Ақан Сері туралы

Кіріспе
Қолданылған әдебиеттер

Ақан сері 1843 жылдар шамасында осы күнгі Көкшетау облысы, Айыртау ауданы, Қоскөл деген жерде туған. Әкесі Қорамса- Арғын ішінде Қарауыл Қорамсадан: Айша, Ақан, Мұхамбет, Рамазан, Айберген туады, Ақанның шын аты Ақжігіт кейін, Ақан атанып кеткен. Қорамсаның басқа балалары бұрыңғы ата-дәстүрді қуып, көптің бірі болып жүре береді. Ал Ақан кішкентайынан өзінің зеректігімен, әрнәрсеге әуестігімен көзге түседі. Ауыл малдасы Күнтеу дегеннен оқып хат танйды. Жасы он үшке келгенде Ақан молданың шыбығынан құтылып, Қызыл жарға тартып кетеді. Онда Уалиахұн дегеннің медресесінде екі-үш жыл оқиды. Қалада жүрген соң орысша біле басайды. Ақ-қараны таныған сайын медресе оқуы болашақсыз болып көрінді. Орыс мәдениетімен тайаз түрде болса да танысу, Ақанның тек өміріне емес,ғ шығармашылық жолына да белгілі әсерін тигізді.
Ақан қызылжардан еліне қайтады. Әкесінің дәулетінің арқасында ол аса кемдік көрмейді. Ақан сол кездің өзінде «шаруаға кем» , басқа «дүние қызығын қуу» жолына түседі. Он алты- он жеті жасынан бастап әнге, өлеңге, домбыраға әуес болады.

Қыдырбаева Күләш « Дирижерлық шеберлік»
Г.А.Дмитревский « Хор және оны басқару»
А.Жұбанов « Замана бұл-бұлдары»
Ү.Жұмақова «Қазақтың музыкалық әдебиеті»

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Ақан Сері.
Өткен ғасырдын 70-ші жылдардың аяқ кезі. Жиырмадан астам жігіт ,бәрінің
астында таң асырып,қамшыдай қатқан жарау аттар тобын жазбай суыт жүріп
келеді. Біресе аяндап,біресе желіп,бір мезгіл аттың васын жіберіп,жарысып
келеді. Бірақ ұзақ шаппайды. Өйткені бұлардың алдында әлі аттың күшін
сынайтын уақыт бар.
Бұл топ осылай бір жылғаға келіп, аттарын қаңтарып қойып отырды.Қырға
жаяу шығып баспалап қарап тұрған жігіт қайта жүгіріп, аттаныңдар
дегендей белгі берді.Өзі де,келіп тез атына қонды. Салтатты жолаушы жол
іздей ме, төтеліп, маңдайы Сырымбеттің тауында сауыт келе жатқан бір-екі
атты адамдар бұларға жақындап қалды. Ә дегенше біржігіт барып қыздың мінген
атының шылбырын қолына орап алды да шаба жөнелді. Есілге қарай бет алып,
қыз орталарында, жігіттер дабырласып келеді.
Дауыс естілмейді жер жүргенсін басқа жігіттер оқшаурақ шықты да, қыздың
қасына басында қамшақ бөркі бар, бұтында барқыт шалбар, үстінде бешбет,
сыртынан киген шұға желбегей, ортадан жоғарырақ бойы бар, қызыл шырыйлы,
мңдайы кең, қыр мұрынды, шйратылған әсем мұрты бар, көзі өткір, кішіректеу,
ұзын кірпікті, сұлу денелі жігіт астындағы қара аттының басын тежеп, жақын
келді. Жігіт көңілді, ойындағы мұратына жеткен дей, қызға қараған сайын
күлкісі келеді. әйелдің жолы тар болғанға ма, басқа себебі бар ма, жігіттің
айтқан қалжыңына жүре жауап беріп, бір нәрсеге риза болмағандай кейіп
білдіреді.
Ойлағандары орнына келіп, көңілдері толған жігіттер мәз- майрам болып,
гүілдесіп, бірінің сөзін бірі іліп алып, қызды қалай тартып алып кеткенін
айтып мақтанумен болды. Шәй, қымыз ішіп, демалып, кеу-кеулесіп отырғанда
бұлардың баяғы өкше ізі жақтан бір топ аттының құйғытып келе жатқаны
көрінді. Жалма-жан бұлар да аттарына мініп, қуғыншыны тосып алуға
дайындалды. Жігіттер тобын жазбай келе жатқандар ды кес-кестеп алдынан
шаба берген де, үйлердің тасасы мен қыз бен жігіт бір атқа мінгесіп қаша
жөнелді. Ауыл жігіттерінің арасында қыздың жоқ екенін білген қуғыншыла,
бұларды тастай бере, алыстан көрінген шаңды бетке алып, қуып берді. Қыз бен
жігіт Есілдің бір өткел бермейтін Сарыми деген түбегінің тұсына келген де,
қуғыншылар да тақалып қалды. Сонда Сен елдің ардагерісің, мен болсам көп
қыздың бірімін.Қуғыншылар жетсе сені аямайды , сен аман болуын керек. Дәм
жазса тағы көрерміз, жау қолында қалсам мен қалайын, азар балса қйнар, сен
мына судан жүзіп өт, екі адамды ат көтере алмайдыдейді қыз. Жігіт Есілден
жүзіп өтіп, құтылып кетеді. Қыз қуғыншылар қолында қалады..
Қыз-белгілі сұлу Ақтоқты да, жігіт-арқаның ардагер ақын, әншісі Ақан
сері еді. Ауыл әдетінің көптеген жасанды әдеттерін аяққа басып, сүйгенін
аламын деп, Еркімбай деген жездесінің үйінен қайтып келе жатқан Ақтотынының
жолын тосып, тартып алып, бірақ қара күшке төтеп бере алмай, сүйгенінен
тірі айрылған Ақан сері:
Ақтоқты, қалғаныңба шыныңменен,
Бал бердің талай жерде тіліңменен.
Басыңды Сарымида кесіп алып,
Өлгенше даулассамшы құныңменен, -
Деп басқаға бұйыртқанша өлтіріп-ақ кетпеген екенмін деп өкінеді. Ақтотыны
әкесі ақ батамен атастырған жеріне ұзатады. Ақанның есінен Ақтоқты
өмірбойы шықпайды. Ақтоты әңгімесі Ақан тарихында үлкен орын алады. Ақанның
өмірі қарлы-боранды, жауын-шашынды болып өтеді.
Ақан сері 1843 жылдар шамасында осы күнгі Көкшетау облысы, Айыртау
ауданы, Қоскөл деген жерде туған. Әкесі Қорамса- Арғын ішінде Қарауыл
Қорамсадан: Айша, Ақан, Мұхамбет, Рамазан, Айберген туады, Ақанның шын аты
Ақжігіт кейін, Ақан атанып кеткен. Қорамсаның басқа балалары бұрыңғы ата-
дәстүрді қуып, көптің бірі болып жүре береді. Ал Ақан кішкентайынан өзінің
зеректігімен, әрнәрсеге әуестігімен көзге түседі. Ауыл малдасы Күнтеу
дегеннен оқып хат танйды. Жасы он үшке келгенде Ақан молданың шыбығынан
құтылып, Қызыл жарға тартып кетеді. Онда Уалиахұн дегеннің медресесінде екі-
үш жыл оқиды. Қалада жүрген соң орысша біле басайды. Ақ-қараны таныған
сайын медресе оқуы болашақсыз болып көрінді. Орыс мәдениетімен тайаз түрде
болса да танысу, Ақанның тек өміріне емес,ғ шығармашылық жолына да белгілі
әсерін тигізді.
Ақан қызылжардан еліне қайтады. Әкесінің дәулетінің арқасында ол аса кемдік
көрмейді. Ақан сол кездің өзінде шаруаға кем , басқа дүние қызығын қуу
жолына түседі. Он алты- он жеті жасынан бастап әнге, өлеңге, домбыраға әуес
болады. Ақанның әдемі бойы, келбеті, жақсы даусы оны ерте халыққа танытады.
Оның үстіне көп адамдардың күйттейтін, дала өмірінің қызығын: жүрік,
қыранқұс, алғыр тазы Ақанның да арманы болады. Ол Көбей еліндегі Шектай
деген кісіден Құлагерді бір ат, бір сиыр, жиырма бес сом ақшаға сатып
алады. Ақанның жаста болса талбына риза болған, оның көптің бірі емес
екенін сезген Әлібек деген өзінің жанына балаған бүркіті Қарторғайды
сыйлайды. Сайрат төреден күшік күнінде Базаралы атты тазыны сатып алады.
Тағы біреуден көк жендет деген қаршығаны қалап алады. Енді ақан тек әнші,
ақын емес даланың жігіті басына керекті барлық қызығын жинайды. Өзі әнші,
өзі аңшы, сұлу жігіт, халық арасында тағы тез жайылады.
Баласының осындай даңқына сай деп әкесі Ақанға сегіз ұлдың ортасында
жалғыз өскен Бекбастың қызы Фатимаға құда түседі. Бірақ Фатима Ақанның
босағасын аттп үлгермей қайтыс болады. Ақан бұрынғысынша ел аралап, ән
салып, құс салып, ит жүгіртіп жүре берді. Жетпісінші жылдың ортасында Кіші
жүзді аралап, өнерін көрсетеді. Міне сол сапардан қайтқанда, әңгіме басында
баяндалған Ақтотыға ғашық болып, қосыла алмайды. Жастықтың күші, албырттық
кез, бұрын-сонды өмірддің ащы таяғы етіне тимеген Ақан, мойый қоймай,
еңсесін жоғары ұстайды. Жанбай сөнген ғашықтығын өлеңдетіп, жанға жайлы
келетін Желдірмешығармашылық көркемдігі , өзі мен өзі сөйлескен дей:
Ғашықтық бір ыстық күн, желі тынық,
Басына түскен жанның көңілі тынық.
Торығп сағым қуған шіркін көңіл,
Қара су енді хасірет жатқан тұнып.
деп, домбыраға қосып әндетеді.
Айттырған қалындығы әкесінің үйінде қайтыс болғін соң, Ақан біраз
ешкімге сөз салмай жүреді. Бірақ қазақ әдеті бойынша он бестен асқансын-ақ
шамасы келген жігіттің бойдақ жүруі сөкет көрінетін есептен, Шомайт
қожаның қызы Фатймаға үйленеді. Фатима ақылды, байсалды, көрікті, Ақанға
жақсы жолдас болады. Фатима бір ұл, екі қыз тауып, енді Ақанның қайырылып
соғар ошақ басы, иіскеп сүйер балалары болады. Он шақты жыл тұрғаннан кейін
Фатима ауырып қайтыс болады. Ақан Қарауыл ішінде Балташы дегенге
аттастырылып қойылған Тіналының қызы Ұрқияны алып қашады. Бұл сапарда
Ақанның басына түскен өмір салмағы тағы езіп, Ұрқия үш айдан кейін ауырып
өледі. Енді Ақанды ауыр қайғыдан арылтатын тек аты болады. Бұл
кездерде баяғы Құлагердің аты Ақанның өзімен бірге шығады.
Алтай Аққошқар-Сайдалының бес болысқа сауын айтқан ас болатын болып,
Орта жүзден небір сайгүліктер дайындалды. Ақан да Құлагерді дайындайды. Үш
жүз ат шапқан сол астағы бәйгеде Құлагер жалғыз келеді. Бұл Ақанды көтеріп,
Фатиманың, Ұрқианың қайғысын ұмыттырады.Ақан Сайдалының асында озып
келгеннен кейін, жетелеп, ілбітіп жүріп, маңдайын сыйпап, оның маң-маң
басқан жүрісінің ырғақымен ән шығарады. Оған өзі Маңмаңгер деп ат береді.
Ақан қайтадан әнге, сейілге оралып, енді-енді еңсесін көтеріп, қантын
жаза бергенде тағы аяқ астынан кесел тап болады. Көкжендет атты қаршығасы
ауылдан желге қарай ұшып кеткенінен қайтып келмейді. Ақан сияқты нәзік
жанды адамға қолында баласындай мәпелеп отырған құсының жоқ болып кеткені
қатты батады. Ақан қаршығасына арнап ән шығарады. Ол ән Көкжендет атымен
ел аузында қалады.
Қаншама қартайы, пайдадан қала бастаса да, Ақанның талай қуанышқа бөлеген
құсының бір түнде өліп қалуы Ақанға қатты батады. Ол аз деп, қасқырға
салған уды жеп Базаралы тазы өледі. Жеті жұт жеті ағайынды дегендей,
Құлагерге өз бетімен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.