Арал теңізі туралы ғалымдардың түсініктері

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

I. Арал теңізі туралы ғалымдардың түсініктері

II. Арал теңізінің экологиялық мәселелері

III. Арал тағдыры

Қолданылған әдебиеттер

I. Арал теңізі туралы ғалымдардың түсініктері

Қазақстанның оңтүстік аймағында жатқан Арал теңізі көлемі жағынан дүние жүзінде 4-ші, ал бұрынғы одан бойынша 2-ші орынды иеленді. Арал теңізі Тұран ойпатының тектоникалық қазан шұңқырында жатыр. Ол дүние жүзілік мұхит деңгейінен 53 м биікте орналасқан. Жалпы ауданы 64, 5 мың шаршы км, ұзындығы 428 км, жағалауы ойпатты жазық, құмды болып келеді.

Географтардың айтуы бойынша: «Арал теңізі көне заманнан бері әлемнің көптеген саяхатшылары мен ғалымдардың назарын өзіне ацдарып келеді. Арал туралы алғашқы деректер ежелгі грек ғалымдарының еңбектерінде ұшырасады. Грек ғалымы Птоломей теңіздің географиялық орнын дұрыс анықтап жазған. Арал теңізінің суын, табиғатын жан-жақты зерттеулерде орыс ғалымдарының сіңірген еңбектері зор. Академик Л. С. Бергтің 1908 ж. «Арал теңізі» деген үлкен еңбегі жарық көрді. Арал теңізінің түбі тегіс, тұнба шөгінділі. »

Метерологтар (Арал теңізінің ж/ш-н мөлшері кестесі бойынша сөйлейді) : «Арал теңізі аймағының климаты қатаң континенті, құрғақ. Жылдық ж/ш-ң орташа мөлшері түскен ж/ш бірнеше есе көп. Теңіз бетіндегі ауаның жаз айындағы орташа температурасы +24ºС, +26ºС, қыста -7ºС, -13ºС дейін төмендейді. Қыста теңіз суының қатты тартылып таяздауына байланысты тұздылығы қалыпты мөлшерден артқан», - деп айтқан.

Экологтар былай дейді: «Арал теңізінің тартылып, теңіз маңайындағы аудандардың экологиялық жағдайларының нашарлауының көптеген себептері бар. Соның ішінде ең басты себеп Аралға құятын Сырдария мен Амудария өзендерінің аңғарларында суармалы егіс көлемінің жөнсіз ұлғайтылуы, су режимін дұрыс сақтамау, егістік жерлердің сортаңдауына алып келді.

II. Арал теңізінің экологиялық мәселелері

60-жылдардан бастап Арал теңізінің ауданы кеми бастайды. Суды ауыл шаруашылық дақылдарын суару үшін қолдану Тянь-Шань тауларымен ағып келетін табиғи су ағысын 90%-дан астам қысқартып жіберді. Теңіз ауданы 2, 6 млн. га-ға кеміп, өзінің 60% көлемін жоғалтты. Судың деңгейі 12-ден 2 м-ге түсіп кетті, тұздылығы 2 еседен астам артты. Күн сайын 200 тонна тұз бен құм желмен 300 км ара қашықтыққа таралады. шөлдену, топырақтың тұздануы, өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің кедейленуі, климаттың өзгеруі одан әрі жалғасуда. Халықтың денсаулығы күрт төмендеп кетті.

Арал аймағының экологиялық жағдайы экономиканың дәстүрлі бағыттарының дамуының мүмкін болмауына әкеліп, бірқатар әлеуметтік және саяси мәселелерді туғызады.

Қоршаған ортаны бұза отырып, кез келген қазіргі заманғы қоғам өзінің болашағын жояды. Болашақ ұрпақтардың дамуы үшін экологиялық тұрақтылықты сақтап қалу қажет. Экологиялық тұрақты болашақты сақтау үшін табиғи ортаның жағдайын бақылап, өнеркәсіптік қалдықтарды нормалау мен алдын алу, қалдықсыз және ресурстарды тиімді пайдаланатын технологияларды жасап, іске қосу керек.

Аралды сақтап қалу мүмкін бе? 30 жылдың ішінде Арал теңізі 640 км³ судан айрылды, судың тұздылығы 26-27 г/литрге (бұрын 11-12) жетті. Судың деңгейі 13 метрге төмендеп, су жағалаудан жүздеген километрге шегінді. Кеуіп қалған теңіз түбінен құмды-тұзды дауылдар көтерілуді.

Арал теңізі Орта Азияның шөлді белдеуінде орналасқан. Көлемі бойынша Арал дүние жүзінде ішкі су қоймаларының ішінде төртінші орында болған.

Теңіз Тұран ойпатында орналасқан. Қарақұм және Қызылқұм шөлдері Аралды оңтүстік және шығыс жағынан қоршап жатыр. Судың орташа көлемі - шамамен 1000 км³. Тереңдігі 20-25 м, ең үлкен тереңдігі - 67 м. Жаздағы орташа температура 24-26ºС, қыста - 7-13, 5ºС. Жылдық жауын-шашын мөлшері шамамен 100 мм.

Арал теңізінің су балансы бұрын жауын-шашынмен - 5, 9 км³, өзін ағысымен - 54, 8 км³ қамтамасыз етіліп отырды. Орташа булану - 60, 7 км³. Теңіз деңгейінің маусымдық ауытқуы - 25 см, ал ғасырлық - 3 м-ден артпаған. Дүние жүзінің ірі тау жүйелері бұл орасан үлкен аумақтың өзендерінің сулылығын қамтамасыз еткен. Аралдың су балансын Орта Азияның ірі өзендері - Амудария мен Сырдария ұстап тұрған.

60-жылдардан бастап суармалы жерлердің кеңеюіне байланысты. Арал теңізіне келетін өзендердің суы күрт кеміп кеткен: 1970 жылы 35, 2 км³, ал 1980 жылы - 10 км³. 1986 жылы Амудария мен Сырдария өзендері теңізге жетпеген. Барлық су суармалы жерлерге жұмсалды.

Арал теңізі табиғи температура реттеуші ретінде ауа райына үнемі әсер етіп отырады. Теңіздің қолайлы әсері 300-400 км ара қашықтықта байқалды. Бұл Хорезм облысында мақта өсірудің ең солтүстік белдеуін жасауға мүмкіндік берді. Қазір ауа райының континенталдылығы артты. Ең салқын айдың орташа айлық температурасы 1, 5-2ºС-ға төмендесе, маусымда 2ºС-ға артқан. Ауа райының қаталдығы Арал теңізінің тартылуына байланысты одан да қаталдана береді. Аязсыз кезеңнің 170-180 күнге қысқаруы мақта өсіруді қиындатады (мақтаның өсуіне 200-220 күн оң температура қажет) . Бұрын өзен суының минералдығы 0, 3-0, 5 г/л болса, қазір ол 2, 5 г/л жеткен.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.