Абылай хан және оның хандығы

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

Абылай хан және оның хандығы

Абылай ханның өмірбаяны

Абылай - мемлекет қайраткері, қол бастаған батыр, шебер дипломат, Қазақхандығының аумағын қалпына келтірген, үш жүзді біріктіруге көп еңбек сіңірген саясаткер.

1711 жылы туған.

Шын аты - Әбілмансұр.

Абылайдын, ата тегі:

Шыңғыс хан,

Жошы хан,

Тоқайтемір,

Өзтемір,

Қожа,

Бәдіғұл,

Орыс,

Құйыршық,

Барақ,

Әз-Жәнібек,

Жәдік,

Шығай,

Еңсегей бойлы ер Есім,

Уөлибақы,

Қанішер Абылай,

Көркем Уәли,

Әбілмансұр.

Абылай хан атасының аты да Абылай. Ол қаталдығымен, қанқұ-марлығымен белгілі болғандықтан, Қанішер Абылай атанған. Абылай (Әбілмансұр) ІЗжасындажетімқалады. Әкесі Көркем Уәли қалмақтармен болған шайқаста өледі. Күтушісі Ораз аталық Абылайды аман алып қалып, Түркістан жеріне ертіп әкеледі.

Абылай біраз уақытТөле бидің жылқысын бағады. Сыртқы келбетіне қарап Төле би оған «Сабалақ» деген ат қояды. Бұл жайында атақты Бұхар жырау Қалқаманұлының жырында былай айтылады:

Ей, Абылай, Абылай, Сені мен алғаш көргенде, Тұрымтайдай ұл едің Үйсін Төле бидің. Түйесін баққан кул едің Абылай атыцжоқ еді «Сабалак, » атпенжүр едің.

Абылай - саяси қайраткер

Әбілмәмбет ханның ордасына келген Абылай Жоңғар басқын-шыларына қарсы күреске 15 жасынан қатыса бастайды.

Әбілмансұрдын, калмак, батыры Шарышты (Сары Манжы) жекпе-жекте жеңуі, қазақ қолын соғысқа бастап кіруі хан, сұлтандардьщ арасында оның беделін көтереді. Осы жекпе-жекте оның «Абылай!» деп ұран шақыруы кейіннен Абылай атануына себеп болады

Абылайдың негізгі мақсаты қазақжерін жоңғарлардан босату болады.

жылы Әбілмәмбет хан мен Абылай сұлтан Ресей империясынаадал болуға ант береді. Бұл тек қауіпсіздік үшін жүргізілген саясат еді.
жылы Абылай хан ан, аулап жүрген кезінде жоңғарлардың. тұтқынына түседі.
жылы Абылай хан босайды.

1743 жылы Абылай жоңғарларға қарсы күресті қайта бастайды.
1745 жылы қоңтайшы Қалдан Церен қайтыс болып, билік үшін болған

тартыстар нәтижесінде Жонғар мемлекеті әлсірейді. Билікке таласқан ақсүйектердід бірі Әмірсана Кдзақхандығына қашьщ келіп, Абылайды паналайды.

жылы Әмірсананы куғындаган жоңғарлар қазақ жеріне кіреді. Жоңғарлар жеңіліс табады.
жылы Абылай үш жүздің әскерін басқарып, жоңғарларға қарсы шешуші шайқаска шығады.

1755 жылы Давациге кдрсы шыққан Әмірсана Цинь империясының өскерлерімен жоңғарларға шабуыл жасайды. Осы жолы Цинь қарулы^ күштері Жоңғарияны басып алады.

Цинь империясыньщтүпкі мақсатын сезген Әмірсана енді Манчьжур әскерлеріне қарсы шығады. Маньчжур қолынан жеңілген Әмірсана тағы да Абылайды паналайды.

Цинь империясының Әмірсананы үстап беру туралы қойған талабын Абылай орындамағандықтан, 1757 жылы Фу Де, Ужао Хой басқарған Маньчжур қарулы күштері Қазақстан жеріне басып кіреді. Мықты қаруы бар, саны жағынан өте көп Цинь әскеріне қарсы тұру мүмкін емес еді. Ал Абылайдың макеаты қазақ жерлерін қайтарып алумен қатар елдің тыныштығын сақтау еді. Осы орайда еңаддымен Өмірсана қазақжерінен шығарылып, Сібірге, Тобольскіге жіберіледі. Осыдан Цинь империясымен арадағы кикілжіңді Абылай келіссөз арқылы шешті

Абылай кезіндегі Қазақ хандығы

Абылайдың негізгі мақсаты Казақ хандығының тәуелсіздігін сақтау, нығайту, үш жүздің басын біріктіру болды.

Бұл саясатын жүзеге асыру үшін Абылай екі алып көрші елмен (Ресей патшалығы, Цинь империясы) шебер дипломатиялық қатынас жасай бідці.

Бұрынғы жоңғар еліндегі қазақжерлерін қалпына келтіру үшін Цинь империясымен байланыс жасады. Себебі 1760 жылы Цинь әскерлері Алтай, Тарбағатай маңындағы қазақ ауылдарын кері қуған еді.

1770-1771 жылы Абылай Ходжент, Қоқан әміршілеріне, Ташкент билеушісіне, қырғыз манаптарына әскери соққы беріп, Қазақханды-ғыньщ билігін мойындатады. Қазақстанның оңтүстігіндегі көптеген қалалар қазақ билігіне көшеді.

1771 жылы қазақханы Әбілмәмбет қайтыс болып, оның орнына үш жүздің билеушілері Абылайды ақкиізге көтеріп, хан тағына отырғызады.

Абылай хандыкгьщ тұғырын мықты үстады. Ол ел билеу ісінде билерге, сұлтандар мен халық батырларына көбірек арқа сүйеді. Жоңғарияға, Маньчжур-Цинь әскеріне, Қоқан, Хиуа, Қырғыз манаптарына қарсы күресте Қанжығалы Бөгенбай, Қаракерей Қабанбай, Бәсентин Малай-сары, Шапырашты Наурызбай, Батыр Баян, Ер Жәнібек, Райымбек сияқты батырлардыңқолдауымен жеңіске жетіп отырды. Билер қызметін шектеген Абылай ел билеу ісіне Шыңғыс тұқымынан сұлтандарды тағайындады. Абылай хан әскерлерді заман талабына сай қарулан-дыруды да естен шығармайды.

Өмірінің соңына қарай Абылай хан қазақхалқының шаруашылығына өзгертулер енгізу үшін біршама істер тындырды. Қазақ елінің саяси-эко-номикалық жағдайын жақсарту мақсатында Ресей мен К, ытай сияқты алып көршілермен үнемі дипломатиялық