Жәңгір Ханның ағартушылық қызметі
Күні кешеге дейін еліміздің, тарихынан кесіп тұрып орын алатын қазақтың біртуар ірі тұлғаларының атын атап олардың есімдерін құрметтеу былай тұрсын оларды ескеруден де қалдық. Оған себеп жетпіс жылдан астам билік құрған кешегі Кеңестік идиологияның әсері болатын. Шындығында да олар ескеруге лайықсыз ба еді? Осындай тарихи тұлғалардың бірі Жәңгір хан Бөкейұлы еді. Жәңгір хан кім? Қандай саясат ұстанды? Халқына қайыр- шапағаты тиді ме ?- деген сауалдарға жауап іздеген болсақ оған тарихи деректер былай деп жауап береді. Тарихи деректер Жәңгір ханның отарлаушылар саясатынан халқын қорғаушы , еліне мәдениет пен білім, мұсылман дінінің нұрын себуші хан ретінде көрсетеді. Сонымен Жәңгір хан кім? 1845ж Бөкей хан өлгеннен кейін ханының тағын өз баласы Жәңгірге өсиет еіп қалдырды, ал ол кәмелетке толғанға дейін уақытша басқаруда өз туған інісі Шығай сұлтанға тапсырды. 1823 жылғы 22 маусымда патша Жәңгірді ішкі Орданың ханы деп тану туралы грамотаға қол қойды, ол 1824 ж 26 маусымында Оралда ертедегі рәсім сақтала отырып патшалық өкімет орындарның бақылауымен ол хан болып жарияланып, 20 жылдан астам уақыт билік етті.[1]
Әр нәрсенің әділдігі керек, патша үкіметі Жәңгірге, оның балаларына да орысша білім, тәрбие беріп көп үміт артты. Қазақ даласын отарлауда жан-жақты білімді, ақылды, мәдениетті Жәңгір сияқты тұлғаны қолға ұстаудың қаншалықты пайдалы екендігін патша да генерал-губернаторлар жақсы біледі.
Әр нәрсенің әділдігі керек, патша үкіметі Жәңгірге, оның балаларына да орысша білім, тәрбие беріп көп үміт артты. Қазақ даласын отарлауда жан-жақты білімді, ақылды, мәдениетті Жәңгір сияқты тұлғаны қолға ұстаудың қаншалықты пайдалы екендігін патша да генерал-губернаторлар жақсы біледі.
1. Қазақстан Ұлттық энциклопедия, 638- бет.
2. Ж.Қасымбаев « Жәңгір хан », 15 –бет.
3.Ж.Қасымбаев «Жәңгір хан», 18- бет.
4. // Қазақстан мектебі № 56 2004 мамыр7
5. Зиманов с. Россия и Букеевское ханство. Алматы, 1981, 143-бет.
6. Еврейнов А. Указанное сочинение. 63-бет.
7. Букеевской Орде 200 лет. «Өлке», Алматы,2001, 169-170 бет.
8. ОМӘТА. КСРО, 162-бет.
2. Ж.Қасымбаев « Жәңгір хан », 15 –бет.
3.Ж.Қасымбаев «Жәңгір хан», 18- бет.
4. // Қазақстан мектебі № 56 2004 мамыр7
5. Зиманов с. Россия и Букеевское ханство. Алматы, 1981, 143-бет.
6. Еврейнов А. Указанное сочинение. 63-бет.
7. Букеевской Орде 200 лет. «Өлке», Алматы,2001, 169-170 бет.
8. ОМӘТА. КСРО, 162-бет.
ЖӘҢГІР ХАННЫҢ АҒАРТУШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІ
Күні кешеге дейін еліміздің, тарихынан кесіп тұрып орын алатын
қазақтың біртуар ірі тұлғаларының атын атап олардың есімдерін құрметтеу
былай тұрсын оларды ескеруден де қалдық. Оған себеп жетпіс жылдан
астам билік құрған кешегі Кеңестік идиологияның әсері болатын.
Шындығында да олар ескеруге лайықсыз ба еді? Осындай тарихи
тұлғалардың бірі Жәңгір хан Бөкейұлы еді. Жәңгір хан кім? Қандай
саясат ұстанды? Халқына қайыр- шапағаты тиді ме ?- деген сауалдарға
жауап іздеген болсақ оған тарихи деректер былай деп жауап береді.
Тарихи деректер Жәңгір ханның отарлаушылар саясатынан халқын қорғаушы
, еліне мәдениет пен білім, мұсылман дінінің нұрын себуші хан
ретінде көрсетеді. Сонымен Жәңгір хан кім? 1845ж Бөкей хан өлгеннен
кейін ханының тағын өз баласы Жәңгірге өсиет еіп қалдырды, ал ол
кәмелетке толғанға дейін уақытша басқаруда өз туған інісі Шығай
сұлтанға тапсырды. 1823 жылғы 22 маусымда патша Жәңгірді ішкі Орданың
ханы деп тану туралы грамотаға қол қойды, ол 1824 ж 26 маусымында
Оралда ертедегі рәсім сақтала отырып патшалық өкімет орындарның
бақылауымен ол хан болып жарияланып, 20 жылдан астам уақыт билік
етті.[1]
Әр нәрсенің әділдігі керек, патша үкіметі Жәңгірге, оның
балаларына да орысша білім, тәрбие беріп көп үміт артты. Қазақ
даласын отарлауда жан-жақты білімді, ақылды, мәдениетті Жәңгір сияқты
тұлғаны қолға ұстаудың қаншалықты пайдалы екендігін патша да генерал-
губернаторлар жақсы біледі. Сол үшін де Жәңгір атақ-абыройдан кенде
қалған жоқ. Хан тағына отығызу салтанатында 48 дүркін зеңбіректен оқ
атып, Орал даласы дүр сілкінді. Салтанатқа қатысқан зиялы қазақтарды
сый-құрметтен құралақан қалдырмады. Жәңгірге 20 сәйгүлік тарту етті.
Бірнеше ординдермен хан өңіріне жарқыратты.Қазақтың тұңғыш генералы
дәрежесіне көтерді.
Бұлардың барлығы отарлау саяасатының мүддесі үшін істелген айла
екендігі белгілі. Осындай айла жұмысқа тәсілдерді саналы түрде өткізе
отырып, Ішкі Орданы басқаруды отарлаушылар өз мүддесіне сәйкес хан
кесенесінің кеңесшісі етіп Ресей сыртқы істер министірінің өкілі
Г.С.Карелинді тағайындады. Ол Ішкі Орданың тыныс тіршілігін күн- сайын
Орынбор Шекаралық комиссиясына хабарлап отырды . Ақырында отарлау
саяасатынын асқынғандағы соншалық, бұған дейінгі Ішкі Орда ханының басқан
қадамын бақылап отырған Ресей сыртқы істер министрлігінің Азия
департаменті, Ресей Мүлік министрлігінен бастап Астрахан, Орынбоор
генерал-губернаторларымен Орынбор Шекаралық ккомиссиясы, Орал,Астрахан
полкымен, қалмақ кордондарынын бақылауынын үстіне енді хан кеңсесі
іс басқарушысынан бастап, қойма меңгерушісіне дейін түгел
орыстандырып, әр бір әрекетін есепке алып отырды.
Ішкі Орда қазақтары бірте-бірте шұрайлы аймақтардан ығыстырылып
құмға қуылды. Жайылымға, қыстауға қолайсыз жерге ығыстырылды. Қолайлы
жерлер, өзендері мен көлдері, шабындығы мол аймақтар казактар мен
қалмақтарға берілді. 1873 жылы 21 маусымда Орынбор шекаралық
комиссияның төрағасы Г. Ф. Генстің бұйрығы бойынша үлкен және кіші
өзен бойынан қазақтардың шөп шабуына тыйым салынды. [2]
Бұл жағдайларға наразылық білдіріп Жәңгір Астрахан генерал-
губернаторы А. С. Осиповке: Киргизам остались обнаженные степи,
пески, солонцы,...- деп хабарлап воспретить кордонным казакам
Уральского войска открытою силою действовать против прибрежных
киргизцев -деп казактардың жөнсіздіктеріне тыйым салуды талап етті.
Жәңгір халқының ауыр тағдырын император Николайдың өзіне де
жеткізді, көмек сұрады. Амал не отарлау саясатының көрігін басып
өз аузымен тапсырма беріп отырған әміршіден тегеурінді шешім
болмады.
Тарихи құжаттар отарлаушылардың сенімін Жәңгірдің ақтамағандығын
анықтайды. Жәңгір, халқын сатпады, халқының мұңын мұңдап, жоғын
жоқтады.
1823 жылы Жәңгір ішкі Бөкей ордасында хан сайланғаннан бастап
қазақтың ұлттық мәдинетінде, оның ішінде ұлттық білім жүйесіне
ерекше мән берді. Оның басты себептерінің бір:Жәңгірдің өзі
орысша білім алған және осындай білімнің Қазақстанға, оның
ішінде Ішкі Бөкей Ордасында өте қажет екенін түсінді. Ол
Ресей империясының Еуропалық білім жүиесі арқылы көптеген салаларды
жетістіктерге жеткенін жақсы білді.
Жәңгір хан қазақ халқының сауаттылығын, ұлттық мәдениетін
дамытатын әрі толықтыратын жаңа білім жүйесі Еуропалық үлгідегі
жаңа мектептер мен орта және жоғарғы оқу орындары деп түсінді. Оны
Жәңгір ханның осы білім жүйесінде қазақ балаларын оқытуды арман
етіп, білім саласын дамытуға бағытталған саясатынан көруімізге
болады. Жәңгір хан алғашқы болып Қазақстанда оның ішінде Ішкі
Бөкей Ордасында ұлттық білім жүйесін қалыптастырумен айналысқан.[3]
Жәңгір ханның ағартушылық саясаты Ресей империясының саяси
билігінің ықпалы арқылы жасалған жоқ. Дегенмен жаңа Еуропалық
білім жүйесі Ресей арқылы келгені, бұл тарихи шындық. Осы
білім жүйесін дамытуды Жәңгір хан Ресей империясы көмегімен жүзеге
асырды. Бірақ, Ресей империясы отарлау саясатын жүргізгенімен жаңа
Еуропалық білім жүйесін жалпы Қазақстанға, оның ішінде Ішкі Бөкей
Ордасында қалыптастыруға арналған арнайы ағартушылық саясаты болған
жоқ.
Сондықтан тек Жәңгір ханның өтініштерімен ғана отарлаушы Ресей
империясы білім саласына өзінің көмегін жасап отырған. Жәңгір ханның
өтініштерінен кейін Ресей қазақ балаларының оқу-тәрбие алуына мән
берген. Жәңгір ханның ағартушылық іс-әрекетінің арқасында.
Қазақстанда,оның ішінде Ішкі Бөкей Ордасында тұңғыш рет ұлттық білім
мен тәрбиенің негізі қалыптасып, одан әрі өркендеген.Ресейдін
қазақстандағы ағарту ісіне мән беруіне елін дамыту үшін оқу тәрбие
керек екенін түсінген Жәңгір хан мен балаларының болашағы үшін оқу
мен білімнін қажет екендігін сезген қазақ ата-аналары түрткі болды.
Сондықтан Ресейдің оқу орындарында оқуға деген тілектерін жүзеге асыру
үшін Жәңгір хан басшылығымен жасалған Бөкей Ордасы қазақтарының
өтініштерін Ресей империясы еріксізден қанағаттандыруына тура келді.
Қазақ балаларына орысша және орыстық рухта тәрбие беру, христиандық дінге
шоқындыру Ресейдің басты саясаты болған. Мұндай мәліметтерді мұрағаттық
материалдар дәлелдейді.
Мұрағат деректері бойынша христиан дінінің миссионерлері (дін
таратушылар) қазақ балаларын шоқындыру саясатын жүргізген.Қазақ балаларын
шоқындырудан құтқару үшін Жәңгір хан бастапқы оқу-тәрбиені ислам мәдениеті
негізінде беру үшін мұсылман мектептері мен медреселерін ашты. Мұндағы
Жәңгірдің ойы қазақ балаларының бойында ұлттық және ислам мәдениеті
арқылы ұлттық рухты дамытуды қолға алу болды. Жалпы қазақ халқының
бойына көптеген ғасырлар бұрын ислам мәдениеті қалыптасқанын айта кеткен
жөн. Жәңгір хан тұсында ислам діні мемлекеттік дін мәртебесін алғаны
тарихи деректерден белгілі.[4]
Ең басты айта кеткім келетіні:ұлттық мәдениет пен имандылықтан ұлттық
рух,патриоттық сезім, солар арқылы ұлттық идеология жас ұрпақ бойына
қалыптасуы, жан тәні мен психологиялық сана-сезімінде ұлттық оқу-
тәрбие арнауы бала қаншалықты орыстық рухта білім алса да, бастапқыда
қалыптасқан ұлттық тәрбиені жеңе алмайды, қазақ балаларының бұзылуына жол
бермейді. Осыны Жәңгір хан жақсы түсінген еді.
Сондықтан ұлттық мәдениет пен ислам мәдениеті арқылы ұлттық идеологияны
соған негіздеп, Қазақстанда алғаш рет ұлттық білім жүйесін құруды
ойластырды. Осы саясатын іске асыру үшін Қазақстанда,оның ішінде Ішкі
Бөкей Ордасында білім саласында тұңғыш ретЖәңгір білім реформасынжасап,
оны жүзеге асыруды қолға алды. Бұл ұлттық білім реформасы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Күні кешеге дейін еліміздің, тарихынан кесіп тұрып орын алатын
қазақтың біртуар ірі тұлғаларының атын атап олардың есімдерін құрметтеу
былай тұрсын оларды ескеруден де қалдық. Оған себеп жетпіс жылдан
астам билік құрған кешегі Кеңестік идиологияның әсері болатын.
Шындығында да олар ескеруге лайықсыз ба еді? Осындай тарихи
тұлғалардың бірі Жәңгір хан Бөкейұлы еді. Жәңгір хан кім? Қандай
саясат ұстанды? Халқына қайыр- шапағаты тиді ме ?- деген сауалдарға
жауап іздеген болсақ оған тарихи деректер былай деп жауап береді.
Тарихи деректер Жәңгір ханның отарлаушылар саясатынан халқын қорғаушы
, еліне мәдениет пен білім, мұсылман дінінің нұрын себуші хан
ретінде көрсетеді. Сонымен Жәңгір хан кім? 1845ж Бөкей хан өлгеннен
кейін ханының тағын өз баласы Жәңгірге өсиет еіп қалдырды, ал ол
кәмелетке толғанға дейін уақытша басқаруда өз туған інісі Шығай
сұлтанға тапсырды. 1823 жылғы 22 маусымда патша Жәңгірді ішкі Орданың
ханы деп тану туралы грамотаға қол қойды, ол 1824 ж 26 маусымында
Оралда ертедегі рәсім сақтала отырып патшалық өкімет орындарның
бақылауымен ол хан болып жарияланып, 20 жылдан астам уақыт билік
етті.[1]
Әр нәрсенің әділдігі керек, патша үкіметі Жәңгірге, оның
балаларына да орысша білім, тәрбие беріп көп үміт артты. Қазақ
даласын отарлауда жан-жақты білімді, ақылды, мәдениетті Жәңгір сияқты
тұлғаны қолға ұстаудың қаншалықты пайдалы екендігін патша да генерал-
губернаторлар жақсы біледі. Сол үшін де Жәңгір атақ-абыройдан кенде
қалған жоқ. Хан тағына отығызу салтанатында 48 дүркін зеңбіректен оқ
атып, Орал даласы дүр сілкінді. Салтанатқа қатысқан зиялы қазақтарды
сый-құрметтен құралақан қалдырмады. Жәңгірге 20 сәйгүлік тарту етті.
Бірнеше ординдермен хан өңіріне жарқыратты.Қазақтың тұңғыш генералы
дәрежесіне көтерді.
Бұлардың барлығы отарлау саяасатының мүддесі үшін істелген айла
екендігі белгілі. Осындай айла жұмысқа тәсілдерді саналы түрде өткізе
отырып, Ішкі Орданы басқаруды отарлаушылар өз мүддесіне сәйкес хан
кесенесінің кеңесшісі етіп Ресей сыртқы істер министірінің өкілі
Г.С.Карелинді тағайындады. Ол Ішкі Орданың тыныс тіршілігін күн- сайын
Орынбор Шекаралық комиссиясына хабарлап отырды . Ақырында отарлау
саяасатынын асқынғандағы соншалық, бұған дейінгі Ішкі Орда ханының басқан
қадамын бақылап отырған Ресей сыртқы істер министрлігінің Азия
департаменті, Ресей Мүлік министрлігінен бастап Астрахан, Орынбоор
генерал-губернаторларымен Орынбор Шекаралық ккомиссиясы, Орал,Астрахан
полкымен, қалмақ кордондарынын бақылауынын үстіне енді хан кеңсесі
іс басқарушысынан бастап, қойма меңгерушісіне дейін түгел
орыстандырып, әр бір әрекетін есепке алып отырды.
Ішкі Орда қазақтары бірте-бірте шұрайлы аймақтардан ығыстырылып
құмға қуылды. Жайылымға, қыстауға қолайсыз жерге ығыстырылды. Қолайлы
жерлер, өзендері мен көлдері, шабындығы мол аймақтар казактар мен
қалмақтарға берілді. 1873 жылы 21 маусымда Орынбор шекаралық
комиссияның төрағасы Г. Ф. Генстің бұйрығы бойынша үлкен және кіші
өзен бойынан қазақтардың шөп шабуына тыйым салынды. [2]
Бұл жағдайларға наразылық білдіріп Жәңгір Астрахан генерал-
губернаторы А. С. Осиповке: Киргизам остались обнаженные степи,
пески, солонцы,...- деп хабарлап воспретить кордонным казакам
Уральского войска открытою силою действовать против прибрежных
киргизцев -деп казактардың жөнсіздіктеріне тыйым салуды талап етті.
Жәңгір халқының ауыр тағдырын император Николайдың өзіне де
жеткізді, көмек сұрады. Амал не отарлау саясатының көрігін басып
өз аузымен тапсырма беріп отырған әміршіден тегеурінді шешім
болмады.
Тарихи құжаттар отарлаушылардың сенімін Жәңгірдің ақтамағандығын
анықтайды. Жәңгір, халқын сатпады, халқының мұңын мұңдап, жоғын
жоқтады.
1823 жылы Жәңгір ішкі Бөкей ордасында хан сайланғаннан бастап
қазақтың ұлттық мәдинетінде, оның ішінде ұлттық білім жүйесіне
ерекше мән берді. Оның басты себептерінің бір:Жәңгірдің өзі
орысша білім алған және осындай білімнің Қазақстанға, оның
ішінде Ішкі Бөкей Ордасында өте қажет екенін түсінді. Ол
Ресей империясының Еуропалық білім жүиесі арқылы көптеген салаларды
жетістіктерге жеткенін жақсы білді.
Жәңгір хан қазақ халқының сауаттылығын, ұлттық мәдениетін
дамытатын әрі толықтыратын жаңа білім жүйесі Еуропалық үлгідегі
жаңа мектептер мен орта және жоғарғы оқу орындары деп түсінді. Оны
Жәңгір ханның осы білім жүйесінде қазақ балаларын оқытуды арман
етіп, білім саласын дамытуға бағытталған саясатынан көруімізге
болады. Жәңгір хан алғашқы болып Қазақстанда оның ішінде Ішкі
Бөкей Ордасында ұлттық білім жүйесін қалыптастырумен айналысқан.[3]
Жәңгір ханның ағартушылық саясаты Ресей империясының саяси
билігінің ықпалы арқылы жасалған жоқ. Дегенмен жаңа Еуропалық
білім жүйесі Ресей арқылы келгені, бұл тарихи шындық. Осы
білім жүйесін дамытуды Жәңгір хан Ресей империясы көмегімен жүзеге
асырды. Бірақ, Ресей империясы отарлау саясатын жүргізгенімен жаңа
Еуропалық білім жүйесін жалпы Қазақстанға, оның ішінде Ішкі Бөкей
Ордасында қалыптастыруға арналған арнайы ағартушылық саясаты болған
жоқ.
Сондықтан тек Жәңгір ханның өтініштерімен ғана отарлаушы Ресей
империясы білім саласына өзінің көмегін жасап отырған. Жәңгір ханның
өтініштерінен кейін Ресей қазақ балаларының оқу-тәрбие алуына мән
берген. Жәңгір ханның ағартушылық іс-әрекетінің арқасында.
Қазақстанда,оның ішінде Ішкі Бөкей Ордасында тұңғыш рет ұлттық білім
мен тәрбиенің негізі қалыптасып, одан әрі өркендеген.Ресейдін
қазақстандағы ағарту ісіне мән беруіне елін дамыту үшін оқу тәрбие
керек екенін түсінген Жәңгір хан мен балаларының болашағы үшін оқу
мен білімнін қажет екендігін сезген қазақ ата-аналары түрткі болды.
Сондықтан Ресейдің оқу орындарында оқуға деген тілектерін жүзеге асыру
үшін Жәңгір хан басшылығымен жасалған Бөкей Ордасы қазақтарының
өтініштерін Ресей империясы еріксізден қанағаттандыруына тура келді.
Қазақ балаларына орысша және орыстық рухта тәрбие беру, христиандық дінге
шоқындыру Ресейдің басты саясаты болған. Мұндай мәліметтерді мұрағаттық
материалдар дәлелдейді.
Мұрағат деректері бойынша христиан дінінің миссионерлері (дін
таратушылар) қазақ балаларын шоқындыру саясатын жүргізген.Қазақ балаларын
шоқындырудан құтқару үшін Жәңгір хан бастапқы оқу-тәрбиені ислам мәдениеті
негізінде беру үшін мұсылман мектептері мен медреселерін ашты. Мұндағы
Жәңгірдің ойы қазақ балаларының бойында ұлттық және ислам мәдениеті
арқылы ұлттық рухты дамытуды қолға алу болды. Жалпы қазақ халқының
бойына көптеген ғасырлар бұрын ислам мәдениеті қалыптасқанын айта кеткен
жөн. Жәңгір хан тұсында ислам діні мемлекеттік дін мәртебесін алғаны
тарихи деректерден белгілі.[4]
Ең басты айта кеткім келетіні:ұлттық мәдениет пен имандылықтан ұлттық
рух,патриоттық сезім, солар арқылы ұлттық идеология жас ұрпақ бойына
қалыптасуы, жан тәні мен психологиялық сана-сезімінде ұлттық оқу-
тәрбие арнауы бала қаншалықты орыстық рухта білім алса да, бастапқыда
қалыптасқан ұлттық тәрбиені жеңе алмайды, қазақ балаларының бұзылуына жол
бермейді. Осыны Жәңгір хан жақсы түсінген еді.
Сондықтан ұлттық мәдениет пен ислам мәдениеті арқылы ұлттық идеологияны
соған негіздеп, Қазақстанда алғаш рет ұлттық білім жүйесін құруды
ойластырды. Осы саясатын іске асыру үшін Қазақстанда,оның ішінде Ішкі
Бөкей Ордасында білім саласында тұңғыш ретЖәңгір білім реформасынжасап,
оны жүзеге асыруды қолға алды. Бұл ұлттық білім реформасы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz