Бастауыш мектептерде жаратылыстану пәндері арқылы экологиялық білім беру
Кіріспе
I.Негізгі бөлім
1.1.Экологиялық білім − көп сатылы үрдіс.
1.2.Экологиялық білім берудің негіздері мен қалыптастырудың пәндік жүйесі.
1.3.Экологиялық тәрбие берудің қазіргі кездегі маңызы.
1.4. Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық білім мен тәрбие беру.
II.Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
I.Негізгі бөлім
1.1.Экологиялық білім − көп сатылы үрдіс.
1.2.Экологиялық білім берудің негіздері мен қалыптастырудың пәндік жүйесі.
1.3.Экологиялық тәрбие берудің қазіргі кездегі маңызы.
1.4. Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық білім мен тәрбие беру.
II.Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
Бүгінгі таңда бүкіл адамзаттың алдында тұрған өмірлік маңызы бар ауқымды проблемалардың ішінде табиғатты қорғау мен табиғи ресурстарды тиімді пайдалану мәселесіне ерекше көңіл бөлініп отыр.
Жер шарындағы халық санының жедел өсуі және көптеген елдердің индустриалды дамуы, табиғи ресурстарды пайдалануды еселеп арттырып, адамның табиғатқа түсіретін салмағын шектен тыс өсірді. Соңғы жылдары пайдалы қазба қорларының азаюы, жер бетінен өсімдіктер мен жануарлардың көптеген түрлерінің біржола құрып кетуі мен табиғи ортаның шектен тіс ластануы айрықша белең алды. Осындай табиғи экожүйелердің бұзылуы салдарынан флора мен фаунаның тозуы орын алып, қолайсыз экологиялық ахуал халықтың денсаулығына елеулі зиян келтіруде . Ал мұның бәрі қоршаған ортаны қорғап, табиғатты сақтау мен оны қалпына келтіру мәселелеріне ерекше мән беріп, оның ресурстарын үнемді пайдалануды қатаң талап етеді.
Жер шарындағы халық санының жедел өсуі және көптеген елдердің индустриалды дамуы, табиғи ресурстарды пайдалануды еселеп арттырып, адамның табиғатқа түсіретін салмағын шектен тыс өсірді. Соңғы жылдары пайдалы қазба қорларының азаюы, жер бетінен өсімдіктер мен жануарлардың көптеген түрлерінің біржола құрып кетуі мен табиғи ортаның шектен тіс ластануы айрықша белең алды. Осындай табиғи экожүйелердің бұзылуы салдарынан флора мен фаунаның тозуы орын алып, қолайсыз экологиялық ахуал халықтың денсаулығына елеулі зиян келтіруде . Ал мұның бәрі қоршаған ортаны қорғап, табиғатты сақтау мен оны қалпына келтіру мәселелеріне ерекше мән беріп, оның ресурстарын үнемді пайдалануды қатаң талап етеді.
1. Исламова К.И. Оқыту процесінде оқушылардың экологиялық мәдениетін қалыптастыру;афтореф... Алматы 2001 3-5 бет
2. Қазақстан мектебі 7/2005,14-15 бет Таңатарова Қ. Қазақ ұлттық аграрлық университетінің доценті.
3. Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар 6/2006
4. Қазақстан метебі 3/2006 31-32 бет Болтаев А Тараз мемлекеттік пед.институтының докторанты.
5. Бастауыш мектеп №10/2006ж. 28-29бет Тар.М.Пи-дің аспиранты А.Сихаева
6. Бастауыш мекетеп №6/2006ж. 22-23бетАқтау Мемлекттік университетінің магистранты Б. Шалабаева
7. Бастауыш мектеп Ж. Шілдебаев Абай атындағы Қаз. Ұлттық педагогикалық университеті 17-18бет
8.Бастауыш мектеп №9/2005ж 34-35бет А Жұмағұлова АГУ ППФ факультетінің магистранты
9. Р.М. Қоянбаев «Педагогика» 2004ж.
2. Қазақстан мектебі 7/2005,14-15 бет Таңатарова Қ. Қазақ ұлттық аграрлық университетінің доценті.
3. Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар 6/2006
4. Қазақстан метебі 3/2006 31-32 бет Болтаев А Тараз мемлекеттік пед.институтының докторанты.
5. Бастауыш мектеп №10/2006ж. 28-29бет Тар.М.Пи-дің аспиранты А.Сихаева
6. Бастауыш мекетеп №6/2006ж. 22-23бетАқтау Мемлекттік университетінің магистранты Б. Шалабаева
7. Бастауыш мектеп Ж. Шілдебаев Абай атындағы Қаз. Ұлттық педагогикалық университеті 17-18бет
8.Бастауыш мектеп №9/2005ж 34-35бет А Жұмағұлова АГУ ППФ факультетінің магистранты
9. Р.М. Қоянбаев «Педагогика» 2004ж.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗДАР ПЕДАГОГИКА ИНСТИТУТЫ
Мектепке дейінгі және бастауыш оқыту кафедрасы
050102- Педагогика және бастауышты оқыту әдістемесі
ТАҚЫРЫБЫ: Бастауыш мектептерде жаратылыстану пәндері арқылы экологиялық
білім беру.
Қабылдаған:Саидаева Г.Ө
Орындағандар:Әбдікерім Г.
Гусманова А.
Алтаева Ж.
БельхожаеваМ.
Алдебаева Г.
Жанетова Г.
Баданова Г.
Бағыбаева А.
Қалшаева Л.
БексұлтановаС.
Битеева Ж.
Алматы 2007 жыл
Жоспар
Кіріспе
I.Негізгі бөлім
1.1.Экологиялық білім − көп сатылы үрдіс.
1.2.Экологиялық білім берудің негіздері мен қалыптастырудың пәндік жүйесі.
1.3.Экологиялық тәрбие берудің қазіргі кездегі маңызы.
1.4. Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық білім мен тәрбие беру.
II.Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
Кіріспе
Бүгінгі таңда бүкіл адамзаттың алдында
тұрған өмірлік маңызы бар ауқымды проблемалардың
ішінде табиғатты қорғау мен табиғи ресурстарды тиімді пайдалану
мәселесіне ерекше көңіл бөлініп отыр.
Жер шарындағы халық санының жедел өсуі және көптеген
елдердің индустриалды дамуы, табиғи ресурстарды
пайдалануды еселеп арттырып, адамның табиғатқа түсіретін
салмағын шектен тыс өсірді. Соңғы жылдары пайдалы қазба
қорларының азаюы, жер бетінен өсімдіктер мен жануарлардың
көптеген түрлерінің біржола құрып кетуі мен табиғи ортаның
шектен тіс ластануы айрықша белең алды. Осындай табиғи
экожүйелердің бұзылуы салдарынан флора мен фаунаның тозуы орын
алып, қолайсыз экологиялық ахуал халықтың денсаулығына елеулі
зиян келтіруде . Ал мұның бәрі қоршаған ортаны қорғап,
табиғатты сақтау мен оны қалпына келтіру мәселелеріне ерекше
мән беріп, оның ресурстарын үнемді пайдалануды қатаң
талап етеді.
Соңғы жылдары экология ғылымының негізгі салаларының
бірі - педагогикалық экология ( көпшілікке білім мен тәрбие
беру ), адам экологиясы және халықтық экология -
этноэкология бағыттары дами бастағаны белгілі. Бұл − бүгінгі
өмір талабы. Себебі, биосферадағы тіршіліктің тұрақты сақталуы
адамның ақыл − ойына тікелей тәуелді екендігі анықтала түсті.
Сондықтан XXI ғасыр адамзаттың санасы кемелденген нооэкология
кезеңі болмақ.Өйткені, жер шарының бүгінгі тағдыры мен
болашағы мен адам баласының ақыл − ойының, білімінің деңгейіне
тікелей қатысты.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей , экологиялық проблемаларды
нәтижелі шешу мен экологиялық апаттардың алдын алудың негізі
кез келген мемлекеттің әлеуметтік − экономикалық жүйесін
экологияландыру болып табылады. Осыған орай, соңғы жылдары жарық
көрген мемлекеттік заңдар, тұжырымдамалар, қаулылар, актілер, табиғи
байлықты қорғау мен оларды тиімді пайдалануға арналған ұсыныстар
бұл істі жүзеге асыруда экологиялық бағдарлама ретінде басты
құрал бола алады.
1992 жылы маусым айында Рио-де-Жанейрода БҰҰ-ы өткізген
әлемдегі экологиялық жағдай , қоршаған ортаны қорғау және сақтау
мәселесіне арналған конференцияның шешімдері дүниежүзілік
қоғамдастықтың тұрақты экологиялық дамуға өтуге деген
ұмтылысын күшейтіп, білім беру мен тәрбиелеу ісін
экологияландыруға жаңаша көзқараспен қарауға мүмкіндік берді.
1999 жылы қабылданған Қазақстан Республикасының Білім беру
туралы Заңында білім беру саласындағы мемлекеттік саяси
принцитердің бірі ретіндегі Білім берудің ғылыми сипаты, құқылық,
экологиялық бағыты туралы 3-бабы және Мектептен тыс тәрбие беру
мен оқыту туралы 14-бабы қазіргі талабына сәйкес экологиялық
тәрбие мен білімнің қоғам өміріндегі маңызы мен рөлі артып
отырғанын дәлелдейді.
Қорыта келгенде , бұл мемлекеттік құжаттарда болашақ ұрпақ
ұрпақ үшін қоршаған ортаны қорғаудың құқықтық негіздері
көрсетіліп, биологиялық алуан түрлілікті сақтау мен табиғатты
ұтымды пайдалануға бағытталған іс −шаралар белгіленген. Нақтырық
тоқталсақ:
- мектепке дейінгі тәрбие мекемелерінде , арнаулы орта және
жоғарғы оқу орындарында экологиялық білім негіздерін оқыту.
- басшы қызметкерлер мен мамандардың кәсіби экологиялық даярлығы
және қоршаған ортаны қорғау туралы заңдар негізінен білімі болуы.
- қоршаған ортаны талдау саласынан ғылыми зерттеулердің тәжірибеде
конструкторлық және практикалық енгізу жұмыстарының мемлекет
тарапынан қолдау табу мәселелері атап көрсетілген.
Осылайша жалпыға бірдей экологиялық білім мен тәрбие беру
мақсат міндеттері мен бағыттарын республикамыздың үздіксіз білім
беру жүйесінің барлық деңгейлерінде жүзеге асыруды жастардың
көзқарасын табиғатта жауапкершілік қатынасын қалыптастыруды мектепке
дейінгі мекемелерден бастап жоғарғы оқу орындарына дейінгі
аралықты экологиялық тәрбие, білім мазмұны мен жаппай қамтып
жүргізуді міндеттейді.
Экологиялық білім мен тәрбиенің жүйелі жүргізілуі оқыту
мен тәрбие үрдісін экологияландыруды оның барлық сатыларында іске
асуруда негізделеді: отбасы → балабақша→ бастауыш сынып болып
үздіксіз білім беру жүйесімен сабақтаса байланысуы тиіс.Демек,
экологиялық білім беру мен тәрбиелеуді мектеп жасына дейінгі
және мектеп жасындағы балалармен тұрғылықты халықтың
табиғатты қорғау, сақтау әрекетіне әзірлігін экологиялық білімін
қалыптастыруға бағытталған үздіксіз процесс ретінде қарастыру қажет.
1.1.Экологиялық білім − көп сатылы үрдіс.
Қазіргі кезде әлемдік экономика жаңа сапалық деңгейге:
білімге негізделген экономикаға өзгеуде. Соған байланысты халықтың
әлеуметтік жағдайын жақсатру, азық – түлік қорын молайту, табиғат
байлығын үнемдеу, тіршілік ортасын қорғау, бүкіл азаматтық мәселелер
ретінде көтеріліп келеді.Ендеше бұл талаптарды жүзеге асыратын,
жаңаша ойлайтын жастар дайындау мәселесі туып отыр.
Қазіргі кезеңде эқология саласында қиындықтарды ғылым жолымен
шешу талабы білім берудің жаңа парагдимасын туғызады.Сол себепті де
экономикалық сана мне экологиялық мәдениеттілікті мектеп жасынан
қалыптастыру үшін нарықтық шаруашылықтың заңдылықтары мен оқушыларды
міндетті түрде таныстыра отырып, экологиялық білім негіздерін оқыту
кезінде жеке тұлғаның шығармашылық ойлау қабілетінің дамуын
қарастыру кезек күттірмес міндеттердің бірі.Сондықтан белгілі
экологиялық мәселелерді жалпылай шолып, содан кейін іргелі
құбылыстарды, ұғымдарды, заңдылықтарды жеке – жеке ерекшелеп түсіндіру
арқылы оларды қайтадан біртұтас жүйеге біріктіріп, білім берудің
дамытушылық ұстанымын іске асырудың ғылыми - әдістемелік жүйесін
жасау керек.
Экология пәнін оқыту экологиялық және әлеуметтік
мәселелердің мәнін түсінуге қоршаған орта мен адам арасындағы
өзара байланыстың дамуына талдау жасауға үйретеді.Экологиялық білім
мен тәрбие беру табиғат – адам – қоғам жүйесіндегі қарым – қатынасты
оқушылардың ғылыми негізінде игеруі кезеңінде қалыптасады.
Экологиялық тәрбиенің негізгі мақсаты – жастардың экологиялық
көзқарасын, санасын қалыптастырып, табиғатқа үлкен парасаттылық
жауапкершілік қарым – қатнасын тудыру.Экологиялық мәдениеттілік адамның
сезімін тәрбиелеуден, экологиялық сананы қалыптастырудан пайда болады.
Экологиялық тәрбие мен білім беру – көп сатылы
үрдіс.Біріншіден, адамның, қоғамның табиғатқа әсер ету ортасындағы
білімнің ғылыми жүйесін негіздейді.Екіншіден, жеке тұлғаның адамгершілік
дүниетанымын тәрбиелейді.Үшіншіден, сарамандық әрекетте білім мен
тәрбиенің жүзеге асуына ықпал ететін ерекшелік факторын
қалыптастырады.
Экологиялық білім мен тәрбие табиғат ресурстарын тиімді
пайдалану және қоршаған ортаны қорғауда белсенді әрекет жасай
алатын жеке тұлғаның экологиялық сенімін қалыптастырып, белсенділігін
көтереді.Сондықтан экологиялық білім беру оқушылардың
табиғатқа жаңаша көзқарасын қалыптастырудың негізі болса, әртүрлі
формаларда жүргізілетін экологиялық тәрбие жеке тұлғаның сезімдік
әлеміне бағытталады, адамгершілік, жауапкершілік қасиеттерін өсіреді.
Қоршаған ортаны қорғау ( ауа, су, топырақ ) қоғам мен табиғаттың
өзара әрекеттес үрдістерін де кешенді тұрғыдан қарауды талап етеді.
Өйткені , экологиялық мәселелерді адам мен қоғам үшін пайдалы, тиімді
шешуге тырысатын маманның жеке тұлғасының адамгершілік дүниетанымын
қалыптастырады.Экологиялық тәрбие оқушыларда табиғатқа деген
жанашырлықты, жауапкершілікті сезіуге баулиды. Экологиялық сана
экологиялық білімдерден тұрады.Ол оқушылардың дүниетанымдық маңызды
құрамдас бөлігі ретінде экологиялық тәрбие беру үрдісінде дамиды.
Экологиялық білім берудің біртұтас жүйесін қалыптастыру
Қазақстанда білім берудің жаңа жүйелері мен әлемдік стандартқа сай
мемлекеттік оқу жоспарын жасауды, қаржыландыруды, экологиялық
ұстаздарға қамқорлық көрсетуді, мектепте экологиялық білім мен тәрбие
беруді көздейді.
Көп жағдайда экологиялық тәрбие жұмысының төмендігі мұғалімдердің
кәсіби мамандығының нашарлығы жайлы жиі айтылады.Оның үстіне
ауылдағы мектептердің көбі өте ауыр халді бастан өткеріп отыр,
осындай мектептерден келген балаларға экологиялық білім мен тәрбие
беру үлкен міндет.
Білім беру жүйелері үнемі дамып, жаңарып отыратын үрдіс.Қазіргі
ғылым, техника, мәдениет дамуына сай келетін техникалық құралдар,
компьютерлер, электрондық оқулықтар, бағдарламалар қажет.Оқушылардың
сапалы экологиялық білім алуы үшін оқу тәжірибелік жұмыстарын
өндірістік орындарында және ғылыми зерттеу мекемелерінде өткізсе
тіпті жақсы.
Экологиялық білім деңгейін көтеруде радио – теледидардан
берілетін хабарлардың, дәрістердің, интернеттен алынатын экологиялық
деректердің, оқушылардың экологиялық санасын қалыптастыруда рөлі
айрықша.
1.2. Экологиялық білім берудің негіздері мен қалыптастырудың
жолдары.
Адамзат тарихы табиғат тарихымен тікелей байланысты. Қазіргі
кезде адам мен табиғаттың дәстүрлі өзара салдары үлкен
экологиялық мәселеге айналуда. Адамды қоршаған ортаға қамқорлықпен
қарауға дағдыландыратын экологиялық тәрбиені мектеп жасынан бастау
қажет. Соңғы жиырма жылда ғалымдардың экологиялық тәрбие мен білім
беру мәселелерін зерттеуге көңіл бөлулері айтарлықтай өсті.Мәселен,
Н.Верзили, А.Захлебный, И.Зверев, Б.Иоганзен, И.Матрусов, А.Мамонтова ,
В.Сухомлинский және т.б өз еңбектерінде табиғатты қорғаудағы
қоғамдық пайдалы еңбекті ұйымдастырумен оқу тәрбие үрдісінде
оқушыларға экологиялық тәрбие мен білім берудің түрлі аспектілерін
қарастырады.
Экологиялық білім беру мынадай үш мәселені шешуі тиіс.
1.Адекватты экологиялық көріністерді формалау, яғни адам − табиғат
жүйесінің өзара байланыстары туралы көріністері.
2. Табиғатпен қарым − қатынасты формалау.
3.Табиғат пен қарым − қатынастағы әдеп, дағдылар мен біліктіліктер
жүйесі мен стратегиясын формалау.
Оқушыны табиғатқа жауапкершілікпен қарауға баулу − күрделі әрі
ұзақ мерзімді қажет ететін үрдіс.Оның нәтижесі анықталған білім
мен біліктерді игеру ғана емес, табиғи ортаны жақсартуға, қорғауға
қажетті талап пен дағдылардың , эмоциялық қатынастардың дамуы болуы
тиіс.
Экологиялық тәрбие үрдісін тиімді жүргізуге тікелей ықпал ететін,
экологиялық мәдениеттің негізгі бөліктерінің бірі болатын тұлғаның
жеке жан дүние саласына әсер етуді күшейту қажеттілігі байқалады.Ал
қалыптасқан жағдайды түбегейлі өзгерту қазіргі заманғы философтар мен
әлеуметтанушылар айқындаған қоғамдағы экомәдениет құндылықтарының
негізінде экологиялық тәрбие мәселесін ғылыми тұрғыдан шешу арқылы
іске асырылады.
Соңғы жылдары бастауыш сыныптарда Дүниетану пәні оқытылады.
Бұл пәннің жасөспірімдердің дүниетанымын қалыптастыруда рөлі зор. Яғни,
білім берудің біртұтастық, жүйелендіріп кіріктіре оқыту ұстанымдарының
бірізділігін жүзеге асырады. Бірақта экологиялық білім қалыптастырудың
жетекші ұстанымы табиғат құрауыштардың бір-біріне тәуелді байланыстылығы
сақталмаған. Жасөспірімдерге қоршаған табиғи орта туралы білім
биоцентризм
ұстанымы бойынша жүйелі әрі бір-бірімен сабақтастықта берілуі тиіс. Тағы
бір жағдай соңғы жылдары үздіксіз экологиялық білім беруді жүзеге асыру
барысында кейбір бастауыш мектептерде экология курсы енгізіле
бастады.Көптеген мұғалімдер өзінің авторлық бағдарламалар бойынша
сабақ жүргізеді. Бастауыш мектепке арналған оқу бағдарламаларын бір
жүйеге келтіру міндеті тұр. Сондықтан біз экология пәнінің
бастауыш сыныптарға арналған жоба бағдарламасын назарларыныңзға
ұсынуды жөн көрдік.
Бастауыш сынып экологиясы бүгінгі талапқа сай Дүниетану
курстарына қосымша білім беруге бағытталған. Алдына қойған негізгі
мақсаттары:
1. Жасөспірімдерге айнала қоршаған ортаны адам өмірімен
байланыстыра отырып білім беру.
2. Жасөспірімдерге қоршаған ортаның бір-бірімен үнемі байланыста
болатынын ұғындыру.
3. Оқушыларда алғашқа экологиялық ұғымдарды қалыптастыру және
табиғатқа деген жауапкершілік ой - өрісін дамыту.
Жоғарыда аталған мәселелерді шешу үшін бағдарламаны
құрастыруда 1-4 курстар бойынша қамтылған білім жиынтығы былайша
топталған.Мәселен 1- сыныпта: Қоршаған орта мен адам арасындағы қарым
–қатынастар табиғи ортаның біртұтастығы және бір-бірімен қатынас
түрлері, табиғат нысандары, өсімдіктер мен жануарлар туралы алғашқы
оң және теріс көзқарастар туралы білім беріледі.
2- сыныпта : Адамның табиғатқа деген сұранысы мен қамқорлығы, туған
өлке мен атамекен тұрмыстық ғимараттар, оның табиғаттан алынып
жасалатыны, тұрған мекені мен оның құрауыштарының қажеттілігі туралы ой-
өрістері дамытылады.
3-сыныпта: Адамның табиғатты пайдалану кезіндегі теріс іс -
әрекеттерін көрсету арқылы олардың табиғатқа деген қамқорлығын,
аяушылық сезімдерін ояту, өсімдік пен жануарлар дүниесінің адамға
қажет екеніне толық көздерін жеткізу, үй және мектеп үлесіндегі
өсімдіктерге қамқорлық жасау элементтерін бойларына дарыту.
4-сыныпта: Оқушыларда өсімдіктер мен жануарлардың әртүрлілігі мен
бірлестіктерін, топтарын ажырату , олардың қызығушылықтарымен ынтасын
арттыру көзделеді.
Алғаш рет тірі организмдерді қорғау керектігін түсіндіру. Қызыл
кітаптың мақсатын ұғындыру. Сол сияқты оқушылардың қоршаған ортаның
сапасы, ластану және адамның денсаулығы арасындағы байланыстарды
ажырату деңгейіне дейін білімдері дамытылады.
Әрбір курсты аяқталуы табиғатқа шығу арқылы бекітіледі.Оқушылар
және көргендерін қолмен ұстап түйсініп, табиғат әртүрлі құбылыстарынан
ләззат алады.Туған мекенге деген алғашқы патриоттық сезімі оянады.
Оқушылардың білім мен біліктілігіне қойылатын негізгі
талаптар:(1-4 сыныптар)
1-сынып бойынша оқушылар:
− айнала қоршаған ортаны бағдарлауды;
− табиғаттағы заттарды , өсімдіктер мен жануарларды;
− ауа, су, топырақты ажыратып олардың адам үшін қажеттілігін;
− адамның табиғаттағы орнын ажырата білулері тиіс;
Оқушылардың біліктілігі:
− табиғаттағы заттарды ( өлі және тірі заттарды ) ажырата білу;
− ауа, су, топырақты ажырату және олардың пайдасы туралы айтып бере
алу;
− өсімдіктер мен жануарларды ажыратып, олардың адам үшін қажеттілігін
іс жүзінде білу.
2- сынып бойынша оқушылар:
− өзінің тұрған үйін , мекенінің тазалығын, жеке басының гигиенасын
сақтауды;
− ірі құрылыстар, көліктердің түрлері, мектеп т.б мекемелер туралы;
− тұрған мекенінің айналасындағы табиғат құрауыштарын, азық-түлік сапасын,
айнала мен көше тазалығын сақтауды;
− үй және жабайы жануарларды ажыратып, олардың адам өміріндегі маңызын
білулері тиіс;
Оқушылардың біліктілігі:
− үйдің айналасы, көше , үй-іші және өзінің жеке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚ МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗДАР ПЕДАГОГИКА ИНСТИТУТЫ
Мектепке дейінгі және бастауыш оқыту кафедрасы
050102- Педагогика және бастауышты оқыту әдістемесі
ТАҚЫРЫБЫ: Бастауыш мектептерде жаратылыстану пәндері арқылы экологиялық
білім беру.
Қабылдаған:Саидаева Г.Ө
Орындағандар:Әбдікерім Г.
Гусманова А.
Алтаева Ж.
БельхожаеваМ.
Алдебаева Г.
Жанетова Г.
Баданова Г.
Бағыбаева А.
Қалшаева Л.
БексұлтановаС.
Битеева Ж.
Алматы 2007 жыл
Жоспар
Кіріспе
I.Негізгі бөлім
1.1.Экологиялық білім − көп сатылы үрдіс.
1.2.Экологиялық білім берудің негіздері мен қалыптастырудың пәндік жүйесі.
1.3.Экологиялық тәрбие берудің қазіргі кездегі маңызы.
1.4. Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық білім мен тәрбие беру.
II.Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
Кіріспе
Бүгінгі таңда бүкіл адамзаттың алдында
тұрған өмірлік маңызы бар ауқымды проблемалардың
ішінде табиғатты қорғау мен табиғи ресурстарды тиімді пайдалану
мәселесіне ерекше көңіл бөлініп отыр.
Жер шарындағы халық санының жедел өсуі және көптеген
елдердің индустриалды дамуы, табиғи ресурстарды
пайдалануды еселеп арттырып, адамның табиғатқа түсіретін
салмағын шектен тыс өсірді. Соңғы жылдары пайдалы қазба
қорларының азаюы, жер бетінен өсімдіктер мен жануарлардың
көптеген түрлерінің біржола құрып кетуі мен табиғи ортаның
шектен тіс ластануы айрықша белең алды. Осындай табиғи
экожүйелердің бұзылуы салдарынан флора мен фаунаның тозуы орын
алып, қолайсыз экологиялық ахуал халықтың денсаулығына елеулі
зиян келтіруде . Ал мұның бәрі қоршаған ортаны қорғап,
табиғатты сақтау мен оны қалпына келтіру мәселелеріне ерекше
мән беріп, оның ресурстарын үнемді пайдалануды қатаң
талап етеді.
Соңғы жылдары экология ғылымының негізгі салаларының
бірі - педагогикалық экология ( көпшілікке білім мен тәрбие
беру ), адам экологиясы және халықтық экология -
этноэкология бағыттары дами бастағаны белгілі. Бұл − бүгінгі
өмір талабы. Себебі, биосферадағы тіршіліктің тұрақты сақталуы
адамның ақыл − ойына тікелей тәуелді екендігі анықтала түсті.
Сондықтан XXI ғасыр адамзаттың санасы кемелденген нооэкология
кезеңі болмақ.Өйткені, жер шарының бүгінгі тағдыры мен
болашағы мен адам баласының ақыл − ойының, білімінің деңгейіне
тікелей қатысты.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей , экологиялық проблемаларды
нәтижелі шешу мен экологиялық апаттардың алдын алудың негізі
кез келген мемлекеттің әлеуметтік − экономикалық жүйесін
экологияландыру болып табылады. Осыған орай, соңғы жылдары жарық
көрген мемлекеттік заңдар, тұжырымдамалар, қаулылар, актілер, табиғи
байлықты қорғау мен оларды тиімді пайдалануға арналған ұсыныстар
бұл істі жүзеге асыруда экологиялық бағдарлама ретінде басты
құрал бола алады.
1992 жылы маусым айында Рио-де-Жанейрода БҰҰ-ы өткізген
әлемдегі экологиялық жағдай , қоршаған ортаны қорғау және сақтау
мәселесіне арналған конференцияның шешімдері дүниежүзілік
қоғамдастықтың тұрақты экологиялық дамуға өтуге деген
ұмтылысын күшейтіп, білім беру мен тәрбиелеу ісін
экологияландыруға жаңаша көзқараспен қарауға мүмкіндік берді.
1999 жылы қабылданған Қазақстан Республикасының Білім беру
туралы Заңында білім беру саласындағы мемлекеттік саяси
принцитердің бірі ретіндегі Білім берудің ғылыми сипаты, құқылық,
экологиялық бағыты туралы 3-бабы және Мектептен тыс тәрбие беру
мен оқыту туралы 14-бабы қазіргі талабына сәйкес экологиялық
тәрбие мен білімнің қоғам өміріндегі маңызы мен рөлі артып
отырғанын дәлелдейді.
Қорыта келгенде , бұл мемлекеттік құжаттарда болашақ ұрпақ
ұрпақ үшін қоршаған ортаны қорғаудың құқықтық негіздері
көрсетіліп, биологиялық алуан түрлілікті сақтау мен табиғатты
ұтымды пайдалануға бағытталған іс −шаралар белгіленген. Нақтырық
тоқталсақ:
- мектепке дейінгі тәрбие мекемелерінде , арнаулы орта және
жоғарғы оқу орындарында экологиялық білім негіздерін оқыту.
- басшы қызметкерлер мен мамандардың кәсіби экологиялық даярлығы
және қоршаған ортаны қорғау туралы заңдар негізінен білімі болуы.
- қоршаған ортаны талдау саласынан ғылыми зерттеулердің тәжірибеде
конструкторлық және практикалық енгізу жұмыстарының мемлекет
тарапынан қолдау табу мәселелері атап көрсетілген.
Осылайша жалпыға бірдей экологиялық білім мен тәрбие беру
мақсат міндеттері мен бағыттарын республикамыздың үздіксіз білім
беру жүйесінің барлық деңгейлерінде жүзеге асыруды жастардың
көзқарасын табиғатта жауапкершілік қатынасын қалыптастыруды мектепке
дейінгі мекемелерден бастап жоғарғы оқу орындарына дейінгі
аралықты экологиялық тәрбие, білім мазмұны мен жаппай қамтып
жүргізуді міндеттейді.
Экологиялық білім мен тәрбиенің жүйелі жүргізілуі оқыту
мен тәрбие үрдісін экологияландыруды оның барлық сатыларында іске
асуруда негізделеді: отбасы → балабақша→ бастауыш сынып болып
үздіксіз білім беру жүйесімен сабақтаса байланысуы тиіс.Демек,
экологиялық білім беру мен тәрбиелеуді мектеп жасына дейінгі
және мектеп жасындағы балалармен тұрғылықты халықтың
табиғатты қорғау, сақтау әрекетіне әзірлігін экологиялық білімін
қалыптастыруға бағытталған үздіксіз процесс ретінде қарастыру қажет.
1.1.Экологиялық білім − көп сатылы үрдіс.
Қазіргі кезде әлемдік экономика жаңа сапалық деңгейге:
білімге негізделген экономикаға өзгеуде. Соған байланысты халықтың
әлеуметтік жағдайын жақсатру, азық – түлік қорын молайту, табиғат
байлығын үнемдеу, тіршілік ортасын қорғау, бүкіл азаматтық мәселелер
ретінде көтеріліп келеді.Ендеше бұл талаптарды жүзеге асыратын,
жаңаша ойлайтын жастар дайындау мәселесі туып отыр.
Қазіргі кезеңде эқология саласында қиындықтарды ғылым жолымен
шешу талабы білім берудің жаңа парагдимасын туғызады.Сол себепті де
экономикалық сана мне экологиялық мәдениеттілікті мектеп жасынан
қалыптастыру үшін нарықтық шаруашылықтың заңдылықтары мен оқушыларды
міндетті түрде таныстыра отырып, экологиялық білім негіздерін оқыту
кезінде жеке тұлғаның шығармашылық ойлау қабілетінің дамуын
қарастыру кезек күттірмес міндеттердің бірі.Сондықтан белгілі
экологиялық мәселелерді жалпылай шолып, содан кейін іргелі
құбылыстарды, ұғымдарды, заңдылықтарды жеке – жеке ерекшелеп түсіндіру
арқылы оларды қайтадан біртұтас жүйеге біріктіріп, білім берудің
дамытушылық ұстанымын іске асырудың ғылыми - әдістемелік жүйесін
жасау керек.
Экология пәнін оқыту экологиялық және әлеуметтік
мәселелердің мәнін түсінуге қоршаған орта мен адам арасындағы
өзара байланыстың дамуына талдау жасауға үйретеді.Экологиялық білім
мен тәрбие беру табиғат – адам – қоғам жүйесіндегі қарым – қатынасты
оқушылардың ғылыми негізінде игеруі кезеңінде қалыптасады.
Экологиялық тәрбиенің негізгі мақсаты – жастардың экологиялық
көзқарасын, санасын қалыптастырып, табиғатқа үлкен парасаттылық
жауапкершілік қарым – қатнасын тудыру.Экологиялық мәдениеттілік адамның
сезімін тәрбиелеуден, экологиялық сананы қалыптастырудан пайда болады.
Экологиялық тәрбие мен білім беру – көп сатылы
үрдіс.Біріншіден, адамның, қоғамның табиғатқа әсер ету ортасындағы
білімнің ғылыми жүйесін негіздейді.Екіншіден, жеке тұлғаның адамгершілік
дүниетанымын тәрбиелейді.Үшіншіден, сарамандық әрекетте білім мен
тәрбиенің жүзеге асуына ықпал ететін ерекшелік факторын
қалыптастырады.
Экологиялық білім мен тәрбие табиғат ресурстарын тиімді
пайдалану және қоршаған ортаны қорғауда белсенді әрекет жасай
алатын жеке тұлғаның экологиялық сенімін қалыптастырып, белсенділігін
көтереді.Сондықтан экологиялық білім беру оқушылардың
табиғатқа жаңаша көзқарасын қалыптастырудың негізі болса, әртүрлі
формаларда жүргізілетін экологиялық тәрбие жеке тұлғаның сезімдік
әлеміне бағытталады, адамгершілік, жауапкершілік қасиеттерін өсіреді.
Қоршаған ортаны қорғау ( ауа, су, топырақ ) қоғам мен табиғаттың
өзара әрекеттес үрдістерін де кешенді тұрғыдан қарауды талап етеді.
Өйткені , экологиялық мәселелерді адам мен қоғам үшін пайдалы, тиімді
шешуге тырысатын маманның жеке тұлғасының адамгершілік дүниетанымын
қалыптастырады.Экологиялық тәрбие оқушыларда табиғатқа деген
жанашырлықты, жауапкершілікті сезіуге баулиды. Экологиялық сана
экологиялық білімдерден тұрады.Ол оқушылардың дүниетанымдық маңызды
құрамдас бөлігі ретінде экологиялық тәрбие беру үрдісінде дамиды.
Экологиялық білім берудің біртұтас жүйесін қалыптастыру
Қазақстанда білім берудің жаңа жүйелері мен әлемдік стандартқа сай
мемлекеттік оқу жоспарын жасауды, қаржыландыруды, экологиялық
ұстаздарға қамқорлық көрсетуді, мектепте экологиялық білім мен тәрбие
беруді көздейді.
Көп жағдайда экологиялық тәрбие жұмысының төмендігі мұғалімдердің
кәсіби мамандығының нашарлығы жайлы жиі айтылады.Оның үстіне
ауылдағы мектептердің көбі өте ауыр халді бастан өткеріп отыр,
осындай мектептерден келген балаларға экологиялық білім мен тәрбие
беру үлкен міндет.
Білім беру жүйелері үнемі дамып, жаңарып отыратын үрдіс.Қазіргі
ғылым, техника, мәдениет дамуына сай келетін техникалық құралдар,
компьютерлер, электрондық оқулықтар, бағдарламалар қажет.Оқушылардың
сапалы экологиялық білім алуы үшін оқу тәжірибелік жұмыстарын
өндірістік орындарында және ғылыми зерттеу мекемелерінде өткізсе
тіпті жақсы.
Экологиялық білім деңгейін көтеруде радио – теледидардан
берілетін хабарлардың, дәрістердің, интернеттен алынатын экологиялық
деректердің, оқушылардың экологиялық санасын қалыптастыруда рөлі
айрықша.
1.2. Экологиялық білім берудің негіздері мен қалыптастырудың
жолдары.
Адамзат тарихы табиғат тарихымен тікелей байланысты. Қазіргі
кезде адам мен табиғаттың дәстүрлі өзара салдары үлкен
экологиялық мәселеге айналуда. Адамды қоршаған ортаға қамқорлықпен
қарауға дағдыландыратын экологиялық тәрбиені мектеп жасынан бастау
қажет. Соңғы жиырма жылда ғалымдардың экологиялық тәрбие мен білім
беру мәселелерін зерттеуге көңіл бөлулері айтарлықтай өсті.Мәселен,
Н.Верзили, А.Захлебный, И.Зверев, Б.Иоганзен, И.Матрусов, А.Мамонтова ,
В.Сухомлинский және т.б өз еңбектерінде табиғатты қорғаудағы
қоғамдық пайдалы еңбекті ұйымдастырумен оқу тәрбие үрдісінде
оқушыларға экологиялық тәрбие мен білім берудің түрлі аспектілерін
қарастырады.
Экологиялық білім беру мынадай үш мәселені шешуі тиіс.
1.Адекватты экологиялық көріністерді формалау, яғни адам − табиғат
жүйесінің өзара байланыстары туралы көріністері.
2. Табиғатпен қарым − қатынасты формалау.
3.Табиғат пен қарым − қатынастағы әдеп, дағдылар мен біліктіліктер
жүйесі мен стратегиясын формалау.
Оқушыны табиғатқа жауапкершілікпен қарауға баулу − күрделі әрі
ұзақ мерзімді қажет ететін үрдіс.Оның нәтижесі анықталған білім
мен біліктерді игеру ғана емес, табиғи ортаны жақсартуға, қорғауға
қажетті талап пен дағдылардың , эмоциялық қатынастардың дамуы болуы
тиіс.
Экологиялық тәрбие үрдісін тиімді жүргізуге тікелей ықпал ететін,
экологиялық мәдениеттің негізгі бөліктерінің бірі болатын тұлғаның
жеке жан дүние саласына әсер етуді күшейту қажеттілігі байқалады.Ал
қалыптасқан жағдайды түбегейлі өзгерту қазіргі заманғы философтар мен
әлеуметтанушылар айқындаған қоғамдағы экомәдениет құндылықтарының
негізінде экологиялық тәрбие мәселесін ғылыми тұрғыдан шешу арқылы
іске асырылады.
Соңғы жылдары бастауыш сыныптарда Дүниетану пәні оқытылады.
Бұл пәннің жасөспірімдердің дүниетанымын қалыптастыруда рөлі зор. Яғни,
білім берудің біртұтастық, жүйелендіріп кіріктіре оқыту ұстанымдарының
бірізділігін жүзеге асырады. Бірақта экологиялық білім қалыптастырудың
жетекші ұстанымы табиғат құрауыштардың бір-біріне тәуелді байланыстылығы
сақталмаған. Жасөспірімдерге қоршаған табиғи орта туралы білім
биоцентризм
ұстанымы бойынша жүйелі әрі бір-бірімен сабақтастықта берілуі тиіс. Тағы
бір жағдай соңғы жылдары үздіксіз экологиялық білім беруді жүзеге асыру
барысында кейбір бастауыш мектептерде экология курсы енгізіле
бастады.Көптеген мұғалімдер өзінің авторлық бағдарламалар бойынша
сабақ жүргізеді. Бастауыш мектепке арналған оқу бағдарламаларын бір
жүйеге келтіру міндеті тұр. Сондықтан біз экология пәнінің
бастауыш сыныптарға арналған жоба бағдарламасын назарларыныңзға
ұсынуды жөн көрдік.
Бастауыш сынып экологиясы бүгінгі талапқа сай Дүниетану
курстарына қосымша білім беруге бағытталған. Алдына қойған негізгі
мақсаттары:
1. Жасөспірімдерге айнала қоршаған ортаны адам өмірімен
байланыстыра отырып білім беру.
2. Жасөспірімдерге қоршаған ортаның бір-бірімен үнемі байланыста
болатынын ұғындыру.
3. Оқушыларда алғашқа экологиялық ұғымдарды қалыптастыру және
табиғатқа деген жауапкершілік ой - өрісін дамыту.
Жоғарыда аталған мәселелерді шешу үшін бағдарламаны
құрастыруда 1-4 курстар бойынша қамтылған білім жиынтығы былайша
топталған.Мәселен 1- сыныпта: Қоршаған орта мен адам арасындағы қарым
–қатынастар табиғи ортаның біртұтастығы және бір-бірімен қатынас
түрлері, табиғат нысандары, өсімдіктер мен жануарлар туралы алғашқы
оң және теріс көзқарастар туралы білім беріледі.
2- сыныпта : Адамның табиғатқа деген сұранысы мен қамқорлығы, туған
өлке мен атамекен тұрмыстық ғимараттар, оның табиғаттан алынып
жасалатыны, тұрған мекені мен оның құрауыштарының қажеттілігі туралы ой-
өрістері дамытылады.
3-сыныпта: Адамның табиғатты пайдалану кезіндегі теріс іс -
әрекеттерін көрсету арқылы олардың табиғатқа деген қамқорлығын,
аяушылық сезімдерін ояту, өсімдік пен жануарлар дүниесінің адамға
қажет екеніне толық көздерін жеткізу, үй және мектеп үлесіндегі
өсімдіктерге қамқорлық жасау элементтерін бойларына дарыту.
4-сыныпта: Оқушыларда өсімдіктер мен жануарлардың әртүрлілігі мен
бірлестіктерін, топтарын ажырату , олардың қызығушылықтарымен ынтасын
арттыру көзделеді.
Алғаш рет тірі организмдерді қорғау керектігін түсіндіру. Қызыл
кітаптың мақсатын ұғындыру. Сол сияқты оқушылардың қоршаған ортаның
сапасы, ластану және адамның денсаулығы арасындағы байланыстарды
ажырату деңгейіне дейін білімдері дамытылады.
Әрбір курсты аяқталуы табиғатқа шығу арқылы бекітіледі.Оқушылар
және көргендерін қолмен ұстап түйсініп, табиғат әртүрлі құбылыстарынан
ләззат алады.Туған мекенге деген алғашқы патриоттық сезімі оянады.
Оқушылардың білім мен біліктілігіне қойылатын негізгі
талаптар:(1-4 сыныптар)
1-сынып бойынша оқушылар:
− айнала қоршаған ортаны бағдарлауды;
− табиғаттағы заттарды , өсімдіктер мен жануарларды;
− ауа, су, топырақты ажыратып олардың адам үшін қажеттілігін;
− адамның табиғаттағы орнын ажырата білулері тиіс;
Оқушылардың біліктілігі:
− табиғаттағы заттарды ( өлі және тірі заттарды ) ажырата білу;
− ауа, су, топырақты ажырату және олардың пайдасы туралы айтып бере
алу;
− өсімдіктер мен жануарларды ажыратып, олардың адам үшін қажеттілігін
іс жүзінде білу.
2- сынып бойынша оқушылар:
− өзінің тұрған үйін , мекенінің тазалығын, жеке басының гигиенасын
сақтауды;
− ірі құрылыстар, көліктердің түрлері, мектеп т.б мекемелер туралы;
− тұрған мекенінің айналасындағы табиғат құрауыштарын, азық-түлік сапасын,
айнала мен көше тазалығын сақтауды;
− үй және жабайы жануарларды ажыратып, олардың адам өміріндегі маңызын
білулері тиіс;
Оқушылардың біліктілігі:
− үйдің айналасы, көше , үй-іші және өзінің жеке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz