Жер тобының планеталары жайлы

Кіріспе

Күн жүйесіндегі планеталар өздерінің физикалық касиеттеріне карай екі топка белікеді — жер тобындағы планеталар және алып планеталар. Жер тобындағы планеталар Меркурий, Шолпан, Жер, Марстың көлемдері мен массалары үлкен емес, бірақ олардың орташа тығыздығы судың тығыздығынан бірнеше есе артық. Жер тобының планеталары, негізінен, табиғи тұздар мен темірден тұрады. Ал Меркурийден Марсқа дейінгі планеталардың орналасу ретіне карай темірдің жалпы құрамының азаятыны байқалады (Меркурийде -60—70%, Шолпан, Жерде — 32%, Марста — 25%). Жер тобындағы барлық планеталар ұқсас құрылымдардан тұрады: ядро, мантия және катты қабық. Жер тобындағы планеталарға Күннің тасқындық әсері болады, сондықтан олардың өз осінен айналу жылдамдыктары баяулаған (Шолпанда ол тіпті кері бағытқа ауысқан).
Жер тобындағы планеталардың атмосфералары өте күрделі эволюцияны бастарынан өткізді: біртіндеп және апатты түрде газсыздану (вулкандар, бастапқы аккреция (бөлініп шығу, өсу) периодында әр түрлі бөлінулер), бірінші планеталық тұмандықтардан газдарды қармап алу.
Жер тобындағы планеталарда серіктер аз (Меркурий мен Шолпанда олар тіпті жоқ, Марста екі кішкене серік, Жерде — біреу). Физикалық сипаттамалары бойынша бұл топтағы планеталарға алыстағы Плутон да жататын болар.

Пән: Астрономия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Жер тобының планеталары

Күн жүйесіндегі планеталар өздерінің физикалық касиеттеріне карай екі
топка белікеді — жер тобындағы планеталар және алып планеталар. Жер
тобындағы планеталар Меркурий, Шолпан, Жер, Марстың көлемдері мен массалары
үлкен емес, бірақ олардың орташа тығыздығы судың тығыздығынан бірнеше есе
артық. Жер тобының планеталары, негізінен, табиғи тұздар мен темірден
тұрады. Ал Меркурийден Марсқа дейінгі планеталардың орналасу ретіне карай
темірдің жалпы құрамының азаятыны байқалады (Меркурийде -60—70%, Шолпан,
Жерде — 32%, Марста — 25%). Жер тобындағы барлық планеталар ұқсас
құрылымдардан тұрады: ядро, мантия және катты қабық. Жер тобындағы
планеталарға Күннің тасқындық әсері болады, сондықтан олардың өз осінен
айналу жылдамдыктары баяулаған (Шолпанда ол тіпті кері бағытқа ауысқан).
Жер тобындағы планеталардың атмосфералары өте күрделі эволюцияны
бастарынан өткізді: біртіндеп және апатты түрде газсыздану (вулкандар,
бастапқы аккреция (бөлініп шығу, өсу) периодында әр түрлі бөлінулер),
бірінші планеталық тұмандықтардан газдарды қармап алу.
Жер тобындағы планеталарда серіктер аз (Меркурий мен Шолпанда олар тіпті
жоқ, Марста екі кішкене серік, Жерде — біреу). Физикалық сипаттамалары
бойынша бұл топтағы планеталарға алыстағы Плутон да жататын болар.
Меркурийдің бетінде оған кұлаған метеориттердің салдарынан шұңқырлар
пайда болған (түрлі-түсті косымшадағы 12-сурет). Оның ең үлкені К а л о р и
с деп аталады. Диаметрі 1300 км болатын осы үлкен шұңкырдың бүйірлерінде
метеориттің соқтығысу күшінен тау үйінділері пайда болған.
Меркурийдің Күнге жақын орналасуы оны бақылауға кедергі келтіреді. Аспан
аясында оның Күннен ең алыс кету бұрышы 290. Сондықтан ол Күн шығар алдында
(ертеңгі көрінуі) немесе кешке Күн батқанда (кешкі көрінуі) көрінеді.
Меркурий орбитасының эклии тикаға көлбеулігі үлкен болғандықтан оны әр
уақытта көру мүмкін емес. Планета құралсыз көзге анық көрінеді. Ең жақсы
көріну периодындағы жылтырауы -1m-ге тең. Атмосфераның болмауынан планета
бетінің температурасы (беткі қабатына жақын газдың сирек атомдары экзосфера
кұрайды) +600°С күндізгі температурадан түнде -185°-ка дейін бірден түседі.
Аспанның түсі әр уакытта кара. Мерку-рийден Күн Жерден көрінетін көлемінен
үш есе ірі болып көрінеді. Планетаның Күнге дейінгі орташа қашықтығы 0,387
а.б., ал одан Жерге дейінгі қашықтық 82-ден 217 млн. км аралығында болады
(экс-центриситет е = 0,206). Оның орбитасының эклиптикамен жасайтын
көлбеулік бұрышы і = 7°. Бұл Күн жүйесіндегі ең бір үлкен көлбеулік болып
табылады. Меркурийде жыл мезгілдерінің ауысуы болмайды. Өйткені айналу
осінің оның орбита жазықтығына көлбеулік бұрышы өте аз шаманы (=2°)
құрайды. Меркурийдің магнит өрісі Жердікінен 100 есе әлсіз. Планетаның
шамамен төрттен үш бөлігін кұрайтын ядросы темірден тұрады. Меркурийдің
диаметрі Жерден 3 есе, массасы 20 есе аз, ал тығыздығы Жердің тығыздығымен
шамалас (5,43 гсм3), Меркурий Юпитер мен Сатурнның кейбір серіктерінен
кіші. Планета сфера түріне ие.
Меркурийдің серіктері жоқ. Егер олар болған жағдайда да планетаның
алғашқы пайда болуы кезінде планетаның бетіне құлаған болуы керек.
Күннің тасқындык әрекетінен планета резонанстық кақпанға түскен.
1965 жылы өлшенген оның Күнді айнала козғалу периоды (87,95 Жер тәулігі)
өз осінен айналу периодының 32 қатысындай болады. 176 тәулікте Меркурий өз
осінен үш толық айналым жасайды. Сол уақыт ішінде планета Күнді екі айналып
шығады. Яғни тәуліктің ұзақтығы 176 жер тәулігіне тең, ол екі меркурий
жылын береді. Күн мен түннің ұзақтығы 88 тәуліктен келеді, яғни планетаның
жылына тең деген сөз.
0° және 180° ендігінде бір меркурий тәулігі ішінде (ол 176 жер тәулігіне
тең) Күннің үш кайтара батып, үш қайтара шыққанын көруге болады.
Шолпан планетасы. Шолпанды Жердің "сіңлісі" деп те атайды, өйткені олардың
массалары және өлшемдері шамалас. Шолпан өзінің Күнді айнала козғалысына
кері бағытта жөне Жерге карағанда 243 есе баяу козғалатынымен басқа
планеталардан өзгешеленеді. Жас Меркурий мен Шолпан өз осьтерінен =10 сағ
периодпен айналған болатын. Бұл планеталардың денелері алыс дәуірде
(мантия) қатып қалғандай әсер қалдырады. Егер Шолпанда магнит өрісі болса,
ол өте әлсіз, оның полярлығы жердегі сияқты ғана. Шолпанның массасы жер
массасының 0,815 бөлігін құрайды, тығыздығы 5,24 гсм3-ка тең. ПІолпаннын
орбитасын дөңгелек деуге болады, оның эксцентриситеті 0,0068-ге тең. Шолпан
Күн жүйесіндегі Жерге ең жақын планета, оған дейінгі кашықтык 40-тан 259
млн километрге дейін өзгереді.
Шолпан планетасының серіктері жоқ. Атмосферасы, негізінен, көмір қышкыл
газынан тұрады жөне тығыздығы жердегіден тоқсан есе артық (планетаның
бетіндегі атмосфералық кысымды жер бетіндегі мұхиттың бір километр
тереңдігіндегі қысымымен салыстыруға болады). Планетаны үнемі тығыз бұлттар
жауып тұрады да, планетада "парникті эффект" байқалады. Күннің жарық
сәулелері қайта сәулеленіп, жылу сәулелерін шығарады. Планетаның бетіндегі
температура оның күндізгі немесе түнгі мезгіліне қарамастан +500°С болады.
Бұл қорғасынның балқу температурасына сәйкес келеді.
"Магеллан" зонды Шолпанда вулкандар тапты. Олардан бөлінетін қос тотықты
күкірт тығыз қызғылт-сары бұлт құрайды. 50-100 км биіктікте одан күкірт
кышқылы немесе тұз кышкылы тамшыларынан тұратын жаңбыр жаууы мүмкін.
Шолпанның таңғажайып ландшафтын бір адам көрмесе де, ғалымдардың
еңбектерінің арқасында, сондай-ақ зондтар, радар және компьютерлер
көмегімен Шолпан бедерінің картасы жасалды (түрлі-түсті косымшадағы 13-
сурет). Шолпанның бетінде таулар, вулкандар (әдеттегідей емес, дөңгелек
күмбез пішіндес келеді), аңғарлар бар. Жалпы алғанда, бұл жер тобындағы
планеталар ішіндегі ең бір тегістеу планета.

Жер планетасы. Меркурий мен Шолпаннан кейінгі тұрған біздід көгілдір
планета Жер (түрлі-түсті қосымшадағы 14-сурет). Онымен география пәнін
оқығанда толық танысасыздар. Біздің планетадағы гидросфера өте сирек
кездесетін жағдай. Ол жер бетінің 70%-нан астамын алып тұр. Ешбір планетада
су сұйық күйінде кездеспейді. Жердің гидросферасы жылуды сактайды, Жер
бетіндегі температураны көтереді (планетадағы температура -89° С-тан +58° С-
ка дейін), тірі организмдерге қолайлы жағдай туғызады. Жер атмосферасы
негізінен азот жөне оттегінен тұрып, планета бетінен 2000 км биіктікке
дейін созылып жатыр. Планетаның атмосферасы төрт қабаттан тұрады:
тропосфера, стратосфера, ионосфера және экзосфера (ашық ғарышқа жақын
қабат).
Стратосфера Жерді ультракүлгін сәулелерден қорғайтын озонға каныққан.
Адамдардьщ шаруашылык іс-әрекетінің нәтижесінде ол кейбір жерлерде
бұзылған. Ондай жерлер "озон саңылаулары" деп аталады.
Жердің ішкі құрылысы өте күрделі. Қатты планеталар арасынан Жер ең активті
болып есептеледі. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.