1986ж. Қарағандыдағьі желтоқсан оқиғасы және оның облыстың қоғамдық өміріне әсері
1986 ж. ызғарлы және қанды күнінің өткеніне биыл 20 жыл толып отыр. Сол бір күні КСРО шын мәнінде құлдырады және Қазақстан мемлекеті егемендікке бір қадам жақындады.
Желтоқсан оқиғалары туралы көп айтылып және жазылып келеді. Дегенмен, әлі де қозғалмай жатқан жайлар бар. Осы күнге дейін оның мәні мен мазмұнын, шын келбетін толығымен ашатын деректер мен құжаттар жарияланып, қалың жұртқа ұсынылмады. Сонымен қатар баспасөз беттерінде, ғылыми зерттеулер мен сұхбаттарда көбінесе Алматыда еткен оқиға талданып жүр. Ал шындап келгенде бұл оқига жалпы қазақстаңдық сипатта болған еді. Жастар наразылығы Алматыда басталып, ол Қазақстаннын көптеген аймақтарына, соның ішінде Қарағандыға да тарап кетті. Қарағандылықтар оңы сырттай бақылаушы болып қана қалмай, оған үн қосып, белсене ат салысты. Студенттер мен жұмысшы жастар алматылық құрбыларына жасалып жатқан қиянатты білсе де, тәуекелге бел буып, топтасып алаңға шықты, әділетсіздікті тыюды талап етгі. Жергілікті халық санын келімсектер әлденеше рет орап алғанына қарамастан, жалындаған жастарымыз қаймықпай, сол кездегі сыңаржақ саясатқа қарсы шықты. Алайда сол кезде облыс орталықтарында не болып жатқаны туралы ешкім жұмған аузын ашқан жоқ. Кейбіреулер сол жағдайды қозғап керегі не, ұмытсақ қайтеді дегенді айтады.
Желтоқсан оқиғалары туралы көп айтылып және жазылып келеді. Дегенмен, әлі де қозғалмай жатқан жайлар бар. Осы күнге дейін оның мәні мен мазмұнын, шын келбетін толығымен ашатын деректер мен құжаттар жарияланып, қалың жұртқа ұсынылмады. Сонымен қатар баспасөз беттерінде, ғылыми зерттеулер мен сұхбаттарда көбінесе Алматыда еткен оқиға талданып жүр. Ал шындап келгенде бұл оқига жалпы қазақстаңдық сипатта болған еді. Жастар наразылығы Алматыда басталып, ол Қазақстаннын көптеген аймақтарына, соның ішінде Қарағандыға да тарап кетті. Қарағандылықтар оңы сырттай бақылаушы болып қана қалмай, оған үн қосып, белсене ат салысты. Студенттер мен жұмысшы жастар алматылық құрбыларына жасалып жатқан қиянатты білсе де, тәуекелге бел буып, топтасып алаңға шықты, әділетсіздікті тыюды талап етгі. Жергілікті халық санын келімсектер әлденеше рет орап алғанына қарамастан, жалындаған жастарымыз қаймықпай, сол кездегі сыңаржақ саясатқа қарсы шықты. Алайда сол кезде облыс орталықтарында не болып жатқаны туралы ешкім жұмған аузын ашқан жоқ. Кейбіреулер сол жағдайды қозғап керегі не, ұмытсақ қайтеді дегенді айтады.
1. Лұқпанов Е. Желтоқсан жаңғырығы. — Қарағанды, 2001.
2. Асанов К Арқадағы желтоқсан // Қарағанды жастары. — 1990. — 14 желт.
3. Әбдіразқов Т., Балтабаев К. Қарағандыда сонда не болған? // Орталық Қазақстан. — 1990. — 27 қырк.
2. Асанов К Арқадағы желтоқсан // Қарағанды жастары. — 1990. — 14 желт.
3. Әбдіразқов Т., Балтабаев К. Қарағандыда сонда не болған? // Орталық Қазақстан. — 1990. — 27 қырк.
1986ж. ҚАРАҒАНДЫДАҒЬІ ЖЕЛТОҚСАН ОҚИҒАСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ОБЛЫСТЫҢ ҚОҒАМДЫҚ ӨМІРІНЕ
ӘСЕРІ
1986 ж. ызғарлы және қанды күнінің өткеніне биыл 20 жыл толып отыр. Сол
бір күні КСРО шын мәнінде құлдырады және Қазақстан мемлекеті егемендікке
бір қадам жақындады.
Желтоқсан оқиғалары туралы көп айтылып және жазылып келеді. Дегенмен, әлі
де қозғалмай жатқан жайлар бар. Осы күнге дейін оның мәні мен мазмұнын, шын
келбетін толығымен ашатын деректер мен құжаттар жарияланып, қалың жұртқа
ұсынылмады. Сонымен қатар баспасөз беттерінде, ғылыми зерттеулер мен
сұхбаттарда көбінесе Алматыда еткен оқиға талданып жүр. Ал шындап келгенде
бұл оқига жалпы қазақстаңдық сипатта болған еді. Жастар наразылығы Алматыда
басталып, ол Қазақстаннын көптеген аймақтарына, соның ішінде Қарағандыға да
тарап кетті. Қарағандылықтар оңы сырттай бақылаушы болып қана қалмай, оған
үн қосып, белсене ат салысты. Студенттер мен жұмысшы жастар алматылық
құрбыларына жасалып жатқан қиянатты білсе де, тәуекелге бел буып, топтасып
алаңға шықты, әділетсіздікті тыюды талап етгі. Жергілікті халық санын
келімсектер әлденеше рет орап алғанына қарамастан, жалындаған жастарымыз
қаймықпай, сол кездегі сыңаржақ саясатқа қарсы шықты. Алайда сол кезде
облыс орталықтарында не болып жатқаны туралы ешкім жұмған аузын ашқан жоқ.
Кейбіреулер сол жағдайды қозғап керегі не, ұмытсақ қайтеді дегенді айтады.
Халықтар достығын нығайтып, олардың өзара түсіністігі негізінде бірлікке
шақыру бізден осыны талап етеді деген сылтауды алға тастайды. Алайда бұл
дәлелді себеп емес. Тарихи беттерге жүгінсек, бүтін бір халыққа жауыздық
көрсетіп, онын мүддесіне қысым көрсету ешқашан ұмытылмаған. 20-шы
жылдардағы әскери коммунизм, күштеп жер аудару мен ұжымдастыру, 30-шы
жылдардағы қолдан жасалған аштық, 30-50-ші жылдардағы ұлттық
интеллигенцияның талантты бөлігін қуғын-сүргінге ұшырату тәрізді қайғы-
қасіреттердің халқымыздьщ санасынан шьиып, ұмыт болуы мұмкін емес.
Қазақстан тарихында осындай кайғылы беттер өте көп. Соның бірі — ызғарлы
желтоқсан оқиғасы. Мақаламыздың негізгі максаты — Желтоқсан көтерілісі
Қарағандыда қалай өрбіді, оның негізгі алғышарттары мен салдары,
облысымыздың қоғамдық өміріне әсері деген сұрақтарға жауап беру.
Сонымен, Қарағандыда ол қалай басталды? 80-ші жж. 2-жартысында СОКП
Орталық Комитеті (ОК) Қазақстан басшыларын өзгерту жөніндегі қадамды
Қарағандыдан бастады. Облыс қүрылуының жартығасырлық мерекесін қазан айында
салтанатпен атап өткен сол кездегі обкомның бірінші хатшысы В.Г.Коркин
күрестен орнынан алынды. Облыстық партия комитетінің 1-ші хатшылығына
Қазақстанға беймәлім, республиканың, соның ішінде Қарағандының әлеуметтік-
экономикалық жағдайы мен тыныс-тіршілігімен мүлдем таныс емес В.И.Локотунин
Мәскеудің тікелей бұйрығымен тағайындалды. 1986 ж. кузінде Қазақстан
Компартиясы ОК-нің 2-ші хатшысы О.С.Мирошхин Қарағанды обкомының кезектен
тыс пленумыңда облыс активін жаңа басшымен таныстырды. Сол жылдары барша
еліміздегідей Горбачевтің еспе сөзіне елтіп жүрген қарағандылықтар
Коркиннің орнына тағайындалған В.И.Локотунинге зор үміт артты. Себебі
облыстағы экономикалық құлдыраудың, әлеуметтік әділетсіздіктің көріністері
айқын байқалатын. Облыс халқы өайта құру әкелетін жаңа лепті жаңа басшыдан
күтті. Қарағанды басшысын орнынан алу республика басшыларын өзгерту
жолындағы алгашқы қадамы болатын. Себебі сол кезде Қарағаңдының республика
өмірінде алатын орны ерекше болды. Алматыда Желтоқсан оқиғасы басталғанда
Локотунин облыс басшылығына келгеніне небәрі бір ай ғана еді. Оның астанада
орын алған оқигалардан елден бұрын хабардар болғанында сөз жоқ. Себебі
Алматыдағы жайлар елдің құлағына жетер жетпестен-ак обком алдын ала шаралар
белгілеп, оның шапшаң түрде іске асыруга кірісті. Көздеген басты мақсат
Алматыдағы толқуга байланысты ел ішінде наразылықты болдырмау еді.
Қазақстан Компартиясы облыстық комитетінің нұсқауы бойынша саяси
баяндамашылар еңбек ұжымдары мен оқу орындарын аралап, Алматы қаласындағы
уәжге елдің көңілі толмай, облыс басшылығы әлдеқандай жағдай болып кете ме
деген қауіппен милиция қатарын халық жасақшыларымен толықтырды.
Алматы қаласындағы толқулар желтоқсанның 17-18 жұлдыздарында болды.
Астанадағы окиғалар әуел бастан-ақ құпия ұсталды. Желтоқсанның сол
күндерінде Алматы мен Қарағанды арасында телефон-телеграф байланысы екі
ортада үзілді. Сөйтіп, Алматыдағы жағдайдан хабарсыз қалған қарағандылық
жастар баспасөзде жарияланған қысқа ресми хабарын ғана оөып, көңіл
жұбатарлық ештеңе таппай, іштей тынған.
Тек 19-шы желтоксан күні ғана республикалық газеттер Алматыдан хабар
деген тақырыппен ТАСС-тың хабарын басып шығарды:
Алматы. 18 декабръ.(ТАСС). Кеше кешкісін және бүгін күндіз Алматыда
ұлтшыл элементтер арандатып салған оқушы жастар тобы көшелерге шығып,
Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің жуырда болған Пленумының шешіміне
наразылыц білдірді. Бүл жагдайды бүзақылар, арамтамақтар және басқа да
қоғамға жат адамдар пайдаланып, право тәртібінің өкілдері жөнінде правоға
қарсы әрекеттер жасады, сондай-ақ бір азық-түлік магазинін, жеке меншік
автомобильдерді өртеді, қала азаматтарына қарсы намысты қорлайтын әрекеттер
жасады... .
Сөйтіп, Алматыдағы оқиғаларға ұлтшылдық сипат беріліп, жастардың іс-
әрекетгері заңға, қоғамдық тәртіпке қарсы бағытталған деп жарияланды. Осы
шағын хабар қарағандылық жастардың көңілін аласапыран күйге түсіріп, кешеге
шығуға итермеледі.
Қарағанды қаласындағы желтоксанның 19-20-дағы оқиғалар Алматыдағы
толқулардың заңды жалғасы болып табылады. Желтоқсанның ызғарлы желі
Сарыарқаның жеріне де жетті.
19-шы желтоқсан күні Алматыдағы жағдай туралы күнделікті ақпарат
құралдарынан құлақтанған қарағандылық жастар Гагарин атындағы алаңға жинала
бастады. Бейбіт түрде жиналғандар республиканың талантты басқарушы
Д.Қонаевті ешкімге белгісіз адаммен алмастыру себебін түсіндіруді талап
етті. Мәскеудің кадр мәселесін бұлайша шешу жастар үшін қазақ халқының
мүддесін мұқалту, оның ар-намысына кір келтіру болып көрінді. Осындай кезде
олар барлық одақтас республикаларда бірінші басшы жергілікті ұлт өкілі
екенін алға тартты. Алайда мұның бәрі желеу ғана еді, жастарды осындай
шешуші қадамға итермелеген негізгі себеп әлдеқайда тереңде жатыр. Бұрыннан
бері өз шешімін таппай жүрген қоғам өміріндегі келеңсіз көріністерге көңіл
толмаушылық (ұлттық тіл мен мәдениетті дамытуда халық құкығын шектеу,
көпшіліктің кайыршылық жағдайы, кадр мәселесіндегі біржақтылық, енбекке
жарамды адамдардың жұмыспен қамтамасыз етілмеуі, әлеуметтік саланың
берекесіздігі, Семей ядролық мәселесінің өз шешімін таппауы т.с.с.) болды.
Өкінішке орай, алаңға жиналган студенттер мен жұмысшьшармен бейбіт түрде
тіл табысуға ешкімнің ниеті болған жоқ. Жастармен сөйлесудің орнына оларға
қарсы милиция мен КСРО Ішкі істер министрлігі Жоғары мектебінін курсанттары
жіберілді. Тәртіп сақшылары жиналған жастардың тобырын бөлшек-бөлшек шағын
топқа бөліп, қолға іліккендерді дарылдата сүйреп, автобустарға өңгерді.
Ұсталғандардың бәрін ішкі істер органдарына жеткізіп, олардан
түсініктемелер алынды. Осы кезде әкімшілік органдардың қызметкерлері сол
алаңның маңында кезігіп, демонстрацияға мүлдем қатысы жоқ студенттерді де
қоса ұстады. Қолға түскендердің әрқайсысы өз әрекетін түрліше түсіндірді.
Мәселен, сол кездегі Қарағанды университетінің 1 курс сгуденті Сәрсенбаев
Бекболат Әкімбайұлының берген түсінігі: 1986 ж. 19 желтоқсанда Совет
даңғылы бойымен келе жатқанымда үлкен шоғырды көрдім, содан-ақ республика
басшылығының өзгертілуіне қарсы демонстрация өтетінін ұқтым. Олар бірге
болуымды ұсынды, мен соларга қосылдым.
Жалпы 1986 ж. 19 желтоқсандағы Карағандыдағы оқиғаға қатысқаңдардың
ішінде ресми тізімге 269 адамның есімі іліккен. Мұның 206-сы — студент
жастар. Солардың ішінде университеттің 120, медициналық институтының 42,
кооператив институтының 26, политехникалық институтының 13, педагогикалық
институтыныи 5 студснті бар. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘСЕРІ
1986 ж. ызғарлы және қанды күнінің өткеніне биыл 20 жыл толып отыр. Сол
бір күні КСРО шын мәнінде құлдырады және Қазақстан мемлекеті егемендікке
бір қадам жақындады.
Желтоқсан оқиғалары туралы көп айтылып және жазылып келеді. Дегенмен, әлі
де қозғалмай жатқан жайлар бар. Осы күнге дейін оның мәні мен мазмұнын, шын
келбетін толығымен ашатын деректер мен құжаттар жарияланып, қалың жұртқа
ұсынылмады. Сонымен қатар баспасөз беттерінде, ғылыми зерттеулер мен
сұхбаттарда көбінесе Алматыда еткен оқиға талданып жүр. Ал шындап келгенде
бұл оқига жалпы қазақстаңдық сипатта болған еді. Жастар наразылығы Алматыда
басталып, ол Қазақстаннын көптеген аймақтарына, соның ішінде Қарағандыға да
тарап кетті. Қарағандылықтар оңы сырттай бақылаушы болып қана қалмай, оған
үн қосып, белсене ат салысты. Студенттер мен жұмысшы жастар алматылық
құрбыларына жасалып жатқан қиянатты білсе де, тәуекелге бел буып, топтасып
алаңға шықты, әділетсіздікті тыюды талап етгі. Жергілікті халық санын
келімсектер әлденеше рет орап алғанына қарамастан, жалындаған жастарымыз
қаймықпай, сол кездегі сыңаржақ саясатқа қарсы шықты. Алайда сол кезде
облыс орталықтарында не болып жатқаны туралы ешкім жұмған аузын ашқан жоқ.
Кейбіреулер сол жағдайды қозғап керегі не, ұмытсақ қайтеді дегенді айтады.
Халықтар достығын нығайтып, олардың өзара түсіністігі негізінде бірлікке
шақыру бізден осыны талап етеді деген сылтауды алға тастайды. Алайда бұл
дәлелді себеп емес. Тарихи беттерге жүгінсек, бүтін бір халыққа жауыздық
көрсетіп, онын мүддесіне қысым көрсету ешқашан ұмытылмаған. 20-шы
жылдардағы әскери коммунизм, күштеп жер аудару мен ұжымдастыру, 30-шы
жылдардағы қолдан жасалған аштық, 30-50-ші жылдардағы ұлттық
интеллигенцияның талантты бөлігін қуғын-сүргінге ұшырату тәрізді қайғы-
қасіреттердің халқымыздьщ санасынан шьиып, ұмыт болуы мұмкін емес.
Қазақстан тарихында осындай кайғылы беттер өте көп. Соның бірі — ызғарлы
желтоқсан оқиғасы. Мақаламыздың негізгі максаты — Желтоқсан көтерілісі
Қарағандыда қалай өрбіді, оның негізгі алғышарттары мен салдары,
облысымыздың қоғамдық өміріне әсері деген сұрақтарға жауап беру.
Сонымен, Қарағандыда ол қалай басталды? 80-ші жж. 2-жартысында СОКП
Орталық Комитеті (ОК) Қазақстан басшыларын өзгерту жөніндегі қадамды
Қарағандыдан бастады. Облыс қүрылуының жартығасырлық мерекесін қазан айында
салтанатпен атап өткен сол кездегі обкомның бірінші хатшысы В.Г.Коркин
күрестен орнынан алынды. Облыстық партия комитетінің 1-ші хатшылығына
Қазақстанға беймәлім, республиканың, соның ішінде Қарағандының әлеуметтік-
экономикалық жағдайы мен тыныс-тіршілігімен мүлдем таныс емес В.И.Локотунин
Мәскеудің тікелей бұйрығымен тағайындалды. 1986 ж. кузінде Қазақстан
Компартиясы ОК-нің 2-ші хатшысы О.С.Мирошхин Қарағанды обкомының кезектен
тыс пленумыңда облыс активін жаңа басшымен таныстырды. Сол жылдары барша
еліміздегідей Горбачевтің еспе сөзіне елтіп жүрген қарағандылықтар
Коркиннің орнына тағайындалған В.И.Локотунинге зор үміт артты. Себебі
облыстағы экономикалық құлдыраудың, әлеуметтік әділетсіздіктің көріністері
айқын байқалатын. Облыс халқы өайта құру әкелетін жаңа лепті жаңа басшыдан
күтті. Қарағанды басшысын орнынан алу республика басшыларын өзгерту
жолындағы алгашқы қадамы болатын. Себебі сол кезде Қарағаңдының республика
өмірінде алатын орны ерекше болды. Алматыда Желтоқсан оқиғасы басталғанда
Локотунин облыс басшылығына келгеніне небәрі бір ай ғана еді. Оның астанада
орын алған оқигалардан елден бұрын хабардар болғанында сөз жоқ. Себебі
Алматыдағы жайлар елдің құлағына жетер жетпестен-ак обком алдын ала шаралар
белгілеп, оның шапшаң түрде іске асыруга кірісті. Көздеген басты мақсат
Алматыдағы толқуга байланысты ел ішінде наразылықты болдырмау еді.
Қазақстан Компартиясы облыстық комитетінің нұсқауы бойынша саяси
баяндамашылар еңбек ұжымдары мен оқу орындарын аралап, Алматы қаласындағы
уәжге елдің көңілі толмай, облыс басшылығы әлдеқандай жағдай болып кете ме
деген қауіппен милиция қатарын халық жасақшыларымен толықтырды.
Алматы қаласындағы толқулар желтоқсанның 17-18 жұлдыздарында болды.
Астанадағы окиғалар әуел бастан-ақ құпия ұсталды. Желтоқсанның сол
күндерінде Алматы мен Қарағанды арасында телефон-телеграф байланысы екі
ортада үзілді. Сөйтіп, Алматыдағы жағдайдан хабарсыз қалған қарағандылық
жастар баспасөзде жарияланған қысқа ресми хабарын ғана оөып, көңіл
жұбатарлық ештеңе таппай, іштей тынған.
Тек 19-шы желтоксан күні ғана республикалық газеттер Алматыдан хабар
деген тақырыппен ТАСС-тың хабарын басып шығарды:
Алматы. 18 декабръ.(ТАСС). Кеше кешкісін және бүгін күндіз Алматыда
ұлтшыл элементтер арандатып салған оқушы жастар тобы көшелерге шығып,
Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің жуырда болған Пленумының шешіміне
наразылыц білдірді. Бүл жагдайды бүзақылар, арамтамақтар және басқа да
қоғамға жат адамдар пайдаланып, право тәртібінің өкілдері жөнінде правоға
қарсы әрекеттер жасады, сондай-ақ бір азық-түлік магазинін, жеке меншік
автомобильдерді өртеді, қала азаматтарына қарсы намысты қорлайтын әрекеттер
жасады... .
Сөйтіп, Алматыдағы оқиғаларға ұлтшылдық сипат беріліп, жастардың іс-
әрекетгері заңға, қоғамдық тәртіпке қарсы бағытталған деп жарияланды. Осы
шағын хабар қарағандылық жастардың көңілін аласапыран күйге түсіріп, кешеге
шығуға итермеледі.
Қарағанды қаласындағы желтоксанның 19-20-дағы оқиғалар Алматыдағы
толқулардың заңды жалғасы болып табылады. Желтоқсанның ызғарлы желі
Сарыарқаның жеріне де жетті.
19-шы желтоқсан күні Алматыдағы жағдай туралы күнделікті ақпарат
құралдарынан құлақтанған қарағандылық жастар Гагарин атындағы алаңға жинала
бастады. Бейбіт түрде жиналғандар республиканың талантты басқарушы
Д.Қонаевті ешкімге белгісіз адаммен алмастыру себебін түсіндіруді талап
етті. Мәскеудің кадр мәселесін бұлайша шешу жастар үшін қазақ халқының
мүддесін мұқалту, оның ар-намысына кір келтіру болып көрінді. Осындай кезде
олар барлық одақтас республикаларда бірінші басшы жергілікті ұлт өкілі
екенін алға тартты. Алайда мұның бәрі желеу ғана еді, жастарды осындай
шешуші қадамға итермелеген негізгі себеп әлдеқайда тереңде жатыр. Бұрыннан
бері өз шешімін таппай жүрген қоғам өміріндегі келеңсіз көріністерге көңіл
толмаушылық (ұлттық тіл мен мәдениетті дамытуда халық құкығын шектеу,
көпшіліктің кайыршылық жағдайы, кадр мәселесіндегі біржақтылық, енбекке
жарамды адамдардың жұмыспен қамтамасыз етілмеуі, әлеуметтік саланың
берекесіздігі, Семей ядролық мәселесінің өз шешімін таппауы т.с.с.) болды.
Өкінішке орай, алаңға жиналган студенттер мен жұмысшьшармен бейбіт түрде
тіл табысуға ешкімнің ниеті болған жоқ. Жастармен сөйлесудің орнына оларға
қарсы милиция мен КСРО Ішкі істер министрлігі Жоғары мектебінін курсанттары
жіберілді. Тәртіп сақшылары жиналған жастардың тобырын бөлшек-бөлшек шағын
топқа бөліп, қолға іліккендерді дарылдата сүйреп, автобустарға өңгерді.
Ұсталғандардың бәрін ішкі істер органдарына жеткізіп, олардан
түсініктемелер алынды. Осы кезде әкімшілік органдардың қызметкерлері сол
алаңның маңында кезігіп, демонстрацияға мүлдем қатысы жоқ студенттерді де
қоса ұстады. Қолға түскендердің әрқайсысы өз әрекетін түрліше түсіндірді.
Мәселен, сол кездегі Қарағанды университетінің 1 курс сгуденті Сәрсенбаев
Бекболат Әкімбайұлының берген түсінігі: 1986 ж. 19 желтоқсанда Совет
даңғылы бойымен келе жатқанымда үлкен шоғырды көрдім, содан-ақ республика
басшылығының өзгертілуіне қарсы демонстрация өтетінін ұқтым. Олар бірге
болуымды ұсынды, мен соларга қосылдым.
Жалпы 1986 ж. 19 желтоқсандағы Карағандыдағы оқиғаға қатысқаңдардың
ішінде ресми тізімге 269 адамның есімі іліккен. Мұның 206-сы — студент
жастар. Солардың ішінде университеттің 120, медициналық институтының 42,
кооператив институтының 26, политехникалық институтының 13, педагогикалық
институтыныи 5 студснті бар. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz