Антика философтары

Жоспар:

1. Фалес

2. Анаксимандр

3. Анаксимен

4. Гераклит

5. Парменид

6. Зедон

7. Эмпедокл

8. Анаксагор

Антика философтары

Көне Греция философиясының бірінші кезеңі табиғат философиясы (натурфилософия) кезеңі – Милет мектебі. Бұл мектептің негізін қалаушы – Фалес Милетский болған. Милет мектебінің өкілдеріне тоқталып өтейік.

Фалес б. з. б. 625-547 жылдарда сауда адамы болған. Ол кезінде Вавилон, Египет елдерін талай аралаған. Көп нәрсе үйренген. Оның даңқы б. з. б. 585 жылы 28 мамырда Грекияда Күн тұтылатынын есептеп болжағаны үшін барлық жерге таралды. Сол үшін Египет абыздарынан ол оракул (көреген) деген атақ алған. Фалестің пікірінше, әлемде барлық заттар судан пайда болған. Бәрі содан туындаған. Суды салқындатып, мұздатсаң қатты денеге, жылытып, ысытсаң буға айналады. Сузыс тіршілік жоқ. Дүние негізі су деген. Тіпті Жердің өзі де су бетінде қалқып жүрген жалпақ дөңгелек дене. Фалестің айтуы бойынша, дүние – жаеды құбылыс. Оның дәлелін магниттің тарту күшінен көрген. Фалестің бірнеше даналық ойлары тарихқа енген. Мәселен, «Дүниеде ең жүйрік не?» - деген сұрауға: «Ой. Ол бәрінен жүйрік», - деп жауап қайтарған. «Дүниеде ең ақылды не?» - деген сұрауға: «Уақыт – деп жауап қайтарған, - өйткені ол бәрінің де сырын ашады». «Бәрінен күшті не?» - деген сұрауға: «Өзіңді-өзің тану», - депті. «Ең жеңіл не?» - дегенге: «Басқаларға кеңес айту», - деген көрінеді.
Дәл осыған ұқсас сауал-жауапты көшпелі скифтер өкілі Анахарсис гректерге айтқан, одан соң қазақ шешен билері айтқандарынан жиі кездестіруге болады.

Анаксимандр (б. з. б. 610-547 жж.). Оның пікірінше, дүние негізі – су немесе басқа бір зат емес, белгісіз, байыпталмайтын бастама – апейрон. Дүние пайда болып, жойылып жатады. Мәңгі, өзгермейтін жойылмайтын – апейрон. Анаксимандр әлемнің түрлері көп болатынын болжамдады. Ол Элладада ең алғаш әлім картасын сызды, глобус жасап, күн сағатын ойлап шығарды. Оны жерге қаққан қазықтан түскен көлеңке арқылы шамалады. Ол «заң» деген терминді табиғатқа ендіріп, әлемде белгілі тәртіп барын айтады. Анаксимандрдың апейрон туралы пікірі материяны философиялық тұрғыдан қазіргі пайымдауға жақын келеді.

Анаксимен (585-525) дүниенің негізі – ауа деп есептеді. Ауаның қоюлануы мен сұйықталуынан су, жер, тас, от пайда болады деп топшылады Анаксимен. Ол ауасыз тіршілік жоқ, жан дегеніміз – ауа десе керек. Бірде көлеңкелі бақ арасында серуендеп жүргенде шәкірті: «Анаксимен, айтыңызшы, неге күдіктене бересіз? Сіз ұзақ өмір сүрдіңіз, тәжірибелі данасыз», - депті. Сонда Анаксимен асасымен бірі кіші, бірі үлкен екі дөңгелек сызып, кішісінің іші – сенің білгенің, үлкеннің іші – менің білгенім, ал дөңгелектің сырты – бізге беймәлім, депті.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. «Философия» оқулық, Д. Кішібеков, Ұ. Сыдықов, 2008 жыл;

2. «Философия тарихы», Нұрышева Г. Ж., 2005 жыл.