Қаржылық жағдай түсінігі, мазмұны және оны талдаудың мақсаттары

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Қаржылық жағдай түсінігі, мазмұны және оны талдаудың мақсаттары

Кәсіпорын қаржысы - бұл қаржылық ресурстарды қалыптастыру, орналастыру және пайдалану процесінде пайда болатын ақшалай қатынастар жүйесі.

Кәсіпорынның қаржылық жағдайы қаржылық ресурстарды: өткізілген өнім (тауарлар, жұмыстар мен қызметтер) бойынша түсетін ақшалай құралдарды, банк несиелері мен қарыздарды, арнайы қорлардан уақытша тартылған бос құралдарды қалыптастыру, орналастыру мен пайдаланумен бейнеленеді. Нарықтық жағдайға көшумен бірге кәсіпорынның қаржылық жағдайы мен оны жақсарту жолдарын іздеу туралы мәселелер пайда болды. Бұл сұрақтардың актуальділігі бөлек кәсіпорындардың және жалпы өндірістің жұмысына жақсы жағдайлар жасау қажеттілігімен анықталады.

«Қаржылық талдау» мен «қаржылық жағдайды талдау» түсініктерін шатастырмау керек. Қаржылық талдау - әлдеқайда кең түсінік, өйткені ол қаржылық жағдайды талдаумен қатар табысты, өнімнің өзіндік құнын, өткізуді қалыптастыру мен бөлуді талдауды және басқа да сұрақтарды кіріктіреді. Қаржылық жағдайды талдау - бұл қаржылық талдаудың бір бөлігі. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы кәсіпорынның коммерциялық, өндірістік және басқа іс-әрекеттеріне қажетті қаржылық ресурстармен қамтамасыз етілуімен, оларды орналастыру мен пайдаланудың мақсатты бағытталуы мен тиімділігімен, шаруашылық жүргізудің басқа субъектілерімен қаржылық қатынастарымен, төлемқабілеттілік пен қаржылық тұрақтылықпен сипатталады. Кәсіпорынның уақытында қаржылық төлемдерді жүргізуі оның жағымды қаржылық жағдайы туралы айтады.

Кәсіпорынның қаржылық жағдайы оның өндірістік, коммерциялық және қаржылық қызметінің нәтижелеріне тәуелді болады. Жоғары сапалы өнімді тоқтамай шығару мен өткізу кәсіпорыннның қаржылық жағдайына оң әсер етеді. Өндірістік процестегі тоқтаулар, өнім сапасының төмендеуі, оны өткізудегі қиындықтар кәсіпорын шотына түсетін қаржылардың кемуіне әкеледі, соның нәтижесінде оның төлемқабілеттілігі төмендейді. Кері байланысты да байқауға болады, өйткені ақшалай құралдардың жоқ болуы материалдық ресурстармен қамтылуын тежеуі мүмкін, сондай-ақ өндірістік процесте де.

Кәсіпорындар қызметінің практикасында жақсы жұмыс істеп тұрған кәсіпорын өзінің ресурстарын тиімсіз орналастыру мен пайдалануға байланысты қаржылық қиындықтарға кезігетін жағдайлар көп. Сондықтан қаржылық іс-әрекет қаржылық ресурстардың жүйелі түрде түсуі мен тиімді пайдалануын қамтамасыз етілуіне, есеп және несиелік тәртібін сақтауға, меншікті және қарыз құралдары арасында рациональды қатынасқа қол жеткізуге, кәсіпорынның тиімді қызмет ету мақсатында қаржылық тұрақтылыққа бағытталуы тиіс. Яғни, кәсіпорынның қаржылық жағдайы өндірістік-экономикалық факторлардың сәйкестігі ғана емес, қаржылық қатынастардың басқа да элементтері әсерінің нәтижесі болып табылады.

Қаржылық жағдай ағымдық және перспективті төлемқабілеттілік, айналымдылық, меншікті және қарыз құралдарының болуы, оларды пайдаланудағы тиімділік сияқты көрсеткіштермен сипатталады. Тұрақты қаржылық жағадйға жетудегі елеулі рольді талдау атқарады. Кәсіпорынның қаржылық жағдайының ішкі және сыртқы талдау түрлерін бөлуге болады.

Ішкі талдау кәсіпорынды басқарудың қажеттіліктері үшін жүргізіледі. Оның нәтижелері қаржылық жағдайды жоспарлау, бақылау және болжау үшін де қолданылады. Сыртқы талдау жариялы ақпаратты қолданатын барлық талдау субъектілерімен жүргізіледі. Бұл талдаудың мазмұны қаржылық ресурстардың иелері мен бақылау органдарының мүдделерімен анықталады.

Ішкі және сыртқы талдаудың негізгі міндеттемелері:

қаржылық жағдайды және оның өзгеруін жалпы бағалау;
қаржылар мен олардың көздері, оларды орналастыру рационалдығы мен пайдалану тиімділігі арасында сәкестікті зерттеу;
қаржылық, есеп және несиелік тәртіпті сақтау;
кәсіпорынның ликвидтілігі мен қаржылық тұрақтылығын анықтау;
қаржылық жағадйды ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді болжау.

Бұл міндеттерді шешу үшін зерттеледі:

кәсіпорын құралдарының бар болуы, құрамы мен құрылымы, ; олардың өзгеру себептері мен салдары; кәсіпорын құралдарының көздерінің бар болуы; құрамы мен құрылымы; олардың өзгеру себептері мен салдары.
ұзақ мерзімді активтердің жағдайы, құрылымы мен өзгеруі;
өндіріс пен айналым сферасындағы ағымдық активтердің бар болуы мен құрылымы, оалрдың өзгеру себептері мен салдары;
ликвидтілік пен дебиторлық берешектің сапасы;
құралдар көздерінің бар болуы, құрамы мен құрылымы; олардың өзгеру себептері мен салдары;
төлемқабілеттілік пен қаржылық икемділік;
активтерді пайдалану тиімділігі және инвестициялардың өзін-өзі өтеушілігі.

Сонымен қатар, басқа да міндеттер шешіледі. Мысалы, ішкі талдаудың маңызды міндеті болып сыртқы қаржыландыру мүмкіндігін анықтайтын жағдайды бағалау табылады. Ол үшін кәсіпорынның қаржылық ресурстарға, соның ішінде қарыз ресурстарына деген жалпы қажеттілігі, іскерлік тәуекелдің дәрежесі, капитал иелері арасындағы келісімдердің нәтижелері зерттеледі.

Сыртқы талдау кезінде кәсіпорын менщігінің нақты құны зерттеледі, болашақ қаржылық түсімдердің, капитал құрылымының, дивидендтер өзгерісінің дәрежесі мен тенденцияларының болжамы жасалады.

Жұмыс шегінде талдаудың әдістемесін талдамалы ақпараттың барлық тұтынушылары мақсаттарына сәйкес қарастыру оңай емес. Сондықтан қаржылық жағадайды талдаудың сыртқы және ішкі талдау субъектілерімен зерттелетін ең негізгі сұрақтары баяндалған.

Нарықтық қатынастары жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың маңызы өте зор. Бұл кәсіпорындардың тәуелсіздікке ие болуымен, сондай-ақ олардың меншік иелері, жұмысшылар, коммерциялық серіктестер және де басқа контрагенттер алдында өзінің өндірістік-кәсіпкерлік қызметінің нәтижелері үшін толық жауапкершілікте болуымен байланысты.

Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау жөніндегі сұрақтарды қарастырмас бұрын, «қаржылық жағдай» дегеніміз немесе «қаржылық жай-күй» дегеніміз не, соны анықтап алған жөн. Соңғы жылдары шығарылған арнайы әдебиеттерде бұл ұғым әртүрлі түсіндіріледі. Профессор А. Д. Шеремет «Кәсіпорынның қаржы (активтер) жағдайы қаржыны тарату, пайдалану және оны қалыптастыру көздерімен (меншікті капитал және міндеттемелер, яғни пассивтер) сипатталады» деп жазған.

Профессор Н. А. Русак бұл ұғымды былайша анықтайды: «Кәсіпорынның қаржылық жағдайы қаржы ресурстарын жасау, тарату және пайдаланумен сипатталады. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы кәсіпорынның қалыпты өндірістік, коммерциялық және басқа да қызмет түрлері үшін қажетті қаржы ресурстармен қамтамасыз етілуімен және оларды мақсатқа сай, тиімді тарату және пайдаланумен, сондай-ақ басқа шаруашылық субъектілерімен қаржылық қарым-қатынаста болу, төлеу қабілеттілігі және қаржылық тұрақтылықпен сипатталады. Кәсіпорынның уақытылы төлеу мүмкіндігі оның қаржылық жағдайының жақсылығын көрсетеді.

В. М. Родионова мен М. А. Федотова кәсіпорынның қаржылық жағдайы «қаржы ресурстарының қалыптасуымен, таратылуы және пайдалануымен көрсетіледі» деп жазады.

М. Н. Крейнина, А. И. Ковалев және В. П. Привалов қаржылық жағдай ұғымын былайша түсіндіреді: «Қаржылық жағдай - бұл қаржы ресурстарының қолда барын, үлестіріліп таратылуы және пайдалануын сипаттайтын көрсеткіштер жиынтығы».

Профессор И. Т. Балабанов «Шаруашылық субъектісінің қаржылық жағдайы - бұл оның қаржы бәсекелестік қабілеттілігінің сипаттамасын (яғни төлем қабілеттілігі, несие қабілеттілігі) қаржы ресурстары мен капиталды пайдалану, мемлекет алдында және басқа да шаруашылық субъектілерінің алдында өз міндеттемелерін орындау. Шаруашылық субъектісінің қаржылық жағдайын талдаудың келесі түрлерін жүргізеді: табыстылық пен рентабельділік; қаржылық тұрақтылық; несие қабілеттілігі; капиталды пайдалану; валюталық өзін-өзі өтеу» - деп жазады.

С. А. Стуков осы ұғым бойынша өзінің көзқарасын келесі сөздермен баяндайды: «Кәсіпорынның қаржылық жағдайы - бұл бірқатар көрсеткіштермен сипатталатын оның саулығы мен өмір сүру қабілеттілігін кешенді түрде бағалау».

Жоғарыда берілген анықтамалар қарастырылып отырған ұғым мәнін жеткілікті дәрежеде ашпайды, бірақ олардың әрқайсысында бұл ұғымды дәлірек анықтауға мүмкіндік беретін ұтымды тұжырымдар бар. Бірқатар түрлі әдістермен есептелетін біріңғай көрсеткіштерге қарағанда (мысалы, еңбек өнімділігі, қор қайтарымдылығы, өзіндік құн, жалпы табыс, тиімділік) қаржылық жағдай түрлі көрсеткіштерді есептеу нәтижесінде және олардың жалпы бағалауға тигізетін әсерін зерттеу негізінде анықталатыны анық. Қорыта келе, кәсіпорынның қаржы жағдайы әлсіз және өмір сүру қабілеті жоқ кәсіпорындарға аяусыз қарайтын бәсекелі нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорынның сенімді болуын, тұрақтылығын және келешегі барлығын куәландыруы тиіс.

Біздің көзқарасымыз бойынша, сенімділік кәсіпорын жұмысының үздіксіздігін және оның төлеу қабілеттілігін көрсетеді.

Осы берілген түсініктерге сүйене отырып, бұл ұғымды былай анықтауға болады:

Кәсіпорынның қаржы жағдайы осы кәсіпорынның белгілі бір кезеңдегі қаржылық тұрақтылығын және оның өз шаруашылық қызметін үздіксіз жүргізуі мен өзінің қарыз міндеттемелерін уақытылы өтеуі үшін қаржы ресурстарымен қамтамасыз етілуін көрсетеді.

Ал кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы нені білдіреді? Бұл сұрақ та арнайы оқулықтарды түрліше түсіндіріледі. Бір авторлар қаржылық тұрақтылықты өз қаражаттарын шебер пайдалану қабілеттілігі, жұмыс процессінде үздіксіздігін қамтамасыз ететін қаржының жеткілікті болуы» деп түсіндіреді. Қаржылық тұрақтылық - меншікті және қарыз қаражаттарының байланысы деп жазады.

Енді біреулер «өз қаражаттары есебінен активтерге (негізгі қорлар, материалдық емес активтер, айналым қаражаттары) жіберілген қаражаттарды жабатын, сондай-ақ өтелмеген дебиторлық және кредиторлық қарыздарға жол бермейтін және де өз міндеттемелерін уақытысында қайтаратын шаруашылық субъектілері қаржылық тұрақты болып табылады» деп жазады.

Бұл ұғымды А. Д. Шеремет пен Р. С. Сайфуллин өте ықшам түрде анықтайды. Олардың ойынша «Қаржылық тұрақтылық - бұл әрдайым төлемқабілеттілігін кепілдендіретін кәсіпорынның белгілі бір шоттар жағдайы».

В. М. Родионова мен М. А. Федотова бұл ұғымды келесідей түсіндіреді: «Кәсіпорында тұрақты қалыптасқан табыстың шығыннан артуыының өзіне тән айнасы - қаржылық тұрақтылық болып табылады. Ол ақша қаражаттарын еркін пайдаланып, оларды тиімді қолдану арқылы өндіру мен өнімді өткізу процесінің үздіксіздігін қамтамасыз ететін, сондай-ақ кәсіпорынды кеңейтуге және жаңартуға қажетті шығындарын қаржыландыратын кәсіпорынның қаржы ресурстық жағдайын сипаттайды. Қаржылық тұрақтылық кәсіпорынның жалпы тұрақтылығының негізгі бөлігі болып табылады». Осы еңбегінде бұл авторлар одан әрі мына анықтаманы келтіреді.

«Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы - бұл тәуекелділіктің мүмкін болатын деңгейінде төлем қабілеттілігі мен несие қабілеттілігін сақтай отырып, табысты өсіру негізінде қаржыны тарату мен пайдалану арқылы кәсіпорынның дамуын көрсететеін қаржы ресурсының жағдайы».

В. Г. Артеменко мен М. В. Беллендир бұл ұғымды былай түсіндіреді: «Қаржылық тұрақтылық - бұл табыстың шығыннан тұрақты дәрежеде артуы. Ол ақша қаражаттарын еркін пайдалануды қамтамасыз етеді және оларды тиімді пайдалану арқылы өндіру және өнімді сату процесінің үздіксіз болуына жағдай жасайды. Сондықтан да қаржылық тұрақтылық барлық өндіріс-шаруашылық қызметі процесінде қалыптасады және кәсіпорынның жалпы тұрақтылығының негізгі бөлігі болып табылады». Ал кәсіпорынның жалпы қаржылық тұрақтылығы, ол ең алдымен әрдайым табыстың шығыннан артуын қамтамасыз ететін ақша ағымының қозғалысын көрсетеді. Нарық жағдайында ол ең бірінші өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден түсетін табыстың тұрақтылығын талап етеді және оның мөлшері мемлекетпен, жабдықтаушылармен, несие берушілермен, жұмысшылармен және тағы басқалармен есеп айырысу үшін жеткілікті дәрежеде болуы тиіс. Сонымен қатар кәсіпорынның одан әрі дамуы үшін барлық есеп айырысулар мен барлық міндеттемелерді орындағаннан кейін, осы кәсіпорында өндірісті дамытуға, оның материалдық-техникалық базасын жаңартуға және де әлеуметтік климатты жақсартуға және басқаларға мүмкіндік беретіндей дәрежеде табыс қалуы қажет.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.