Үндістандағы тәуелсіздік үшін күрестердің негізгі бағыттары мен идеологиясы
І. Кіріспе
2.1. ХХғасырдың басындағы ұлт.азаттық көтерілістердің шығу себептері мен алғышарттары.
2.2. Үндістандағы тәуелсіздік үшін күрестердің негізгі бағыттары мен идеологиясы.
2.3. ХХ ғасырдың басындағы Үндістандағы ұлт. азаттық көтерілістердің нәтижелері мен салдары.
ІІІ. Қорытынды
Сілтемлер тізімі.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі.
2.1. ХХғасырдың басындағы ұлт.азаттық көтерілістердің шығу себептері мен алғышарттары.
2.2. Үндістандағы тәуелсіздік үшін күрестердің негізгі бағыттары мен идеологиясы.
2.3. ХХ ғасырдың басындағы Үндістандағы ұлт. азаттық көтерілістердің нәтижелері мен салдары.
ІІІ. Қорытынды
Сілтемлер тізімі.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі.
І. Кіріспе
Тарихта көптеген елдердің жерін басып алып, өзіне қаратып алған, ұлан-асыр территоряны бауырына басқан алып империялар өткен. Және сол империяларды қоластында болған отарлық елдердің жай-күйі мен тұрмыс-тіршілігі ауыз толтырып айтатындай күйде емес-ті. Өйткені, дәл осы кезеңде ең алдымен отарлаушы мемлекет отарға айналған мемлекеттің астан-кестенін шығаруға, оның халқының неғұрлым қараңғы өмір сүруіне мүдделі болған. Оған мысал, ретінде Әлемді жалпағынан басқан Ұлыбритания империясын атап айтуымызға толық болады. Ағылшындардың негізгі қалқаны мен отарлау объектісіне айналған Үнді елі туралы алда сөз қыламыз.
Жұмыстың өзектілігі.
Біз қарастырып отырған тақырып негізі – бұл үнді жұрты хақында болмақ. Үнді елі туралы тарихтан соның ішінде ежелгі тарихтан жақсы білеміз. Бұл елді небір алып державалар ала алмаған. Тек бір ғана Александр Македонскийді айтсақ та жетіп жатыр. Әскерінің тең жарымынан айырылып, алып империясының құрдымға кетіп бара жатқанын ескерген ұлы қолбасшы ақыры ертегілер елін тастап шығуға мәжбүр болған екен. Ал енді жаңа заманның басында өз ғана халқы бар европалық Англия тез арада ес жиғызбастан жаулап алды. Міне, ыз қозғап отырған жұмыс өзектілігі осындай қызықты қыр-сырларымен ерекшеленеді.
Жұмыстың зерттелу тарихы.
Жаңа заман мен қазіргі дүние кезеңдерінің тоғысындағы Үндістан тарихын зерттеу ісіне көптеген беделді ғалымдар – тарихшылар ат салысты. Олар үнді елінің осы кезеңдегі күресу ерекшеліктерін, 300 жыл бойғы Англияның отарлық системаларын ашып талдап беруге талпыныстар жасады. Мәселен, М. Ганди үнді халқының ұлы ойшылы, ардақ тұтар көсемі. Оның «Менің өмірім» деп аталатын мемуарлық еңбегінде дәл осы кезеңдегі үнді халқының ұлт-азаттық күресіне ерекше тоқталып кеткен. Ал енді 1975 жылы Москвадан жарық көрген А.А. Губер, Г.Ф. Ким, А.Н. Хейфецтердің жинақ ретіндегі «Азия және Африка елдерінің жаңа тарихы» деген еңбегінде де осы тақырыпқа байланысты көптеген тың деректер жазған. Ал енді, К.А. Антонова, Г.М. Бонгардлевин, Г.Г. Котовскийлердің «Индия тарихы» деген еңбектерінде ұлт-азаттық күрестің барлық жақтары түгелдей – дерлік қамтылған.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері.
Сөз болып отырған тақырыптың мән мазмұнын ашып, өзіндік көзқарастар қосу бұл тақырыбымыздың негізгі мақсаты, ал енді, осы жұмысқа байланысты ақтаңдақ беттерді ашу жұмысымыздың алдыңғы міндеті.
Жұмыстың құрылымы.
Жұмыс кіріспе бөлімнен (үш пунктен) және қорытынды бөлімнен тұрады
Түйін.
Жоғарыда айтылған мәселелердің дерлігін төменде қолдану тақырыптың мәнін ашады. Сондықтанда келесі бөлімдерге кезек берелік.
Тарихта көптеген елдердің жерін басып алып, өзіне қаратып алған, ұлан-асыр территоряны бауырына басқан алып империялар өткен. Және сол империяларды қоластында болған отарлық елдердің жай-күйі мен тұрмыс-тіршілігі ауыз толтырып айтатындай күйде емес-ті. Өйткені, дәл осы кезеңде ең алдымен отарлаушы мемлекет отарға айналған мемлекеттің астан-кестенін шығаруға, оның халқының неғұрлым қараңғы өмір сүруіне мүдделі болған. Оған мысал, ретінде Әлемді жалпағынан басқан Ұлыбритания империясын атап айтуымызға толық болады. Ағылшындардың негізгі қалқаны мен отарлау объектісіне айналған Үнді елі туралы алда сөз қыламыз.
Жұмыстың өзектілігі.
Біз қарастырып отырған тақырып негізі – бұл үнді жұрты хақында болмақ. Үнді елі туралы тарихтан соның ішінде ежелгі тарихтан жақсы білеміз. Бұл елді небір алып державалар ала алмаған. Тек бір ғана Александр Македонскийді айтсақ та жетіп жатыр. Әскерінің тең жарымынан айырылып, алып империясының құрдымға кетіп бара жатқанын ескерген ұлы қолбасшы ақыры ертегілер елін тастап шығуға мәжбүр болған екен. Ал енді жаңа заманның басында өз ғана халқы бар европалық Англия тез арада ес жиғызбастан жаулап алды. Міне, ыз қозғап отырған жұмыс өзектілігі осындай қызықты қыр-сырларымен ерекшеленеді.
Жұмыстың зерттелу тарихы.
Жаңа заман мен қазіргі дүние кезеңдерінің тоғысындағы Үндістан тарихын зерттеу ісіне көптеген беделді ғалымдар – тарихшылар ат салысты. Олар үнді елінің осы кезеңдегі күресу ерекшеліктерін, 300 жыл бойғы Англияның отарлық системаларын ашып талдап беруге талпыныстар жасады. Мәселен, М. Ганди үнді халқының ұлы ойшылы, ардақ тұтар көсемі. Оның «Менің өмірім» деп аталатын мемуарлық еңбегінде дәл осы кезеңдегі үнді халқының ұлт-азаттық күресіне ерекше тоқталып кеткен. Ал енді 1975 жылы Москвадан жарық көрген А.А. Губер, Г.Ф. Ким, А.Н. Хейфецтердің жинақ ретіндегі «Азия және Африка елдерінің жаңа тарихы» деген еңбегінде де осы тақырыпқа байланысты көптеген тың деректер жазған. Ал енді, К.А. Антонова, Г.М. Бонгардлевин, Г.Г. Котовскийлердің «Индия тарихы» деген еңбектерінде ұлт-азаттық күрестің барлық жақтары түгелдей – дерлік қамтылған.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері.
Сөз болып отырған тақырыптың мән мазмұнын ашып, өзіндік көзқарастар қосу бұл тақырыбымыздың негізгі мақсаты, ал енді, осы жұмысқа байланысты ақтаңдақ беттерді ашу жұмысымыздың алдыңғы міндеті.
Жұмыстың құрылымы.
Жұмыс кіріспе бөлімнен (үш пунктен) және қорытынды бөлімнен тұрады
Түйін.
Жоғарыда айтылған мәселелердің дерлігін төменде қолдану тақырыптың мәнін ашады. Сондықтанда келесі бөлімдерге кезек берелік.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі.
1. А.А. Губер, Г.Ф. Ким, А.Н. Хейфец,
«Новая и новейшая история стран Азии и Африки»
М., 1975.
2. Б. Харенберг «Хронология человечества» М., 2000.
3. Бонгард – Левин Г.М. Ильин Г.Ф. «Древняя Индия» Исторический очерк москва 1969 г.
4. Дүниежүзі тарихы, А., 1999.
5. Дүниежүзі тарихы, А., 1999.
6. К.А. Антонова, Г.М. Бонгард-Левин, Г.Г. Котовский,
«История Индии» М., 1979.
7. К.М. Паниккар «Очерк истории Индии» Москва 1961 г.
8. Қазақ Совет Энциклопедиясы.
9. М.К. Ганди «Моя жизнь» М., 1969.
10. «Новая и новейшая история стран Азии и Африки» Ю.Н. Розалиев, Москва 1987 г.
11. О.С. Сороко-Цюпя, В.П. Смирнов, А.И. Строганов, Г.Д. Сүгірбаева «ХХ ғасырдағы дүниежүзі» А. 2005 ж.
12. Парасат журналы №3. (549). «Әлем тарихына көзқарас».
13. Райков «Пробуждение в Индий» М., 1968.
14. С. Абдрахманов «Адамзат күнтізбесі» А., 2002.
1. А.А. Губер, Г.Ф. Ким, А.Н. Хейфец,
«Новая и новейшая история стран Азии и Африки»
М., 1975.
2. Б. Харенберг «Хронология человечества» М., 2000.
3. Бонгард – Левин Г.М. Ильин Г.Ф. «Древняя Индия» Исторический очерк москва 1969 г.
4. Дүниежүзі тарихы, А., 1999.
5. Дүниежүзі тарихы, А., 1999.
6. К.А. Антонова, Г.М. Бонгард-Левин, Г.Г. Котовский,
«История Индии» М., 1979.
7. К.М. Паниккар «Очерк истории Индии» Москва 1961 г.
8. Қазақ Совет Энциклопедиясы.
9. М.К. Ганди «Моя жизнь» М., 1969.
10. «Новая и новейшая история стран Азии и Африки» Ю.Н. Розалиев, Москва 1987 г.
11. О.С. Сороко-Цюпя, В.П. Смирнов, А.И. Строганов, Г.Д. Сүгірбаева «ХХ ғасырдағы дүниежүзі» А. 2005 ж.
12. Парасат журналы №3. (549). «Әлем тарихына көзқарас».
13. Райков «Пробуждение в Индий» М., 1968.
14. С. Абдрахманов «Адамзат күнтізбесі» А., 2002.
І. Кіріспе
1. ХХғасырдың басындағы ұлт-азаттық көтерілістердің шығу
себептері мен алғышарттары.
2. Үндістандағы тәуелсіздік үшін күрестердің негізгі бағыттары
мен идеологиясы.
3. ХХ ғасырдың басындағы Үндістандағы ұлт- азаттық
көтерілістердің нәтижелері мен салдары.
ІІІ. Қорытынды
Сілтемлер тізімі.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі.
І. Кіріспе
Тарихта көптеген елдердің жерін басып алып, өзіне қаратып алған, ұлан-
асыр территоряны бауырына басқан алып империялар өткен. Және сол
империяларды қоластында болған отарлық елдердің жай-күйі мен тұрмыс-
тіршілігі ауыз толтырып айтатындай күйде емес-ті. Өйткені, дәл осы кезеңде
ең алдымен отарлаушы мемлекет отарға айналған мемлекеттің астан-кестенін
шығаруға, оның халқының неғұрлым қараңғы өмір сүруіне мүдделі болған. Оған
мысал, ретінде Әлемді жалпағынан басқан Ұлыбритания империясын атап
айтуымызға толық болады. Ағылшындардың негізгі қалқаны мен отарлау
объектісіне айналған Үнді елі туралы алда сөз қыламыз.
Жұмыстың өзектілігі.
Біз қарастырып отырған тақырып негізі – бұл үнді жұрты хақында болмақ.
Үнді елі туралы тарихтан соның ішінде ежелгі тарихтан жақсы білеміз. Бұл
елді небір алып державалар ала алмаған. Тек бір ғана Александр
Македонскийді айтсақ та жетіп жатыр. Әскерінің тең жарымынан айырылып, алып
империясының құрдымға кетіп бара жатқанын ескерген ұлы қолбасшы ақыры
ертегілер елін тастап шығуға мәжбүр болған екен. Ал енді жаңа заманның
басында өз ғана халқы бар европалық Англия тез арада ес жиғызбастан жаулап
алды. Міне, ыз қозғап отырған жұмыс өзектілігі осындай қызықты қыр-
сырларымен ерекшеленеді.
Жұмыстың зерттелу тарихы.
Жаңа заман мен қазіргі дүние кезеңдерінің тоғысындағы Үндістан тарихын
зерттеу ісіне көптеген беделді ғалымдар – тарихшылар ат салысты. Олар үнді
елінің осы кезеңдегі күресу ерекшеліктерін, 300 жыл бойғы Англияның отарлық
системаларын ашып талдап беруге талпыныстар жасады. Мәселен, М. Ганди үнді
халқының ұлы ойшылы, ардақ тұтар көсемі. Оның Менің өмірім деп аталатын
мемуарлық еңбегінде дәл осы кезеңдегі үнді халқының ұлт-азаттық күресіне
ерекше тоқталып кеткен. Ал енді 1975 жылы Москвадан жарық көрген А.А.
Губер, Г.Ф. Ким, А.Н. Хейфецтердің жинақ ретіндегі Азия және Африка
елдерінің жаңа тарихы деген еңбегінде де осы тақырыпқа байланысты көптеген
тың деректер жазған. Ал енді, К.А. Антонова, Г.М. Бонгардлевин, Г.Г.
Котовскийлердің Индия тарихы деген еңбектерінде ұлт-азаттық күрестің
барлық жақтары түгелдей – дерлік қамтылған.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері.
Сөз болып отырған тақырыптың мән мазмұнын ашып, өзіндік көзқарастар
қосу бұл тақырыбымыздың негізгі мақсаты, ал енді, осы жұмысқа байланысты
ақтаңдақ беттерді ашу жұмысымыздың алдыңғы міндеті.
Жұмыстың құрылымы.
Жұмыс кіріспе бөлімнен (үш пунктен) және қорытынды бөлімнен тұрады
Түйін.
Жоғарыда айтылған мәселелердің дерлігін төменде қолдану тақырыптың
мәнін ашады. Сондықтанда келесі бөлімдерге кезек берелік.
4. ХХғасырдың басындағы ұлт-азаттық көтерілістердің шығу
себептері мен алғышарттары.
Үндістан (хинди тілінде - Бхарат), Үндістан Азаматтық Демократиялық
Республикасы – Оңтүстік Азиядағы мемлекет. Негізінен Үндістан түбегінде
орналасқан. Территориясы солтүстіктен оңтүстікке қарай 3200 км. , батыстан
шығысқа қарай 2700 км-ге созылған. Солтүстігінде Гималай тауларына,
батысында Араб теңізіне, шығысында Бенгаль шығанағына ұласады. Араб
теңізіндегі Лаккадив, Аминдив, Бенгаль шығанағындағы Андамап, Никобар
аралдары Үндістанның құрамына кіреді. Құрлықпен өтетін шекарасының ұзындығы
15 мың км-дей, теңіздік жағалауы 5,5 мың км-ден асады.
Үндістанның солтүстік – батысында Пакистанмен және Ауғаныстанмен,
солтүстігінде Қытаймен және Непалмен, солтүстік – шығысында Бирма мен,
Бутанмен шектеседі. Жері 3287,59 мың км2. Халқы 1 млрд-қа жуық. Астанасы –
Дели қаласы. Әкімшілік жағынан 22 штатқа және 9 одақтас аймаққа бөлінеді.
Штаттар дистриктерге (округтарға), бұлар талуктерге және тахсиллерге
бөлінеді.
Үндістан азаматтық демократиялық республика. Қазіргі Конституциясы
1950 ж. 26 қаңтарда күшіне енді. Мемлекет басшысы – президент.
Үндістан жері негізінен Үндістан түбегінен, Гималайдың, Қарақорымның
бір бөлігінен,Үнді – Ганг жазығының шығыс бөлігінен және Бенгаль шығанағы
мен Араб теңізіндегі аралдардан құралады. Жерінің ¾ бөлігі жазық пен таулы
үстірттер үлесіне тиеді. Түбектің көпшілік бөлігін Декан таулы үстірті алып
жатыр; бұл батысында батыс Рат, шығысында шығыс Рат таулары құрайды.
Солтүстік батысында ұсақ шоқылы Аравали таулары (биіктігі 1722 м.) жатыр.
Декан таулы үстіртінің солтүстік бөлігінде Сатпура, Махадео, Майкал тау
жоталары бар. Солтүстік шығысындағы Үхота – Натур (орташа биіктігі 600 м.)
таулы үстірті солтүстікке таман біртіндеп төмендеп, Ранг өзенінің аңғарына
жалғасады. Солтүстік бөлігінде Үнді – Ранг жазығы жатыр. Жазықтың солтүстік
тетінде Гималай тау жүйесі (Нангапарбат, биіктігі 8126 м.) орналасқан.
Гималай жоталары Сивалик (800 – 1200 м), Кіші Гималай (2500 – 3000 м.),
Үлкен Гималай (5500 – 6000 м.) тауаралық ойпаңдармен бөлінген.
Үндістан – дүние жүзіндегі көп ұлтты мемлекеттердің бірі. Қала халқы
32 процент, ірі қалалары – Бомбей, Дели, Мадрас, Хайдарабад, Ахмадабад,
Бенгалуру, Каппур, Пуна.
20 ғасырдың басына таман ұлт-азаттық қозғалысының өрлеуі үшін жағдай
туды. Ағылшын империалистері революциялық қозғалысты баса отырып, үнділер
мен мұсылмандарды жауластыруға ұмтылды. Олардың жәрдемі мен 1906 ж.
Мұсылман лигасы – Үндістан мұсылмандарының қауымдық ұйымы құрылды. Сол
жылы, Мұсылман лигасына қарам-қарсы, Хинду махасабқа (Үнділердің ұлы
одағы) ұйымы ұйымдасты. 1905 – 08 жылдардағы қозғалысқа пролетариат алғаш
белсене қатысты, әсіресе Бомбей ереуілі (1908) едәуір болды1.
1914 ж. Үндістан метрополия жағында 1 дүниежүзілік соғысқа (1914 - 18)
тартылды. 1 дүниежүзілік соғыс қалың еңбекшілер бұқарасының жағдайын
нашарлатты. Азаттық қозғалысының басында тұрған Ұ.Ұ.К бұқаралық қозғалысты
өрістете түсті, бірақ оны бейбіт, күш көрсетпеу сипатында ұйымдастыруға
ұмтылды. Күш көрсетпеу жолымен қарсыласу бағытын (сатьяраха) әсіресе М.К.
Ганди күшті уағыздады. 1918 -22 ж. жұмысшы табының белсенділігі едәуір
артты. Барлық өнеркәсіп орталықтарын ереуілдер қамтыды. Ереуілдер қозғалысы
барысында алғашқы кәсіподақтар пайда болды, ал 1920 ж. Кәсіподақтардың
бүкіл үндістандық конгресі (КБҮК) ұйымдасты. 1920 – 22 ж. Ұлы Октябрь
социалистік революциясының ықпалымен тұңғыш комунистік топтар құрылды. 1918
– 22 ж. шаруалар қозғалысы өрістеді. 1925 ж. желтоқсанда Үндістан
коммунистік партиясының (ҮКП) негізі қаланды. 1927 ж. ҮҰК-нде
империалистерге қарсы күресті жандандыруды жоқтаушы адамдардан сол қанат
қалыптасты. Оны Дж.Неру мен С.Ч. Бос басқарды.
1929 – 33 жылдардағы дүние жүзілік экономикалық дағдарыс
антиимпериалистік қозғалысқа жаңа өрлеу туғызды. 1928 – 29 жылдардағы
бірқатар ірі антиимпериалистік науқанды жұмысшы табы бастады және оларға
белсене қатысты. Кәсіподақ қозғалысы құлаш сермеді. Жұмысшы табы ірі саяси
ереуілдер ұйымдастыруға (1938 ж-ғы Бомбей ереуілі т.б.) ат салысты.
Хайдарабад, Траванкур, Майсур, Кашмир т.б. княздықтарда феодалдарға қарсы
қозғалыс күшейді2.
1939 ж. қыркүйекте Үндістан 2 дүниежүзілік соғысқа (1939 - 45)
тартылды. Соғыс халыққа орасан зор ауыртпалық түсірді. Кейбір аймақтарды
аштық жайлады. 1946 жылдың басында армияда, флот пен авияцияда ағылшындарға
қарсы толқулар болып өтті. Ағылшын үкіметі 1946 ж. көктемде Үндістанға
доминион статусын беруге мәжбүр болды. 1947 ж. 15 тамызда Үндістан жерінде
тәуелсіз жаңа 2 мемлекет: Үндістан мен Пакистан доминиондары құрылды. ҰҰК –
ның жетекшісі Дж.Неру тәуелсіз Үндістан үкіметінің премьер – министрі болып
тағайындалды.
1947 – 49 ж. 555 князьдық (601 князьдықтан) Үндістан доминионына
қосылды; қалған басқа князьдықтар Пакистан доминионы құрамына енді. 1947 –
49 ж. әкімшілік аппаратын үндістандандыру негізінен аяқталды. 1949 ж. 26
қарашада жаңа конституция қабылданды, конституция бойынша Үндістан
Республика болып жарияланды.
Шығыс елдері тарих жолайрығына келіп тіреледі. Біршама әлеуметтік
тыныштық пен тоқырау кезеңі ХХ ғасырдың басында аяқталды. Отар және тәуелді
елдерде Жанғыш материал жиналып қалды.
Отар және тәуелді елдердегі ұлт-азаттық және бурхуазиялық –
демократиялық қозғалыстардың идеологы көбіне ұлттық зиялы қауыл өкілдері
болды. Бұлар қоғамның әртүрлі топтарынан – шенеуніктерден, офицерлерден,
помищектерден, сауда буржуазиясының топтарын жаққандар болатын. Цвезистерін
олар ағартушылықтан бастап, кеціннен оның көптеген өкілдері отаршылық пен
феодализмге қарсы қозғалыстарға қатысты. Олар европа елдері мен Жапонияның
даму тарихын зерттеді, олардың гүлденуі және экономикасының, мәдениетінің
табыстарындағы құпияларын іздестірді, европаның прогресшіл және
демократиялық қоғамдық ойымен танысты. Бірақ, жергілікті жерде негізгі екі
- либералдық – реформашылық,
- революцияшыл – демократиялық ағымдар айқындалды;
Либерал – реформашылдар ұлттық өнеркәсіпті дамытуды, Әлеуметтік
реформалар жүргізуді, европа тәжірибесімен ағарту жүйесін қалыптастыру,
шетелдіктердің ықпалын жоюды көздейтін талаптарды (ультиматум) қойды. Олар
европалық тәжірибені пайдалана отырып, мемлекеттік және экономикалық
структураларды реформалауды, басқарудың конституцилық түрлерін енгізуді,
әскерді жаңартуды және басқа да өзгерістерді жасауды ұсынды. Буржуазияшыл –
реформашылдар бұл талаптардың орындалуын бейбіт жолмен іске асыруды
көздеді3.
Революцияшыл – демократиялық бағыт либералдық – реформашыл ағынмен бір
мезгілде ХІХ ғ. соңында пайда болды. Үндістанда бұл бағыттың басты идеологы
Балгангадхар Тилак болды. Отар және тәуелді елдердегі көптеген демократтар
дәстүрлі қоғамдарды жаңартуда батыс мемлекеттерінің жәрдеміне арқа сүйеді.
Бірақ бұл үміттердің бекерлігіне көздері анық жеткеннен кейін, олар
отаршыларға қарсы белсенді күрес жүргізу, оның ішінде қарулы әдістерді де
қолдану ұстанымдарына көшті. 1899 жылы Индияда батыс мемлекетінің қуыршақ
өкілі, ағылшындық – джингойстік ілімді қуаттаушы Керзон (1899 – 1905) вице
король болды. Керзон елде ең алдымен адам айтқысыз әрекеттерге барып
халықтарды дискриминациялау (кемістушілік) саясатына көшті.
Керзонның мұндай бассыздықтары үнді интеллегенциясының наразылығын
туғызды. Сонымен қатар, елдегі жылдық салықтың 500рупияға арттылуы
бұқараның ашу – ызасын одан сайын өрістетті. Керзон үкіметі елде
дмилитаризм мен репрессияны үдетіп, тіпті Б. Тилакты абақтыға жауып
тастады. 1899 ж. абақтыдан босап шыққан Б. Тилак Кесари газетінің
редакторы болып қызметін атқара берді.
ХІХ ғасырдың 90 жылдарында-ақ Бенгалия мен Маратхашастреде ағылышын
колонизациясына қарсы ұлттық ұйымдыр құрыла бастады. 1902 жылы Калькуттада
тіпті әскери төңкеріс жасамақ болған құпия ұйым өз жұмысын бастады.Ағылшын
билеушілері үнді зиялыларының күннен – күнге бой көрсетуіне қарсы ақыры бір
амал тапты. Ол амал 1905 жылы Керзон арқылы Бенгалияны елден бөлу. Бенгалия
отарлық империяға деген өшпенділік қаптаған ең негізгі аймақ болатын.
Бенглияны бөлуге тіпті бенгалдықтардың өздері қарсы болды. 1906 ж. 16
қазанда Бенгалияда ұлттық ереуілдер өрлеу күні басталды. Калькутта
қаласында дәл осы кезде Банде матарам (сәлем саған, отан - ана) деген
гимн айтып, көптеген үндістер Ганг өзенінің жағасына барып, екі елді
болашақта жағасына барып, екі елді болашақта біріктіруге ант қабылдады.
Отаршылдық билік соғыс жылдарында Үндістанға өзін - өзі басқару мәртебесін
береміз деп уәде еткен болатын. Капиталистік қатынастардың біршама дамуы
жоғарыда айтып өткеніміздей үнді буржуазиясын қалыптастырды. Өнеркәсіп
дамып, жұмысшы қатары өскен еді. Бірақ, Үндістан үшін пролетариат саны өте
аз еді4.
Деген мен жұмысшылардың жартысынан астамы жұмысшы саны 1 мыңнан асатын
ірі кәсіпорындарда істеді. Мұндай ірі кәсіпорындарда және бірнеше қалада
ғана (Бомбей, Ладрас) жоғарлану саны жағынан аз пролетариатты маңызды
ұйымдасқан күшке айналдырды.
Бірақ, үнді қоғамының жұмысшы табы ғана емес, көп шаруалар табымен де
айқындалатын тұқстары болатын. Үнді деревнясы әлеуметтік – эконгомикалық
құрылымның негізін құрады. Бұл жай қауым ғана емес, сонымен бірге ерекше
әлеуметтік құрылым болды. Деревняның бүкіл өмірі касталық құрылысқа,
қауымның тайпалық және сословиелік бөліну ұстанымына және біріктіруші діни
фактор ретінде брахманшылдыққа негізделді.
Үнді шаруалары екі соғыс аралығындағы кезеңде Үндістандағы ұлт-азаттық
қозғалыстың басты бұқаралық күші болды. Мұндай деревняны отаршылдыққа қарсы
күрестің кең тасқынына қосу үшін үнді шаруалары мен кешегі шаруа – бүгінгі
қала жұмысшысының әлеуметтік – психологиялық ерекшеліктерімен есептесу
қажет еді. 30 40 жж. жаппай күш қолданбай қарсыласу науқаны ұйымдастырылды.
Оның басында үнді халқының басына бақ болып туған данагой Махатма Ганди
(1869 - 1948) тұрды. Екі соғыс аралығында Ганди үнді ұлттық конгресінің
идеялық көсемі дәрежесіне дейін көтерілген болатын. Гандидің еңбегінің
арқасында және үнді ұлттық буржуазиясының толық ұлттық тәуелсіздік идеясын
көтеруіне байланысты Үндістанда отаршылыққа қарсы жалпы – ұлттық майдан
құрылды5.
2. Үндістандағы тәуелсіздік үшін күрестердің негізгі бағыттары
мен идеологиясы.
Үндістанда отаршылыққа қарсы күрес барысында ұлттық зиялы қауым
өкілдері тарапынан әртүрлі ұсыныстар түсіп жатты. Біреулері күресті
реформалық жолменен, біртіндеп жүргізейік десе, екінші біреулері
революциялық – радикалдық жолды таңдады. Осыдан кейін Үнді Зиялы қауымының
өз ішінде бөлініс пайда болды. Олардың ішінде әсіресе, жоғарыда айтып
өткеніміздей М.К. Гандидің ымыраласу (коспронис) идеясы ерекше қарқынмен
етек алып, озқараның басын бөлігі осы жолды таңдады. Ганди отаршылдық
режимге қарсы буржуазиялық ұлттық күштердің бастамасымен ұлттық және
әлеуметтік ымыраласуға келіп, күштеусіз (қарусыз) белсенді оппозицияда
болудың формасы ретінде сатьяграха компаниясын жүргізді. (упорства;
шындыққа ыртабан жақындау деген ұғым білдіреді.)6
Отаршылық билік соғыс жылдарында Үндістанға өзін-өзі басқару құқын
береміз деп уәде еткен болаты. Бірақ Үндістан халықтарының елдің билік
мәртебесі өзгереді деген үміті ақталмады. Англия өзінің басты отарынан өлсе
де айырылғысы келмейтінін білдірді. Бұл отаршылдыққа қарсы күрестің жаңа
кезеңін тудырды.
Капиталистік қатынастардың дамуы ұлттық буржуазияның жағдайын
жақсартты. Өнеркәсіп дамып, жұмысшы табының қатары өсті. Бірақ Үндістан
үшін пролетариат саны өте аз еді.
Дегенмен жұмысшылардың жартысынан астамы жұмысшы саны 1 мыңнан асатын
ірі кәсіпорындарда істеді. Мұндай ірі кәсіпорындарда және бірнеше қалада
ғана (Бомбей, Мадрас т.б.) шоғырлану саны жағынан аз пролетариатты маңызды
ұйымдасқан күшке айналдырды.
Бірақ үнді қоғамының сипатын жұмысшы табы емес, көп миллиондаған
шаруалар айқындайтын. Үнді деревнясы әлеуметтік-экономикалық құрылымның
негізін құрады. Бұл жай қауым ғана емес, сонымен бірге ерекше әлеуметтік
құрылым болды. Деревняның бүкіл өмірі касталық құрылысқа, қауымның тайпалық
және сословиелік бөліну ұстанымына және біріктіруші діни фактор ретінде
брахманшылдыққа негізделді7.
Үнді шаруалары екі соғыс аралығындағы кезенде Үндістандағы ұлт-азаттық
қозғалыстың басты бұқаралық күші болды. Мұндай деревняны отаршылыққа қарсы
күрестің кең тасқынына қосу үшін үнді шаруалары мен кешегі шаруа – бүгінгі
қала жұмысшысының әлеуметтік-психологиялық ерекшеліктерімен есептесу қажет
еді. 30 – 40 жж. жаппай күш қолданбай қарсыласу науқандарын ұйымдастыруда
Махатма Гандидің (1869 - 1948) рөлі өте күшті болды. Екі соғыс аралығындағы
уақытта Ганди Үнді ұлттық конгресінің идеялық көсемі дәрежесіне көтерілді.
Гандидің еңбегінің арқасында және үнді ұлттық буржуазиясының толық ұлттық
тәуелсіздік идеясын көтеруіне байланысты Үндістанда отаршылыққа қарсы
жалпыұлттық майдан құрылды.
Ганди ілімнің тамырлары Үндістанның ежелгі тарихына, бірегей үнді
мәдениетінің терең қабаттарына кетеді. Гандизм саяси, моральдық-этикалық
және философиялық тұжырымдамаларды біріктірді. Ганди Л.И. Толстойдың
зорламау ұстанымымен таныс болған. Гандидің әлеуметтік мұраты да терең
ұлттық сипатта болды. Бұл жұрттың барлығы үшін береке (сарводайя)
қоғамын, индуизмнің қасиетті кітаптарында ғажайып суреттелген Құдай
патшалығын жердің өзінде орнату туралы шаруалар қиялын жүзеге асыру
болатын. Сонымен бірге Ганди ілімінің осы тұсы капиталистік өмір қалпына
қарсылық, Еуропа өркениеті дамыған капиталистік жолдың прогрессивтік
сипатын және оның Үндістан үшін қажеттілігін теріске шығару болды8.
Гандизм шаруалар мен қала кедейлерінің қалың бұқарасының арасында
кеңінен қолдау тапты, себебі онда әлеуметтік мұрат пен британ үстемдігіне
қарсы күрес біздің төл ісіміз, бұл тәуелсіздік үшін күрес деген сеніммен
ұштасты. Ганди мәдени-тарихи және діни дәстүрлерден шаруалар мен
қолөнершілерге жақын да түсінікті ұрандар, бейнелерді пайдаланады.
Сондықтан да дәстүрлі бейнелер арқылы жеткізілген елдің тәуелсіздігін және
қоғамды қайта құру туралы талаптар ондаған ... жалғасы
1. ХХғасырдың басындағы ұлт-азаттық көтерілістердің шығу
себептері мен алғышарттары.
2. Үндістандағы тәуелсіздік үшін күрестердің негізгі бағыттары
мен идеологиясы.
3. ХХ ғасырдың басындағы Үндістандағы ұлт- азаттық
көтерілістердің нәтижелері мен салдары.
ІІІ. Қорытынды
Сілтемлер тізімі.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі.
І. Кіріспе
Тарихта көптеген елдердің жерін басып алып, өзіне қаратып алған, ұлан-
асыр территоряны бауырына басқан алып империялар өткен. Және сол
империяларды қоластында болған отарлық елдердің жай-күйі мен тұрмыс-
тіршілігі ауыз толтырып айтатындай күйде емес-ті. Өйткені, дәл осы кезеңде
ең алдымен отарлаушы мемлекет отарға айналған мемлекеттің астан-кестенін
шығаруға, оның халқының неғұрлым қараңғы өмір сүруіне мүдделі болған. Оған
мысал, ретінде Әлемді жалпағынан басқан Ұлыбритания империясын атап
айтуымызға толық болады. Ағылшындардың негізгі қалқаны мен отарлау
объектісіне айналған Үнді елі туралы алда сөз қыламыз.
Жұмыстың өзектілігі.
Біз қарастырып отырған тақырып негізі – бұл үнді жұрты хақында болмақ.
Үнді елі туралы тарихтан соның ішінде ежелгі тарихтан жақсы білеміз. Бұл
елді небір алып державалар ала алмаған. Тек бір ғана Александр
Македонскийді айтсақ та жетіп жатыр. Әскерінің тең жарымынан айырылып, алып
империясының құрдымға кетіп бара жатқанын ескерген ұлы қолбасшы ақыры
ертегілер елін тастап шығуға мәжбүр болған екен. Ал енді жаңа заманның
басында өз ғана халқы бар европалық Англия тез арада ес жиғызбастан жаулап
алды. Міне, ыз қозғап отырған жұмыс өзектілігі осындай қызықты қыр-
сырларымен ерекшеленеді.
Жұмыстың зерттелу тарихы.
Жаңа заман мен қазіргі дүние кезеңдерінің тоғысындағы Үндістан тарихын
зерттеу ісіне көптеген беделді ғалымдар – тарихшылар ат салысты. Олар үнді
елінің осы кезеңдегі күресу ерекшеліктерін, 300 жыл бойғы Англияның отарлық
системаларын ашып талдап беруге талпыныстар жасады. Мәселен, М. Ганди үнді
халқының ұлы ойшылы, ардақ тұтар көсемі. Оның Менің өмірім деп аталатын
мемуарлық еңбегінде дәл осы кезеңдегі үнді халқының ұлт-азаттық күресіне
ерекше тоқталып кеткен. Ал енді 1975 жылы Москвадан жарық көрген А.А.
Губер, Г.Ф. Ким, А.Н. Хейфецтердің жинақ ретіндегі Азия және Африка
елдерінің жаңа тарихы деген еңбегінде де осы тақырыпқа байланысты көптеген
тың деректер жазған. Ал енді, К.А. Антонова, Г.М. Бонгардлевин, Г.Г.
Котовскийлердің Индия тарихы деген еңбектерінде ұлт-азаттық күрестің
барлық жақтары түгелдей – дерлік қамтылған.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері.
Сөз болып отырған тақырыптың мән мазмұнын ашып, өзіндік көзқарастар
қосу бұл тақырыбымыздың негізгі мақсаты, ал енді, осы жұмысқа байланысты
ақтаңдақ беттерді ашу жұмысымыздың алдыңғы міндеті.
Жұмыстың құрылымы.
Жұмыс кіріспе бөлімнен (үш пунктен) және қорытынды бөлімнен тұрады
Түйін.
Жоғарыда айтылған мәселелердің дерлігін төменде қолдану тақырыптың
мәнін ашады. Сондықтанда келесі бөлімдерге кезек берелік.
4. ХХғасырдың басындағы ұлт-азаттық көтерілістердің шығу
себептері мен алғышарттары.
Үндістан (хинди тілінде - Бхарат), Үндістан Азаматтық Демократиялық
Республикасы – Оңтүстік Азиядағы мемлекет. Негізінен Үндістан түбегінде
орналасқан. Территориясы солтүстіктен оңтүстікке қарай 3200 км. , батыстан
шығысқа қарай 2700 км-ге созылған. Солтүстігінде Гималай тауларына,
батысында Араб теңізіне, шығысында Бенгаль шығанағына ұласады. Араб
теңізіндегі Лаккадив, Аминдив, Бенгаль шығанағындағы Андамап, Никобар
аралдары Үндістанның құрамына кіреді. Құрлықпен өтетін шекарасының ұзындығы
15 мың км-дей, теңіздік жағалауы 5,5 мың км-ден асады.
Үндістанның солтүстік – батысында Пакистанмен және Ауғаныстанмен,
солтүстігінде Қытаймен және Непалмен, солтүстік – шығысында Бирма мен,
Бутанмен шектеседі. Жері 3287,59 мың км2. Халқы 1 млрд-қа жуық. Астанасы –
Дели қаласы. Әкімшілік жағынан 22 штатқа және 9 одақтас аймаққа бөлінеді.
Штаттар дистриктерге (округтарға), бұлар талуктерге және тахсиллерге
бөлінеді.
Үндістан азаматтық демократиялық республика. Қазіргі Конституциясы
1950 ж. 26 қаңтарда күшіне енді. Мемлекет басшысы – президент.
Үндістан жері негізінен Үндістан түбегінен, Гималайдың, Қарақорымның
бір бөлігінен,Үнді – Ганг жазығының шығыс бөлігінен және Бенгаль шығанағы
мен Араб теңізіндегі аралдардан құралады. Жерінің ¾ бөлігі жазық пен таулы
үстірттер үлесіне тиеді. Түбектің көпшілік бөлігін Декан таулы үстірті алып
жатыр; бұл батысында батыс Рат, шығысында шығыс Рат таулары құрайды.
Солтүстік батысында ұсақ шоқылы Аравали таулары (биіктігі 1722 м.) жатыр.
Декан таулы үстіртінің солтүстік бөлігінде Сатпура, Махадео, Майкал тау
жоталары бар. Солтүстік шығысындағы Үхота – Натур (орташа биіктігі 600 м.)
таулы үстірті солтүстікке таман біртіндеп төмендеп, Ранг өзенінің аңғарына
жалғасады. Солтүстік бөлігінде Үнді – Ранг жазығы жатыр. Жазықтың солтүстік
тетінде Гималай тау жүйесі (Нангапарбат, биіктігі 8126 м.) орналасқан.
Гималай жоталары Сивалик (800 – 1200 м), Кіші Гималай (2500 – 3000 м.),
Үлкен Гималай (5500 – 6000 м.) тауаралық ойпаңдармен бөлінген.
Үндістан – дүние жүзіндегі көп ұлтты мемлекеттердің бірі. Қала халқы
32 процент, ірі қалалары – Бомбей, Дели, Мадрас, Хайдарабад, Ахмадабад,
Бенгалуру, Каппур, Пуна.
20 ғасырдың басына таман ұлт-азаттық қозғалысының өрлеуі үшін жағдай
туды. Ағылшын империалистері революциялық қозғалысты баса отырып, үнділер
мен мұсылмандарды жауластыруға ұмтылды. Олардың жәрдемі мен 1906 ж.
Мұсылман лигасы – Үндістан мұсылмандарының қауымдық ұйымы құрылды. Сол
жылы, Мұсылман лигасына қарам-қарсы, Хинду махасабқа (Үнділердің ұлы
одағы) ұйымы ұйымдасты. 1905 – 08 жылдардағы қозғалысқа пролетариат алғаш
белсене қатысты, әсіресе Бомбей ереуілі (1908) едәуір болды1.
1914 ж. Үндістан метрополия жағында 1 дүниежүзілік соғысқа (1914 - 18)
тартылды. 1 дүниежүзілік соғыс қалың еңбекшілер бұқарасының жағдайын
нашарлатты. Азаттық қозғалысының басында тұрған Ұ.Ұ.К бұқаралық қозғалысты
өрістете түсті, бірақ оны бейбіт, күш көрсетпеу сипатында ұйымдастыруға
ұмтылды. Күш көрсетпеу жолымен қарсыласу бағытын (сатьяраха) әсіресе М.К.
Ганди күшті уағыздады. 1918 -22 ж. жұмысшы табының белсенділігі едәуір
артты. Барлық өнеркәсіп орталықтарын ереуілдер қамтыды. Ереуілдер қозғалысы
барысында алғашқы кәсіподақтар пайда болды, ал 1920 ж. Кәсіподақтардың
бүкіл үндістандық конгресі (КБҮК) ұйымдасты. 1920 – 22 ж. Ұлы Октябрь
социалистік революциясының ықпалымен тұңғыш комунистік топтар құрылды. 1918
– 22 ж. шаруалар қозғалысы өрістеді. 1925 ж. желтоқсанда Үндістан
коммунистік партиясының (ҮКП) негізі қаланды. 1927 ж. ҮҰК-нде
империалистерге қарсы күресті жандандыруды жоқтаушы адамдардан сол қанат
қалыптасты. Оны Дж.Неру мен С.Ч. Бос басқарды.
1929 – 33 жылдардағы дүние жүзілік экономикалық дағдарыс
антиимпериалистік қозғалысқа жаңа өрлеу туғызды. 1928 – 29 жылдардағы
бірқатар ірі антиимпериалистік науқанды жұмысшы табы бастады және оларға
белсене қатысты. Кәсіподақ қозғалысы құлаш сермеді. Жұмысшы табы ірі саяси
ереуілдер ұйымдастыруға (1938 ж-ғы Бомбей ереуілі т.б.) ат салысты.
Хайдарабад, Траванкур, Майсур, Кашмир т.б. княздықтарда феодалдарға қарсы
қозғалыс күшейді2.
1939 ж. қыркүйекте Үндістан 2 дүниежүзілік соғысқа (1939 - 45)
тартылды. Соғыс халыққа орасан зор ауыртпалық түсірді. Кейбір аймақтарды
аштық жайлады. 1946 жылдың басында армияда, флот пен авияцияда ағылшындарға
қарсы толқулар болып өтті. Ағылшын үкіметі 1946 ж. көктемде Үндістанға
доминион статусын беруге мәжбүр болды. 1947 ж. 15 тамызда Үндістан жерінде
тәуелсіз жаңа 2 мемлекет: Үндістан мен Пакистан доминиондары құрылды. ҰҰК –
ның жетекшісі Дж.Неру тәуелсіз Үндістан үкіметінің премьер – министрі болып
тағайындалды.
1947 – 49 ж. 555 князьдық (601 князьдықтан) Үндістан доминионына
қосылды; қалған басқа князьдықтар Пакистан доминионы құрамына енді. 1947 –
49 ж. әкімшілік аппаратын үндістандандыру негізінен аяқталды. 1949 ж. 26
қарашада жаңа конституция қабылданды, конституция бойынша Үндістан
Республика болып жарияланды.
Шығыс елдері тарих жолайрығына келіп тіреледі. Біршама әлеуметтік
тыныштық пен тоқырау кезеңі ХХ ғасырдың басында аяқталды. Отар және тәуелді
елдерде Жанғыш материал жиналып қалды.
Отар және тәуелді елдердегі ұлт-азаттық және бурхуазиялық –
демократиялық қозғалыстардың идеологы көбіне ұлттық зиялы қауыл өкілдері
болды. Бұлар қоғамның әртүрлі топтарынан – шенеуніктерден, офицерлерден,
помищектерден, сауда буржуазиясының топтарын жаққандар болатын. Цвезистерін
олар ағартушылықтан бастап, кеціннен оның көптеген өкілдері отаршылық пен
феодализмге қарсы қозғалыстарға қатысты. Олар европа елдері мен Жапонияның
даму тарихын зерттеді, олардың гүлденуі және экономикасының, мәдениетінің
табыстарындағы құпияларын іздестірді, европаның прогресшіл және
демократиялық қоғамдық ойымен танысты. Бірақ, жергілікті жерде негізгі екі
- либералдық – реформашылық,
- революцияшыл – демократиялық ағымдар айқындалды;
Либерал – реформашылдар ұлттық өнеркәсіпті дамытуды, Әлеуметтік
реформалар жүргізуді, европа тәжірибесімен ағарту жүйесін қалыптастыру,
шетелдіктердің ықпалын жоюды көздейтін талаптарды (ультиматум) қойды. Олар
европалық тәжірибені пайдалана отырып, мемлекеттік және экономикалық
структураларды реформалауды, басқарудың конституцилық түрлерін енгізуді,
әскерді жаңартуды және басқа да өзгерістерді жасауды ұсынды. Буржуазияшыл –
реформашылдар бұл талаптардың орындалуын бейбіт жолмен іске асыруды
көздеді3.
Революцияшыл – демократиялық бағыт либералдық – реформашыл ағынмен бір
мезгілде ХІХ ғ. соңында пайда болды. Үндістанда бұл бағыттың басты идеологы
Балгангадхар Тилак болды. Отар және тәуелді елдердегі көптеген демократтар
дәстүрлі қоғамдарды жаңартуда батыс мемлекеттерінің жәрдеміне арқа сүйеді.
Бірақ бұл үміттердің бекерлігіне көздері анық жеткеннен кейін, олар
отаршыларға қарсы белсенді күрес жүргізу, оның ішінде қарулы әдістерді де
қолдану ұстанымдарына көшті. 1899 жылы Индияда батыс мемлекетінің қуыршақ
өкілі, ағылшындық – джингойстік ілімді қуаттаушы Керзон (1899 – 1905) вице
король болды. Керзон елде ең алдымен адам айтқысыз әрекеттерге барып
халықтарды дискриминациялау (кемістушілік) саясатына көшті.
Керзонның мұндай бассыздықтары үнді интеллегенциясының наразылығын
туғызды. Сонымен қатар, елдегі жылдық салықтың 500рупияға арттылуы
бұқараның ашу – ызасын одан сайын өрістетті. Керзон үкіметі елде
дмилитаризм мен репрессияны үдетіп, тіпті Б. Тилакты абақтыға жауып
тастады. 1899 ж. абақтыдан босап шыққан Б. Тилак Кесари газетінің
редакторы болып қызметін атқара берді.
ХІХ ғасырдың 90 жылдарында-ақ Бенгалия мен Маратхашастреде ағылышын
колонизациясына қарсы ұлттық ұйымдыр құрыла бастады. 1902 жылы Калькуттада
тіпті әскери төңкеріс жасамақ болған құпия ұйым өз жұмысын бастады.Ағылшын
билеушілері үнді зиялыларының күннен – күнге бой көрсетуіне қарсы ақыры бір
амал тапты. Ол амал 1905 жылы Керзон арқылы Бенгалияны елден бөлу. Бенгалия
отарлық империяға деген өшпенділік қаптаған ең негізгі аймақ болатын.
Бенглияны бөлуге тіпті бенгалдықтардың өздері қарсы болды. 1906 ж. 16
қазанда Бенгалияда ұлттық ереуілдер өрлеу күні басталды. Калькутта
қаласында дәл осы кезде Банде матарам (сәлем саған, отан - ана) деген
гимн айтып, көптеген үндістер Ганг өзенінің жағасына барып, екі елді
болашақта жағасына барып, екі елді болашақта біріктіруге ант қабылдады.
Отаршылдық билік соғыс жылдарында Үндістанға өзін - өзі басқару мәртебесін
береміз деп уәде еткен болатын. Капиталистік қатынастардың біршама дамуы
жоғарыда айтып өткеніміздей үнді буржуазиясын қалыптастырды. Өнеркәсіп
дамып, жұмысшы қатары өскен еді. Бірақ, Үндістан үшін пролетариат саны өте
аз еді4.
Деген мен жұмысшылардың жартысынан астамы жұмысшы саны 1 мыңнан асатын
ірі кәсіпорындарда істеді. Мұндай ірі кәсіпорындарда және бірнеше қалада
ғана (Бомбей, Ладрас) жоғарлану саны жағынан аз пролетариатты маңызды
ұйымдасқан күшке айналдырды.
Бірақ, үнді қоғамының жұмысшы табы ғана емес, көп шаруалар табымен де
айқындалатын тұқстары болатын. Үнді деревнясы әлеуметтік – эконгомикалық
құрылымның негізін құрады. Бұл жай қауым ғана емес, сонымен бірге ерекше
әлеуметтік құрылым болды. Деревняның бүкіл өмірі касталық құрылысқа,
қауымның тайпалық және сословиелік бөліну ұстанымына және біріктіруші діни
фактор ретінде брахманшылдыққа негізделді.
Үнді шаруалары екі соғыс аралығындағы кезеңде Үндістандағы ұлт-азаттық
қозғалыстың басты бұқаралық күші болды. Мұндай деревняны отаршылдыққа қарсы
күрестің кең тасқынына қосу үшін үнді шаруалары мен кешегі шаруа – бүгінгі
қала жұмысшысының әлеуметтік – психологиялық ерекшеліктерімен есептесу
қажет еді. 30 40 жж. жаппай күш қолданбай қарсыласу науқаны ұйымдастырылды.
Оның басында үнді халқының басына бақ болып туған данагой Махатма Ганди
(1869 - 1948) тұрды. Екі соғыс аралығында Ганди үнді ұлттық конгресінің
идеялық көсемі дәрежесіне дейін көтерілген болатын. Гандидің еңбегінің
арқасында және үнді ұлттық буржуазиясының толық ұлттық тәуелсіздік идеясын
көтеруіне байланысты Үндістанда отаршылыққа қарсы жалпы – ұлттық майдан
құрылды5.
2. Үндістандағы тәуелсіздік үшін күрестердің негізгі бағыттары
мен идеологиясы.
Үндістанда отаршылыққа қарсы күрес барысында ұлттық зиялы қауым
өкілдері тарапынан әртүрлі ұсыныстар түсіп жатты. Біреулері күресті
реформалық жолменен, біртіндеп жүргізейік десе, екінші біреулері
революциялық – радикалдық жолды таңдады. Осыдан кейін Үнді Зиялы қауымының
өз ішінде бөлініс пайда болды. Олардың ішінде әсіресе, жоғарыда айтып
өткеніміздей М.К. Гандидің ымыраласу (коспронис) идеясы ерекше қарқынмен
етек алып, озқараның басын бөлігі осы жолды таңдады. Ганди отаршылдық
режимге қарсы буржуазиялық ұлттық күштердің бастамасымен ұлттық және
әлеуметтік ымыраласуға келіп, күштеусіз (қарусыз) белсенді оппозицияда
болудың формасы ретінде сатьяграха компаниясын жүргізді. (упорства;
шындыққа ыртабан жақындау деген ұғым білдіреді.)6
Отаршылық билік соғыс жылдарында Үндістанға өзін-өзі басқару құқын
береміз деп уәде еткен болаты. Бірақ Үндістан халықтарының елдің билік
мәртебесі өзгереді деген үміті ақталмады. Англия өзінің басты отарынан өлсе
де айырылғысы келмейтінін білдірді. Бұл отаршылдыққа қарсы күрестің жаңа
кезеңін тудырды.
Капиталистік қатынастардың дамуы ұлттық буржуазияның жағдайын
жақсартты. Өнеркәсіп дамып, жұмысшы табының қатары өсті. Бірақ Үндістан
үшін пролетариат саны өте аз еді.
Дегенмен жұмысшылардың жартысынан астамы жұмысшы саны 1 мыңнан асатын
ірі кәсіпорындарда істеді. Мұндай ірі кәсіпорындарда және бірнеше қалада
ғана (Бомбей, Мадрас т.б.) шоғырлану саны жағынан аз пролетариатты маңызды
ұйымдасқан күшке айналдырды.
Бірақ үнді қоғамының сипатын жұмысшы табы емес, көп миллиондаған
шаруалар айқындайтын. Үнді деревнясы әлеуметтік-экономикалық құрылымның
негізін құрады. Бұл жай қауым ғана емес, сонымен бірге ерекше әлеуметтік
құрылым болды. Деревняның бүкіл өмірі касталық құрылысқа, қауымның тайпалық
және сословиелік бөліну ұстанымына және біріктіруші діни фактор ретінде
брахманшылдыққа негізделді7.
Үнді шаруалары екі соғыс аралығындағы кезенде Үндістандағы ұлт-азаттық
қозғалыстың басты бұқаралық күші болды. Мұндай деревняны отаршылыққа қарсы
күрестің кең тасқынына қосу үшін үнді шаруалары мен кешегі шаруа – бүгінгі
қала жұмысшысының әлеуметтік-психологиялық ерекшеліктерімен есептесу қажет
еді. 30 – 40 жж. жаппай күш қолданбай қарсыласу науқандарын ұйымдастыруда
Махатма Гандидің (1869 - 1948) рөлі өте күшті болды. Екі соғыс аралығындағы
уақытта Ганди Үнді ұлттық конгресінің идеялық көсемі дәрежесіне көтерілді.
Гандидің еңбегінің арқасында және үнді ұлттық буржуазиясының толық ұлттық
тәуелсіздік идеясын көтеруіне байланысты Үндістанда отаршылыққа қарсы
жалпыұлттық майдан құрылды.
Ганди ілімнің тамырлары Үндістанның ежелгі тарихына, бірегей үнді
мәдениетінің терең қабаттарына кетеді. Гандизм саяси, моральдық-этикалық
және философиялық тұжырымдамаларды біріктірді. Ганди Л.И. Толстойдың
зорламау ұстанымымен таныс болған. Гандидің әлеуметтік мұраты да терең
ұлттық сипатта болды. Бұл жұрттың барлығы үшін береке (сарводайя)
қоғамын, индуизмнің қасиетті кітаптарында ғажайып суреттелген Құдай
патшалығын жердің өзінде орнату туралы шаруалар қиялын жүзеге асыру
болатын. Сонымен бірге Ганди ілімінің осы тұсы капиталистік өмір қалпына
қарсылық, Еуропа өркениеті дамыған капиталистік жолдың прогрессивтік
сипатын және оның Үндістан үшін қажеттілігін теріске шығару болды8.
Гандизм шаруалар мен қала кедейлерінің қалың бұқарасының арасында
кеңінен қолдау тапты, себебі онда әлеуметтік мұрат пен британ үстемдігіне
қарсы күрес біздің төл ісіміз, бұл тәуелсіздік үшін күрес деген сеніммен
ұштасты. Ганди мәдени-тарихи және діни дәстүрлерден шаруалар мен
қолөнершілерге жақын да түсінікті ұрандар, бейнелерді пайдаланады.
Сондықтан да дәстүрлі бейнелер арқылы жеткізілген елдің тәуелсіздігін және
қоғамды қайта құру туралы талаптар ондаған ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz