағынаны білдіреді . Бұл
сарқыраманың бұлай аталуы дұрыс және де өте орынды , өйткені сарқырама
періште атымен аталады . Жер шарындағы ең бірінші сарқыраманы ашқан
венесуэлалық ұшқыш Хуан Анжель атымен аталады . Ал бұрын үндістер мұны “
Апемей ” немесе “ Девичья бровь ” сарқырамасы деп атаған .
Анхель сарқырамасы 1935 жылы ашылған .
Биіктігі жөнінен екінші сарқырама – Африка материгінің
оңтүстігінде өзі аттас өзенде орналақан Тугела сарқырамасы . Оның биіктігі
туралы да түрлі
( 947,8 ; 933 және 853 м ) мәліметтер берілген. Тугела сарқырамасының
шығыны 400 м3 с .
Солтүстік Американың өте үлкен сарқырамасы – Йосемит сарқырамасы
болып табылады . Яғни ол биіктігі жөнінен әлемдегі сарқырамалардың ішінде
алтыншы орынды алады. Калифорниядағы Сьерра – Невада тауының Йосемит ұлттық
паркінде орналасқан. Ол өзінің ерекше құбылыстармен адамзат дүниесін таң
қалдырады.
Мәліметтер бойынша көптеген адамдар биіктігі жөнінен ең биік Анхель
сарқырамасынан басқа естіген емес, өйткені көптеген ең биік сарқырамалар
адамдар көзінен қашық және бөлек тауларда орналасқандықтан біле бермейді .
Және де олардың көбі кішкентай өзендерде орналасып келеді .
Йосемит сарқырамасы 200 м3 су секундына байланысты 727,5 биіктіктен
құлап ағады .
Йосемит даласында аппақ және лирикалық сарқырамасының бірі –
Брайделвейл , аударғанда келіншек сәукелесі деген мағананы білдіреді
( биіктігі – 189 м ) .
Йосемити “ үлкен аю Гризли” деген мағананы білдіреді . Үндістер
Йосемит даласы мен сарқырамасын жас патшаның құрметіне байланысты атаған.
Өйткені ол аштық кезінде үлкен аюды өлтіріп және халыққа таратып бергені
үшін жас патшаның аты Тенайя болды , бірақ осы істеген батырлығы үшін оны
Йосемити деп атап кеткен .
Аталған сарқырамалардан басқа суперсарқырамалардың бірі – Лаос
жерінің Меконг өзеніндегі Кхон сарқырамасы болып табылады . Оның биіктігі
22 метрді құрайды, судың ағасы 11000 м3 ағып өтеді .
Өзінің кереметтілігі әсер қалдыратын әлемдегі сарқыраманың бірі -
Оңтүстік Америкадағы Парона өзенінде. Бразилия мен Аргентинаның шекарасында
орналасқан. Парагвайдан 20 шаршы шақырым қашықтықта орналасқан – Игуасу
сарқырамасы . Бұл сарқырама орманды аралдардың қатарында орналасқандықтан
өзенді 275 салаға бөлінеді және 80 метр биіктіктен құлап ағады . Мысалға
судың шығыны секундына 1600 м3 болса , ал тасқын кезінде сол уақытта 11000
мыңға дейін көтерледі. 1986 жылдан бастап Игуасу сарқырамасы ЮНЕСКО – ның
шешімі бойынша адамдардың табиғат таңғажайыбы ретінде қарастырыла бастады .
Игуасу – бірден –бір әлемдегі өте күшті сарқырамалардың бірі
.Өзінің құрылымы бойынша Игуасу сарқырамасы 275 екіқабатты каскадтардан
тұратын жүйе болып табылады . Басты каскадтардың саны 28 , ал басқа
мәліметтерде 18 -21 деп берілген .
1541 жылы испан конкистадором доны Альваро Нуньесом Косесо де Вока
патшаның алтын табу деген бұйрығының нәтижесінде сарқыраманы ашты. Бірақ
бұл сарқыраманың ашылу ешкім жүздеген жыл ескерген жоқ. Игуасу сарқырамасы
ауданының бірінші картасы ХІХ ғасырдың соңында құрылды . 1903 -1904
жылдар аралығында . Бразилия мен Аргентина елдерінің келісімі бойынша
талқыланып 1928 жылы нақты белгілі болды .
Бұл үлкен Игуасу суын орыс адамдарының ішінен бірінші болып 1914-
1915 жылы аралығында Петербург университетінің студенттері И.Д Стрельников
және Н.П Танасийчук зерттеген. Бұлар қазір өте танымал совет ғалымдары
болып есептеледі . 1956 ж. Академик И.П. Герасимовтың қолдауымен ХVІІІ
халықаралық географиялық конгресінің делегаты барды .
Игуасу сарқырамасың қорығы 55 мың га ауданды алып жатыр.
Сарқыраманың маңына бірнеше қонақүй, бар, мейрамхана және аэродром
салынған. Игуасу қорығында темір ағаштар, пальмалар өседі, ал жануарларынан
маймыл, топирлар, колибрилар, көбелектер мекендейді .
Игуасу сарқырамасы туралы көптеген ғалымдар мағұлмат берген . Мысалы
, бразилиялық географ Роза де Аморанте Ромариз сарқыраманың ұмытылмас
әдемілігін сипаттаса, ал академик С.В. Калесник “ Игуасу - жер бетіндегі
бірден –бір әдемі және ұлы сарқырама ” деп айтқан.
Қазіргі уақытта Аргентина мен Бразилиядағы Игуасу сарқырамасына СЭС
–сын салу жұмыстарынын жүргізу басталды .
Виктория – Оңтүстік Африкадағы Замбези өзеніндегі , дүние жүзіндегі ең
ірі және биік сарқырамаларының бірі. Ені 1800 метр,су 120 метр биіктіктен
құлайды . Сарқырамаға СЭС–ы салынған. Туризм жақсы дамыған . Викторияны
1855 жылы ағылшын саяхатшысы Д. Ливингтон ашқан .
Виктория сарқырамасы - әлемдік табиғат құрбылысының бірі .
Викторияның аумағында Зимбабве өзенінде 1939 ж құрылған, 59,3 мың га
ауданды алып жатқан Фалс корығы бар . Ал Замбия өзенінің маңында 1972 жылы
құрылған, 6,6 мың га жерді алып жатқан Моси - Са – Тунья ұлттық парк
ұйымдастырылды .
АҚШ пен Канаданың шекараларында бес ірі жер шарының көлдері орналасқан
. Олар Жоғарғы, Мичиган, Гурон, Эри және Онтарио. Төрт көлдің ауданы – 225
мың км2.
Өте танымал сарқырама Солтүстік Америкадағы Ниагара өзенінің ортасында
орналасқан, Эри өзенінен Онтарио өзеніне ағады. Сарқырама басынан екі
салаға бөлінеді :
1 - шісі сол – канадалық – ені 914 м
2 - шісі оң – американдық – ені 305 м
Екеуіде төмен қарай құлағанда 51 метр қашықтықты құрайды. Ниагара
сарқырамасының жалпы ені 1200 метрді құрап – бұл дүние жүзіндегі енінің
үлкендігімен ерекшеленетін бесінші сарқырама болып табылады. Орташа жылдық
шығыны – 6010 м3 немесе 360600 т. минутына есептегенде жер бетіндегі бес
күштінің бірі .
Ниагара сарқырамасы бүкіл әлемге танылды . Жылына 16 мыңға жуық
туристтерді қабылдайды, бұл туристік компанияларға табыс әкеледі.
Сарқыраманың маңына қонақүйлер, жолдар, кеңселер салынған. Ниагара
сарқырамасының атаумен екі қала пайда болды. Біріншісі Ниагара – Фолс
канадалық қаласы 100 мыңға жуық халқы бар. Екіншісі – американдық 50 –мың
халық мекендейді .
Су құрылыс компаниялары сарқыраманың энергияларын СЭС – да, ал
туристік компаниялар табыс көзін сақтау үшін пайдаланады Этьенн Брюль
Онтарио, Эри, Гурон, Жоғарғы көлдерін көрген бірінші европалық, сонымен
қатар Ниагара сарқырамасын 1615 жылы бірінші ашқан адам болып есептеледі.
Бүгінгі таңда Ниагара сарқырамасы танымал болуының себебі,өткені әлемдегі
бірден -бір үлкен, халық тығыз қоныстанған орталықта орналасқан .
Шри – Ланка өзенінде таудан құлап ағатын сарқырамалардың саны бұл
жерде жүзден асады. 212 – метрлік сарқырама “ Келіншек орамалы ”( Фата
невесты, Коslonda Bridal Veil ) – дүние жүзіндегі бірден – бір биік
сарқырамалардың бірі Аралдың орталық бөлігінде, яғни оңтүстікке Нувара
Эмейден, ауданың көлемінің ерекшелігіне байланысты 50 де 50 шақырым
аралығында бірден осы сияқты 7 сарқырама мен каскадтар бар .
210 – метрлік Курунду, 220 – метрлік Диялума және 241 метрлік
Бамбаракондо осы аралдағы төменгі құлап ағатын өте жоғары сарқырамалар да
кездеседі .
Өкінішке орай бұл сарқырамалар басқа да сарқырамалар сияқты маусымдық болып
келеді. Бұлар кездері жауатын муссондық жаңбыр сумен қоректенеді , көп
кезеңдерде құрғақ болып кездеседі .
Гарбари сарқырамасы. Осыдан көп жыл бұрын Венесуэланың Оңтүстік
ауданына ( “ Амазонка” федералдық аймақ ) саяхат жасаған уақытта итальян
зерттеушісі Альдо Гарбари Марауана тауларында сарқыраманы байқаған, бірақ
ол ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚ МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗДАР ПЕДАГОГИКА ИНСТИТУТЫ
ЖАРАТЫЛЫСТАНУ – ГЕОГРАФИЯ ФАКУЛЬТЕТІ
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: ЖЕР ШАРЫ САРҚЫРАМАЛАРЫ
Орындаған: Лахаева А.
Тексерген: п.ғ.к. С.Қ. Қасенов
АЛМАТЫ 2008
ЖОСПАР:
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім:
А) Әлемдегі ең биік сарқырамалар туралы мағұлмат
Ә) Еліміздегі сарқырамалар
ІІІ. Қорытынды:
Сарқырама – табиғаттың ғажайып құбылысы
Пайдаланған әдебиеттер.
Кіріспе
Өзендер – гидросфераны құраушы құрлық сулары ішіндегі ең маңызды
бөлігі. Адамзаттың өзен және оның бөліктері туралы дүниетанымның
қалыптастыруда сарқырама ұғымын түсіндіре отырып , жер шарындағы және
еліміз аумағындағы сарқырамалар туралы мағұлмат берудің маңызы ерекше.
Сарқырама - ерекше және қызықтыратын табиғат ғажайыптарының
бірі. Бұл су түрі еркін ауада құлайтын және жерге барып ағатын, аспанға
шашырайтын, шынымен де бірден – бір өмірдің керемет құбылысы. Сарқырама
орналасқан жердің өзге өзінің әдемілігімен ерекшеленеді .
Сарқырама өзен арнасы бойында қалыптасады негізінен, тау
өзендеріне тән. Өзен арнасы бойында суға шайлмайтын қатты тау жыныстары
кездесетін жерлердінде судың тік кемерден төмен құлап ағуы сарқырама деп
аталады.
Сарқырама - бұл жоғарыдан төменге тез ағатын су түрі болып
табылады .Бұл сөздерді естігенде негізі адамға ешқандай көзқарас , әсер
бермейді. Сарқыраманы қолмен жасау мүмкін емес. Нақты айтатын болсаң ,
сарқырама – ерекше композицияның элементі .
Кез келген сарқырамаға сипаттама бергенде басты критерий ретінде
өзен арнасы бойымен құлаған судың биіктігі мен енінің шамалары алынады .
Аталған белгілеріне қарай сарқырамалар екі типке бөлінеді:
1. Су арнасының ені биіктігінен артық
сарқырамалар (1 –кесте ).
2. Құлау биіктігі енінен жоғары сарқырамалар (2
–кесте ).
1 –кесте
Сарқырамалардың Ұлы бестігі
№ Аты Биіктігі Ені Су шығыны, Орналасқан орны
метр метр м3 сек
1 Кон 21 12500 8700 - 45000 Меконг өзені,Еуразия
2 Гуаира 40 4800 9000 – 13000 Парана өзені, Оңтүстік
Америка
3 Игуасу 80 4000 1700 – 12000 Игуасу өзені, Оңтүстік
Америка
4 Виктория 120 1800 1400 – 7500 Замбези өзені, Африка
5 Ниагара 50 1200 1350 – 6000 Ниагара өзені, Солтүстік
Америка
2 –кесте
Әлемдегі ең биік сарқырамалар
№ Аты Биіктігі Орналасқан орны
метр
1 Анхель 1054 Чуруми өзені, Оңтүстік Америка
2 Тугела 933 Тугела өзені , Африка
3 Иосемит 727,5 Иосмети өзені, Оңтүстік Америка
4 Кукенан 610 Кукенон өзені, Оңтүстік Америка
5 Летарози Фолс 610 Родс – Иньяга ұлттық паркі, Африка
6 Тальниковый 600 Курейки өзені, Евразия
7 Кауан 600 Кауан аралы , Гавай
8 Сотерленд 580 Артур өзені , Жаңа Зеландия
а) Жер шарындағы сарқырамаларға келетін болсақ , әлемдегі ең биік
сарқырама – Анхель сарқырамасы . Бұл ең биік сарқыраманы ең алғаш рет
байқаған 1935 жылы Джимми Энджел болды. Бірақ ол сол кездері оңтүстік -
шығыс Венесуэледа алтын алумен айналысты. Ол өзінің кішкентай ұшағымен
жіңішке шатқал арасымен ұшып бара жатып, судың 979 метр биіктіктен құлап
жатқанын көрді. Яғни бұл сарқыраманың алғашқы ашылу сәтті еді. Анхель
сарқырамасы 1054 метр (ағылшынша – Энджель, жергілікті атаулы - Чуруммеру )
Оңтүстік Америкада Каррао өзені саласына ( Ориноко өзені алабы) құятын
Чуруми өзенінде орналасқан. Сарқыраманы 1935 жылы тұнғыш ашқан венесуэлалық
ұшқыш Хуан Анжель есімімен аталады.
Анхель сарқырамасының тарихын айтатын болсақ Анхель орысшадан
қазақшаға аудараты болсақ Періште деген мағынаны білдіреді . Бұл
сарқыраманың бұлай аталуы дұрыс және де өте орынды , өйткені сарқырама
періште атымен аталады . Жер шарындағы ең бірінші сарқыраманы ашқан
венесуэлалық ұшқыш Хуан Анжель атымен аталады . Ал бұрын үндістер мұны “
Апемей ” немесе “ Девичья бровь ” сарқырамасы деп атаған .
Анхель сарқырамасы 1935 жылы ашылған .
Биіктігі жөнінен екінші сарқырама – Африка материгінің
оңтүстігінде өзі аттас өзенде орналақан Тугела сарқырамасы . Оның биіктігі
туралы да түрлі
( 947,8 ; 933 және 853 м ) мәліметтер берілген. Тугела сарқырамасының
шығыны 400 м3 с .
Солтүстік Американың өте үлкен сарқырамасы – Йосемит сарқырамасы
болып табылады . Яғни ол биіктігі жөнінен әлемдегі сарқырамалардың ішінде
алтыншы орынды алады. Калифорниядағы Сьерра – Невада тауының Йосемит ұлттық
паркінде орналасқан. Ол өзінің ерекше құбылыстармен адамзат дүниесін таң
қалдырады.
Мәліметтер бойынша көптеген адамдар биіктігі жөнінен ең биік Анхель
сарқырамасынан басқа естіген емес, өйткені көптеген ең биік сарқырамалар
адамдар көзінен қашық және бөлек тауларда орналасқандықтан біле бермейді .
Және де олардың көбі кішкентай өзендерде орналасып келеді .
Йосемит сарқырамасы 200 м3 су секундына байланысты 727,5 биіктіктен
құлап ағады .
Йосемит даласында аппақ және лирикалық сарқырамасының бірі –
Брайделвейл , аударғанда келіншек сәукелесі деген мағананы білдіреді
( биіктігі – 189 м ) .
Йосемити “ үлкен аю Гризли” деген мағананы білдіреді . Үндістер
Йосемит даласы мен сарқырамасын жас патшаның құрметіне байланысты атаған.
Өйткені ол аштық кезінде үлкен аюды өлтіріп және халыққа таратып бергені
үшін жас патшаның аты Тенайя болды , бірақ осы істеген батырлығы үшін оны
Йосемити деп атап кеткен .
Аталған сарқырамалардан басқа суперсарқырамалардың бірі – Лаос
жерінің Меконг өзеніндегі Кхон сарқырамасы болып табылады . Оның биіктігі
22 метрді құрайды, судың ағасы 11000 м3 ағып өтеді .
Өзінің кереметтілігі әсер қалдыратын әлемдегі сарқыраманың бірі -
Оңтүстік Америкадағы Парона өзенінде. Бразилия мен Аргентинаның шекарасында
орналасқан. Парагвайдан 20 шаршы шақырым қашықтықта орналасқан – Игуасу
сарқырамасы . Бұл сарқырама орманды аралдардың қатарында орналасқандықтан
өзенді 275 салаға бөлінеді және 80 метр биіктіктен құлап ағады . Мысалға
судың шығыны секундына 1600 м3 болса , ал тасқын кезінде сол уақытта 11000
мыңға дейін көтерледі. 1986 жылдан бастап Игуасу сарқырамасы ЮНЕСКО – ның
шешімі бойынша адамдардың табиғат таңғажайыбы ретінде қарастырыла бастады .
Игуасу – бірден –бір әлемдегі өте күшті сарқырамалардың бірі
.Өзінің құрылымы бойынша Игуасу сарқырамасы 275 екіқабатты каскадтардан
тұратын жүйе болып табылады . Басты каскадтардың саны 28 , ал басқа
мәліметтерде 18 -21 деп берілген .
1541 жылы испан конкистадором доны Альваро Нуньесом Косесо де Вока
патшаның алтын табу деген бұйрығының нәтижесінде сарқыраманы ашты. Бірақ
бұл сарқыраманың ашылу ешкім жүздеген жыл ескерген жоқ. Игуасу сарқырамасы
ауданының бірінші картасы ХІХ ғасырдың соңында құрылды . 1903 -1904
жылдар аралығында . Бразилия мен Аргентина елдерінің келісімі бойынша
талқыланып 1928 жылы нақты белгілі болды .
Бұл үлкен Игуасу суын орыс адамдарының ішінен бірінші болып 1914-
1915 жылы аралығында Петербург университетінің студенттері И.Д Стрельников
және Н.П Танасийчук зерттеген. Бұлар қазір өте танымал совет ғалымдары
болып есептеледі . 1956 ж. Академик И.П. Герасимовтың қолдауымен ХVІІІ
халықаралық географиялық конгресінің делегаты барды .
Игуасу сарқырамасың қорығы 55 мың га ауданды алып жатыр.
Сарқыраманың маңына бірнеше қонақүй, бар, мейрамхана және аэродром
салынған. Игуасу қорығында темір ағаштар, пальмалар өседі, ал жануарларынан
маймыл, топирлар, колибрилар, көбелектер мекендейді .
Игуасу сарқырамасы туралы көптеген ғалымдар мағұлмат берген . Мысалы
, бразилиялық географ Роза де Аморанте Ромариз сарқыраманың ұмытылмас
әдемілігін сипаттаса, ал академик С.В. Калесник “ Игуасу - жер бетіндегі
бірден –бір әдемі және ұлы сарқырама ” деп айтқан.
Қазіргі уақытта Аргентина мен Бразилиядағы Игуасу сарқырамасына СЭС
–сын салу жұмыстарынын жүргізу басталды .
Виктория – Оңтүстік Африкадағы Замбези өзеніндегі , дүние жүзіндегі ең
ірі және биік сарқырамаларының бірі. Ені 1800 метр,су 120 метр биіктіктен
құлайды . Сарқырамаға СЭС–ы салынған. Туризм жақсы дамыған . Викторияны
1855 жылы ағылшын саяхатшысы Д. Ливингтон ашқан .
Виктория сарқырамасы - әлемдік табиғат құрбылысының бірі .
Викторияның аумағында Зимбабве өзенінде 1939 ж құрылған, 59,3 мың га
ауданды алып жатқан Фалс корығы бар . Ал Замбия өзенінің маңында 1972 жылы
құрылған, 6,6 мың га жерді алып жатқан Моси - Са – Тунья ұлттық парк
ұйымдастырылды .
АҚШ пен Канаданың шекараларында бес ірі жер шарының көлдері орналасқан
. Олар Жоғарғы, Мичиган, Гурон, Эри және Онтарио. Төрт көлдің ауданы – 225
мың км2.
Өте танымал сарқырама Солтүстік Америкадағы Ниагара өзенінің ортасында
орналасқан, Эри өзенінен Онтарио өзеніне ағады. Сарқырама басынан екі
салаға бөлінеді :
1 - шісі сол – канадалық – ені 914 м
2 - шісі оң – американдық – ені 305 м
Екеуіде төмен қарай құлағанда 51 метр қашықтықты құрайды. Ниагара
сарқырамасының жалпы ені 1200 метрді құрап – бұл дүние жүзіндегі енінің
үлкендігімен ерекшеленетін бесінші сарқырама болып табылады. Орташа жылдық
шығыны – 6010 м3 немесе 360600 т. минутына есептегенде жер бетіндегі бес
күштінің бірі .
Ниагара сарқырамасы бүкіл әлемге танылды . Жылына 16 мыңға жуық
туристтерді қабылдайды, бұл туристік компанияларға табыс әкеледі.
Сарқыраманың маңына қонақүйлер, жолдар, кеңселер салынған. Ниагара
сарқырамасының атаумен екі қала пайда болды. Біріншісі Ниагара – Фолс
канадалық қаласы 100 мыңға жуық халқы бар. Екіншісі – американдық 50 –мың
халық мекендейді .
Су құрылыс компаниялары сарқыраманың энергияларын СЭС – да, ал
туристік компаниялар табыс көзін сақтау үшін пайдаланады Этьенн Брюль
Онтарио, Эри, Гурон, Жоғарғы көлдерін көрген бірінші европалық, сонымен
қатар Ниагара сарқырамасын 1615 жылы бірінші ашқан адам болып есептеледі.
Бүгінгі таңда Ниагара сарқырамасы танымал болуының себебі,өткені әлемдегі
бірден -бір үлкен, халық тығыз қоныстанған орталықта орналасқан .
Шри – Ланка өзенінде таудан құлап ағатын сарқырамалардың саны бұл
жерде жүзден асады. 212 – метрлік сарқырама “ Келіншек орамалы ”( Фата
невесты, Коslonda Bridal Veil ) – дүние жүзіндегі бірден – бір биік
сарқырамалардың бірі Аралдың орталық бөлігінде, яғни оңтүстікке Нувара
Эмейден, ауданың көлемінің ерекшелігіне байланысты 50 де 50 шақырым
аралығында бірден осы сияқты 7 сарқырама мен каскадтар бар .
210 – метрлік Курунду, 220 – метрлік Диялума және 241 метрлік
Бамбаракондо осы аралдағы төменгі құлап ағатын өте жоғары сарқырамалар да
кездеседі .
Өкінішке орай бұл сарқырамалар басқа да сарқырамалар сияқты маусымдық болып
келеді. Бұлар кездері жауатын муссондық жаңбыр сумен қоректенеді , көп
кезеңдерде құрғақ болып кездеседі .
Гарбари сарқырамасы. Осыдан көп жыл бұрын Венесуэланың Оңтүстік
ауданына ( “ Амазонка” федералдық аймақ ) саяхат жасаған уақытта итальян
зерттеушісі Альдо Гарбари Марауана тауларында сарқыраманы байқаған, бірақ
ол ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz