Ақсүйек
Ежелгі бұл ойын – қазақ жастарының арасына ең көп тараған ойындардың бірі. Түнде ойналатын болғандықтан, ай жарықта шептесін көгалда, ал ай қараңғысында жазық алаңда жиналған жөн. Ерте уақытта ойынға қойдың асықты жілігін немесе кепкен ақсүйекті пайдаланған, ал қазіргі кезде міндетті түрде ақсүйек лақтыру шарт емес, оны былай да жасауға болады: ұзындығы 20 см, диаметрі 5-7 см, ағаш алып, оның сыртын ақ сырмен сырлап қойса да болады. Тіпті, ағаштың бір қабат дәке орап қойса да болады. Ойнаушылар саны неғұрлым көп болса, ойын да соғұрлым қызықты өтпек.
Ең алдымен, ойнаушылар өзара келісіп алып, жеңген топ үшін жүлде тағайындалады. Жиналғандар екі топқа бөлінеді. Топ басқарушылар сүйекті қайсысы бірінші лақтырулары керек – сол үшін кезектесіп таяқ ұстайды, таяқтың басына қай бұрын шыққаны бірінші лақтырады.
Ең алдымен, ойнаушылар өзара келісіп алып, жеңген топ үшін жүлде тағайындалады. Жиналғандар екі топқа бөлінеді. Топ басқарушылар сүйекті қайсысы бірінші лақтырулары керек – сол үшін кезектесіп таяқ ұстайды, таяқтың басына қай бұрын шыққаны бірінші лақтырады.
Ақсүйек
Ежелгі бұл ойын – қазақ жастарының арасына ең көп тараған ойындардың
бірі. Түнде ойналатын болғандықтан, ай жарықта шептесін көгалда, ал ай
қараңғысында жазық алаңда жиналған жөн. Ерте уақытта ойынға қойдың асықты
жілігін немесе кепкен ақсүйекті пайдаланған, ал қазіргі кезде міндетті
түрде ақсүйек лақтыру шарт емес, оны былай да жасауға болады: ұзындығы 20
см, диаметрі 5-7 см, ағаш алып, оның сыртын ақ сырмен сырлап қойса да
болады. Тіпті, ағаштың бір қабат дәке орап қойса да болады. Ойнаушылар
саны неғұрлым көп болса, ойын да соғұрлым қызықты өтпек.
Ең алдымен, ойнаушылар өзара келісіп алып, жеңген топ үшін жүлде
тағайындалады. Жиналғандар екі топқа бөлінеді. Топ басқарушылар сүйекті
қайсысы бірінші лақтырулары керек – сол үшін кезектесіп таяқ ұстайды,
таяқтың басына қай бұрын шыққаны бірінші лақтырады. Ақсүйек лақтырғна кезде
ойнаушылардың теріс қарап тұрғандары дұрыс. өйткені ақсүйекті лақтырған
кезде оның бағыты көпшілікке белгілі болмауы керек және түскеннен кейін
ғана ойнаушылар іске кіріседі.
Алтыбақан
Алтыбақан ойыны көбінесе жазғы түнде ауыл сыртында өтеді. Алтыбақан
құру үшін әрқайсысының ұзындығы 3-4 метрдей салма мен жуандау бір белағаш
және жуан арқан керек. Мосы құсатып үш-үштен алты ағаштың бір жақ басына
байлайды. Сөйтіп, екеуін екі жерге тұрғызып, ортасынан көлденең белағашты
жоғарғы ашасына салып байлайды. Содан соң алтыбақан тебушілер отыратын,
аяғымен тұратын орындық ретінде көлденең тақтай кигізеді. Екі арқанды
алтыбақан тебушілер құлап кетпес үшін сүйеніп отыратындай немес түрегеп
тұратындай етіп байлаған жөн. Ойнаушылардың санына шек қойыылмайды. Әдетте,
бір қыз бен жігіт әткеншектеп болған соң, келесі жұп шығады.
Алтыбақан тебетін екі ойыншы қарама-қарсы тұрып, аяқтарымен әлгі
сайланған арқанға шығып әткеншек теуіп, ән бастайды. Бұл екі ойыншының
бастауымен алтыбақан айналасында тұрған жігіттер мен қыздар әнге қосылып,
хор айтады. Шалқайта тепкен алдтыбақан мен шырқалта салған ән ырғағы
жиналған жас жігіттер мен қыздарға бейне бір махаббат қайығындағы ғажап бір
тербелісті елестетеді.
Алтыбақанда екі кісі қатар тербелтіп, тіпті, ортасына тағы бір кісіні
отырғызуға болады. Алтыбақан тебіге шыққан екі жас ортадағы адамды құлатпау
үшін, оны мықтап ұстап отырады. Сөйтіп, кезекпен-кезек әткеншек тебе береді
де, ойын түннің бір уағына дейін жалғаса түседі.
Арқан тартыс
Ұзындығы 8-10 метрдей жуан кендір арқан керек. Арқанның нең ортасынан
шүберек не орамал байланып, белгі жасалынады. Осы орталық белгінің екі
жағынан бір жарым екі метрдей жерден жоғарыдағы тәртіппен тағы да белгі
жасалынады. Ойнаушылар екі топқа бөлініп қатысады, екіге бөлінудің тәртібі:
ойнаушылар бойларының биіктігіне қарай бір қатарға тізіліп тұрады. Ойын
жүргізушінің берген белгісі бойынша тізбекте тұрған ойыншылар оң жақ
шетінде қатар санда: - бір, екі, үш... деп бастап, сол жақ шетіне дейін
санап шығады. Сөйтіп, бұл топ тақ, жұп болып екіге бөлінеді. Қатысушылардың
саны он адамнан кем болмауы керек.
Күні бұрын жерге енмесе еденге сызықтың үстіне арқанның ортаңғы
белгісінен дәл келтіріп кереді. Содан соң арқанның екі жақ шеткі белгісінен
бастап, ұшына дейін ойнаушылар қос қолдап тартып тұрады. Енді ойын
жүргізушісінің берген белгісі бойынша жігіттер арқанды өз жақтарына қарай
тарта бастайды. Мұндағ мақсат - екі топ бірін-бірі жердегі орталық сызықтан
бұрын әкетуі керек. Екі топтың қай жағы орталық сызықтан бұрын сүйретіп
өткізі алса, сол жағы деп есептелінеді. Сөйтіп, жеңілгендер жағы
жеңімпаздарға хор айтып, би билеуге тиіс.
Асық ойындары
Алшы. Бұл ойынды тек асығы бар балалар ғана ойнай алады. Асық
ойнаушылардың саны 4-8 балаға дейін жетеді. әрине, асықты қыз балалар
ойнамайды. Бұл ойынның түпкі мақсаты – асық ұтып алу.
Көнге барлық ойыншы бір-бірден асық тігеді. Содан соң бір бала
ойыншылардың кезектерін анықтау үшін басқалардың сақасын жинап алып
иіреді. Иірген кезде алшы түскен сақының иесі бірінші, тәйке түскен иесі
екінші, бүк түскендігі үшінші, шік түскендігі төртінші атады. Егер бірнеше
асық бірден алшы, тәйке, бүк немес шік түссе, онда алдымен алшы түскенін,
содан кейін тәйке, бүк, шік түскенін жеке-жеке иіру керке. Осылайша,
кімнің нешінші болып ататындығын анықтағаннан кейін, енді осы кезек
бойынша ойыншылар сақаларын иіре бастайды. Иірген кезде сақасы алшы түскен
ойыншы көндегі асықты жинап алады. Көнге асық қайта тігіледі. Ал тәйке
түскен сақаның иесі ойыннан шығып қалады, яғни сақасын, кезегін өзінен
кейінгі ойыншы атады, мұндай жағдайда оның сақасы иірілмейді. Ал бүк, шік
түскен сақалардың иелері өзара кезектерімен көндегі асықты ата бастайды.
Осылайша ойын жалғаса берді.
Бұл жерде мына жағдайды ескерте кеткен жөн: көндегі асықты сақаның жатқан
жерінде тұрып ату керек, ал тәйке түскен сақаны көнде тұрып ату керек, ал
тәйкеге тигізе алмай қалса, онда атқан ойыншы ойыннан шығып қалады, демек,
көнге тіккен бір асығынан ұтылады.
Ат ойындары
Ат ерттеу. Ер қанаты – ат дегендей, қай қазақта болса да астындағы
атын өте қадірлеген. Сал-серілердің атқа салатын ер-тоқымының да өзіндік
маңызы зор. Кез келген аттың дене бітімі бірдей емес. Сондықтан қазақта ер-
тұрманның өзі белгілі бір арғымаққа арнайы дайындалған. Бізге белгілі аңыз-
ертегілер мен жырлардағы Керқұла, Тайбурыл, Құлагер, т.б. аттардың өздеріне
арнайы дайындалған ер-тұрманы болған.
Ат ерттеу ойыны ас беру, қыз ұзату, наурыз, күзем алу, т.б. жиын-
тойларда ойналған. Бүгінде ат ерттеу ойыны ұмтылды деуге болады.
Ат омырауластыру. Бұл жігіттердің ат ойыны болғандықтан, көгалды
немесе айдалған жұмсақ жерде өткізіледі. Ойынға екі адамнан қатысады, ал
жалпы ойнаушылардың санына шек қойылмайды.
Он метрдей сызылған шеңбердің ішіне бірінші кезектегі екі атты
кіреді. Бұл екі ойыншының мақсаты – осы шеңбердің ішінен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ежелгі бұл ойын – қазақ жастарының арасына ең көп тараған ойындардың
бірі. Түнде ойналатын болғандықтан, ай жарықта шептесін көгалда, ал ай
қараңғысында жазық алаңда жиналған жөн. Ерте уақытта ойынға қойдың асықты
жілігін немесе кепкен ақсүйекті пайдаланған, ал қазіргі кезде міндетті
түрде ақсүйек лақтыру шарт емес, оны былай да жасауға болады: ұзындығы 20
см, диаметрі 5-7 см, ағаш алып, оның сыртын ақ сырмен сырлап қойса да
болады. Тіпті, ағаштың бір қабат дәке орап қойса да болады. Ойнаушылар
саны неғұрлым көп болса, ойын да соғұрлым қызықты өтпек.
Ең алдымен, ойнаушылар өзара келісіп алып, жеңген топ үшін жүлде
тағайындалады. Жиналғандар екі топқа бөлінеді. Топ басқарушылар сүйекті
қайсысы бірінші лақтырулары керек – сол үшін кезектесіп таяқ ұстайды,
таяқтың басына қай бұрын шыққаны бірінші лақтырады. Ақсүйек лақтырғна кезде
ойнаушылардың теріс қарап тұрғандары дұрыс. өйткені ақсүйекті лақтырған
кезде оның бағыты көпшілікке белгілі болмауы керек және түскеннен кейін
ғана ойнаушылар іске кіріседі.
Алтыбақан
Алтыбақан ойыны көбінесе жазғы түнде ауыл сыртында өтеді. Алтыбақан
құру үшін әрқайсысының ұзындығы 3-4 метрдей салма мен жуандау бір белағаш
және жуан арқан керек. Мосы құсатып үш-үштен алты ағаштың бір жақ басына
байлайды. Сөйтіп, екеуін екі жерге тұрғызып, ортасынан көлденең белағашты
жоғарғы ашасына салып байлайды. Содан соң алтыбақан тебушілер отыратын,
аяғымен тұратын орындық ретінде көлденең тақтай кигізеді. Екі арқанды
алтыбақан тебушілер құлап кетпес үшін сүйеніп отыратындай немес түрегеп
тұратындай етіп байлаған жөн. Ойнаушылардың санына шек қойыылмайды. Әдетте,
бір қыз бен жігіт әткеншектеп болған соң, келесі жұп шығады.
Алтыбақан тебетін екі ойыншы қарама-қарсы тұрып, аяқтарымен әлгі
сайланған арқанға шығып әткеншек теуіп, ән бастайды. Бұл екі ойыншының
бастауымен алтыбақан айналасында тұрған жігіттер мен қыздар әнге қосылып,
хор айтады. Шалқайта тепкен алдтыбақан мен шырқалта салған ән ырғағы
жиналған жас жігіттер мен қыздарға бейне бір махаббат қайығындағы ғажап бір
тербелісті елестетеді.
Алтыбақанда екі кісі қатар тербелтіп, тіпті, ортасына тағы бір кісіні
отырғызуға болады. Алтыбақан тебіге шыққан екі жас ортадағы адамды құлатпау
үшін, оны мықтап ұстап отырады. Сөйтіп, кезекпен-кезек әткеншек тебе береді
де, ойын түннің бір уағына дейін жалғаса түседі.
Арқан тартыс
Ұзындығы 8-10 метрдей жуан кендір арқан керек. Арқанның нең ортасынан
шүберек не орамал байланып, белгі жасалынады. Осы орталық белгінің екі
жағынан бір жарым екі метрдей жерден жоғарыдағы тәртіппен тағы да белгі
жасалынады. Ойнаушылар екі топқа бөлініп қатысады, екіге бөлінудің тәртібі:
ойнаушылар бойларының биіктігіне қарай бір қатарға тізіліп тұрады. Ойын
жүргізушінің берген белгісі бойынша тізбекте тұрған ойыншылар оң жақ
шетінде қатар санда: - бір, екі, үш... деп бастап, сол жақ шетіне дейін
санап шығады. Сөйтіп, бұл топ тақ, жұп болып екіге бөлінеді. Қатысушылардың
саны он адамнан кем болмауы керек.
Күні бұрын жерге енмесе еденге сызықтың үстіне арқанның ортаңғы
белгісінен дәл келтіріп кереді. Содан соң арқанның екі жақ шеткі белгісінен
бастап, ұшына дейін ойнаушылар қос қолдап тартып тұрады. Енді ойын
жүргізушісінің берген белгісі бойынша жігіттер арқанды өз жақтарына қарай
тарта бастайды. Мұндағ мақсат - екі топ бірін-бірі жердегі орталық сызықтан
бұрын әкетуі керек. Екі топтың қай жағы орталық сызықтан бұрын сүйретіп
өткізі алса, сол жағы деп есептелінеді. Сөйтіп, жеңілгендер жағы
жеңімпаздарға хор айтып, би билеуге тиіс.
Асық ойындары
Алшы. Бұл ойынды тек асығы бар балалар ғана ойнай алады. Асық
ойнаушылардың саны 4-8 балаға дейін жетеді. әрине, асықты қыз балалар
ойнамайды. Бұл ойынның түпкі мақсаты – асық ұтып алу.
Көнге барлық ойыншы бір-бірден асық тігеді. Содан соң бір бала
ойыншылардың кезектерін анықтау үшін басқалардың сақасын жинап алып
иіреді. Иірген кезде алшы түскен сақының иесі бірінші, тәйке түскен иесі
екінші, бүк түскендігі үшінші, шік түскендігі төртінші атады. Егер бірнеше
асық бірден алшы, тәйке, бүк немес шік түссе, онда алдымен алшы түскенін,
содан кейін тәйке, бүк, шік түскенін жеке-жеке иіру керке. Осылайша,
кімнің нешінші болып ататындығын анықтағаннан кейін, енді осы кезек
бойынша ойыншылар сақаларын иіре бастайды. Иірген кезде сақасы алшы түскен
ойыншы көндегі асықты жинап алады. Көнге асық қайта тігіледі. Ал тәйке
түскен сақаның иесі ойыннан шығып қалады, яғни сақасын, кезегін өзінен
кейінгі ойыншы атады, мұндай жағдайда оның сақасы иірілмейді. Ал бүк, шік
түскен сақалардың иелері өзара кезектерімен көндегі асықты ата бастайды.
Осылайша ойын жалғаса берді.
Бұл жерде мына жағдайды ескерте кеткен жөн: көндегі асықты сақаның жатқан
жерінде тұрып ату керек, ал тәйке түскен сақаны көнде тұрып ату керек, ал
тәйкеге тигізе алмай қалса, онда атқан ойыншы ойыннан шығып қалады, демек,
көнге тіккен бір асығынан ұтылады.
Ат ойындары
Ат ерттеу. Ер қанаты – ат дегендей, қай қазақта болса да астындағы
атын өте қадірлеген. Сал-серілердің атқа салатын ер-тоқымының да өзіндік
маңызы зор. Кез келген аттың дене бітімі бірдей емес. Сондықтан қазақта ер-
тұрманның өзі белгілі бір арғымаққа арнайы дайындалған. Бізге белгілі аңыз-
ертегілер мен жырлардағы Керқұла, Тайбурыл, Құлагер, т.б. аттардың өздеріне
арнайы дайындалған ер-тұрманы болған.
Ат ерттеу ойыны ас беру, қыз ұзату, наурыз, күзем алу, т.б. жиын-
тойларда ойналған. Бүгінде ат ерттеу ойыны ұмтылды деуге болады.
Ат омырауластыру. Бұл жігіттердің ат ойыны болғандықтан, көгалды
немесе айдалған жұмсақ жерде өткізіледі. Ойынға екі адамнан қатысады, ал
жалпы ойнаушылардың санына шек қойылмайды.
Он метрдей сызылған шеңбердің ішіне бірінші кезектегі екі атты
кіреді. Бұл екі ойыншының мақсаты – осы шеңбердің ішінен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz