Тамақтану валеологиясы
Дұрыс тамақтану белгілі бір диетаны қатал сақтау емес. Артық шектеу – барлығын қиындататын әдіс. Өз тамақтану қажеттілігіне дұрыс қарау, “ұнамды” тағамдарды таңдау, зиян келтіретіндерден сақтану маңызды. Көптеген тағамдық заттар туралы ағзаның өзі оның зиянды немесе пайдалы екенін сездіреді. Бұл кездегі қорғаныс реакциялары да өте көп; қарапайым ”ұнайды – ұнамайды”немесе “дәмді – дәмсіз” деп, лоқсу, құсу, аллергиялық реакцияларға дейін. Бұл тағамға жауап реакция. Сондықтан да адам өзіне қажеттілігін өз қалауымен таңдауы тиіс. Бірақ, бәрінен де қолайлысы – аз тамақтану. Әсіресе бұл майлы етті, тұзды, тәтті тағамдарға қатысты.
Тамақтану валеологиясының негізгі сұрақтары.
Тамақтану валеологиясында негізгі бес сұраққа көңіл бөлінеді.
1. Қоректік заттар тобына не кіреді.
2. Қоректік заттан басқа қандай зат тағамға кіреді.
3. Тағамның калориясы және жиілілігі қандай болу керек.
4. Тамақпен бірге нені және қанша қабылдау керек.
5. Тағамның калориясы қандай болу керек.
6. Тамақтануда нені шектеу керек.
Сұрақтар түсінікті болу үшін тамақтану физиологиясына қысқаша тоқталу керек, сол негізде валеологиялық ұсыныстар құрылуы мүмкін.
Тамақтану валеологиясының негізгі сұрақтары.
Тамақтану валеологиясында негізгі бес сұраққа көңіл бөлінеді.
1. Қоректік заттар тобына не кіреді.
2. Қоректік заттан басқа қандай зат тағамға кіреді.
3. Тағамның калориясы және жиілілігі қандай болу керек.
4. Тамақпен бірге нені және қанша қабылдау керек.
5. Тағамның калориясы қандай болу керек.
6. Тамақтануда нені шектеу керек.
Сұрақтар түсінікті болу үшін тамақтану физиологиясына қысқаша тоқталу керек, сол негізде валеологиялық ұсыныстар құрылуы мүмкін.
Тамақтану валеологиясы.
Дұрыс тамақтану белгілі бір диетаны қатал сақтау емес. Артық
шектеу – барлығын қиындататын әдіс. Өз тамақтану қажеттілігіне дұрыс
қарау, “ұнамды” тағамдарды таңдау, зиян келтіретіндерден сақтану
маңызды. Көптеген тағамдық заттар туралы ағзаның өзі оның зиянды
немесе пайдалы екенін сездіреді. Бұл кездегі қорғаныс реакциялары да
өте көп; қарапайым ”ұнайды – ұнамайды”немесе “дәмді – дәмсіз” деп,
лоқсу, құсу, аллергиялық реакцияларға дейін. Бұл тағамға жауап
реакция. Сондықтан да адам өзіне қажеттілігін өз қалауымен таңдауы
тиіс. Бірақ, бәрінен де қолайлысы – аз тамақтану. Әсіресе бұл майлы
етті, тұзды, тәтті тағамдарға қатысты.
Тамақтану валеологиясының негізгі сұрақтары.
Тамақтану валеологиясында негізгі бес сұраққа көңіл бөлінеді.
1. Қоректік заттар тобына не кіреді.
2. Қоректік заттан басқа қандай зат тағамға кіреді.
3. Тағамның калориясы және жиілілігі қандай болу керек.
4. Тамақпен бірге нені және қанша қабылдау керек.
5. Тағамның калориясы қандай болу керек.
6. Тамақтануда нені шектеу керек.
Сұрақтар түсінікті болу үшін тамақтану физиологиясына қысқаша
тоқталу керек, сол негізде валеологиялық ұсыныстар құрылуы мүмкін.
Қоректену заттары.
Негізгі қоректік заттар – ақуыз, май, көмірсу. Оларды мына қарым –
қатынаста қолдану керек; 1 бөлік майлар; 1 бөлік ақуыздар; 4 бөлік
көмірсулар.
Тамақта негізгі қоректік заттардан басқа дәрумендер, минералды
тұздар, қоректік талшықтар және биологиялық белсенді заттар болады.
Ағзада қоректік заттардан өзіндік дене, оның жасушалары, тіндері,
және мүшелері құралады; олардан ағзаға қажет энергия бөлінеді.
Тағам калориясы
Қоректік заттарды қабылдау қажеттілігінің қалыпты мөлшері
қандай?
Қоректік заттардың қажеттілігінің мөлшері мынадай; тәулігіне
ақуызды 85-90 грамнан кем емес қабылдау қажет оның 55 пайызы
жануарлардан алыну керек. Балаларда бұл мөлшер тәулігіне 1 кг дене
салмағына 1,5-4 грамды қабылдайды, өйткені бала өсу үшін ол қажетті
материал болып табылады.
Майдың мөлшері тәулігіне 80-100 грамды құрайды және үштен бірі
өсімдік майынан болу керек. Майлармен бірге А,Е,Д дәрумендері
түседі.
Тәулігіне 400-500 г көмірсу түсіп, оның 350г – мын крахмал, 50-100г
қант құрайды. Жалпы көмірсулар эергия ретінде қолданылады. Егер
көмірсу мөлшері тым көп болса, қозғалыс аз болса, онда адамдар семіре
бастайды, өйткені ағзаның майы негізінен көмірсудан пайда болады.
Қалыпты дене салмағы дегеніміз не?
Толық ашығу негізінен 40 тәулікке жету мүмкін, содан кейін
органихзм өледі. Бірақ, қазіргі күні ашығу маңызды сұрақтың бірі
емес, шамадан тыс тамақтану ауру тудырудың себепкері, семіздікке
әкеледі.
Егер дене салмағы қалыпты мөлшерден 15-20 пайыз жоғарласа, онда ол
семіздіктің белгісі. Осыған байланысты оның негізгі көрсеткіші болып
дене салмағы саналады.
Қалыпты дене салмағы жынысына, және жасына, бой ұзындығына
байланысты. Дене салмағын анықтауда көптеген вариантар бар, соның
бірі – Брок индексі. Осы әдіс бойынша есептеу үшін 100-ді бой
ұзындығынан алып тастау қажет, мысалы 170 см бойға 70 кг салмақ тән.
13-14 жастағы балалар үшін бұл жобаға соғуы мүмкін, ал одан кіші
балаларға бұл сәйкес емес.
Дәрумендер
Дәрумендер ақуыздар мен ферменттердің негізгі құрамы, ол ағзаның
зат алмасуын қамтамасыз етеді және реттейді. Дәрумендер ағзаға
пайдалы, дегенмен оны мөлшерден тыс пайдаланбау керек. Дәрумендермен
жоғарғы сыныптарда толық танысасыздар. Қазір негізгі төрт түріне
тоқтаймыз; А,С, Д және Е.
А дәрумені - бой өсіру мен даму үшін қажет. Ол көздің торлы
қабатының құрамына кіреді және жарық сезімталдығын қамтамасыз етеді.
Бауырда А дәрумені көп болады. Әсіресе тірескі бауырында және басқа
балықтарда, сүтте, майда, жұмыртқада, қызыл сәбізде, қызыл тәтті
бұрышта, көк пиязда, салатта, көк шөптерде, қара жемісті шетенде
болады.
С дәрумені немесе аскорбин қышқылы – бұл көбінесе зат алмасу
үшін, ағзаның иммундық қорғанысы үшін керек және кейбір зақымдаушы
заттарды залалсыздандырады.
С дәрумені жетіспегенде Цинга ауруы дамиды. Ауру тудыратын
микроағзаларға қарсы ағзаның тұрақтылығы төмендейді, зат алмасу
бұзылады. С дәруменін мөлшерден тыс қабылдау қауіпті.
С дәрумені көкөнітерде, жемістерде, итмұрында, қарақатта,
цитрустарда, ит бүлдіргенде, мүкжидекте, алмада, шабдалыда, қызылшада
көптеп болады.
Д дәрумені - бұл майда еритін топ. Бұлар қарын – ішекті жолда
кальцийдің сіңірілуін реттейді. Д тобындағы дәрумендердің адам
ағзасына, әсіресе қаңқа дамуында маңызы зор.
Д дәруменінің жетіспеуі нәтижесінде жас балаларда рахит ауруы
дамиды. Рахит ауруы нәтижесінде адам қаңқасы, мүсіні дұрыс дамымайды.
Провитаминдеріне ультракүлгін сәулелерімен әсер ету кезінде ғана Д
тобының дәрумендері түзіледі. Провитаминдер өсімдіктің, жануар майының,
ірімшіктің және жұмыртқаның құрамында болады.
Е дәрумені майда еритін дәрумендер тобына жатады. Олар ғазада
оттегіні тасымалдайды. Улы заттарды белсенді түрде залалсыздандырып,
жыныс гармондарының түзілуіне әсер етеді. өрбу процесіне қатысады.
Ағзада Е дәруменінің жетіспеуі өрбу қызметінің төмендеуіне, сондай –
ақ олардың көп мөлшері де солай әсер етеді. Е тобының дәрумендері
өсімдік майларында, бұршақта, жұмыртқада, жағақтарда, бақша дақылдарында,
бидайда көптеп кездеседі.
Тағамның минералды заттары.
Оларға құрамында әртүрлі элементтері бар тұздар жатады. Натрий,
калий, хлор, фосфор, кальций, және магний тамақтың ең керекті
элементтері болып табылады. Бұлар МАКРОЭЛЕМЕНТТЕР деп аталынады.
Сондай – ақ тағамда МИКРОЭЛЕМЕНТТЕР болу керек. Олардың ішіндегі
қажеттісі темір, мыс, йод, фтор, кобальт, алюминий және Менделеев
кестесіндегі кейбір басқа элементтер.
Тағамдық талшықтар.
Тағамдық талшықтар көбінесе өсімдік майларының құрамында болады.
Қазіргі уақытта тағамдық талшықтар тамақтың керекті бөлшектері. Олар
қарын мен ішектің қозғалуын қамтамасыз етіп, улы заттармен
байланысуға қабілетті, ішектің тазалануына жағдай жасайды. Қазіргі
күні тағамдық рационды үстемелеу үшін арнайы тағамдық талшықтар
шығарылады. Астанада “Enrich –Iifber” компаниясынан шығарылатын
препораттар немесе дәрумендермен байытылған “Бапол” тағамдық затын
атауға болады.
Тағамның басқа заттары.
Тағам құрамында дәрумендер мен тағамдық талшықтардан басқа да
заттар болады. Олардың кейбіреуі мыналар.
Өсімдікте болатын және микробтарға қарсы қабілеті бар
фитонцидтер. Олар, алма, пияз, сарымсақ, қыша, орамжапырақ, қызылша, сәбіз,
цитрус, дақылдары қызыл және қарақат, бүлдірген құрамында болады.
Қатерлі ісік ауруына қарсы заттарға дәрумендер мен
аминқышқылдар жатады. Тоқ ішек қызметін жақсартатын тағамдық
талшықтар да оның қатерлі ісігінің алдын алуға мүмкіншілік жасайды.
Бұндай қорғаныс заттар сүт тағамдары, майлы емес ет, балықта, өсімдік
майы, ұн, көптеген кқкқністер құрамында да кездеседі.
Біз дұрыс тамақтана аламыз ба?
Әрине, көп адамдар бұл сұрақ төңірегінде ойланбайды. Тамақтану –
рефлекторлық процесс№ Ол адамның ойлауына емес, бізге ата –
бабаларымыздан жеткен көне инстинкке бағынышты. Сонымен қатар қалай
тамақтанудың кейбір маңызды ережелеріне көңіл аудару керек.
Бірінші ереже; асықпай тамақтану. Бұл шындығында өзінің
маңыздылығымен ерекше. Тойғаны жайлы бірінші белгі толған қарыннан
келеді, екінші белгі – қорек заттарды сіңіру мен асты қабылдаудан
кейінгі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Дұрыс тамақтану белгілі бір диетаны қатал сақтау емес. Артық
шектеу – барлығын қиындататын әдіс. Өз тамақтану қажеттілігіне дұрыс
қарау, “ұнамды” тағамдарды таңдау, зиян келтіретіндерден сақтану
маңызды. Көптеген тағамдық заттар туралы ағзаның өзі оның зиянды
немесе пайдалы екенін сездіреді. Бұл кездегі қорғаныс реакциялары да
өте көп; қарапайым ”ұнайды – ұнамайды”немесе “дәмді – дәмсіз” деп,
лоқсу, құсу, аллергиялық реакцияларға дейін. Бұл тағамға жауап
реакция. Сондықтан да адам өзіне қажеттілігін өз қалауымен таңдауы
тиіс. Бірақ, бәрінен де қолайлысы – аз тамақтану. Әсіресе бұл майлы
етті, тұзды, тәтті тағамдарға қатысты.
Тамақтану валеологиясының негізгі сұрақтары.
Тамақтану валеологиясында негізгі бес сұраққа көңіл бөлінеді.
1. Қоректік заттар тобына не кіреді.
2. Қоректік заттан басқа қандай зат тағамға кіреді.
3. Тағамның калориясы және жиілілігі қандай болу керек.
4. Тамақпен бірге нені және қанша қабылдау керек.
5. Тағамның калориясы қандай болу керек.
6. Тамақтануда нені шектеу керек.
Сұрақтар түсінікті болу үшін тамақтану физиологиясына қысқаша
тоқталу керек, сол негізде валеологиялық ұсыныстар құрылуы мүмкін.
Қоректену заттары.
Негізгі қоректік заттар – ақуыз, май, көмірсу. Оларды мына қарым –
қатынаста қолдану керек; 1 бөлік майлар; 1 бөлік ақуыздар; 4 бөлік
көмірсулар.
Тамақта негізгі қоректік заттардан басқа дәрумендер, минералды
тұздар, қоректік талшықтар және биологиялық белсенді заттар болады.
Ағзада қоректік заттардан өзіндік дене, оның жасушалары, тіндері,
және мүшелері құралады; олардан ағзаға қажет энергия бөлінеді.
Тағам калориясы
Қоректік заттарды қабылдау қажеттілігінің қалыпты мөлшері
қандай?
Қоректік заттардың қажеттілігінің мөлшері мынадай; тәулігіне
ақуызды 85-90 грамнан кем емес қабылдау қажет оның 55 пайызы
жануарлардан алыну керек. Балаларда бұл мөлшер тәулігіне 1 кг дене
салмағына 1,5-4 грамды қабылдайды, өйткені бала өсу үшін ол қажетті
материал болып табылады.
Майдың мөлшері тәулігіне 80-100 грамды құрайды және үштен бірі
өсімдік майынан болу керек. Майлармен бірге А,Е,Д дәрумендері
түседі.
Тәулігіне 400-500 г көмірсу түсіп, оның 350г – мын крахмал, 50-100г
қант құрайды. Жалпы көмірсулар эергия ретінде қолданылады. Егер
көмірсу мөлшері тым көп болса, қозғалыс аз болса, онда адамдар семіре
бастайды, өйткені ағзаның майы негізінен көмірсудан пайда болады.
Қалыпты дене салмағы дегеніміз не?
Толық ашығу негізінен 40 тәулікке жету мүмкін, содан кейін
органихзм өледі. Бірақ, қазіргі күні ашығу маңызды сұрақтың бірі
емес, шамадан тыс тамақтану ауру тудырудың себепкері, семіздікке
әкеледі.
Егер дене салмағы қалыпты мөлшерден 15-20 пайыз жоғарласа, онда ол
семіздіктің белгісі. Осыған байланысты оның негізгі көрсеткіші болып
дене салмағы саналады.
Қалыпты дене салмағы жынысына, және жасына, бой ұзындығына
байланысты. Дене салмағын анықтауда көптеген вариантар бар, соның
бірі – Брок индексі. Осы әдіс бойынша есептеу үшін 100-ді бой
ұзындығынан алып тастау қажет, мысалы 170 см бойға 70 кг салмақ тән.
13-14 жастағы балалар үшін бұл жобаға соғуы мүмкін, ал одан кіші
балаларға бұл сәйкес емес.
Дәрумендер
Дәрумендер ақуыздар мен ферменттердің негізгі құрамы, ол ағзаның
зат алмасуын қамтамасыз етеді және реттейді. Дәрумендер ағзаға
пайдалы, дегенмен оны мөлшерден тыс пайдаланбау керек. Дәрумендермен
жоғарғы сыныптарда толық танысасыздар. Қазір негізгі төрт түріне
тоқтаймыз; А,С, Д және Е.
А дәрумені - бой өсіру мен даму үшін қажет. Ол көздің торлы
қабатының құрамына кіреді және жарық сезімталдығын қамтамасыз етеді.
Бауырда А дәрумені көп болады. Әсіресе тірескі бауырында және басқа
балықтарда, сүтте, майда, жұмыртқада, қызыл сәбізде, қызыл тәтті
бұрышта, көк пиязда, салатта, көк шөптерде, қара жемісті шетенде
болады.
С дәрумені немесе аскорбин қышқылы – бұл көбінесе зат алмасу
үшін, ағзаның иммундық қорғанысы үшін керек және кейбір зақымдаушы
заттарды залалсыздандырады.
С дәрумені жетіспегенде Цинга ауруы дамиды. Ауру тудыратын
микроағзаларға қарсы ағзаның тұрақтылығы төмендейді, зат алмасу
бұзылады. С дәруменін мөлшерден тыс қабылдау қауіпті.
С дәрумені көкөнітерде, жемістерде, итмұрында, қарақатта,
цитрустарда, ит бүлдіргенде, мүкжидекте, алмада, шабдалыда, қызылшада
көптеп болады.
Д дәрумені - бұл майда еритін топ. Бұлар қарын – ішекті жолда
кальцийдің сіңірілуін реттейді. Д тобындағы дәрумендердің адам
ағзасына, әсіресе қаңқа дамуында маңызы зор.
Д дәруменінің жетіспеуі нәтижесінде жас балаларда рахит ауруы
дамиды. Рахит ауруы нәтижесінде адам қаңқасы, мүсіні дұрыс дамымайды.
Провитаминдеріне ультракүлгін сәулелерімен әсер ету кезінде ғана Д
тобының дәрумендері түзіледі. Провитаминдер өсімдіктің, жануар майының,
ірімшіктің және жұмыртқаның құрамында болады.
Е дәрумені майда еритін дәрумендер тобына жатады. Олар ғазада
оттегіні тасымалдайды. Улы заттарды белсенді түрде залалсыздандырып,
жыныс гармондарының түзілуіне әсер етеді. өрбу процесіне қатысады.
Ағзада Е дәруменінің жетіспеуі өрбу қызметінің төмендеуіне, сондай –
ақ олардың көп мөлшері де солай әсер етеді. Е тобының дәрумендері
өсімдік майларында, бұршақта, жұмыртқада, жағақтарда, бақша дақылдарында,
бидайда көптеп кездеседі.
Тағамның минералды заттары.
Оларға құрамында әртүрлі элементтері бар тұздар жатады. Натрий,
калий, хлор, фосфор, кальций, және магний тамақтың ең керекті
элементтері болып табылады. Бұлар МАКРОЭЛЕМЕНТТЕР деп аталынады.
Сондай – ақ тағамда МИКРОЭЛЕМЕНТТЕР болу керек. Олардың ішіндегі
қажеттісі темір, мыс, йод, фтор, кобальт, алюминий және Менделеев
кестесіндегі кейбір басқа элементтер.
Тағамдық талшықтар.
Тағамдық талшықтар көбінесе өсімдік майларының құрамында болады.
Қазіргі уақытта тағамдық талшықтар тамақтың керекті бөлшектері. Олар
қарын мен ішектің қозғалуын қамтамасыз етіп, улы заттармен
байланысуға қабілетті, ішектің тазалануына жағдай жасайды. Қазіргі
күні тағамдық рационды үстемелеу үшін арнайы тағамдық талшықтар
шығарылады. Астанада “Enrich –Iifber” компаниясынан шығарылатын
препораттар немесе дәрумендермен байытылған “Бапол” тағамдық затын
атауға болады.
Тағамның басқа заттары.
Тағам құрамында дәрумендер мен тағамдық талшықтардан басқа да
заттар болады. Олардың кейбіреуі мыналар.
Өсімдікте болатын және микробтарға қарсы қабілеті бар
фитонцидтер. Олар, алма, пияз, сарымсақ, қыша, орамжапырақ, қызылша, сәбіз,
цитрус, дақылдары қызыл және қарақат, бүлдірген құрамында болады.
Қатерлі ісік ауруына қарсы заттарға дәрумендер мен
аминқышқылдар жатады. Тоқ ішек қызметін жақсартатын тағамдық
талшықтар да оның қатерлі ісігінің алдын алуға мүмкіншілік жасайды.
Бұндай қорғаныс заттар сүт тағамдары, майлы емес ет, балықта, өсімдік
майы, ұн, көптеген кқкқністер құрамында да кездеседі.
Біз дұрыс тамақтана аламыз ба?
Әрине, көп адамдар бұл сұрақ төңірегінде ойланбайды. Тамақтану –
рефлекторлық процесс№ Ол адамның ойлауына емес, бізге ата –
бабаларымыздан жеткен көне инстинкке бағынышты. Сонымен қатар қалай
тамақтанудың кейбір маңызды ережелеріне көңіл аудару керек.
Бірінші ереже; асықпай тамақтану. Бұл шындығында өзінің
маңыздылығымен ерекше. Тойғаны жайлы бірінші белгі толған қарыннан
келеді, екінші белгі – қорек заттарды сіңіру мен асты қабылдаудан
кейінгі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz