Орындаушылар және олардың репертуары
Халық композиторларының бізге жеткен күйлері арқылы екі ішекті домбыра кеңінен таралып, кеңінен зерттелсе, халкымыздың музыкалық мұрасына үлес болып табылатын үш ішекті домбырада және шертерде ойналатын күйлерді зерттеу, үйрену енді қолға алына бастады. Соның бізге жеткен бір куәсі, Республикалық Музыка Аспаптар Музейінде үш шекті домбыралардың және шертердің бірнеше үлгілері сақталған.
Шертер аспабының көне түрлері Қазақстанның шығыс өңірінде, оңтүстікте (археологиялық қазба жүмыстарының нэтижесінен), Маңғыстауда (Б.Залесскийдің суретінен) болғанын білеміз.
Үш ішекті домбыра Қазақстанның шығыс өңірінде кеңінен тараған. XIX ғасырда А.Алекторов, Исаев, Юдин тэрізді этнографтар үш ішекті домбыра жөнінде деректер жазып келтірген. Әсіресе 1891 жылы жарык көрген «Оренбургские ведомостиіндегі» Юдиннің, Готовицкийдің мақаласы өте қызықты.
Шертер аспабының көне түрлері Қазақстанның шығыс өңірінде, оңтүстікте (археологиялық қазба жүмыстарының нэтижесінен), Маңғыстауда (Б.Залесскийдің суретінен) болғанын білеміз.
Үш ішекті домбыра Қазақстанның шығыс өңірінде кеңінен тараған. XIX ғасырда А.Алекторов, Исаев, Юдин тэрізді этнографтар үш ішекті домбыра жөнінде деректер жазып келтірген. Әсіресе 1891 жылы жарык көрген «Оренбургские ведомостиіндегі» Юдиннің, Готовицкийдің мақаласы өте қызықты.
Орындаушылар және олардың репертуары.
Халық композиторларының бізге жеткен күйлері арқылы екі ішекті домбыра
кеңінен таралып, кеңінен зерттелсе, халкымыздың музыкалық мұрасына үлес
болып табылатын үш ішекті домбырада және шертерде ойналатын күйлерді
зерттеу, үйрену енді қолға алына бастады. Соның бізге жеткен бір куәсі,
Республикалық Музыка Аспаптар Музейінде үш шекті домбыралардың және
шертердің бірнеше үлгілері сақталған.
Шертер аспабының көне түрлері Қазақстанның шығыс өңірінде, оңтүстікте
(археологиялық қазба жүмыстарының нэтижесінен), Маңғыстауда (Б.Залесскийдің
суретінен) болғанын білеміз.
Үш ішекті домбыра Қазақстанның шығыс өңірінде кеңінен тараған. XIX
ғасырда А.Алекторов, Исаев, Юдин тэрізді этнографтар үш ішекті домбыра
жөнінде деректер жазып келтірген. Әсіресе 1891 жылы жарык көрген
Оренбургские ведомостиіндегі Юдиннің, Готовицкийдің мақаласы өте қызықты.
XIX ғасырда өмір сүрген халық композиторы Қүлыншақтың үш ішекті
домбырасы Ықылас атындағы музейде сақтаулы. Құлыншақтың домбырасы бір тұтас
ағаштан ойып жасалынған, беткі кақпағы ағаш шегемен бекітілген. Бүл
домбырада ол табиғатты, түрмысты, махабатты, азаттықты паш етіп
шығармаларымен елге танылды.
Қазақтың Үлы ақыны Қүнанбайүлы Абай үш ішекті домбырасын 1885 жылы
Семей қаласының өлкетану музейіне тапсырған. Бәлкім дәл осы домбырада ол өз
музыкаларын, эндері мен күйлерін шығарған болар. ^ Шығыс Қазақстан
облысында Абай ауданында Жидебай жерінде Ибраьимнің (Абайдың) өзі тұрған
үйінде, қазір музей, үш ішекті екі домбыра бар.
XIX ғасырда өмір сүрген Кәдірбектің Нұрғалиі деген кісі өзі әнші,
күйші әрі саят қүрған асқан құсбегі болыпты. Нұрғалидің Көк қаршыға күйін
баласы Байтөлеу 1958 жылы үш ішекті домбырада Ж. Шэкәрімовке үйреткен.
Шертер аспабында алғашқы орындаушыларының бірі, Жарқын Шэкәрімов, үш
ішекті домбыра мен шертердің репертуарының ұқсастығын, бір екендігін
айтады.
Жарқын Шэкэрімов 1968 жылы консерваторияға түскесін Б.Сарыбаевпен
кездесіп, ол кісіден үш ішекті домбыра мен шертерді көреді. Ол кезде
Ж.Шэкәрімов Қазақстандағы шығыс өңіріндегі тартылатын күй үлгісіндегі үш
ішекті домбырада ойнап жүрген. Сондықтан домбыраның өзінің бүрауына
(шамамен соль-ре-соль) келтіріп алып, бірнеше күй орындап берген. Бұл
күйлерді ол 1958 жылдары Семей облысының Аягөз ауданы Таскескен ауылындағы
Байтөлеу деген ақсақалдан үйренген екен. Бертін келе осы күйлерді шыңдай
түсіп, ол радио мен телевидениеге бірнешеуін жазады. Олар: Нүрғалидің күйі
Көк қаршыға, халық күйлері Қыз сыңсуы, Жорға аю, Қаптал шап, Сал
күрең, Үзбе, Көк төбел, Қыз мүңы, Толғау.
Б.Сарыбаевтың баі^аруындағы ансамбльдің мүшесінде болған Ж.Шэкәрімов
халық күйін Сал күреңді, шаң қобыз бен (Талғат Сарыбаев), астаяқтың
(Болат Сарыбаев) қосылуымен, үш ішекті домбырада қалың жүрттың алдында
ойнап шыққан.
Семей облысында үш ішекті домбыра тартудың тамаша шеберлері көп
болған. Солардың бірі Тілеулі Мамырбековтыы репертуарында ондаған күйлер
болыпты. Мысалы: Бозайғыр, Қаражорға, Қараатты, Көкатты. Боз
жігіт, Асан Қайғы, Қорқыт. Ерзаковичтің 45 ән мен күй жинағында
Шэкір Әбеновтың орындаған Ағашаяқтың Орамал, Толқын, Беласар. Түл
қатын, Дүние сарсаң, Жортуыл, Зар заман, Қорамжан, Қосбасар,
Сарып құла деген күйлері жарыққа шықты. 1965 жылы А.Серікбаева басқарған
фольклорлық экспедициясында, Семей облысы Абай ауданындағы М.Әуезов
атындағы совхоздың түрғыны, күйші Мүсахан Әзімхановтың орындауында
Қалмақтың би күйі, Қазақтың би күйі, Понкратов, Тәттімбеттің
Сылқылдағы, Ерке атан, Ағашаяқтың Ақтамақ, Би күйі, Әйелді шақыру
күйі т.б. күйлерді жазып алған.
1987 жылы Алматы қаласында Республикалық Музыка Аспаптары Музейінде
(қазіргі Ықылас атындағы Халык Аспаптар Музейі) Мэскеуде өткен XII
Дүниежүзілік жастар мен студеттер фестивалінің дипломат атағын алған Жарқын
Шэкәрімов туралы фильм-концерт түсіріледі. Бүл фильмде Ж.Шэкэрімов бірнеше
халық күйлерін орындап, олардың аңыздарын айтып, кімнен үйренгенін бізге
баяндап береді.
Фильм-концертте үш ішекті домбыра туралы және сонда тартылатын
күйлердің аңыздары туралы Ж.Шәкәрімов былай дейді: Ғасырлар бойы бірден-
бірге көне аспаптардың қайсы бірі болмасын, халқымыздың тағдырындағы
мэдениет түрмысын айшықтайды. Менің қолымдағы екі түрлі музыкалық аспап.
Екеуі де домбыра. Бірі үш ішекті, екіншісі кәдімгі кеңінен танымал екі
ішекті домбыра. Ойнау ерекшеліктерінде айырмашылықтар бар. Екі ішекті
домбырада күй ойнағанда негізінен музыка тілінде кварта және
квинта деп аталатын оң және теріс бұрауларға түсіріледі. Ал үш
ішекті домбыраның айырмашылығы мұнда екі ішекті домбырада қалыптасқан эр
күйге у жеке-жеке бұралатын кварта және квинта дыбыс аралықтары бірден
бұралады. Үш ішекті арқылы, үш дауыста орындалатын бұл домбырада ойнап
үйрену екі \ ішекті домбырамен салыстырғанда анағүрлым қиын болғанымен
ойналатын күйлер теріс бұраудағы кылқобыз үндес, сыбызғы үндес жеңіл
қайырылады.
Байтоқа дегеннің ауылындағы бір сауық-думанда Сапаржан деген өнерпаз
жігіт Балғайша деген қызбен күй қағастырады. Сол отырыста қыз бен жігіт
қырық түрлі күй тартып жеңісе алмайды. Қырык бірінші қылып қыз, жігіт ^
тартқан күйге домбырасына коса шаң қобыз аспабында ырғаққа
салып \ келтіреді. Сонда ғана жігіт, қыз тапқырлығына риза болып,
инабаттылығын ^Омойындайды. Бұл күй Қыз күйі деген атпен таралады.
Бір жылы Тарбағатайдың күн батысындағы Таскескен ауылының бір топ
оқушылары жыртылған тың жерден найзаның ұшын тауып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Халық композиторларының бізге жеткен күйлері арқылы екі ішекті домбыра
кеңінен таралып, кеңінен зерттелсе, халкымыздың музыкалық мұрасына үлес
болып табылатын үш ішекті домбырада және шертерде ойналатын күйлерді
зерттеу, үйрену енді қолға алына бастады. Соның бізге жеткен бір куәсі,
Республикалық Музыка Аспаптар Музейінде үш шекті домбыралардың және
шертердің бірнеше үлгілері сақталған.
Шертер аспабының көне түрлері Қазақстанның шығыс өңірінде, оңтүстікте
(археологиялық қазба жүмыстарының нэтижесінен), Маңғыстауда (Б.Залесскийдің
суретінен) болғанын білеміз.
Үш ішекті домбыра Қазақстанның шығыс өңірінде кеңінен тараған. XIX
ғасырда А.Алекторов, Исаев, Юдин тэрізді этнографтар үш ішекті домбыра
жөнінде деректер жазып келтірген. Әсіресе 1891 жылы жарык көрген
Оренбургские ведомостиіндегі Юдиннің, Готовицкийдің мақаласы өте қызықты.
XIX ғасырда өмір сүрген халық композиторы Қүлыншақтың үш ішекті
домбырасы Ықылас атындағы музейде сақтаулы. Құлыншақтың домбырасы бір тұтас
ағаштан ойып жасалынған, беткі кақпағы ағаш шегемен бекітілген. Бүл
домбырада ол табиғатты, түрмысты, махабатты, азаттықты паш етіп
шығармаларымен елге танылды.
Қазақтың Үлы ақыны Қүнанбайүлы Абай үш ішекті домбырасын 1885 жылы
Семей қаласының өлкетану музейіне тапсырған. Бәлкім дәл осы домбырада ол өз
музыкаларын, эндері мен күйлерін шығарған болар. ^ Шығыс Қазақстан
облысында Абай ауданында Жидебай жерінде Ибраьимнің (Абайдың) өзі тұрған
үйінде, қазір музей, үш ішекті екі домбыра бар.
XIX ғасырда өмір сүрген Кәдірбектің Нұрғалиі деген кісі өзі әнші,
күйші әрі саят қүрған асқан құсбегі болыпты. Нұрғалидің Көк қаршыға күйін
баласы Байтөлеу 1958 жылы үш ішекті домбырада Ж. Шэкәрімовке үйреткен.
Шертер аспабында алғашқы орындаушыларының бірі, Жарқын Шэкәрімов, үш
ішекті домбыра мен шертердің репертуарының ұқсастығын, бір екендігін
айтады.
Жарқын Шэкэрімов 1968 жылы консерваторияға түскесін Б.Сарыбаевпен
кездесіп, ол кісіден үш ішекті домбыра мен шертерді көреді. Ол кезде
Ж.Шэкәрімов Қазақстандағы шығыс өңіріндегі тартылатын күй үлгісіндегі үш
ішекті домбырада ойнап жүрген. Сондықтан домбыраның өзінің бүрауына
(шамамен соль-ре-соль) келтіріп алып, бірнеше күй орындап берген. Бұл
күйлерді ол 1958 жылдары Семей облысының Аягөз ауданы Таскескен ауылындағы
Байтөлеу деген ақсақалдан үйренген екен. Бертін келе осы күйлерді шыңдай
түсіп, ол радио мен телевидениеге бірнешеуін жазады. Олар: Нүрғалидің күйі
Көк қаршыға, халық күйлері Қыз сыңсуы, Жорға аю, Қаптал шап, Сал
күрең, Үзбе, Көк төбел, Қыз мүңы, Толғау.
Б.Сарыбаевтың баі^аруындағы ансамбльдің мүшесінде болған Ж.Шэкәрімов
халық күйін Сал күреңді, шаң қобыз бен (Талғат Сарыбаев), астаяқтың
(Болат Сарыбаев) қосылуымен, үш ішекті домбырада қалың жүрттың алдында
ойнап шыққан.
Семей облысында үш ішекті домбыра тартудың тамаша шеберлері көп
болған. Солардың бірі Тілеулі Мамырбековтыы репертуарында ондаған күйлер
болыпты. Мысалы: Бозайғыр, Қаражорға, Қараатты, Көкатты. Боз
жігіт, Асан Қайғы, Қорқыт. Ерзаковичтің 45 ән мен күй жинағында
Шэкір Әбеновтың орындаған Ағашаяқтың Орамал, Толқын, Беласар. Түл
қатын, Дүние сарсаң, Жортуыл, Зар заман, Қорамжан, Қосбасар,
Сарып құла деген күйлері жарыққа шықты. 1965 жылы А.Серікбаева басқарған
фольклорлық экспедициясында, Семей облысы Абай ауданындағы М.Әуезов
атындағы совхоздың түрғыны, күйші Мүсахан Әзімхановтың орындауында
Қалмақтың би күйі, Қазақтың би күйі, Понкратов, Тәттімбеттің
Сылқылдағы, Ерке атан, Ағашаяқтың Ақтамақ, Би күйі, Әйелді шақыру
күйі т.б. күйлерді жазып алған.
1987 жылы Алматы қаласында Республикалық Музыка Аспаптары Музейінде
(қазіргі Ықылас атындағы Халык Аспаптар Музейі) Мэскеуде өткен XII
Дүниежүзілік жастар мен студеттер фестивалінің дипломат атағын алған Жарқын
Шэкәрімов туралы фильм-концерт түсіріледі. Бүл фильмде Ж.Шэкэрімов бірнеше
халық күйлерін орындап, олардың аңыздарын айтып, кімнен үйренгенін бізге
баяндап береді.
Фильм-концертте үш ішекті домбыра туралы және сонда тартылатын
күйлердің аңыздары туралы Ж.Шәкәрімов былай дейді: Ғасырлар бойы бірден-
бірге көне аспаптардың қайсы бірі болмасын, халқымыздың тағдырындағы
мэдениет түрмысын айшықтайды. Менің қолымдағы екі түрлі музыкалық аспап.
Екеуі де домбыра. Бірі үш ішекті, екіншісі кәдімгі кеңінен танымал екі
ішекті домбыра. Ойнау ерекшеліктерінде айырмашылықтар бар. Екі ішекті
домбырада күй ойнағанда негізінен музыка тілінде кварта және
квинта деп аталатын оң және теріс бұрауларға түсіріледі. Ал үш
ішекті домбыраның айырмашылығы мұнда екі ішекті домбырада қалыптасқан эр
күйге у жеке-жеке бұралатын кварта және квинта дыбыс аралықтары бірден
бұралады. Үш ішекті арқылы, үш дауыста орындалатын бұл домбырада ойнап
үйрену екі \ ішекті домбырамен салыстырғанда анағүрлым қиын болғанымен
ойналатын күйлер теріс бұраудағы кылқобыз үндес, сыбызғы үндес жеңіл
қайырылады.
Байтоқа дегеннің ауылындағы бір сауық-думанда Сапаржан деген өнерпаз
жігіт Балғайша деген қызбен күй қағастырады. Сол отырыста қыз бен жігіт
қырық түрлі күй тартып жеңісе алмайды. Қырык бірінші қылып қыз, жігіт ^
тартқан күйге домбырасына коса шаң қобыз аспабында ырғаққа
салып \ келтіреді. Сонда ғана жігіт, қыз тапқырлығына риза болып,
инабаттылығын ^Омойындайды. Бұл күй Қыз күйі деген атпен таралады.
Бір жылы Тарбағатайдың күн батысындағы Таскескен ауылының бір топ
оқушылары жыртылған тың жерден найзаның ұшын тауып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz