XVIII ғасырдың басындағы қазақ жерінің Ресей империясының құрамына қосылуының алғышарты

Кіріспе

XVIII ғасырдың басында Әз-Тәуке ханның кезінде Казақ хандығы біраз мықгы мемлекет болды. Қазақхандығының Орта Азиядағы белді мемлекет ретіндегі аты шықты. XVIII ғасырдағы қазақ тарихында Жоңғар шапщэіншылығы үлкен орын алады. Жалпы, XVII ғасырдын, 40 жыл-дарынан бастап Жоңғар мемлекеті Қазақстан жеріне басқыншылық мақсатта басып кірген. Бұл жағдай XVIII ғасырдың басында қатты шиеленісіп кетті. Көшпелі мал шаруашылығымен айналысатын жоңғар-лардьщ негізгі мақсаты казак, жерін басып алу болды. XVIII ғасырдьщ басында Жоңғар қоңтайшысы Цеван Рабданның әскері Жетісудың біраз бөлігін басып алып, Орта жүз аумағындағы Сарысу өзеніне дейін жетті.
1710 жылы Тәуке хан ордасында (Қаракұмда) жауға қарсы азаттык, күрес ұйымдастыруынын, жолдарын талщ>Ілау үшін үш жүздің өкіддері бас қосты. Қазак, қолының бас сардары болып Әбілқайыр бекітілді.
1711 жылы жоңғар әскерлері қазаққолынан жеңілді, бірақжоңғарлар тез арада естерін жинап алды.
1712 жылы казак, әскерлері Жонғарияның, шебіне дейін барды. 1713 жылы жоңғарлар казақ, әскерлерінен тағы да жеңілді.
1718 жылы Аягөз өзенінің бойында Кдбанбай батырдың басшы-лығымен болған шайқаста қазақ әскерлері жеңіске жетті. Бірақ қол баскарған Әбілқайыр хан мен Қайып ханньщ арасындағы алауыздыктың кесірінен жоңғарлар қазақтарды қапы қалдырды

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

XVIII ғасырдың басындағы қазақ жерінің Ресей империясының
құрамына қосылуының алғышарты

Жоңғар шапқыншылығы

XVIII ғасырдың басында Әз-Тәуке ханның кезінде Казақ хандығы біраз мықгы
мемлекет болды. Қазақхандығының Орта Азиядағы белді мемлекет ретіндегі аты
шықты. XVIII ғасырдағы қазақ тарихында Жоңғар шапщэіншылығы үлкен орын
алады. Жалпы, XVII ғасырдын, 40 жыл-дарынан бастап Жоңғар мемлекеті
Қазақстан жеріне басқыншылық мақсатта басып кірген. Бұл жағдай XVIII
ғасырдың басында қатты шиеленісіп кетті. Көшпелі мал шаруашылығымен
айналысатын жоңғар-лардьщ негізгі мақсаты казак, жерін басып алу болды.
XVIII ғасырдьщ басында Жоңғар қоңтайшысы Цеван Рабданның әскері Жетісудың
біраз бөлігін басып алып, Орта жүз аумағындағы Сарысу өзеніне дейін жетті.
1710. жылы Тәуке хан ордасында (Қаракұмда) жауға қарсы азаттык, күрес
ұйымдастыруынын, жолдарын талщІлау үшін үш жүздің өкіддері бас қосты.
Қазак, қолының бас сардары болып Әбілқайыр бекітілді.
1711. жылы жоңғар әскерлері қазаққолынан жеңілді, бірақжоңғарлар тез арада
естерін жинап алды.
1712. жылы казак, әскерлері Жонғарияның, шебіне дейін барды. 1713 жылы
жоңғарлар казақ, әскерлерінен тағы да жеңілді.
1718 жылы Аягөз өзенінің бойында Кдбанбай батырдың басшы-лығымен болған
шайқаста қазақ әскерлері жеңіске жетті. Бірақ қол баскарған Әбілқайыр хан
мен Қайып ханньщ арасындағы алауыздыктың кесірінен жоңғарлар қазақтарды
қапы қалдырды

Ақтабан шұбырынды, алқакөл сұлама

1723 жылы Қазақ хандығындағы хан, сұлтандардың арасында алауыздықтуды.
Осьгжылы Кішіжүзге Әбілқайырханжеке билікжүргізе бастады. Сонымен қатар
көктемде қазак, даласын жұт жайлады. Осынын, бәрін пайдаланған жоңғардын,
70 мьщ әскері қазақжеріне басып кірді. Жоңғар әскерлері қазақжеріне 7
бағыттан шабуылжасады.
1. Іле өзенінің батысын бағытка алған жонғар әскерін қоңтайшы Цеван
Рабдан басқарды.
2 . Валқаш көлі мен Қаратауға бағытталған жоңғар әскерін Қалдан Церен
басқарды.
3. Алтай мен Емілге бағытталған жоңғар әскерін Құлан Бату баскдрды.
4. Нұра өңіріне бағытталған жоңғар әскерін Әмірсана басқарды.
5. Шелек өзеніне бағытталған жоңғар әскерін Церен Доржы басқарды.
Жетісу арқылы Ыстықкөлге бағытталған жоңғар әскерін Лама
Доржы басқарды.
7. Шу бойына бағытталған жоңғар әскерін Даба Доржы басқарды.
Жонғар қолынажалпы басшылықты ШұнаДабажасады.
Көктемнен әзер шыккан көшпелі қазақтарға бұл өте қиын тиді. Қазақ
ауылдары орасан зор шығынға ұшырады. Бұл кезең тарихта Ақтабан шұбырынды,
алқакөл сұлама деп атадцы. Халық арасында бұл қасірет туралы Елім-ай әні
таралды. Дерек бойынша бұл әнді Қожаберген жырау шығарған.
1723-1725 жылдар аралығында жоңғарлар Түркістан, Ташкент қалаларын,
Жетісу, Сырдария, Алтай, Ертіс өңірлерін басып алды. Жығылған үстіне
жұдырық болып осы кезде қазақ ауылдарына жоңғарлармен қатар Еділ
қалмақтары, қарақалпақтар, хиуалықтар да тұтқиыдцан шабуылжасап, ойрандап
отырды

Қазақтардың жоңғарларға қарсы азаттық күресі

Қазақ халқының жоңғарларға қарсы азаттық күресіне Кдракерей Қабанбай,
Қанжығалы Бөгенбай, Шақшақ Жәнібек, Малайсары, Баян, Ер Жәнібек, Наурызбай,
Райымбек, Саурық, Көкжал Барақ батырлар қолбасшылық жасады.
1726 жылы қазақ халқының жоңғар басқыншыларына қарсы азаттық күресі
басталды. 1726 жылы Бұланты өзенінің жағасында қазақ қолы жоңғар әскерін
тас-талқан етіп жевді. Мұнда қалмақтар ойсырай жеңілгендіктен, осы жер
кейін Қалмаққырылған деп аталды. Осыдан кейін жоңғарлар қазақ жерінің
солтүстік-батыс өңірінен ығысты.
1729 жылы Балқаш көлінің оңтүстігінде қазақ әскерлері тағы да жоңғарларды
жеңіліске ұшыратты. Бұл жер кейін Аңырақай деп аталды. Үш жүздің біріккен
әскеріне Әбілқайыр басшылықжасады. Бұл жеңісті әрі қарай жалғастыруға,
Қазақстанның оңтүстігін жоңғарлардан азат етуге сол кездегі ел басындағы
хан, сұлтандардың алауыздығы кедергі жасады. Бұл хандыққа қолы жетпеген
Әбілқайыр Кіші жүз әскерін бастап, ұрыс даласын тастап кетті

Қаракерей Қабанбай батыр (1691-1769)

1691 жылытуған.
Шыққан тегі - Орта жүздің найман тайпасы, қаракерей руы.
Шын аты - Ерасыл. Кдбанбайдың Сардар, Дарабоз деген аттары да болған.
Қабанбайдың әйелі Гауһар (Майсара) да батыр болған.
Қаракерей Кдбанбай батыр қазақ халқының жоңғарларға қарсы күресіне
басшылықжасаған. Қабанбайдың ерлік жолы әкесі Қожағұл мен ағасы Есенбайды
өлтірген жоңғар батырлары Арслан мен Өлжежырғалды өлтіріп, кек қайтарған 15
жасынан бастадцы. Қабанбай біраз уақыт қазақ қолының бас сардары болды.
Қабанбай қатысқан шайқастар:
1721 жылы Түркістанды қорғауға қатысты;
1725 жылы Алакөл маңындағы шайқасқа басшылық жасады;
1728. жылы Шұбар теңіз маңындағы шайқасқа қатысты;
1728. жылы Балқаш көлінің оңтүстігінде болған Аңырақай шайкасына
қатысты;
1730 жылы Іле өңірінде жонғарлармен болған шайқасқа қатысты;
1750 жылы жоңғар әскерлерінің негізгі күшін қазақ қолының тас-
талқан етіп жеңген жоңғар қакдасындағы соғысқа басшылық жасады.
Қабанбай батыр барлығы 103 соғысқа қатысты.
1769 жылы қайтыс болды.

Қанжығалы Бөгенбай батыр (1690-1775)
1690 жылы туған.
Шықкдн тегі - Орта жүздің арғын тайпасының қанжығалы руы.
Әкесі - Ақша батыр.
XVIII ғасырда өмір сүрген Бөгенбай батырдың өмірі көбінесе жоңғар
басқыншыларына қарсы күреске арналды.
1708 жылы Бөгенбай батыр батыстағы Еділ бойында казак-орыстарды жеңеді.
1726 жылы Бұланты өзенінің бойындағы шайқаста қазақ әскеріне
басшылықжасап, жоңғарларды жеңеді.
1730 жылы Іле өзені бойындағы шайқаста қазақ әскерлеріне бас-шылық
жасады.
Атақты батыр шебер дипломат болған. Бөгенбай бастаған елшілер Шын-Машын
(Қытай) еліне барып, келіссөз жүргізген.
Бөгенбай батыр 1775 жылы қайтыс болды

Шапырашты Наурызбай батыр (1706-1781)
1706 жылы туған.
Шыққан тегі - Ұлы жүздегі шапырашты тайпасы, асыл руы.
Туған жері - Алматы.
Ұлы жүз тайпалары жоңғар шапқыншылығының зардабын бәрінен көп тартқан.
Шапырашты Наурызбай батырдың аты жоңғарларға қарсы күресте шығады. 1729
жылы Наурызбай батыр жоңғар батырлары Шамалған мен Қаскелеңді жекпе-жекте
өлтіреді. Наурызбай батыр жоңғарларға қарсы күресте ¥лы жүз жасақтарына
басшылықжасайды. 1750-1752 жылдары Наурызбай батыр Бәсентин Малайсары
батырмен бірге жоңғарларды Жетісу жерінен куып, Тұрпан асуынан асырып
тастайды.
Шапырашты Наурызбай батыр 1781 жылы қайтыс болады

Райымбек Түкіұлы (1730-1829)
1730 жылы туған.
Шыққан тегі - Ұлы жүздің албан тайпасы, алжан руы.
Райымбектін, әкесі Түкі шаруа адамы, ал атасы Хангелді қол бастаған батыр
адам болған. Райымбек жоңғарларға қарсы күреске 17 жасынан бастап қатысқан.
Райымбек Алтынемел, Қаратау, Іле бойында жоңғар әскерініңтас-талқаны шыққан
ұрысқақатысып, ерекше ерлік көрсетеді. Райымбек Түрген өзенінің жағасында
қалмақ батыры Коренді жекпе-жекте өлтіреді. Осыдан кейін Ойран тебе аталған
жерде Райымбек бастаған жасақтар жоңғарларды жеңіп, калмақбатыры Секерді
өлтіреді. Райымбек батыр бұдан кейін де жоңғарларға қарсы қазақ қолын
басқарып, бірталай күреске кіріседі. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.