ХІХ ғ. 1-жартысындағы музыкалық өнеріне жалпылама талдау жасау

К І Р І С П Е.

І. ХІХ ғасырдың І жартысындағы музыкалық өнердің қалыптасуы мен ерекшеліктері
ІІ. ХІХ ғасырдың жартысындағы Қазақстандағы музыкалық өнердің тақырыптары.
Құрманғазы Сағырбай мен Махамбет Өтемісұлының шығармаларындағы тарихи көріністер.

Қорытынды

Пайдаланған әдебиеттер тізімі.

К І Р І С П Е
Халықтың бүгінін түсіну үшін өткеніне егжей тегжей қаратырып білу керектігі анық ақ. Ал халықтың тағдырын жазба деректермен заттай ескерткіштерден ғана қарастыруды ғана көздеместен халықтың ауыз әдебиеті мен салт санасымен де ұштастырып қарастыру бүгінгі күні қолға алынуда. Сондықтан кәзіргі кезде тарих ғылымында ауыз әдебиеттерінің туындылары маңызды рольге ие, мұндағы эпостық батырлар лирикалық және поэтикалық жырлардың халықтың сана-сезімі мен тарихи мұрасын басқатады.
Осылайша ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы музыкалық өнерінің дамуын байқау және оның ерекшеліктерін түсіну маңызды жәйіттер болып отыр. Жалпы ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы қазақ тарихын егжей тегжей білу мақсатында халқының көңіл күйін анықтауда маңыздылыққа ие.Сондықтан жұмыстың өзекті мәселесі ретінде ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы қазақ халқының музыкуалық өнерінің даму ерекшеліктері мен қазақ тарихын танудағы орнын анықтау болып табылады.Тарих жұмысының зерттелу дәрежесіне тоқталатын болсақ Қазақстанның ХІХ ғасырдағы музыкалық өнерін анықтауда Қазақстан тарихтарындағы жалпышолулар қарастырылды.Мұнда Қазақстан Республикасындағы ғылым және білім министрлігінің бастауымен жоспарланған бес томдық Қазақстан тарихының үшінші жолындағы мәліметтер алынған1 . Жалпы Қазақстан тарихына көлемді тоқталған бұл оқулықтың беттерінде ХІХ ғасырдың музыкалық өнеріне жалпылама талдау жасалынған.

____________________________________________________________________
1История казахской музыки. Алматы 1998 67-бет


І. ХІХ ғасырдың І жартысындағы музыкалық өнердің қалыптасуы мен ерекшеліктері

XVIII ғасырдың аяғында қазақ әдебиеті мен музыкалық өнеріндегі ескі әншілік-жыршылық дәстүр біртіндеп ығыстырыла бастады, алайда жоғалып кеткен жоқ еді. Оның орнына жеке поэзиялық шығармашылық ала бастады. Егер осыған дейін әнші –жыршылардың поэзиясында ежелден қалыптасқан тәсіл ел тағдырын жырлап, туған халқының тәуелсіздігін және бақыты үшін күрескен батырлардың ерлік істерін асқан зор ұлт жандылық сарынында дәріптеу басым болса, кейінгі поэтикалық шығармашылықта күнделікті өмірдің әр түрлі салаларында, адам жанының ішкі дүниесіне, адамдардың істеріне және мінез –құлқына, олардық қоғамдағы қызметіне және роліне едәуір тереңдеп ену байқалды.
Бұл қазақ әдебиеті мен музыкалық дамуында жаңа дәуірдің басталғанын білдірді. Кейіпкердің жеке басын олардың мінез-құлқын, сезімін, ішкі жан дүниесінің жай күйін суреттеуге бетбұрыс нақ осы кезңнен басталады.
Қазақ халқының тұрмысы мен қоғамдық өмірі және еңбек әрекетімен біте қайнасқан рухани мәдениетінің етене саласы музыка болды. Дәстүрлі омыраушылық- жеке ән салу мен аспапты жеке тарту кең тараған әнді қосып айту сирейлек, шығармалардың негізгі түрлері ән мен күй болған.
Жиырмадан аса әр түрлі музыкалық аспаптар болған, олардың бір сарында ғана дыбысты шығаратын кей біреулері –шертер, жетіген, саз сырнай, кепшік, шаңқобыз, даңғыра, асатаяқ және басқалары музыка өнерінің кәсіби талаптарына сай келмей біртіндеп жоғала берген болатын2. Ал дыбыстық сапаларын жетілдіруге келетін басқалары музыкалық аспаптар тобын құрды. Олар домбыра –ағаштан жасаған, шертіп ойнайтын, екі шекті (үш шекті болып кездесуі сирек) аспап шанағы сопақша(алмұрт тәрізді) кейде жазық формалы
____________________________________________________________________
2История казахской музыки. Алматы 1998 68-бет
болып келеді; қобыз немесе қылқобыз-тостақ тәрізді толық ағаш шанақты және мойыны (кенегез) ішіне қарай иілген ойпалы, қос ішекті аспап; сыбызғы –

Пайдаланған әдебиеттер тізімі.


1. История Казахской музыки в 2-ух томах 1 томе 1998 г.в
2. Меркалиев Қазақ күйлерінің тарихы Алматы 2000 ж
3. Жұбанов А Құрманғазы күйлері қалай шыққан Алматы 1993 ж
4. ХІХ ғасырдың қазақ ақындары Алматы 1988 ж
5. Қазақстан тарихы 5-т-қ 3 т Алматы Атамұра 2003 ж
6. Муссин Қазақстан тарихы 2004 ж
7. Жұбанов А Құрманғазы Алматы 1960 ж
8. Ш. Уәлиханов Таңдамалы Алматы 1961.
9. Мерғалиев Т. «Қазақ күйлерінің тарихы». Алматы 2003 ж.
10. Хадиша Кенжеғұлқызы., Ермұханова. «Шың басылым» Алматы 2006ж.
11. Артықбаев. «Қазақстан тарихы». Алматы 2004ж.
12. Нығмет Мыңжан. «Қазақтың қилы тарихы» Алматы 2002 ж .