Қоғамдық өндірісті ұйымдастырудың экономикалық негіздері туралы

Кіріспе

Қазіргі қоғамның экономикалық өмірінің шындығы кәсіпорындарда шығарылған өнімдер жоспарлы түрде тауар формасына айналуында. Қазіргі шынайы өмір фактілері адамзат қоғамының даму жолын айқындау үшін теориялық тұрғындан ой елегінен өткізілуі қажет. Саяси жүйеге, мемлекет құрылысына тәуекелді емес әр түрлі қоғамдық өндіріс формалары бар екенін көрсетіп отыр. Оқулықтарда және ғылыми әдебиеттерде адамзат қоғамының тарихында қоғамдық өндірістің екі ғана формасы натуралдық және тауарлы өндіріс болған және солай болуда деген пікір терең тамыр жайған. Қоғамдық өндірістің жалпыға танылған формаларымен қатар әдебиеттерде тікелей қоғамдық өндіріс, сондай-ақ жоспарлы шаруашылықтар туралы да айтылады. Натуралдық шаруашылық түсінігіне жеке тұтынуға қажетті өнімді өз қолымен жасау жатады. Ол өндіргіш күштердің әлсіз дамуымен, өндірілген өнімде қосымша еңбек үлесінің жоғары еместігімен сипатталады. Еңбектің қандай түріне болсын жеке меншік немесе қоғамдық, жеке немесе бірлескен еңбекке негізделсе, натуралдық шаруашылық артық өніммен өзара айырбас жүргізбейді. Натуралдық өндірістің айқын сипатына оның бөлшек түрдегі, шаруашылық өмірдің тұйықталушылығы бөлшек түрдегі, шаруашылық өмірдің тұйықталушылығы жатады. Осыған байланысты еңбек өнімі тек қауым шеңберінде, құл иеленушінің немесе феодалдық шаруашылығында ғана кәдеге асты. Осының салдарынан, қоғамдық байланыс қатаң түрдегі сипатта болады – өнім қауым мүшелері, құл иеленуші, феодал, олардың отбасы мен бала-шағасы тұтыну үшін ғана өндіріледі. Еңбек нәтижесі шаруашалық ауқымынан аспайды, ал сыртқы байланыс болған жағдайда ол тұрақты емес, кездейсоқ сипатта болады. Еңбекті ұйымдастыру принципі оның негізінде (айқындауда) бола тұра қоғамдық шаруашылық жүргізуді айқындауда шешуші рөлге ие емес. Өндіріс түрі байланыс түрімен, яғни шаруашылық жүргізудің қайсыбір типінің бейімдік түрін айқындайтын қатынастармен сипатталады.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Қоғамдық өндірісті ұйымдастырудың экономикалық негіздері
Қоғамдық өндіріс және оның формалары

Қазіргі қоғамның экономикалық өмірінің шындығы кәсіпорындарда
шығарылған өнімдер жоспарлы түрде тауар формасына айналуында. Қазіргі
шынайы өмір фактілері адамзат қоғамының даму жолын айқындау үшін теориялық
тұрғындан ой елегінен өткізілуі қажет. Саяси жүйеге, мемлекет құрылысына
тәуекелді емес әр түрлі қоғамдық өндіріс формалары бар екенін көрсетіп
отыр. Оқулықтарда және ғылыми әдебиеттерде адамзат қоғамының тарихында
қоғамдық өндірістің екі ғана формасы натуралдық және тауарлы өндіріс болған
және солай болуда деген пікір терең тамыр жайған. Қоғамдық өндірістің
жалпыға танылған формаларымен қатар әдебиеттерде тікелей қоғамдық өндіріс,
сондай-ақ жоспарлы шаруашылықтар туралы да айтылады. Натуралдық шаруашылық
түсінігіне жеке тұтынуға қажетті өнімді өз қолымен жасау жатады. Ол
өндіргіш күштердің әлсіз дамуымен, өндірілген өнімде қосымша еңбек үлесінің
жоғары еместігімен сипатталады. Еңбектің қандай түріне болсын жеке меншік
немесе қоғамдық, жеке немесе бірлескен еңбекке негізделсе, натуралдық
шаруашылық артық өніммен өзара айырбас жүргізбейді. Натуралдық өндірістің
айқын сипатына оның бөлшек түрдегі, шаруашылық өмірдің тұйықталушылығы
бөлшек түрдегі, шаруашылық өмірдің тұйықталушылығы жатады. Осыған
байланысты еңбек өнімі тек қауым шеңберінде, құл иеленушінің немесе
феодалдық шаруашылығында ғана кәдеге асты. Осының салдарынан, қоғамдық
байланыс қатаң түрдегі сипатта болады – өнім қауым мүшелері, құл иеленуші,
феодал, олардың отбасы мен бала-шағасы тұтыну үшін ғана өндіріледі. Еңбек
нәтижесі шаруашалық ауқымынан аспайды, ал сыртқы байланыс болған жағдайда
ол тұрақты емес, кездейсоқ сипатта болады. Еңбекті ұйымдастыру принципі
оның негізінде (айқындауда) бола тұра қоғамдық шаруашылық жүргізуді
айқындауда шешуші рөлге ие емес. Өндіріс түрі байланыс түрімен, яғни
шаруашылық жүргізудің қайсыбір типінің бейімдік түрін айқындайтын
қатынастармен сипатталады.
Натуралдық шаруашылықты жүргізуде өнім жеке адамның немесе көптің
біріккен еңбегімен де өндіріле береді. Соңғысының негізіне дара бастың,
оның еңбек жағдайының қожасы алдындағы міндеткерлігі жатады, осылайша олар
өнім арқылы бір-бірімен қарама-қарсы тұрады, меншіктеуші. Бірақ дара еңбек
тұйықталған шаруашылық шеңберінде, көп ретте, жалпылар еңбегінің бір
бөлігін құрай отырып, қоғамдық еңбек бөлінісінің алғашқы табиғи мәйегіне
негізделеді. Соңғысы мануфактуралық еңбек бөлінісінің осыған сәйкес кейін
ірі өнеркәсіптің мәрелік пункті болып табылады. Сөйтіп, бірлескен еңбек
дами отырып, өзгеріске ұшырайды, басқа жағдайда себін тигізеді. Натуралдық
формадағы еңбектің әр қилы түрлері және шаруашылық жүргізудің натуралдық
типі бір ұғым емес. Біріншісі қандайда болсын өндірістің табиғи элементі
болып табылады. Екіншісі болса тарихи сипатқа ие, өйткені ол адамзат
дамуының белгілі бір кезеңінде пайда болып, өзінің өрлеуінде басымдық
жағдайға жетті, кейін, анағұрлым жетілген формаларға орын беріп, құлдырауға
түсті. Натуралдық шаруашылықтағы бөліс, айырбас пен тұтыну жеке жұмыскердің
сіңірген еңбегіне байланысты емес.
Әсіресе өндірістің осындай типі қалыптасуының ерте кедегі сатыларында
бұл қатты байқалады. Натуралдық өзгерудегі қайта өндіру өндірілген өнімнің
жалпы санына байланысты. Натуралдық өндірістегі еңбек өнімдермен алмасу
тікелей натуралдық, заттық өлшем бірлігі бойынша қауым мүшелерінің тірлік
етуіне, қажеттілігіне қарай жасалды. Мұнда бөліс теңдестіру сипатында
жүреді, ал топтар арасындағы өнім алмасу болмады. Алғашқы қауымдық қоғамның
басты кезеңінде жеке меншік, қоғамдық еңбек бөлінісі дегенді білмеді, ал
өнімді (табысты) өздері тұтынады (қоректенді). Әрі қарай, натуралдық
өндіріс заңдылықтары өз-өзінше қайшы келді де қауымдық шаруашылық
заңдылықтары емес, еңбек құралдары мен жерді меншіктеу экономикалық
заңдылықтарға емес құл иеленушінің, яки феодалдың еркі мен көңіліне
тәуекелді болып отырды.
Осылайша натуралдық өндірісте шаруашылық жүргізудің өктемшіл
формасының алғашқы жұқанасы пайда болды. Тарихи жағынан шаруашылық
жүргізудің келесі дамыған формасы ретінде тауарлы өндіріс пайда болды.
Тауарлы қарым-қатынастың негізі ретінде қоғамдық еңбек бөлінісінің дамуы
араларындағы байланыс айналым арқылы сату, сатып алу түрінде орнығып, өз
ерекшеліктері бойынша оқшауланған өндірісшілердің пайда болуына алып келді.
Тауарлы қарым-қатынастардың дамуы тауар өндіруші қауымдар арасындағы
байланыстан, жеке тауар өндірушіге, ал олардан әрі қарай қарапайым тауар
өндірісі заңдылығы өзіне-өзі қайшы келген капиталистік кәсіпорындарға қарай
жылыстады. Яғни, капиталистік тауар өндірісі заңдылықтары өзінің дамуымен
қарапайым тауар өндірісін қайта түлетті. Өндіріс күштерінің дамуы,
өндірістік қатынастардағы болмай қоймайтын өзгерістерге жетелей отырып,
экономикалық заңдылықтар формасын да өзгеріссіз қалдыра алмайды.
Заңдылықтардың формалық өзгеріссіз қалдыра алмайды. Заңдылықтардың формалық
айқындық модификациясы өндіріс қатынастары арасындағы байланыстарды
түлетеді. Бұл натуралдық та, тауарлық та шаруашылық жүргізу. Формаларында
айқындала түседі. Бәрі де сол, бірақ алғашқы қауымдық, құл иеленушілік,
феодалдық және капиталистік өндіріс әдістеріндегі көріністері ғана әр қилы.
Сондықтан, оларды пайдалану, қолдану немесе олардың заңдылық әрекеттерін
біріктіру туралы сөз болғанда өндірістің әрбір жаңа түріндегі заңдылық
өзгеріске ұшырайды, сондықтан оларды бастапқы түрінде қабылдауға
болмайтынын да баса көрсету керек.

Баға құрылымының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.