Қазақстанның терісі қымбат және кәсіптік аңшылықтың аңдары. Тиімді пайдалану және қорғау

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
НЕГІЗГІ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1. Терісі үшін ауланатын аңдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
2. Терісінен басқа да өнімдер алынатын жабайы хайуанаттар ... ... ...10
3. Жыртқыштар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
4. Кеміргіштер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
5. Қояндар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19

Еліміздің территориясы жабайы хайуанаттар дүниесіне мейлінше бай. Құстар мен аңдардан өте бағалы өнімдер алынады. Оларға аң терісі, дәмді ет, панты, мүйіз және мамық, қауырсын сияқты шикізаттар жатады. Соңғы жылдары терісі үшін ауланатын аңдардан жыл сайын жабайы тұяқты жауарлардан, орман және су құстарынан жоғары өнімдері алынып келеді.
Табиғат байлықтарын тиімді пайдалануда жүйелі жолға қойылып келе жатқан жұмыстардың бірі – аңшылық шаруашылықтары. Жеңіл өнеркәсіптік шикізаттардың және шет елдерге шығарылатын шикізаттардың басты көзінің бірі- аңдардың бағалы терілері.
Сондықтан бізде терісі бағалы аңдарды көбейту және олардың қорын тиімді пайдалану мәселесіне үлкен мән беріледі.
Біздің аңшылық шаруашылығымызда да өте бағалы және тиімді тауардың бірі аң терісі болып есептеледі. Бұлғын, сусар, ақтиін, ондатр, күзен, қызыл түлкі сияқты терісі аса бағалы аңдардың елтірісі жоғары бағаланады. Жабайы тұяқты жануардардың дәмді еті мен пантысы да экспортқа шығарылады.

1. Қазақстан ұлттық энциклопедиясы. 4-ші том (Ж-К), Алматы, 2002.
2. Қазақстан ұлттық энциклопедиясы 6-шы том (Қ-Н), Алматы, 2002.
3. Қ. Қайымов, «Қызықты зоология», Мектеп баспасы, Алматы 1975.
4. Қыдырбаев Хамит, «Терісі бағалы аңдар», Алматы 1982.

Пән: Өнеркәсіп, Өндіріс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ
МИНИСТРЛІГІ

ТАҚЫРЫБЫ: Қазақстанның терісі қымбат және кәсіптік
аңшылықтың аңдары.Тиімді пайдалану және қорғау

ОРЫНДАҒАН:

ТЕКСЕРГЕН:

Алматы, 200 жыл
ЖОСПАР

КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 3
НЕГІЗГІ
БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 5
1. Терісі үшін ауланатын аңдар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
2. Терісінен басқа да өнімдер алынатын жабайы хайуанаттар ... ... ...10
3.
Жыртқыштар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...12
4.
Кеміргіштер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
5. Қояндар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ...16
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .18
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..19

КІРІСПЕ

Еліміздің территориясы жабайы хайуанаттар дүниесіне мейлінше бай.
Құстар мен аңдардан өте бағалы өнімдер алынады. Оларға аң терісі, дәмді
ет, панты, мүйіз және мамық, қауырсын сияқты шикізаттар жатады. Соңғы
жылдары терісі үшін ауланатын аңдардан жыл сайын жабайы тұяқты жауарлардан,
орман және су құстарынан жоғары өнімдері алынып келеді.
Табиғат байлықтарын тиімді пайдалануда жүйелі жолға қойылып келе
жатқан жұмыстардың бірі – аңшылық шаруашылықтары. Жеңіл өнеркәсіптік
шикізаттардың және шет елдерге шығарылатын шикізаттардың басты көзінің
бірі- аңдардың бағалы терілері.
Сондықтан бізде терісі бағалы аңдарды көбейту және олардың қорын тиімді
пайдалану мәселесіне үлкен мән беріледі.
Біздің аңшылық шаруашылығымызда да өте бағалы және тиімді тауардың
бірі аң терісі болып есептеледі. Бұлғын, сусар, ақтиін, ондатр, күзен,
қызыл түлкі сияқты терісі аса бағалы аңдардың елтірісі жоғары бағаланады.
Жабайы тұяқты жануардардың дәмді еті мен пантысы да экспортқа шығарылады.
Біздің елімізде аңдардың қоры да мол. Мәселен, жабайы хайуанаттар
мекендеуге қолайлы жерлерде бұлғынды, сусарды,қызыл түлкі, бұлан, ақбөкен,
елікті кездестіруге болады. Қазір бізде дайындалып жүрген аң терілерінің
басым көпшілігі аң шаруашылығының үлесіне тиеді. Кейінгі жылдары әсіресе
жабайы аңдардың терілерін дайындау күрт төмендеп кетті.
Қазіргі кезде Қазақстанның табиғат байлығының бұл түрі – терісі
бағалы аңдарды өте нашар пайдаланып келеді. Зоология ғылыми- зерттеу
институтының жанындағы сүт қоректілерді зерттейтін лабораторияның ғылыми
қызметкерлерінің мәліметтеріне қарағанда, республикамызда таралған терісі
үшін ауланатын аңдардың қоры мол екені анықталып отыр. Дегенмен халық
шаруашылығына, әсіресе, жеңіл өнеркәсіпке қажетті шикізаттар алынатын
жабайы аңдардың қорын тимді пайдалану, көбейту және өте сирек кездесетін
хайуанаттарды қорғау аңшылық шаруашылықтары мен табиғатты қорғау
қоғамдарының жеке аңшылар мен балықшылар одағының негізгі міндеттерінің
бірі болып табылады.
Республикамызда аң терілерін мол өндірудің тағы бір тиімді жолы-
терісі құнды кейбір аң түрлерін арнаулы фермаларда өсіру. Сонымен бірге
үлпілдек әдемі жүні мен жұғымды жеңіл етіне бола үй қояны сияқты өте
өсімтал аңды өсіру көп пайда келтіреді. Жоғарыда аталған терісі бағала
аңдардың қорын тиімді пайдалану мен көбейту және өсірілетін аңдардң
терілерін молырақ дайындау жөніндегі нақты шараларды жүеге асыру керек.
Елімізде бұл халық шаруашылығының бір саласы болып есептелді. Оның негізгі
мақсаты- терісі бағалы аңдардың және басқа да кәсіптік маңызы бар аңдардың
санын көбейте отырып, оларды тиімді пайдалануға, халықты бағылы қымбат аң
терілерімен, дәмді етпен және басқа да аңшылық өнімдерімен қамтамасыз ету.

Бұрын республикамызда 14 арнаулы кәсіптік аңшылық шаруашылығы мен аң
өсіретін фермалар болған. Республикамыздың 60 миллион гектардай жері аң
аулауға жарамды.
Табиғат байлығын қорғап, қамқорлыққа алу, тиімді пайдалану – бүгінгі
ғылыми- техникалық прогресс дамыған дәуірдегі өзекті проблемалардың бірі.
Республикамыз табиғат байлықтарын қорғау және байыту ісіне әрқашан да зор
маңыз беріп келеді. Жануарлар дүниесін қорғау және пайдалану туралы заң
қабылданды. Бұл заңды бұлжытпай орындағанда жануарлар дүниесі сақталып, оны
көбейтуге мүмкіндік туады. Сондықтан да табиғат байлықтарын арттыра беруге
бір кісідей үлес қосуға тиіспіз. Ол- барлығымыздың азаматтық борышымыз.
Кең-байтақ Қазақстан территориясы, оның орасан мол жануарлар дүниесі
республикамызда аңшылық шаруашылығын жүйелі жолға қойып, оны одан әрі
дамытуға, кәсіптік аңдар мен құстардың санын едәуір көбейтуге мүмкіндік
береді. Мұның өзі әрбір саналы азаматқа туған табиғаттың аң-құсын қорғап,
қамқорлыққа алу, тиімді пайдалану міндетін жүктейді. Ол үшін осы аңдардың
республикамыздың қай аймақтарыда таралғанын, мекендейтін орындарын,
биологиялық ерекшеліктерін, өсіп-өнуін, қорегін, тіршілігіндегі кейбір
өзгерістерді жақсы білу керек.
Сонымен қатар терісінен басқа да өнімдер алынатын жануарларда бар.
Бағалы шикізат беретін бұл хайуанаттардың санын арттырудың нақты шаралары
көрсетілген. Бұл мәліметтер олардың мол қорын тиімді пайдаланудың жан-жақты
жолдарын көрсетеді. Аңшылық шаруашылығы мен дайындау ұйымдарының және
аңшылар мен балықшылар одағының, табиғатты қорғау қоғамдарының
қызметкерлері бұл еңбектен тірі табиғат байлықтарының бірі – туған
өлкеміздің терісі үшін ауланатын аңдары мен аң фермаларында өндірілетін
елтірісі өте құнды жабайы хайуанаттар туралы өте құнды мәліметтер береді.

Терісі үшін ауланатын аңдар

Табиғаттың аса маңызды байлығының бірі- жануарлар дүниесі. Ол
өнеркәсіптік, техникалық, дәрі-дәрмектік шикізат, тағамдық өнімдер және
адам қажетін қанағаттандыратын басқа да материалдық байлықтар алу үшін
пайдаланылатын табиғи ресурс болып табылады.
Жануарлар дүниесінің ғылыми, тәрбиелік және эстетикалық мақсаттар
үшін маңызы зор. Сондықтан да оларды қорғау және тиімді пайдалану- осы
замаңғы ең актуальді проблемаларды, бірі. Бізде осыған байланысты қажетті
шаралар жасалып, жүзеге асырылуда.
Кең-байтақ Қазақстан жерінде құнды тері, дәмді ет, дәрі-дәрмен
шикізат беретін жабайы аңдар мен құстардың алуан түрлері тіршілік етеді.Жер
бетінде таралған омыртқала жануарлардың арасында халық шаруашылығына аса
маңыздылардың біріне терісі бағалы аңдар мен кәсіптік тұрғыда ауланатын
жабайы тұяқты жануарлар жатады. Қазақстанда аң терілерінің дайындалуы
жабайы жануарлар санының азайып кетуіне, шаруашылық- ұйымдастыру
жұмыстарының дұрыс жүргізілмей отырғандығынан екендігі мәліметтерден айқын
көрінеді.
Өлкеміде таралған барлық сүтқоректілердің ішінде 50-ге жуық түрі әр
түрлі маусымда тері үшін ауланатын аңдардың қатарына жатады. Ал қазір шын
мәнінде ол түрлердің жартысына жуығы ауланады. Негізгі ауланатын
хайуанаттарға ақтиін, суыр, қасқыр, қоян, күзен сияқты аңдар жатады. Мұнда
шағын аудандарда таралған және сирек кездесетін, бірақ терісі аса бағалы
бұлғын,құндыз,сілеусін, қара және сары күзен сияқты аңдар да бар. Сонымен
қатар ауыл шаруашылығына зиянды су тышқаны, бұраубас, ұшар, аламен секілді
ұсақ кеміргіштер де ауланады.
Сусарлар тұқымдасы. Дүние жүзіне сусар тұқымдасының өкілдері ең
құнды терісі арқылы белгілі.
Совет Одағында сусар тұқымдасына жататын аңдардың 19 түрі кездесетін
болса, соның 15 түрі Қазақстанда тараған. Бұлардың ішінде бағалы терісі
үшін ауланатындарына бұлғын, дала күзені, орман күзені, су күзені, сары
күзен, сарғыш күзен, ақкіс, аққалақ, құндыз, борсық және құну жатады. Ал
қалған түрлері- орман сусары, тас сусары, шұбар күзен, европа қара күзені
және орта азия құндызы өте сирек кездесетін болғандықтан Қазақстанның
Қызыл кітабына жазылған. Бұл аңдарды қорғауға аулауға байланысты, оларды
аулауға толық тыйым салынған.
Терісі бағалы аңдарды қорғау шаралары ұқыптылықпен жүзеге асырылған
күнде еклешекте орман және тас сусарларының санын көбейтіп, олардың
белгілі мөлшерін кәсіптік жолмен аулап отыруға болар еді. Қазақстаннан
басқа ТМД-ның европалық бөлігінде орман және тас сусарларының саны
айтарлықтай молырақ. Мұнда бұл аңдардың мекендеуіне қолайлы жерлер көп.

Бұлғын. Бұлғынның денесінің ұзындығы 43-53 см, салмағы 1-2 кг келетін
терісі өте бағалы аң. Жүні ұзын, сәнді әрі жылтыр келеді. Аяқтарының және
бауырының жүндері сәл тақырлау, ал құйрық жүндері ұзын, қалың болады.
Табандары жүнді келеді. Ол жұмсақ қар үстінде оның жүгіруіне қолайлы. Қыста
бұлғының жүні, әдемі, үлпілдек, жібектей жұмсақ, қылшықтары жылтылдап
тұрады. Жүнінің терісі ашық қоңыр, сарғыштау келеді. Кейде қара-қоңыры да
кездеседі. Қылшық жүнінің астындағы түбірі ашық күлгін түсті болады.
Тырнақтары қысқа және өткір. Осы тырнақтарымен ін де қазады, ағашқы да
өрмелеп шығады. Бұлғын-икемді, өте шапшаң қозғалатын аң.
Ол Монғолияның солтүстігінде, Қытайда, Жапонияда, Кореяда тараған.
Совет Одағында бұл аң негізінен Оралда, Батыс және Шығыс Сібірде, Қиыр
Шығыста, Алтай өлкесінде көптеп кездескен.
Қазақстанда терісі аса бағалы әрі сымбатты аң бұлғының өте көп
таралған негізгі аймағы Алтай таулары. Он алтыншы ғасырға дейін бұл бағалы
аңдардың мекені қазіргіден біраз аумақты болатын. Ол Қарқаралы тауы мен
Қалбы Алтайында, Ертіс өзенінің оң жағалауындағы қарағайлы ормандарда
жүретін. Сондай-ақ бұлғын Солтүстік және Оңтүстік Қазақстанның ну
ормандарыда да тіршілік еткен. Келе-келе ауа-райының өзгеруінен және бей-
берекет аулаудың салдарынан бұл аудандарда бұлғын саны күрт азайып кетті
де, соңынан мүлде жоқ болды. Он тоғызыншы ғасырдың екінші жартысында Алтай
тауларында жалпы саны 200-300-дей ғана бұлғын қалған болатын. Тіпті ХХ
ғасырдың басында бұлғын Сарымсақты қыратында, Марқакөл маңында, Қара ертіс
пен Күршім өзендері бойында да құрып кетті. Ал бүгінгі күндері олар мүлдем
кездеспейді.
Осыған байланысты Совет үкіметі кезінің өзінде де бұлғынды аулауға
үзілді-кесілді тыйым салынған болатын. Аса құнды хайуанаттарды жаңа
қоныстарға жерсіндіру қолға алынған болатын. Бұл аңды жаңа қоныстарға
немесе бұрын мекендеген аудандарына жерсіндіру жұмысы біздің
республикамызда да жүргізілген.
Бұлғын көбінесе жер бетінде тіршілік етеді. Бұл аң Алтай тауларындағы
майқарағай қылқан жапырақты орман аралас шыршалар мен балқарағайлар немесе
бұталар аралас өсетін шыршалы ормандарды мекендейді. Ағашқа шапшаң өрмелеп
шығады, соның қуыстарында тығылып жатады,қалың бұталардың арасында да
қоныстанады. Ол орман ішінде кездесетін үлкен жақпар тастардың қуыстарында
да мекендейді. Кейбір жағдайларда бұлғын қорегі мол жерлерді іздеп, сол
маңдағы ормандарға қоныс аударады.

Су күзені немесе қара күзен. Бұл аңдар басқа жақтан әкелініп
жерсіндірілген және аң шаруашылығы мен фермаларда өсірілетін терісі өте
бағалы аң. Біздің елімізге жерсіндірілген қара күзен Сібірде, Қиыр Шығыста
және ТМД-ның европалық бөлігіндегі кейбір аудандарда ғана таралған.
Қазақстанда жерсіндірілген қара күзен тек Оңтүстік Алтайда ғана кездеседі.
Қара күзенді біздің елімізде аң шаруашылықтары мен фермаларда өсіру
жұмыстары отызыншы жылдардың басында қарқынды жүрген болатын.
Қара күзен-қолға тез үйренетін, аң фермаларында өсірген жағдайда
экономикалық едәуір пайда беретін аң. Ол біздің республикамыздың бес
облысында Шығыс қазақстан, Павлодар, Талдықорған, Жамбыл және Көкшетау аң
фермаларында өсірлген. Бізде алған рет аң фермаларында қара күзен 1950
жылдан бастап өсірілген болатын.
Ересек күзеннің ұзындығы 42 сантиметрге, биіктігі 20 сантиметрге,
салмағы 2 килограмға жетеді. Қарашадан бастап, желтоқсанның аяғына дейін
қара күзндерді сойып, терісін алады. Сойғанда әуелі уколмен өлтіріп,
шатынан жарып қоянша бітеу сояды. Терісін мұздатып, қатырып дәрілеп,
тиісті формаға келтіріп киім тігетін фабрикаға жібереді. Қара күзеннің
терісі әдемі және төзімді келеді, сол себепті де елтірісі бағалы аңдардың
біріне жатады. Өңделген терісінің түсі қарадан гөрі қара қоңырға жақын,
түгі жібектей майда және ұзын. Және бір ғажабы бұл күзеннің жон терісінің,
бауырының , пұшпағының түгі бірдей, бармақтай тықыры, иә жарғағы жоқ,
тұтасыман құлпырған бір бұйым.
Қара күзенді және көгілдір түлкі сияқты аңдарды маман кадрлар бағып
өсіреді.
Бұл өзі құрылық пен суда бірдей жүре беретін жыртқыш аңның бірі.
Тұратын мекені – су жағасындағы орман, тал-теректі жердегі іг. Қорегі-
түрлі ұсақ жәндік пен құс, балық, бақа –шаян сияқтылар.
Қара күзенді бағудың ең қиын, мазасыз кезеңі- күшіктеген тұсы. Кейде он
екі күшік туғанда, емшек сүті жетпей, күшіктері таласып, енесі олардың
бірін бауырына салып, бірін алып содан соң оларды қайта алмастырып әуреге
түседі. Бауырын жаңа көтеріп, есейіп келе жатқан күшіктері ойнап жүріп,
бірі екіншісінің үстін сәл қанатып алса, тағы сол саулары жабылып,
жаралысын жеп қояды. Осының салдарынан олардың өсімі кемиді, ал бұл
шаруашылық үшін зиянды. Сондықтан мұндай маусымда аң шаруашылығының
қызметкерлері баққан аңдарының арасында шығын болдырмау үшін бар
мүмкіншілікті жасайды.
Қара күзеннің өте бағалы, әдемі және мықты терісінен пальто, жакет
тігіледі және жаға жасалады. Соңғы жылдары бұл аңның терісі де аң
терілерінің дүниежүзілік рыногында зор орын алатын болды.

Көгілдір түлкі - кәсіптіп маңызы бар және аң шаруашылығында аса
бағалы терісіне бола өсіріледі. Денесінің ұзындығы 56-75 сантиметрдей,
салмағы 6-10 килограмдай. Жүні жұмсақ, құйрығының ұзындығы 25-30
сантиметрдей. Тұмсығы қысқа, сүйір, құлағы кішкентайлау дөңгелекше келген.
Аяқтары қысқа табандарында қатты жүні болады. Жүні қалың және жұмсақ түсі
бойынша көгілдір және ақ болып бөлінеді.
Ақ түлкінің жүні қысқа, шымдай ақ, ал көгілдір түлкінің жүні жазда да және
қыста да сұрғылт сұр немесетүтін түстес сұр келеді. Бұл түлкілердің
тіршілігі және кейбір биологиялық ерекшеліктері бір-біріне ұқсас.
Көгілдір түлкі полярдың аңы. Бұл аң Командор, Алеут аралдарында,
Аляскада, Канадада, Гренландияда,Скандинавияда таралған. Бұл түлкілер
маусымға байланысты қоныстарын ауыстырып отырады. Тундраны мекендейтін
түлкілер қысқа қарай орманды тундраға және тайгаға немесе солтүстікке
қарай теңіздердің жағалауына көбіне қорек іздеу үшін қоныс аударады.
Ақ және көгілдір түлкілер негізінде кеміргішьермен қоектенетін аңдар.
Олар көбінесе лемингпен- тундра тышқандарымен, тоқалтістермен, құстармен
және олардың жұмыртқаларымен, өлекселерімен және жемістермен де азықтанады.

Табиғат жағдайында тіршілік ететін көгілдір және ақ түлкілердің саны
жыл сайын өзгеріп отырады. Бұл олардың негізгі қорегі- тундра тышқандарының
аз-көптігіне байланысты.
Сібірде бағалы терілері үшін ауланатын аңдардың ішіндегі негізгілері-
ақ және көгідір түлкілер.Бірақ ақ түлкіге қарағанда көгілдір түлкінің
терісі құнды келеді. Біздің елімізде бұл аңдарды аң фермаларында өсіру 1960
жылдан бас алған болатын. Олар Солтүстік Қазақстан,Шығыс Қазақстан,
Көкшетау, Павлодар және Семей облыстарындағы аң фермаларында өсірілген.
Сондай-ақ бұл аңдарды Алматы, Талдықорған және Ақтөбе облыстарында көптеген
әуесқой аңшылар үйіне де өсіріп көрген.
Күміс қылшықты қара түлкі немесе күміс қара түлкі - канадалық қызыл
түлкінің жаңа өсіріліп шғарылған тұқымы. Бұл –аң шаруашылығында торда
өсірілетін терісі өте құнды аң. 1946 жылы Қазақстанда екі жерде қара түлкі
фермасы ұйымдастырылған болатын. Оның бірі Алакөл ондатр шаруашлығы
жанындағы Үшжарма поселкісінде ұйымдастырылған еді. Кейіннен олар
Павлодар,Солтүстік Қазақстан, Семей және Жамбыл облыстарындағы аңшылық
шаруашылықтарында және аң фермаларында өсірілген.
Саз камшаты немес саз құндызы – терісі әдемі, мықты және жеңіл келетін
ірі кеміргіш аң. Сыртқы түрі кәдәмгі үлкен егеуқұйрыққа ұқсайды. Дене
құрылысы құрлықта суда да тіршілік етуге бейімделген.
Саз камшатының негізгі мекені- Оңтүстк Америка. Біздің елімізде бұл аңды
жерсіндіру жұмыстары 1930 жылы басталып, 1965 жылға дейін 6270 саз камшаты
жіберілді. Саз камшаты бірыңғай өсімдіктермен қоректенетін аң. Кейде кейбір
ұлулар мен де қоректенеді.

Саз камшат-өте өсімтал аң. Жыл бойы көбейеді, жылына екі рет балалайды. Саз
камшатты аң шаруашылығында өсіруге өте пайдалы. Қазақстанда саз камшатты
тек аң шаруашылығында және аң фермаларында ғана өсіреді. Мұнда сумен
толтырылған бассейінде және тор үйшікте ұсталады. Оларды рацион бойынша
өсімдік азығымен қоректендіреді. Басқа өсірілетін терісі бағалы аңдардан
айырмашылығы саз камшатты өте қымбат азықтарда керек етпейді.
Біздің өлкемізде бұл аң Жамбыл, Шымкент, Алматы,Талдықорған,
Қарағанды және Шығыс Қазақстан облыстарында аң шаруашылығында және шағын аң
фермаларында өсірілген. Мәселен Жамбыл облысында саз камшатты 1968 жылдан
бері Шу аң шаруашылығында өсірген. Саз камшатын аңфермаларында өсіру жақсы
нәтижелер берді.
Сөйтіп, республикамызда терісі құнды кейбір аң түрлерін арнаулы аң
өсіру орталықтарында өсіру қолға алыну керек. Аңшылық шаруашылығы халық
шаруашылығының бір маңызды саласы болып табылады. Ол республикамызға үлкен
табыс береді. Келешекте де мұндай шаруашылықтарды дамытуға баса назар
аударып отыру қажет.

Терісінен басқа да өнімдер алынатын жабайы
Хайуанаттар

Қазақстан табиғи ресурстары мол, бай өлкелердің біріне жатады. Сол табиғат
байлығының бір түрі- хайуанаттар дүниесі. Кең-байтақ республикамызда
түрліше шикізат беретін жануарлардың бірнеше ондаған түрі тіршілік етеді.
Бұлардың біразының түрі дертке шипа боларлық шикізат беретін биологиялық
қасиеттері бар аса пайдалы хайуанаттар. Олардың көбінде витаминдер,
гормондар, ферменттер сияқты биологиялық активті заттар болады. Олардың
ішінде таза шипалы өнім беретіндері де кездеседі. Шығыс медицинасында
осындай жабайы жануарлардың 40 түрі пайдаланғаны анықталып отыр.
Адам баласы сонау көне дәуірден бастап-ақ өсімдіктердің көптеген
түрлері мен жануарлардан алынған өнімдерді әр түрлі ауруларға қарсы ем ұшін
қолданып келеді. Бұл әдіс, әсіресе, шығыс халықтарында кең тараған.
Сондай-ақ соңғы жылдары ғамылдардың зерттеуі бойынша біршама жабайы
жануарлардан шипалы қасиеті бар дәрі-дәрмек алуға болатыны ғылыми тұрғыдан
анықталып отыр. Мәселен қазіргі кезде шығарылатын барлық дәрінің ішінде 8
проценті жануарлар өнімінен жасалады. Мамандардың мәліметіне қарағанда,
терапия саласында пайдаланылатын дәрі-дәрмектерді дүние жүзілік арсеналында
шамамен 100 мыңдай препарат бар екен. Біздің елімізде жануарлардан
алынатын үш мыңға жуық препарат қолданылады.
Халық медицинасында өнімінің маңызы бар жабайы жануарлар. Шипалық
қасиеті бар өнім беретін тұяқты аң- ақбөкен немесе киік. Ол өлкеміздің шөл
және шөлейт өлкемізде таралған. Халық медицинасында бұл жануардың әсіресе
мүйізі құнды. Сонымен бірге халық оның етінің де кейбір қасиеттері барын
білген. Қазақ киікті киелі, қасиетті аң дейді. Халық киік мүйізінен
женьшень немесе пантокрин тәрізді дәрі алуға болатынын ертеден -ақ білген.
Мұндай дәрі өкпе қабыну, жүрек аурулары, паралич, құяң сияқты ауруларды
емдеуге қолданылған. Мал еті ауырлау тиетін науқастар киік етін жеген.
Өйткені киік еті тез сіңетін жеңіл тамақ. Киіктің тұяғын күйдіріп, одан
алынатын күлді денедегі жараға, теміреткіге жақса одан тез жазылатынын
қазақтар да, шығыс халықтары да ерте түсінген. Ал киіктің қаны шөлі
қанбайтын сусамыр ауруына шалдыққандарға пайдалы. Демек оларды қасиетті деп
халық тегін айтпаған.
Шығыс медицинасында киіктің мүйізінен жасалған дәрі жүйке, тамыр
уруларына ем ретінде қолданылған. Қатты көтерілген дене қызуын бәсеңдету
үшін дәрігерлер ақбөкен мүйізінің қайнатпасын сырқатттанған адамдарға
іштірген. Қазіргі кезде бұл тұяқты аңның мүйізінен алынған заттың
тыныштандырғыш жәнетырыспаға қарсы дәрі-дәрмектік қасиеті бар екнін ғылым
анықтап отыр. Қиыр Шығыстың ғылыми орталығына қарасты биологиялық активті
заттарды зерттейтін институтының экспериментальдық терапия лабараториясында
медицина ғылымдарының докторы, профессор И.И. Брехманның басшылығымен
киіктің мүйізінен арнаулы препараттар алынған.Бұл препараттар жүйке, тамыр
және демікпелі бронхит ауруларына ем ретінде қолданылады.
Ерте заманда ақбөкен еті үшін емес, қымбат бағаланатын мүйізі үшін
ауланғаны белгілі. Ол бүгін де жоғары бағаланып, шетелдерге, әсіресе
Жапонияға шығарылатын өнімнің бірі болып отыр. Республика бойынша жыл сайын
бірнеше мың тонна ақбөкеннің дәмді еті дайындалып, одан көп табыстар
алынған.
Шипалық қасиеттері бар өнім беретін жабайы жануарлардың біріне аю да
жатады. Әр түрлі ауруларға шипа болатын зат – аю өті. Ол әсіресе Оңтүстік
– Шығыс Азияда халықтық медицинада да жоғары бағаланыды. Шығыс елдерінде
көбінесе Қытайда, Индияда, Бирмада және Жапонияда аю өті ішек-қарын,
бауыр ауруларын, сары ауруды, жұқпалы іш ауруларын, көз қарығуын, қатерлі
ісіктер мен жараларды емдеуге жиі қолданылады.
Шығыс Сібірдің жергілікті халықтары аю өтінің шипалық қасиетін
жақсы біліп, ауруларға дару есебінде қолданып отырған. Сол сияқты қазақ
халқы да оның дәрілік мәнін ертеден біліп өтті туберкулез, іш ауруларын
емдеуге кеңінен пайдаланған.
Совет Одағында Тува,Якутия және Камчатка сияқты жерлерде тұратын
аңшылар аң өтін ревматизм және бауыр, қарын ауруларын емдеуге пайдаланады.
Бірақ біздің елімізде бұл аңның өтін дайындау ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.